Astronomica

___________________________________________________________

Liber quintus

Hic alius finisset iter signisque relatis

quis adversa meant stellarum numina quinque

quadriiugis et Phoebus equis et Delia bigis

non ultra struxisset opus, caeloque rediret

5

ac per descensum medios percurreret ignes

Saturni, Iovis et Martis Solisque, sub illis

post Venerem et Maia natum te, Luna, vagantem.

me properare etiam mundus iubet omnia circum

sidera vectatum toto decurrere caelo,

10

cum semel aetherios ausus conscendere currus

summum contigerim sua per fastigia culmen.

hinc vocat Orion, magni pars maxima caeli,

et ratis heroum, quae nunc quoque navigat astris,

Fluminaque errantis late sinuantia flexus

15

et biferum Cetos squamis atque ore tremendo

Hesperidumque vigil custos et divitis auri

et Canis in totum portans incendia mundum

araque divorum, cui votum solvit Olympus;

illinc per geminas Anguis qui labitur Arctos

20

Heniochusque memor currus plaustrique Bootes

atque Ariadnaeae caelestia dona coronae,

victor et invisae Perseus cum falce Medusae

Andromedanque necans genitor cum coniuge Cepheus,

quaque volat stellatus Equus celerique Sagittae

25

Delphinus certans et Iuppiter alite tectus,

ceteraque in toto passim labentia caelo.

quae mihi per proprias vires sunt cuncta canenda

quid valeant ortu, quid cum merguntur in undas,

29

et quota de bis sex astris pars quaeque reducat.

32

Vir gregis et ponti victor, cui parte relicta

nomen onusque dedit nec pelle immunis ab ipsa,

Colchidos et magicas artes qui visere Iolcon

35

Medeae iussit movitque venena per orbem,

nunc quoque vicinam puppi, ceu naviget, Argo

a dextri lateris ducit regione per astra.

sed tum prima suos puppis consurgit in ignes,

quattuor in partes cum Corniger extulit ora.

40

illa quisquis erit terris oriente creatus,

rector erit puppis clavoque immobilis haerens

mutabit pelago terras ventisque sequetur

fortunam totumque volet tranare profundum

classibus atque alios menses altumque videre

45

Phasin et in cautes Tiphyn superare ruentem.

tolle sitos ortus hominum sub sidere tali,

sustuleris bellum Troiae classemque solutam

sanguine et appulsam terris; non invehet undis

Persida nec pelagus Xerxes facietque tegetque;

50

versa Syracusis Salamis non merget Athenas,

Punica nec toto fluitabunt aequore rostra

Actiacosque sinus inter suspensus utrimque

orbis et in ponto caeli fortuna natabit.

his ducibus caeco ducuntur in aequore classes

55

et coit ipsa sibi tellus totusque per usus

diversos rerum ventis arcessitur orbis.

Sed decima lateris surgens de parte sinistri

maximus Orion magnumque amplexus Olympum,

quo fulgente super terras caelumque trahente

60

ementita diem nigras nox contrahit alas,

sollertis animos, velocia corpora finget

atque agilem officio mentem curasque per omnis

indelassato properantia corda vigore.

instar erit populi totaque habitabit in urbe

65

limina pervolitans unumque per omnia verbum

mane salutandi portans communis amicus.

Sed, cum se terris Aries ter quinque peractis

partibus extollit, primum iuga tollit ab undis

Heniochus clivoque rotas convellit ab imo,

70

qua gelidus Boreas aquilonibus instat acutis.

ille dabit proprium studium caeloque retentas

quas prius in terris agitator amaverat artes:

stare levi curru moderantem quattuor ora

spumigeris frenata lupis et flectere equorum

75

praevalidas vires ac torto stringere gyro;

at, cum laxato fugerunt cardine claustra,

exagitare feros pronumque antire volantis

vixque rotis levibus summum contingere campum

vincentem pedibus ventos, vel prima tenentem

80

agmina in obliquum cursus agitare malignos

obstantemque mora totum praecludere circum,

vel medium turbae nunc dextros ire per orbes

fidentem campo, nunc meta currere acuta

spemque sub extremo dubiam suspendere casu.

