Elegiarum liber primus

ca. 26 a. Chr. n.

Textus:

Albi Tibulli carmina

ed. F. W. Lenz, Leiden 1959

___________________________________________________

I

Divitias alius fulvo sibi congerat auro

Et teneat culti iugera multa soli,

Quem labor adsiduus vicino terreat hoste,

Martia cui somnos classica pulsa fugent:

5

Me mea paupertas vita traducat inerti,

Dum meus adsiduo luceat igne focus.

Ipse seram teneras maturo tempore vites

Rusticus et facili grandia poma manu;

Nec spes destituat, sed frugum semper acervos

10

Praebeat et pleno pinguia musta lacu.

Nam veneror, seu stipes habet desertus in agris

Seu vetus in trivio florida serta lapis,

Et quodcumque mihi pomum novus educat annus,

Libatum agricolae ponitur ante deo.

15

Flava Ceres, tibi sit nostro de rure corona

Spicea, quae templi pendeat ante fores,

Pomosisque ruber custos ponatur in hortis,

Terreat ut saeva falce Priapus aves.

Vos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri

20

Custodes, fertis munera vestra, Lares.

Tunc vitula innumeros lustrabat caesa iuvencos,

Nunc agna exigui est hostia parva soli.

Agna cadet vobis, quam circum rustica pubes

Clamet «io messes et bona vina date».

25

Iam modo iam possim contentus vivere parvo

Nec semper longae deditus esse viae,

Sed Canis aestivos ortus vitare sub umbra

Arboris ad rivos praetereuntis aquae.

Nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem

30

Aut stimulo tardos increpuisse boves,

Non agnamve sinu pigeat fetumve capellae

Desertum oblita matre referre domum.

At vos exiguo pecori, furesque lupique,

Parcite: de magno est praeda petenda grege.

35

Hic ego pastoremque meum lustrare quotannis

Et placidam soleo spargere lacte Palem.

Adsitis, divi, neu vos e paupere mensa

Dona nec e puris spernite fictilibus.

Fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis

40

Pocula, de facili conposuitque luto.

Non ego divitias patrum fructusque requiro,

Quos tulit antiquo condita messis avo:

Parva seges satis est, satis requiescere lecto

Si licet et solito membra levare toro.

45

Quam iuvat inmites ventos audire cubantem

Et dominam tenero continuisse sinu

Aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,

Securum somnos igne iuvante sequi.

Hoc mihi contingat. Sit dives iure, furorem

50

Qui maris et tristes ferre potest pluvias.

O quantum est auri pereat potiusque smaragdi,

Quam fleat ob nostras ulla puella vias.

Te bellare decet terra, Messalla, marique,

Ut domus hostiles praeferat exuvias;

55

Me retinent vinctum formosae vincla puellae,

Et sedeo duras ianitor ante fores.

Non ego laudari curo, mea Delia; tecum

Dum modo sim, quaeso segnis inersque vocer.

Te spectem, suprema mihi cum venerit hora,

60

Te teneam moriens deficiente manu.

Flebis et arsuro positum me, Delia, lecto,

Tristibus et lacrimis oscula mixta dabis.

Flebis: non tua sunt duro praecordia ferro

Vincta, neque in tenero stat tibi corde silex.

65

Illo non iuvenis poterit de funere quisquam

Lumina, non virgo, sicca referre domum.

Tu manes ne laede meos, sed parce solutis

Crinibus et teneris, Delia, parce genis.

Interea, dum fata sinunt, iungamus amores:

70

Iam veniet tenebris Mors adoperta caput,

Iam subrepet iners aetas, nec amare decebit,

Dicere nec cano blanditias capite.

Nunc levis est tractanda Venus, dum frangere postes

Non pudet et rixas inseruisse iuvat.

75

Hic ego dux milesque bonus: vos, signa tubaeque,

Ite procul, cupidis volnera ferte viris,

Ferte et opes: ego conposito securus acervo

Despiciam dites despiciamque famem.

II

Adde merum vinoque novos conpesce dolores,

Occupet ut fessi lumina victa sopor,

Neu quisquam multo percussum tempora baccho

Excitet, infelix dum requiescit amor.

5

Nam posita est nostrae custodia saeva puellae,

Clauditur et dura ianua firma sera.

Ianua difficilis domini, te verberet imber,

Te Iovis imperio fulmina missa petant.

Ianua, iam pateas uni mihi, victa querelis,

10

Neu furtim verso cardine aperta sones.

Et mala siqua tibi dixit dementia nostra,

Ignoscas: capiti sint precor illa meo.

Te meminisse decet, quae plurima voce peregi

Supplice, cum posti florida serta darem.

15

Tu quoque ne timide custodes, Delia, falle,

Audendum est: fortes adiuvat ipsa Venus.

Illa favet, seu quis iuvenis nova limina temptat,

Seu reserat fixo dente puella fores;

Illa docet molli furtim derepere lecto,

20

Illa pedem nullo ponere posse sono,

Illa viro coram nutus conferre loquaces

Blandaque conpositis abdere verba notis.

Nec docet hoc omnes, sed quos nec inertia tardat

Nec vetat obscura surgere nocte timor.

