Corpus Tibullianum

Liber III

Lygdami elegiae

Lygdamus, natus anno 43 a. Chr. n.

scripsit elegias suas circa annum 20.

Textus:

Albi Tibulli carmina

ed. F. W. Lenz, Leiden 1959

___________________________________________________

I

«Martis Romani festae venere kalendae -

 Exoriens nostris hic fuit annus avis -

Et vaga nunc certa discurrunt undique pompa

 Perque vias urbis munera perque domos:

5

Dicite, Pierides, quonam donetur honore

 Seu mea, seu fallor, cara Neaera tamen.»

«Carmine formosae, pretio capiuntur avarae.

 Gaudeat, ut digna est, versibus illa tuis.

Lutea sed niveum involvat membrana libellum,

10

Pumicet et canas tondeat ante comas

Summaque praetexat tenuis fastigia chartae,

 Indicet ut nomen littera facta tuum,

Atque inter geminas pingantur cornua frontes:

 Sic etenim comptum mittere oportet opus.»

15

«Per vos, auctores huius mihi carminis, oro

 Castaliamque umbram Pieriosque lacus,

Ite domum cultumque illi donate libellum,

 Sicut erit: nullus defluat inde color.

(Illa mihi referet, si nostri mutua cura est

20

An minor, an toto pectore deciderim.)

Sed primum meritam larga donate salute

 Atque haec submisso dicite verba sono:

«Haec tibi vir quondam, nunc frater, casta Neaera,

 Mittit et accipias munera parva rogat,

25

Teque suis iurat caram magis esse medullis,

 Sive sibi coniunx sive futura soror,

Sed potius coniunx: huius spem nominis illi

 Auferet extincto pallida Ditis aqua.»

II

Qui primus caram iuveni carumque puellae

 Eripuit iuvenem, ferreus ille fuit.

Durus et ille fuit, qui tantum ferre dolorem,

 Vivere et erepta coniuge qui potuit.

5

Non ego firmus in hoc, non haec patientia nostro

 Ingenio: frangit fortia corda dolor;

Nec mihi vera loqui pudor est vitaeque fateri

 Tot mala perpessae taedia nata meae.

Ergo cum tenuem fuero mutatus in umbram

10

Candidaque ossa super nigra favilla teget,

Ante meum veniat longos incompta capillos

 Et fleat ante meum maesta Neaera rogum.

Sed veniat carae matris comitata dolore:

 Maereat haec genero, maereat illa viro.

15

Praefatae ante meos manes animamque precatae

 Perfusaeque pias ante liquore manus,

Pars quae sola mei superabit corporis, ossa

 Incinctae nigra candida veste legent,

Et primum annoso spargent collecta Lyaeo,

20

Mox etiam niveo fundere lacte parent,

Post haec carbaseis umorem tollere velis

 Atque in marmorea ponere sicca domo.

Illic quas mittit dives Panchaia merces

 Eoique Arabes, dives et Assyria,

25

Et nostri memores lacrimae fundantur eodem:

 Sic ego conponi versus in ossa velim.

Sed tristem mortis demonstret littera causam

 Atque haec in celebri carmina fronte notet:

«Lygdamus hic situs est: dolor huic et cura Neaerae,

30

Coniugis ereptae, causa perire fuit.»

III

Quid prodest caelum votis inplesse, Neaera,

 Blandaque cum multa tura dedisse prece?

Non, ut marmorei prodirem e limine tecti,

 Insignis clara conspicuusque domo,

5

Aut ut multa mei renovarent iugera tauri

 Et magnas messes terra benigna daret,

Sed tecum ut longae sociarem gaudia vitae

 Inque tuo caderet nostra senecta sinu,

Tum cum permenso defunctus tempore lucis

10

Nudus Lethaea cogerer ire rate.

Nam grave quid prodest pondus mihi divitis auri,

 Arvaque si findant pinguia mille boves?

Quidve domus prodest Phrygiis innixa columnis,

 Taenare sive tuis, sive Caryste tuis,

15

Et nemora in domibus sacros imitantia lucos

 Aurataeque trabes marmoreumque solum?

Quidve in Erythraeo legitur quae litore concha

 Tinctaque Sidonio murice lana iuvat,

Et quae praeterea populus miratur? in illis

20

Invidia est: falso plurima volgus amat.

Non opibus mentes hominum curaeque levantur,

 Nam Fortuna sua tempora lege regit.

Sit mihi paupertas tecum iucunda, Neaera,

 At sine te regum munera nulla volo.

25

O niveam, quae te poterit mihi reddere, lucem!

 O mihi felicem terque quaterque diem!

At si, pro dulci reditu quaecumque voventur,

 Audiat aversa non meus aure deus,

Nec me regna iuvant nec Lydius aurifer amnis

30

Nec quas terrarum sustinet orbis opes.

Haec alii cupiant, liceat mihi paupere cultu

 Securo cara coniuge posse frui.

Adsis et timidis faveas, Saturnia, votis,

 Et faveas concha, Cypria, vecta tua.