85

nec non alterno desultor sidere dorso

quadrupedum et stabilis poterit defigere plantas,

pervolitans et equos ludet per terga volantum;

aut solo vectatus equo nunc arma movebit,

nunc leget in longo per cursum praemia circo.

90

quidquid de tali studio formatur habebit.

hinc mihi Salmoneus (qui caelum imitatus in orbe,

pontibus impositis missisque per aera quadrigis

expressisse sonum mundi sibi visus et ipsum

admovisse Iovem terris, dum fulmina fingit

95

sensit, et immissos ignes super ipse secutus

morte Iovem didicit) generatus possit haberi.

hoc genitum credas de sidere Bellerophonten

imposuisse viam mundo per signa volantem,

cui caelum campus fuerat, terraeque fretumque

100

sub pedibus, non ulla tulit vestigia cursus.

his erit Heniochi surgens tibi forma notanda.

Cumque decem partes Aries duplicaverit ortus,

incipient Haedi tremulum producere mentum

hirtaque tum demum terris promittere terga

105

qua dexter Boreas spirat. ne crede severae

frontis opus fingi, strictosque hinc ora Catones

abruptumque pari Torquatum et Horatia facta.

maius onus signo est, Haedis nec tanta petulcis

conveniunt: levibus gaudent lascivaque signant

110

pectora; et in lusus facilis agilemque vigorem

desudant; vario ducunt in amore iuventam;

in vulnus numquam virtus sed saepe libido

impellit, turpisque emitur vel morte voluptas;

et minimum cecidisse malum est, quia crimine vincunt.

115

nec non et cultus pecorum nascentibus addunt

pastoremque suum generant, cui fistula collo

haereat et voces alterna per oscula ducat.

Sed, cum bis denas augebit septima partes

Lanigeri, surgent Hyades. quo tempore natis

120

nulla quies placet, in nullo sunt otia fructu,

sed populum turbamque petunt rerumque tumultus.

seditio clamorque iuvat, Gracchosque tenentis

rostra volunt Montemque Sacrum rarosque Quirites;

pacis bella probant curaeque alimenta ministrant.

125

immundosque greges agitant per sordida rura;

et fidum Laertiadae genuere syboten.

hos generant Hyades mores surgentibus astris.

Ultima Lanigeri cum pars excluditur orbi,

quae totum ostendit terris atque eruit undis,

130

Olenie servans praegressos tollitur Haedos

egelido stellata polo, qua dextera pars est,

officio magni mater Iovis. illa Tonanti

fida alimenta dedit pectusque implevit hiantis

lacte suo, dedit et dignas ad fulmina vires.

135

hinc trepidae mentes tremebundaque corda creantur

suspensa ad strepitus levibusque obnoxia causis.

his etiam ingenita est visendi ignota cupido,

ut nova per montes quaerunt arbusta capellae,

semper et ulterius pascentes tendere gaudent.

140

Taurus, in aversos praeceps cum tollitur ortus,

sexta parte sui certantis luce sorores

Pleiadas ducit. quibus aspirantibus almam

in lucem eduntur Bacchi Venerisque sequaces

perque dapes mensasque super petulantia corda

145

et sale mordaci dulcis quaerentia risus.

illis cura sui cultus frontisque decorae

semper erit: tortos in fluctum ponere crines

aut vinclis revocare comas et vertice denso

fingere et appositis caput emutare capillis

150

pumicibusque cavis horrentia membra polire

atque odisse virum teretisque optare lacertos.

femineae vestes, nec in usum tegmina plantis

sed speciem, fictique placent ad mollia gressus.

naturae pudet, atque habitat sub pectore caeca

155

ambitio, et morbum virtutis nomine iactant.

semper amare parum est: cupient et amare videri.