25

En ego cum tenebris tota vagor anxius urbe,

<Securum tenebris me facit ipsa Venus>

Nec sinit occurrat quisquam, qui corpora ferro

Volneret aut rapta praemia veste petat.

Quisquis amore tenetur, eat tutusque sacerque

30

Qualibet: insidias non timuisse decet.

Non mihi pigra nocent hibernae frigora noctis,

Non mihi, cum multa decidit imber aqua.

Non labor hic laedit, reseret modo Delia postes

Et vocet ad digiti me taciturna sonum.

35

Parcite luminibus, seu vir seu femina fiat

Obvia: celari volt sua furta Venus.

Neu strepitu terrete pedum neu quaerite nomen

Neu prope fulgenti lumina ferte face.

Siquis et inprudens adspexerit, occulat ille

40

Perque deos omnes se meminisse neget:

Nam fuerit quicumque loquax, is sanguine natam,

Is Venerem e rapido sentiet esse mari.

Nec tamen huic credet coniunx tuus, ut mihi verax

Pollicita est magico saga ministerio.

45

Hanc ego de caelo ducentem sidera vidi,

Fluminis haec rapidi carmine vertit iter,

Haec cantu finditque solum Manesque sepulcris

Elicit et tepido devocat ossa rogo;

Iam tenet infernas magico stridore catervas,

50

Iam iubet adspersas lacte referre pedem.

Cum libet, haec tristi depellit nubila caelo,

Cum libet, aestivo convocat orbe nives.

Sola tenere malas Medeae dicitur herbas,

Sola feros Hecates perdomuisse canes.

55

Haec mihi conposuit cantus, quis fallere posses:

Ter cane, ter dictis despue carminibus.

Ille nihil poterit de nobis credere cuiquam,

Non sibi, si in molli viderit ipse toro.

Tu tamen abstineas aliis: nam cetera cernet

60

Omnia, de me uno sentiet ipse nihil.

Quid, credam? nempe haec eadem se dixit amores

Cantibus aut herbis solvere posse meos,

Et me lustravit taedis, et nocte serena

Concidit ad magicos hostia pulla deos.

65

Non ego, totus abesset amor, sed mutuus esset,

Orabam, nec te posse carere velim.

Ferreus ille fuit, qui, te cum posset habere,

Maluerit praedas stultus et arma sequi.

Ille licet Cilicum victas agat ante catervas,

70

Ponat et in capto Martia castra solo,

Totus et argento contextus, totus et auro

Insideat celeri conspiciendus equo,

Ipse boves mea si tecum modo Delia possim

Iungere et in solito pascere monte pecus,

75

Et te, dum liceat, teneris retinere lacertis,

Mollis et inculta sit mihi somnus humo.

Quid Tyrio recubare toro sine amore secundo

Prodest, cum fletu nox vigilanda venit?

Nam neque tum plumae nec stragula picta soporem

80

Nec sonitus placidae ducere posset aquae.

Num Veneris magnae violavi numina verbo,

Et mea nunc poenas inpia lingua luit?

Num feror incestus sedes adiisse deorum

Sertaque de sanctis deripuisse focis?

85

Non ego, si merui, dubitem procumbere templis

Et dare sacratis oscula liminibus,

Non ego tellurem genibus perrepere supplex

Et miserum sancto tundere poste caput.

At tu, qui laetus rides mala nostra, caveto

90

Mox tibi: non uni saeviet usque deus.

Vidi ego, qui iuvenum miseros lusisset amores,

Post Veneris vinclis subdere colla senem

Et sibi blanditias tremula conponere voce

Et manibus canas fingere velle comas,

95

Stare nec ante fores puduit caraeve puellae

Ancillam medio detinuisse foro.

Hunc puer, hunc iuvenis turba circumterit arta,

Despuit in molles et sibi quisque sinus.

At mihi parce, Venus: semper tibi dedita servit

100

Mens mea: quid messes uris acerba tuas?

III

Ibitis Aegaeas sine me, Messalla, per undas,

O utinam memores ipse cohorsque mei.

Me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris,

Abstineas avidas, Mors, modo, nigra, manus.

5

Abstineas, Mors atra, precor: non hic mihi mater

Quae legat in maestos ossa perusta sinus,

Non soror, Assyrios cineri quae dedat odores

Et fleat effusis ante sepulcra comis,

Delia non usquam; quae me cum mitteret urbe,

10

Dicitur ante omnes consuluisse deos.

Illa sacras pueri sortes ter sustulit: illi

Rettulit e trinis omina certa puer.

Cuncta dabant reditus: tamen est deterrita numquam,

Quin fleret nostras respiceretque vias.

15

Ipse ego solator, cum iam mandata dedissem,

Quaerebam tardas anxius usque moras.

Aut ego sum causatus aves aut omina dira,

Saturni sacram me tenuisse diem.

O quotiens ingressus iter mihi tristia dixi

20

Offensum in porta signa dedisse pedem!

Audeat invito ne quis discedere Amore,

Aut sciat egressum se prohibente deo.

Quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt

Illa tua totiens aera repulsa manu,

25

Quidve, pie dum sacra colis, pureque lavari

Te - memini - et puro secubuisse toro?