35

Aut si fata negant reditum tristesque sorores,

 Stamina quae ducunt quaeque futura neunt,

Me vocet in vastos amnes nigramque paludem

 Dives in ignava luridus Orcus aqua.

IV

Di meliora ferant, nec sint mihi somnia vera,

 Quae tulit hesterna pessima nocte quies.

Ite procul, vani, falsumque avertite visum:

 Desinite in nobis quaerere velle fidem.

5

Divi vera monent, venturae nuntia sortis

 Vera monent Tuscis exta probata viris;

Somnia fallaci ludunt temeraria nocte

 Et pavidas mentes falsa timere iubent.

Et natum in curas hominum genus omina noctis

10

Farre pio placant et saliente sale.

Et tamen, utcumque est, sive illi vera moneri,

 Mendaci somno credere sive volent,

Efficiat vanos noctis Lucina timores

 Et frustra inmeritum pertimuisse velit,

15

Si mea nec turpi mens est obnoxia facto

 Nec laesit magnos inpia lingua deos.

Iam Nox aetherium nigris emensa quadrigis

 Mundum caeruleo laverat amne rotas,

Nec me sopierat menti deus utilis aegrae:

20

Somnus sollicitas deficit ante domos.

Tandem, cum summo Phoebus prospexit ab ortu,

 Pressit languentis lumina sera quies.

Hic iuvenis casta redimitus tempora lauro

 Est visus nostra ponere sede pedem.

25

Non illo quicquam formosius ulla priorum

 Aetas humanum nec videt illud opus.

Intonsi crines longa cervice fluebant,

 Stillabat Syrio myrtea rore coma.

Candor erat, qualem praefert Latonia Luna,

30

Et color in niveo corpore purpureus,

Ut iuveni primum virgo deducta marito

 Inficitur teneras ore rubente genas,

Et cum contexunt amarantis alba puellae

 Lilia et autumno candida mala rubent.

35

Ima videbatur talis inludere palla,

 Namque haec in nitido corpore vestis erat.

Artis opus rarae, fulgens testudine et auro

 Pendebat laeva garrula parte lyra.

Hanc primum veniens plectro modulatus eburno

40

Felices cantus ore sonante dedit.

Sed postquam fuerant digiti cum voce locuti,

 Edidit haec tristi dulcia verba modo:

«Salve, cura deum: casto nam rite poetae

 Phoebusque et Bacchus Pieridesque favent;

45

Sed proles Semeles Bacchus doctaeque sorores

 Dicere non norunt, quid ferat hora sequens.

At mihi fatorum leges aevique futuri

 Eventura pater posse videre dedit.

Quare, ego quae dico non fallax, accipe, vates,

50

Quodque deus vero Cynthius ore feram.

Tantum cara tibi, quantum nec filia matri,

 Quantum nec cupido bella puella viro,

Pro qua sollicitas caelestia numina votis,

 Quae tibi securos non sinit ire dies,

55

Et cum te fusco Somnus velavit amictu,

 Vanum nocturnis fallit imaginibus,

Carminibus celebrata tuis formosa Neaera

 Alterius mavolt esse puella viri,

Diversasque suas agitat mens inpia curas,

60

Nec gaudet casta nupta Neaera domo.

A crudele genus nec fidum femina nomen!

 A pereat, didicit fallere siqua virum!

Sed flecti poterit - mens est mutabilis illis -

 Tu modo cum multa bracchia tende fide.

65

Saevus Amor docuit validos temptare labores,

 Saevus Amor docuit verbera posse pati.

Me quondam Admeti niveas pavisse iuvencas

 Non est in vanum fabula ficta iocum.

Tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora

70

Nec similes chordis reddere voce sonos,

Sed perlucenti cantum meditabar avena

 Ille ego Latonae filius atque Iovis.

Nescis quid sit amor, iuvenis, si ferre recusas

 Inmitem dominam coniugiumque ferum.

75

Ergo ne dubita blandas adhibere querelas:

 Vincuntur molli pectora dura prece.

Quod si vera canunt sacris oracula templis,

 Haec illi nostro nomine dicta refer:

Hoc tibi coniugium promittit Delius ipse,

80

Felix hoc alium desine velle virum.»

Dixit, et ignavus defluxit corpore somnus.

 A ego ne possim tanta videre mala!

Nec tibi crediderim votis contraria vota

 Nec tantum crimen pectore inesse tuo;

85

Nam te nec vasti genuerunt aequora ponti

 Nec flammam volvens ore Chimaera fero

Nec canis anguinea redimitus terga caterva,

 Cui tres sunt linguae tergeminumque caput,

Scyllaque virgineam canibus succincta figuram,

90

Nec te conceptam saeva leaena tulit,

Barbara nec Scythiae tellus horrendave Syrtis,

 Sed culta et duris non habitanda domus

Et longe ante alias omnes mitissima mater

 Isque pater, quo non alter amabilior.

95

Haec deus in melius crudelia somnia vertat

 Et iubeat tepidos inrita ferre notos.