Iam vero Geminis fraterna ferentibus astra

in caelum summoque natantibus aequore ponti

septima pars Leporem tollit. quo sidere natis

160

vix alas natura negat volucrisque meatus:

tantus erit per membra vigor referentia ventos.

ille prius victor stadio quam missus abibit;

ille cito motu rigidos eludere caestus,

nunc exire levis missas nunc mittere palmas,

165

ille pilam celeri fugientem reddere planta

et pedibus pensare manus et ludere fulcro

mobilibusque citos ictus glomerare lacertis,

ille potens turba perfundere membra pilarum

per totumque vagas corpus disponere palmas,

170

ut teneat tantos orbes sibique ipse reludat

et velut edoctos iubeat volitare per ipsum.

invigilat curis, somnos industria vincit,

otia per varios exercet dulcia lusus.

Nunc Cancro vicina canam, cui parte sinistra

175

consurgunt Iugulae. quibus aspirantibus orti

te, Meleagre, colunt flammis absentibus ustum

reddentemque tuae per mortem munera matri,

cuius et ante necem paulatim vita sepulta est,

atque Atalantaeos conatum ferre labores,

180

et Calydonea bellantem rupe puellam

vincentemque viros et quam potuisse videre

virgine maius erat sternentem vulnere primo.

quaque erat Actaeon silvis mirandus, et ante

quam canibus nova praeda fuit, ducuntur et ipsi,

185

retibus et claudunt campos, formidine montes.

mendacisque parant foveas laqueosque tenacis

currentisque feras pedicarum compede nectunt

aut canibus ferrove necant praedasque reportant.

sunt quibus in ponto studium est cepisse ferarum

190

diversas facies et caeco mersa profundo

sternere litoreis monstrorum corpora harenis

horrendumque fretis in bella lacessere pontum

et colare vagos inductis retibus amnes

ac per nulla sequi dubias vestigia praedas,

195

luxuriae quia terra parum, fastidit et orbem

venter, et ipse gulam Nereus ex aequore pascit.

At Procyon oriens, cum iam vicesima Cancro

septimaque ex undis pars sese emergit in astra,

venatus non ille quidem verum arma creatis

200

venandi tribuit. catulos nutrire sagacis

et genus a proavis, mores numerare per urbes,

retiaque et valida venabula cuspide fixa

lentaque correctis formare hastilia nodis,

et quaecumque solet venandi poscere cura

205

in proprios fabricare dabit venalia quaestus.

Cum vero in vastos surget Nemeaeus hiatus,

exoritur candens latratque Canicula flammas

et rabit igne suo geminatque incendia solis.

qua subdente facem terris radiosque vomente

210

divinat cineres orbes fatumque supremum

sortitur, languetque suis Neptunus in undis,

et viridis nemori sanguis decedit et herbis.

cuncta peregrinos orbes animalia quaerunt

atque eget alterius mundus; natura suismet

215

aegrotat morbis nimios obsessa per aestus

inque rogo vivit: tantus per sidera fervor

funditur atque uno cessant in lumine cuncta.

haec ubi se ponto per primas extulit oras,

nascentem quam nec pelagi restinxerit unda,

220

effrenos animos violentaque pectora finget

irarumque dabit fluctus odiumque metumque

totius vulgi. praecurrunt verba loquentis,

ante os est animus nec magnis concita causis

corda micant et lingua rabit latratque loquendo,

225

morsibus et crebris dentes in voce relinquit.

ardescit vino vitium, viresque ministrat

Bacchus et in flammam saevas exsuscitat iras.

nec silvas rupesque timent vastosque leones

aut spumantis apri dentes atque arma ferarum,

230

effunduntque suas concesso in corpore flammas.

ne talis mirere artes sub sidere tali,

cernis ut ipsum etiam sidus venetur in astris;

praegressum quaerit Leporem comprendere cursu.