Nunc, dea, nunc succurre mihi - nam posse mederi

Picta docet templis multa tabella tuis - ,

Ut mea votivas persolvens Delia voces

30

Ante sacras lino tecta fores sedeat

Bisque die resoluta comas tibi dicere laudes

Insignis turba debeat in Pharia.

At mihi contingat patrios celebrare Penates

Reddereque antiquo menstrua tura Lari.

35

Quam bene Saturno vivebant rege, priusquam

Tellus in longas est patefacta vias!

Nondum caeruleas pinus contempserat undas,

Effusum ventis praebueratque sinum,

Nec vagus ignotis repetens conpendia terris

40

Presserat externa navita merce ratem.

Illo non validus subiit iuga tempore taurus,

Non domito frenos ore momordit equus,

Non domus ulla fores habuit, non fixus in agris,

Qui regeret certis finibus arva, lapis.

45

Ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant

Obvia securis ubera lactis oves.

Non acies, non ira fuit, non bella, nec ensem

Inmiti saevus duxerat arte faber.

Nunc Iove sub domino caedes et vulnera semper,

50

Nunc mare, nunc leti mille repente viae.

Parce, pater. timidum non me periuria terrent,

Non dicta in sanctos inpia verba deos.

Quodsi fatales iam nunc explevimus annos,

Fac lapis inscriptis stet super ossa notis:

55

Hic iacet inmiti consumptus morte Tibullus,

Messallam terra dum sequiturque mari.

Sed me, quod facilis tenero sum semper Amori,

Ipsa Venus campos ducet in Elysios.

Hic choreae cantusque vigent, passimque vagantes

60

Dulce sonant tenui gutture carmen aves,

Fert casiam non culta seges, totosque per agros

Floret odoratis terra benigna rosis;

Ac iuvenum series teneris inmixta puellis

Ludit, et adsidue proelia miscet Amor.

65

Illic est, cuicumque rapax mors venit amanti,

Et gerit insigni myrtea serta coma.

At scelerata iacet sedes in nocte profunda

Abdita, quam circum flumina nigra sonant:

Tisiphoneque inpexa feros pro crinibus angues

70

Saevit, et huc illuc inpia turba fugit.

Tum niger in porta serpentum Cerberus ore

Stridet et aeratas excubat ante fores.

Illic Iunonem temptare Ixionis ausi

Versantur celeri noxia membra rota,

75

Porrectusque novem Tityos per iugera terrae

Adsiduas atro viscere pascit aves.

Tantalus est illic, et circum stagna, sed acrem

Iam iam poturi deserit unda sitim,

Et Danai proles, Veneris quod numina laesit,

80

In cava Lethaeas dolia portat aquas.

Illic sit, quicumque meos violavit amores,

Optavit lentas et mihi militias.

At tu casta precor maneas, sanctique pudoris

Adsideat custos sedula semper anus.

85

Haec tibi fabellas referat positaque lucerna

Deducat plena stamina longa colu,

At circa gravibus pensis adfixa puella

Paulatim somno fessa remittat opus.

Tum veniam subito, nec quisquam nuntiet ante,

90

Sed videar caelo missus adesse tibi.

Tunc mihi, qualis eris, longos turbata capillos,

Obvia nudato, Delia, curre pede.

Hoc precor, hunc illum nobis Aurora nitentem

Luciferum roseis candida portet equis.

IV

«Sic umbrosa tibi contingant tecta, Priape,

Ne capiti soles, ne noceantque nives:

Quae tua formosos cepit sollertia? certe

Non tibi barba nitet, non tibi culta coma est,

5

Nudus et hibernae producis frigora brumae,

Nudus et aestivi tempora sicca Canis.»

Sic ego; tum Bacchi respondit rustica proles

Armatus curva sic mihi falce deus:

«O fuge te tenerae puerorum credere turbae,

10

Nam causam iusti semper amoris habent.

Hic placet, angustis quod equom conpescit habenis,

Hic placidam niveo pectore pellit aquam,

Hic, quia fortis adest audacia, cepit; at illi

Virgineus teneras stat pudor ante genas.

15

Sed ne te capiant, primo si forte negabit,

Taedia: paulatim sub iuga colla dabit.

Longa dies homini docuit parere leones,

Longa dies molli saxa peredit aqua;

Annus in apricis maturat collibus uvas,

20

Annus agit certa lucida signa vice.

Nec iurare time: Veneris periuria venti

Inrita per terras et freta summa ferunt.

Gratia magna Iovi: vetuit pater ipse valere,

Iurasset cupide quicquid ineptus amor,

25

Perque suas inpune sinit Dictynna sagittas

Adfirmes crines perque Minerva suos.

At si tardus eris, errabis: transiet aetas.

Quam cito non segnis stat remeatque dies,

Quam cito purpureos deperdit terra colores,

30

Quam cito formosas populus alta comas!

Quam iacet, infirmae venere ubi fata senectae,

Qui prior Eleo est carcere missus equos!

Vidi iam iuvenem, premeret cum serior aetas,

Maerentem stultos praeteriisse dies.