V

Vos tenet, Etruscis manat quae fontibus unda,

 Unda sub aestivum non adeunda Canem,

Nunc autem sacris Baiarum proxima lymphis,

 Cum se purpureo vere remittit humus.

5

At mihi Persephone nigram denuntiat horam:

 Inmerito iuveni parce nocere, dea.

Non ego temptavi nulli temeranda virorum

 Audax laudandae sacra docere deae,

Nec mea mortiferis infecit pocula sucis

10

Dextera nec cuiquam trita venena dedit,

Nec nos sacrilegi templis amovimus aegros,

 Nec cor sollicitant facta nefanda meum,

Nec nos insanae meditantes iurgia mentis

 Inpia in adversos solvimus ora deos,

15

Et nondum cani nigros laesere capillos,

 Nec venit tardo curva senecta pede.

Natalem primo nostrum videre parentes,

 Cum cecidit fato consul uterque pari.

Quid fraudare iuvat vitem crescentibus uvis

20

Et modo nata mala vellere poma manu?

Parcite, pallentes undas quicumque tenetis

 Duraque sortiti tertia regna dei.

Elysios olim liceat cognoscere campos

 Lethaeamque ratem Cimmeriosque lacus,

25

Cum mea rugosa pallebunt ora senecta

 Et referam pueris tempora prisca senex.

Atque utinam vano nequiquam terrear aestu,

 Languent ter quinos sed mea membra dies.

At vobis Tuscae celebrantur numina lymphae,

30

Et facilis lenta pellitur unda manu.

Vivite felices, memores et vivite nostri,

 Sive erimus seu nos fata fuisse velint.

Interea nigras pecudes promittite Diti

 Et nivei lactis pocula mixta mero.

VI

Candide Liber, ades - sic sit tibi mystica vitis

 Semper, sic hedera tempora vincta feras -

Aufer et ipse meum patera medicante dolorem:

 Saepe tuo cecidit munere victus amor.

5

Care puer, madeant generoso pocula baccho,

 Et nobis prona funde Falerna manu.

Ite procul, durum curae genus, ite labores:

 Fulserit hic niveis Delius alitibus.

Vos modo proposito dulces faveatis amici,

10

Neve neget quisquam me duce se comitem,

Aut siquis vini certamen mite recusat,

 Fallat eum tecto cara puella dolo.

Ille facit dites animos deus, ille ferocem

 Contudit et dominae misit in arbitrium,

15

Armenias tigres et fulvas ille leaenas

 Vicit et indomitis mollia corda dedit.

Haec Amor et maiora valet. sed poscite Bacchi

 Munera: quem vestrum pocula sicca iuvant?

Convenit ex aequo nec torvus Liber in illis,

20

Qui se quique una vina iocosa colunt.

Convenit iratus nimium nimiumque severos:

 Qui timet irati numina magna, bibat.

Quales his poenas qualis quantusque minetur,

 Cadmeae matris praeda cruenta docet.

25

Sed procul a nobis hic sit timor, illaque, si qua est,

 Quid valeat laesi sentiat ira dei.

Quid precor a demens? venti temeraria vota,

 Aeriae et nubes diripenda ferant.

Quamvis nulla mei superest tibi cura, Neaera,

30

Sis felix, et sint candida fata tua.

At nos securae reddamus tempora mensae:

 Venit post multos una serena dies.

Ei mihi, difficile est imitari gaudia falsa,

 Difficile est tristi fingere mente iocum,

35

Nec bene mendaci risus conponitur ore,

 Nec bene sollicitis ebria verba sonant.

Quid queror infelix? turpes discedite curae:

 Odit Lenaeus tristia verba pater.

Cnosia, Theseae quondam periuria linguae

40

Flevisti ignoto sola relicta mari:

Sic cecinit pro te doctus, Minoi, Catullus,

 Ingrati referens inpia facta viri.

Vos ego nunc moneo: felix, quicumque dolore

 Alterius disces posse cavere tuo.

45

Nec vos aut capiant pendentia bracchia collo

 Aut fallat blanda sordida lingua fide.

Etsi perque suos fallax iuravit ocellos

 Iunonemque suam perque suam Venerem,

Nulla fides inerit: periuria ridet amantum

50

Iuppiter et ventos inrita ferre iubet.

Ergo quid totiens fallacis verba puellae

 Conqueror? ite a me, seria verba, precor.

Quam vellem tecum longas requiescere noctes

 Et tecum longos pervigilare dies,

55

Perfida nec merito nobis inimica merenti,

 Perfida, sed, quamvis perfida, cara tamen!

Naida Bacchus amat: cessas, o lente minister?

 Temperet annosum Marcia lympha merum.

Non ego, si fugit nostrae convivia mensae

60

Ignotum cupiens vana puella torum,

Sollicitus repetam tota suspiria nocte:

 Tu puer, i, liquidum fortius adde merum.

Iam dudum Syrio madefactus tempora nardo

 Debueram sertis inplicuisse comas.