Ultima pars magni cum tollitur orta Leonis,

235

Crater auratis surgit caelatus ab astris.

inde trahit quicumque genus moresque, sequetur

irriguos ruris campos amnesque lacusque,

et te, Bacche, tuas nubentem iunget ad ulmos,

disponetve iugis imitatus fronde choreas,

240

robore vel proprio fidentem in bracchia ducet

teque tibi credet semperque, ut matre resectum,

abiunget thalamis, segetemque interseret uvis,

quaeque alia innumeri cultus est forma per orbem

pro regione colet. nec parce vina recepta

245

hauriet, emeritis et fructibus ipse fruetur

gaudebitque mero mergetque in pocula mentem.

nec solum terrae spem credet in annua vota:

annonae quoque vectigal mercesque sequetur

praecipue quas umor alit nec deserit unda.

250

talis effinget Crater umoris amator.

Iam subit Erigone. quae cum tibi quinque feretur

partibus ereptis ponto, tollentur ab undis

clara Ariadnaeae quondam monumenta coronae

et mollis tribuent artes. hinc dona puellae

255

namque nitent, illinc oriens est ipsa puella.

ille colet nitidis gemmantem floribus hortum

260

caeruleumque oleis viridemve in gramine collem.

257

pallentis violas et purpureos hyacinthos

liliaque et Tyrias imitata papavera luces

vernantisque rosae rubicundo sanguine florem

261

conseret et veris depinget prata figuris.

aut varios nectet flores sertisque locabit

263a

effingetque suum sidus similisque <coronas

263b

Cnosiacae faciet; calamosque> in mutua pressos

incoquet atque Arabum Syriis mulcebit odores

265

et medios unguenta dabit referentia flatus,

ut sit adulterio sucorum gratia maior.

munditiae <cordi> cultusque artesque decorae

et lenocinium vitae praesensque voluptas.

Virginis hoc anni poscunt floresque Coronae.

270

At, cum per decimam consurgens horrida partem

Spica feret prae se vallantis corpus aristas,

arvorum ingenerat studium rurisque colendi

seminaque in faenus sulcatis credere terris

usuramque sequi maiorem sorte receptis

275

frugibus innumeris atque horrea quaerere messi

(quod solum decuit mortalis nosse metallum:

nulla fames, non ulla forent ieiunia terris;

dives erat census saturatis gentibus <olim

278a

argenti venis aurique latentibus> orbi)

279

et, si forte labor vires tardaverit, artes

280

quis sine nulla Ceres, non ullus seminis usus,

subdere fracturo silici frumenta superque

ducere pendentis orbes et mergere farra

ac torrere focis hominumque alimenta parare

atque unum genus in multas variare figuras.

285

et, quia dispositis habitatur spica per artem

frugibus, ac structo similis componitur ordo,

seminibusque suis cellas atque horrea praebet,

sculpentem faciet sanctis laquearia templis

condentemque novum caelum per tecta Tonantis.

290

haec fuerat quondam divis concessa figura,

nunc iam luxuriae pars est: triclinia templis

concertant, tectique auro iam vescimur auro.

Sed parte octava surgentem cerne Sagittam

Chelarum. dabit haec iaculum torquere lacertis,

295

et calamum nervis, glaebas et mittere virgis,

pendentemque suo volucrem deprendere caelo,

cuspide vel triplici securum figere piscem.

quod potius dederim Teucro sidusve genusve,

teve, Philoctete, cui malim credere parti?

300

Hectoris ille faces arcu taedamque fugavit,

mittebat saevos ignes quae mille carinis.

hic sortem pharetra Troiae bellique gerebat,

maior et armatis hostis subsederat exul.

quin etiam ille pater tali de sidere cretus

305

esse potest, qui serpentem super ora cubantem

infelix nati somnumque animamque bibentem

sustinuit misso petere ac prosternere telo.

ars erat esse patrem; vicit natura periclum

et pariter iuvenem somnoque ac morte levavit

310

tunc iterum natum et fato per somnia raptum.

At, cum secretis improvidus Haedus in antris

erranti similis fratrum vestigia quaerit

postque gregem longo producitur intervallo,

sollertis animos agitataque pectora in usus

315

effingit varios nec deficientia curis

nec contenta domo. populi sunt illa ministra

perque magistratus et publica iura feruntur.

non illo coram digitos quaesiverit hasta,

defueritque bonis sector, poenamque lucretur

320

noxius et patriam fraudarit debitor aeris.

cognitor est urbis. nec non lascivit amores

in varios ponitque forum suadente Lyaeo,

mobilis in saltus et scaenae mollior arte.