35

Crudeles divi! serpens novus exuit annos,

Formae non ullam fata dedere moram.

Solis aeterna est Baccho Phoeboque iuventas,

Nam decet intonsus crinis utrumque deum.

Tu, puero quodcumque tuo temptare libebit,

40

Cedas: obsequio plurima vincet amor.

Neu comes ire neges, quamvis via longa paretur

Et Canis arenti torreat arva siti,

Quamvis praetexens picta ferrugine caelum

Venturam anticipet imbrifer arcus aquam.

45

Vel si caeruleas puppi volet ire per undas,

Ipse levem remo per freta pelle ratem.

Nec te paeniteat duros subiisse labores

Aut opera insuetas adteruisse manus,

Nec, velit insidiis altas si claudere valles,

50

Dum placeas, umeri retia ferre negent.

Si volet arma, levi temptabis ludere dextra:

Saepe dabis nudum, vincat ut ille, latus.

Tum tibi mitis erit, rapias tum cara licebit

Oscula: pugnabit, sed tamen apta dabit.

55

Rapta dabit primo, post adferet ipse roganti,

Post etiam collo se inplicuisse velit.

Heu male nunc artes miseras haec saecula tractant:

Iam tener adsuevit munera velle puer.

At tu, qui venerem docuisti vendere primus,

60

Quisquis es, infelix urgeat ossa lapis.

Pieridas, pueri, doctos et amate poetas,

Aurea nec superent munera Pieridas.

Carmine purpurea est Nisi coma: carmina ni sint,

Ex umero Pelopis non nituisset ebur.

65

Quem referent Musae, vivet, dum robora tellus,

Dum caelum stellas, dum vehet amnis aquas.

At qui non audit Musas, qui vendit amorem,

Idaeae currus ille sequatur Opis

Et tercentenas erroribus expleat urbes

70

Et secet ad Phrygios vilia membra modos.

Blanditiis volt esse locum Venus ipsa: querelis

Supplicibus, miseris fletibus illa favet.»

Haec mihi, quae canerem Titio, deus edidit ore,

Sed Titium coniunx haec meminisse vetat.

75

Pareat ille suae; vos me celebrate magistrum,

Quos male habet multa callidus arte puer.

Gloria cuique sua est: me, qui spernentur, amantes

Consultent: cunctis ianua nostra patet.

Tempus erit, cum me Veneris praecepta ferentem

80

Deducat iuvenum sedula turba senem.

Heu heu quam Marathus lento me torquet amore!

Deficiunt artes, deficiuntque doli.

Parce, puer, quaeso, ne turpis fabula fiam,

Cum mea ridebunt vana magisteria.

V

Asper eram et bene discidium me ferre loquebar,

At mihi nunc longe gloria fortis abest.

Namque agor ut per plana citus sola verbere turben,

Quem celer adsueta versat ab arte puer.

5

Ure ferum et torque, libeat ne dicere quicquam

Magnificum post haec: horrida verba doma.

Parce tamen, per te furtivi foedera lecti,

Per venerem quaeso conpositumque caput.

Ille ego, cum tristi morbo defessa iaceres,

10

Te dicor votis eripuisse meis,

Ipseque te circum lustravi sulphure puro,

Carmine cum magico praecinuisset anus;

Ipse procuravi, ne possent saeva nocere

Somnia, ter sancta deveneranda mola;

15

Ipse ego velatus filo tunicisque solutis

Vota novem Triviae nocte silente dedi.

Omnia persolvi: fruitur nunc alter amore,

Et precibus felix utitur ille meis.

At mihi felicem vitam, si salva fuisses,

20

Fingebam demens, sed renuente deo.

Rura colam, frugumque aderit mea Delia custos,

Area dum messes sole calente teret,

Aut mihi servabit plenis in lintribus uvas

Pressaque veloci candida musta pede;

25

Consuescet numerare pecus, consuescet amantis

Garrulus in dominae ludere verna sinu.

Illa deo sciet agricolae pro vitibus uvam,

Pro segete spicas, pro grege ferre dapem.

Illa regat cunctos, illi sint omnia curae,

30

At iuvet in tota me nihil esse domo.

Huc veniet Messalla meus, cui dulcia poma

Delia selectis detrahat arboribus;

Et tantum venerata virum hunc sedula curet,

Huic paret atque epulas ipsa ministra gerat.

35

Haec mihi fingebam, quae nunc Eurusque Notusque

Iactat odoratos vota per Armenios.

Saepe ego temptavi curas depellere vino,

At dolor in lacrimas verterat omne merum.

Saepe aliam tenui, sed iam cum gaudia adirem,

40

Admonuit dominae deseruitque Venus.

Tunc me discedens devotum femina dixit

Et pudet et narrat scire nefanda meam.

Non facit hoc verbis, facie tenerisque lacertis

Devovet et flavis nostra puella comis.

45

Talis ad Haemonium Nereis Pelea quondam

Vecta est frenato caerula pisce Thetis.

Haec nocuere mihi, quod adest huic dives amator;

Venit in exitium callida lena meum.