Nunc surgente Lyra testudinis enatat undis

325

forma per heredem tantum post fata sonantis,

qua quondam somnumque fretis Oeagrius Orpheus

et sensus scopulis et silvis addidit aures

et Diti lacrimas et morti denique finem.

hinc venient vocis dotes chordaeque sonantis

330

garrulaque <in> modulos diversa tibia forma

et quodcumque manu loquitur flatuque movetur.

ille dabit cantus inter convivia dulcis

mulcebitque sono Bacchum noctemque tenebit.

quin etiam curas inter secreta movebit

335

carmina furtivo modulatus murmure vocem,

solus et ipse suas semper cantabit ad aures,

sic dictante Lyra, cum pars vicesima sexta

Chelarum surget, quae cornua ducet ad astra.

Quid regione Nepae vix partes octo trahentis

340

Ara ferens turis stellis imitantibus ignem,

in qua devoti quondam cecidere Gigantes,

nec prius armavit violento fulmine dextram

Iuppiter, ante deos quam constitit ipse sacerdos?

quos potius fingent ortus quam templa colentis

345

atque auctoratos in tertia iura ministros,

divorumque sacra venerantis numina voce,

paene deos et qui possint ventura videre?

Quattuor appositis Centaurus partibus effert

sidera et ex ipso mores nascentibus addit.

350

aut stimulis agitabit onus mixtasque iugabit

semine quadrupedes aut curru celsior ibit

aut onerabit equos armis aut ducet in arma.

ille tenet medicas artes ad membra ferarum

et non auditos mutarum tollere morbos.

355

hoc est artis opus, non exspectare gementis

et sibi non aegrum iamdudum credere corpus.

Hunc subit Arcitenens, cuius pars quinta nitentem

Arcturum ostendit ponto. quo tempore natis

Fortuna ipsa suos audet committere census,

360

regalis ut opes et sancta aeraria servent

regnantes sub rege suo rerumque ministri,

tutelamque gerant populi, domibusve regendis

praepositi curas alieno limine claudant.

Arcitenens cum se totum produxerit undis,

365

ter decima sub parte feri formantibus astris

plumeus in caelum nitidis Olor evolat alis.

quo surgente trahens lucem matremque relinquens

ipse quoque aerios populos caeloque dicatum

alituum genus in studium censusque vocabit.

370

mille fluent artes: aut bellum indicere mundo

et medios inter volucrem prensare meatus,

aut nidis damnare suis, ramove sedentem

pascentemve super surgentia ducere lina.

atque haec in luxum. iam ventri longius itur

375

quam modo militiae: Numidarum pascimur oris

Phasidos et lucis; arcessitur inde macellum

unde aurata novo devecta est aequore pellis.

quin etiam linguas hominum sensusque docebit

aerias volucres novaque in commercia ducet

380

verbaque praecipiet naturae lege negata.

ipse deum Cycnus condit vocemque sub illo

non totus volucer, secumque immurmurat intus.

nec te praetereant clausas qui culmine summo

pascere aves Veneris gaudent et reddere caelo

385

aut certis revocare notis, totamve per urbem

qui gestant caveis volucres ad iussa paratas,

quorum omnis parvo consistit passere census.

has erit et similis tribuens Olor aureus artes.

Anguitenens magno circumdatus orbe draconis,

390

cum venit in regione tuae, Capricorne, figurae,

non inimica facit serpentum membra creatis.

accipient sinibusque suis peploque fluenti

osculaque horrendis iungent impune venenis.