Sanguineas edat illa dapes atque ore cruento

50

Tristia cum multo pocula felle bibat;

Hanc volitent animae circum sua fata querentes

Semper et e tectis strix violenta canat;

Ipsa fame stimulante furens herbasque sepulcris

Quaerat et a saevis ossa relicta lupis,

55

Currat et inguinibus nudis ululetque per urbes,

Post agat e triviis aspera turba canum.

Eveniet: dat signa deus; sunt numina amanti,

Saevit et iniusta lege relicta Venus.

At tu quam primum sagae praecepta rapacis

60

Desere, nam donis vincitur omnis amor.

Pauper erit praesto semper, te pauper adibit

Primus et in tenero fixus erit latere,

Pauper in angusto fidus comes agmine turbae

Subicietque manus efficietque viam,

65

Pauper ad occultos furtim deducet amicos

Vinclaque de niveo detrahet ipse pede.

Heu canimus frustra, nec verbis victa patescit

Ianua, sed plena est percutienda manu.

At tu, qui potior nunc es, mea fata timeto:

70

Versatur celeri Fors levis orbe rotae.

Non frustra quidam iam nunc in limine perstat

Sedulus ac crebro prospicit ac refugit,

Et simulat transire domum, mox deinde recurrit,

Solus et ante ipsas excreat usque fores.

75

Nescio quid furtivus amor parat. utere quaeso,

Dum licet: in liquida nat tibi linter aqua.

VI

Semper, ut inducar, blandos offers mihi voltus,

Post tamen es misero tristis et asper, Amor.

Quid tibi saevitiae mecum est? an gloria magna est

Insidias homini conposuisse deum?

5

Nam mihi tenduntur casses: iam Delia furtim

Nescio quem tacita callida nocte fovet.

Illa quidem tam multa negat, sed credere durum est:

Sic etiam de me pernegat usque viro.

Ipse miser docui, quo posset ludere pacto

10

Custodes: heu heu nunc premor arte mea,

Fingere nunc didicit causas, ut sola cubaret,

Cardine nunc tacito vertere posse fores.

Tum sucos herbasque dedi, quis livor abiret,

Quem facit inpresso mutua dente venus.

15

At tu, fallacis coniunx incaute puellae,

Me quoque servato, peccet ut illa nihil.

Neu iuvenes celebret multo sermone, caveto,

Neve cubet laxo pectus aperta sinu,

Neu te decipiat nutu, digitoque liquorem

20

Ne trahat et mensae ducat in orbe notas.

Exibit quam saepe, time, seu visere dicet

Sacra Bonae maribus non adeunda Deae.

At mihi si credas, illam sequar unus ad aras;

Tunc mihi non oculis sit timuisse meis.

25

Saepe, velut gemmas eius signumque probarem,

Per causam memini me tetigisse manum;

Saepe mero somnum peperi tibi, at ipse bibebam

Sobria subposita pocula victor aqua.

Non ego te laesi prudens: ignosce fatenti,

30

Iussit Amor: contra quis ferat arma deos?

Ille ego sum, nec me iam dicere vera pudebit,

Instabat tota cui tua nocte canis.

Quid tenera tibi coniuge opus? tua si bona nescis

Servare, frustra clavis inest foribus.

35

Te tenet, absentes alios suspirat amores

Et simulat subito condoluisse caput.

At mihi servandam credas: non saeva recuso

Verbera, detrecto non ego vincla pedum.

Tum procul absitis, quisquis colit arte capillos,

40

Et fluit effuso cui toga laxa sinu,

Quisquis et occurret, ne possit crimen habere,

Stet procul aut alia +stet procul+ ante via.

Sic fieri iubet ipse deus, sic magna sacerdos

Est mihi divino vaticinata sono.

45

Haec ubi Bellonae motu est agitata, nec acrem

Flammam, non amens verbera torta timet;

Ipsa bipenne suos caedit violenta lacertos

Sanguineque effuso spargit inulta deam,

Statque latus praefixa veru, stat saucia pectus,

50

Et canit eventus, quos dea magna monet:

«Parcite, quam custodit Amor, violare puellam,

Ne pigeat magno post didicisse malo.

Adtigerit, labentur opes, ut volnere nostro

Sanguis, ut hic ventis diripiturque cinis.»

55

Et tibi nescio quas dixit, mea Delia, poenas;

Si tamen admittas, sit precor illa levis.

Non ego te propter parco tibi, sed tua mater

Me movet atque iras aurea vincit anus.

Haec mihi te adducit tenebris multoque timore

60

Coniungit nostras clam taciturna manus,

Haec foribusque manet noctu me adfixa proculque

Cognoscit strepitus me veniente pedum.

Vive diu mihi, dulcis anus: proprios ego tecum,

Sit modo fas, annos contribuisse velim.

65

Te semper natamque tuam te propter amabo:

Quicquid agit, sanguis est tamen illa tuos.

Sit modo casta, doce, quamvis non vitta ligatos

Impediat crines nec stola longa pedes.

Et mihi sint durae leges, laudare nec ullam

70

Possim ego, quin oculos adpetat illa meos,

Et siquid peccasse putet, ducarque capillis

Inmerito pronas proripiarque vias.

Non ego te pulsare velim, sed, venerit iste

Si furor, optarim non habuisse manus;

75

Nec saevo sis casta metu, sed mente fideli,

Mutuus absenti te mihi servet amor.

At, quae fida fuit nulli, post victa senecta

Ducit inops tremula stamina torta manu

Firmaque conductis adnectit licia telis

80

Tractaque de niveo vellere ducta putat.

Hanc animo gaudente vident iuvenumque catervae

Conmemorant merito tot mala ferre senem,

Hanc Venus exalto flentem sublimis Olympo

Spectat et, infidis quam sit acerba, monet.

85

Haec aliis maledicta cadant; nos, Delia, amoris

Exemplum cana simus uterque coma.

VII

Hunc cecinere diem Parcae fatalia nentes

Stamina, non ulli dissoluenda deo,

Hunc fore, Aquitanas posset qui fundere gentes,

Quem tremeret forti milite victus Atax.

5

Evenere: novos pubes Romana triumphos

Vidit et evinctos bracchia capta duces;

At te victrices lauros, Messalla, gerentem

Portabat nitidis currus eburnus equis.

Non sine me est tibi partus honos: Tarbella Pyrene

10

Testis et Oceani litora Santonici,

Testis Arar Rhodanusque celer magnusque Garunna,

Carnutis et flavi caerula lympha Liger.

An te, Cydne, canam, tacitis qui leniter undis

Caeruleus placidis per vada serpis aquis,

15

Quantus et aetherio contingens vertice nubes

Frigidus intonsos Taurus alat Cilicas?

Quid referam, ut volitet crebras intacta per urbes

Alba Palaestino sancta columba Syro,

Utque maris vastum prospectet turribus aequor

20

Prima ratem ventis credere docta Tyros,

Qualis et, arentes cum findit Sirius agros,

Fertilis aestiva Nilus abundet aqua?

Nile pater, quanam possim te dicere causa

Aut quibus in terris occuluisse caput?

25

Te propter nullos tellus tua postulat imbres,

Arida nec pluvio supplicat herba Iovi.

Te canit atque suum pubes miratur Osirim

Barbara, Memphiten plangere docta bovem.

Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

30

Et teneram ferro sollicitavit humum,

Primus inexpertae conmisit semina terrae

Pomaque non notis legit ab arboribus.

Hic docuit teneram palis adiungere vitem,

Hic viridem dura caedere falce comam;

35

Illi iucundos primum matura sapores

Expressa incultis uva dedit pedibus.

Ille liquor docuit voces inflectere cantu,

Movit et ad certos nescia membra modos,

Bacchus et agricolae magno confecta labore

40

Pectora tristitiae dissolvenda dedit.

Bacchus et adflictis requiem mortalibus adfert,

Crura licet dura conpede pulsa sonent.

Non tibi sunt tristes curae nec luctus, Osiri,

Sed chorus et cantus et levis aptus amor,

45

Sed varii flores et frons redimita corymbis,

Fusa sed ad teneros lutea palla pedes

Et Tyriae vestes et dulcis tibia cantu

Et levis occultis conscia cista sacris.

Huc ades et Genium ludis Geniumque choreis

50

Concelebra et multo tempora funde mero:

Illius et nitido stillent unguenta capillo,

Et capite et collo mollia serta gerat.

Sic venias hodierne: tibi dem turis honores,

Liba et Mopsopio dulcia melle feram.

55

At tibi succrescat proles, quae facta parentis

Augeat et circa stet veneranda senem.

Nec taceat monumenta viae, quem Tuscula tellus

Candidaque antiquo detinet Alba Lare.

Namque opibus congesta tuis hic glarea dura

60

Sternitur, hic apta iungitur arte silex.

Te canit agricola, a magna cum venerit urbe

Serus inoffensum rettuleritque pedem.

At tu, Natalis multos celebrande per annos,

Candidior semper candidiorque veni.

VIII

Non ego celari possum, quid nutus amantis

Quidve ferant miti lenia verba sono.

Nec mihi sunt sortes nec conscia fibra deorum,

Praecinit eventus nec mihi cantus avis:

5

Ipsa Venus magico religatum bracchia nodo

Perdocuit multis non sine verberibus.

Desine dissimulare: deus crudelius urit,

Quos videt invitos subcubuisse sibi.

Quid tibi nunc molles prodest coluisse capillos

10

Saepeque mutatas disposuisse comas,

Quid fuco splendente genas ornare, quid ungues

Artificis docta subsecuisse manu?

Frustra iam vestes, frustra mutantur amictus,

Ansaque conpressos conligat arta pedes.

15

Illa placet, quamvis inculto venerit ore

Nec nitidum tarda compserit arte caput.

Num te carminibus, num te pallentibus herbis

Devovit tacito tempore noctis anus?

Cantus vicinis fruges traducit ab agris,

20

Cantus et iratae detinet anguis iter,

Cantus et e curru Lunam deducere temptat

Et faceret, si non aera repulsa sonent.

Quid queror heu misero carmen nocuisse, quid herbas?

Forma nihil magicis utitur auxiliis:

25

Sed corpus tetigisse nocet, sed longa dedisse

Oscula, sed femori conseruisse femur.

Nec tu difficilis puero tamen esse memento:

Persequitur poenis tristia facta Venus.

Munera ne poscas: det munera canus amator,

30

Ut foveat molli frigida membra sinu.

Carior est auro iuvenis, cui levia fulgent

Ora nec amplexus aspera barba terit.

Huic tu candentes umero subpone lacertos,

Et regum magnae despiciantur opes.

35

At Venus invenit puero concumbere furtim,

Dum timet et teneros conserit usque sinus,

Et dare anhelanti pugnantibus umida linguis

Oscula et in collo figere dente notas.

Non lapis hanc gemmaeque iuvant, quae frigore sola

40

Dormiat et nulli sit cupienda viro.

Heu sero revocatur amor seroque iuventas,

Cum vetus infecit cana senecta caput.

Tum studium formae est: coma tum mutatur, ut annos

Dissimulet viridi cortice tincta nucis;

45

Tollere tum cura est albos a stirpe capillos

Et faciem dempta pelle referre novam.

At tu, dum primi floret tibi temporis aetas,

Utere: non tardo labitur illa pede.

Neu Marathum torque: puero quae gloria victo est?

50

In veteres esto dura, puella, senes.

Parce precor tenero: non illi sontica causa est,

Sed nimius luto corpora tingit amor.

Vel miser absenti maestas quam saepe querelas

Conicit, et lacrimis omnia plena madent!

55

«Quid me spernis?» ait, «poterat custodia vinci:

Ipse dedit cupidis fallere posse deus.

Nota venus furtiva mihi est, ut lenis agatur

Spiritus, ut nec dent oscula rapta sonum;

Et possum media quamvis obrepere nocte

60

Et strepitu nullo clam reserare fores.

Quid prosunt artes, miserum si spernit amantem

Et fugit ex ipso saeva puella toro?

Vel cum promittit, subito sed perfida fallit,

Est mihi nox multis evigilanda malis.

65

Dum mihi venturam fingo, quodcumque movetur,

Illius credo tunc sonuisse pedes.»

Desistas lacrimare, puer: non frangitur illa,

Et tua iam fletu lumina fessa tument.

Oderunt, Pholoe, moneo, fastidia divi,

70

Nec prodest sanctis tura dedisse focis.

Hic Marathus quondam miseros ludebat amantes,

Nescius ultorem post caput esse deum;

Saepe etiam lacrimas fertur risisse dolentis

Et cupidum ficta detinuisse mora:

75

Nunc omnes odit fastus, nunc displicet illi

Quaecumque obposita est ianua dura sera.

At te poena manet, ni desinis esse superba.

Quam cupies votis hunc revocare diem!

IX

Quid mihi si fueras miseros laesurus amores,

Foedera per divos, clam violanda, dabas?

A miser, et siquis primo periuria celat,

Sera tamen tacitis Poena venit pedibus.

5

Parcite, caelestes: aequum est inpune licere

Numina formosis laedere vestra semel.

Lucra petens habili tauros adiungit aratro

Et durum terrae rusticus urget opus,

Lucra petituras freta per parentia ventis

10

Ducunt instabiles sidera certa rates:

Muneribus meus est captus puer, at deus illa

In cunerem et liquidas munera vertat aquas.

Iam mihi persolvet poenas, pulvisque decorem

Detrahet et ventis horrida facta coma;

15

Uretur facies, urentur sole capilli,

Deteret invalidos et via longa pedes.

Admonui quotiens «auro ne pollue formam:

Saepe solent auro multa subesse mala.

Divitiis captus siquis violavit amorem,

20

Asperaque est illi difficilisque Venus.

Ure meum potius flamma caput et pete ferro

Corpus et intorto verbere terga seca.

Nec tibi celandi spes sit peccare paranti:

Est deus, occultos qui vetat esse dolos.

25

Ipse deus tacito permisit lene ministro,

Ederet ut multo libera verba mero;

Ipse deus somno domitos emittere vocem

Iussit et invitos facta tegenda loqui.»

Haec ego dicebam: nunc me flevisse loquentem,

30

Nunc pudet ad teneros procubuisse pedes.

Tum mihi iurabas nullo te divitis auri

Pondere, non gemmis, vendere velle fidem,

Non tibi si pretium Campania terra daretur,

Non tibi si, Bacchi cura, Falernus ager.

35

Illis eriperes verbis mihi sidera caeli

Lucere et puras fulminis esse vias.

Quin etiam flebas: at non ego fallere doctus

Tergebam umentes credulus usque genas.

Quid faciam, nisi et ipse fores in amore puellae?

40

Sed precor exemplo sit levis illa tuo.

O quotiens, verbis ne quisquam conscius esset,

Ipse comes multa lumina nocte tuli!

Saepe insperanti venit tibi munere nostro

Et latuit clausas post adoperta fores.

45

Tum miser interii, stulte confisus amari:

Nam poteram ad laqueos cautior esse tuos.

Quin etiam adtonita laudes tibi mente canebam,

Et me nunc nostri Pieridumque pudet.

Illa velim rapida Volcanus carmina flamma

50

Torreat et liquida deleat amnis aqua.

Tu procul hinc absis, cui formam vendere cura est

Et pretium plena grande referre manu.

At te, qui puerum donis corrumpere es ausus,

Rideat adsiduis uxor inulta dolis,

55

Et cum furtivo iuvenem lassaverit usu,

Tecum interposita languida veste cubet.

Semper sint externa tuo vestigia lecto,

Et pateat cupidis semper aperta domus;

Nec lasciva soror dicatur plura bibisse

60

Pocula vel plures emeruisse viros.

Illam saepe ferunt convivia ducere Baccho,

Dum rota Luciferi provocet orta diem.

Illa nulla queat melius consumere noctem

Aut operum varias disposuisse vices.

65

At tua perdidicit, nec tu, stultissime, sentis,

Cum tibi non solita corpus ab arte movet.

Tune putas illam pro te disponere crines

Aut tenues denso pectere dente comas?

Ista haec persuadet facies, auroque lacertos

70

Vinciat et Tyrio prodeat apta sinu?

Non tibi, sed iuveni cuidam volt bella videri,

Devoveat pro quo remque domumque tuam.

Nec facit hoc vitio, sed corpora foeda podagra

Et senis amplexus culta puella fugit.

75

Huic tamen adcubuit noster puer: hunc ego credam

Cum trucibus venerem iungere posse feris.

Blanditiasne meas aliis tu vendere es ausus?

Tune aliis demens oscula ferre mea?

Tum flebis, cum me vinctum puer alter habebit

80

Et geret in regno regna superba tuo.

At tua tum me poena iuvet, Venerique merenti

Fixa notet casus aurea palma meos:

«Hanc tibi fallaci resolutus amore Tibullus

Dedicat et grata sis, dea, mente rogat».

X

Quis fuit, horrendos primus qui protulit enses?

Quam ferus et vere ferreus ille fuit!

Tum caedes hominum generi, tum proelia nata,

Tum brevior dirae mortis aperta via est.

5

An nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra

Vertimus, in saevas quod dedit ille feras?

Divitis hoc vitium est auri, nec bella fuerunt,

Faginus adstabat cum scyphus ante dapes.

Non arces, non vallus erat, somnumque petebat

10

Securus sparsas dux gregis inter oves.

Tunc mihi vita foret, volgi nec tristia nossem

Arma nec audissem corde micante tubam;

Nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis

Haesura in nostro tela gerit latere.

15

Sed patrii servate Lares: aluistis et idem,

Cursarem vestros cum tener ante pedes.

Neu pudeat prisco vos esse e stipite factos:

Sic veteris sedes incoluistis avi.

Tum melius tenuere fidem, cum paupere cultu

20

Stabat in exigua ligneus aede deus.

Hic placatus erat, seu quis libaverat uva,

Seu dederat sanctae spicea serta comae,

Atque aliquis voti compos liba ipse ferebat

Postque comes purum filia parva favum.

25

At nobis aerata, Lares, depellite tela,

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · 

Hostiaque e plena rustica porcus hara.

Hanc pura cum veste sequar myrtoque canistra

Vincta geram, myrto vinctus et ipse caput.

Sic placeam vobis: alius sit fortis in armis

30

Sternat et adversos Marte favente duces,

Ut mihi potanti possit sua dicere facta

Miles et in mensa pingere castra mero.

Quis furor est atram bellis accersere mortem?

Inminet et tacito clam venit illa pede.

35

Non seges est infra, non vinea culta, sed audax

Cerberus et Stygiae navita turpis aquae;

Illic percussisque genis ustoque capillo

Errat ad obscuros pallida turba lacus.

Quam potius laudandus hic est, quem prole parata

40

Occupat in parva pigra senecta casa.

Ipse suas sectatur oves, at filius agnos,

Et calidam fesso conparat uxor aquam.

Sic ego sim, liceatque caput candescere canis,

Temporis et prisci facta referre senem.

45

Interea pax arva colat. pax candida primum

Duxit araturos sub iuga curva boves,

Pax aluit vites et sucos condidit uvae,

Funderet ut nato testa paterna merum,

Pace bidens vomerque nitent - at tristia duri

50

Militis in tenebris occupat arma situs -

Rusticus e lucoque vehit, male sobrius ipse,

Uxorem plaustro progeniemque domum.

Sed Veneris tum bella calent, scissosque capillos

Femina perfractas conqueriturque fores.

55

Flet teneras subtusa genas, sed victor et ipse

Flet sibi dementes tam valuisse manus.

At lascivus Amor rixae mala verba ministrat,

Inter et iratum lentus utrumque sedet.

A, lapis est ferrumque, suam quicumque puellam

60

Verberat: e caelo deripit ille deos.

Sit satis e membris tenuem rescindere vestem,

Sit satis ornatus dissoluisse comae,

Sit lacrimas movisse satis: quater ille beatus,

Quo tenera irato flere puella potest.

65

Sed manibus qui saevus erit, scutumque sudemque

Is gerat et miti sit procul a Venere.

At nobis, Pax alma, veni spicamque teneto,

Perfluat et pomis candidus ante sinus.