At, cum se patrio producens aequore Piscis

395

in caelumque ferens alienis finibus ibit,

quisquis erit tali capiens sub tempore vitam,

litoribus ripisve suos circumferet annos,

398

pendentem et caeco captabit in aequore piscem,

531

et perlucentis cupiens prensare lapillos

532

verticibus mediis oculos immittet avaros

399

cumque suis domibus concha valloque latentis

400

protrahet immersus. nihil est audere relictum:

quaestus naufragio petitur corpusque profundo

immissum pariter quam praeda exquiritur ipsa.

nec semper tanti merces est parva laboris:

censibus aequantur conchae, lapidumque nitore

405

vix quisquam est locuples. oneratur terra profundo.

tali sorte suas artes per litora tractat,

aut emit externos pretio mutatque labores

institor aequoreae varia sub imagine mercis.

Cumque Fidis magno succedunt sidera mundo

410

quaesitor scelerum veniet vindexque reorum,

qui commissa suis rimabitur argumentis

in lucemque trahet tacita latitantia fraude.

hinc etiam immitis tortor poenaeque minister

et quisquis verove favet culpamve perodit

415

proditur atque alto qui iurgia pectore tollat.

Caeruleus ponto cum se Delphinus in astra

erigit et squamam stellis imitantibus exit,

ambiguus terrae partus pelagique creatur.

nam, velut ipse citis perlabitur aequora pinnis

420

nunc summum scindens pelagus nunc alta profundi

et sinibus vires sumit fluctumque figurat,

sic, venit ex illo quisquis, volitabit in undis.

nunc alterna ferens in lentos bracchia tractus

423a

<conspicuus franget spumanti limite pontum>

424

et plausa resonabit aqua, nunc aequore mersas

425

diducet palmas furtiva biremis in ipso,

nunc in aquas rectus veniet passuque natabit

et vada mentitus reddet super aequora campum;

aut immota ferens in tergus membra latusque

non onerabit aquas summisque accumbet in undis

430

pendebitque super, totus sine remige velum.

illis in ponto iucundum est quaerere pontum,

corporaque immergunt undis ipsumque sub antris

Nerea et aequoreas conantur visere Nymphas,

exportantque maris praedas et rapta profundo

435

naufragia atque imas avidi scrutantur harenas.

par ex diverso studium sociatur utrumque

in genus atque uno digestum semine surgit.

adnumeres etiam illa licet cognata per artem

corpora, quae valido saliunt excussa petauro

440

alternosque cient motus, elatus et ante

nunc iacet atque huius casu suspenditur ille,

membrave per flammas orbesque emissa flagrantis,

444

quae delphina suo per inane imitantia motu

443

molliter ut liquidis per humum ponuntur in undis

445

et viduata volant pinnis et in aere ludunt.

at, si deficient artes, remanebit in illis

materies tamen apta; dabit natura vigorem

atque alacris cursus campoque volantia membra.

Sed regione means Cepheus umentis Aquari

450

non dabit in lusum mores. facit ora severae

frontis <is> ac vultus componit pondere mentis.

pascentur curis veterumque exempla revolvent

453

semper et antiqui laudabunt verba Catonis.

455

componet teneros etiam qui nutriat annos

et dominum dominus praetextae lege sequatur

457

quodque agat id credat, stupefactus imagine iuris,

454

tutorisve supercilium patruive rigorem.

458

quin etiam tragico praestabunt verba coturno,

cuius erit, quamquam in chartis, stilus ipse cruentus

460

nec minus hae scelerum facie rerumque tumultu

gaudebunt. vix una trium memorare sepulcra

ructantemque patrem natos solemque reversum

et caecum sine nube diem, Thebana iuvabit

dicere bella uteri mixtumque in fratre parentem,

465

quin et Medeae natos fratremque patremque,

hinc vestes flammas illinc pro munere missas

aeriamque fugam natosque ex ignibus annos.

mille alias rerum species in carmina ducent;

forsitan ipse etiam Cepheus referetur in actus.

470

et, siquis studio scribendi mitior ibit,

comica componet laetis spectacula ludis,

ardentis iuvenes raptasque in amore puellas

elusosque senes agilisque per omnia servos,

quis in cuncta suam produxit saecula vitam

475

doctior urbe sua linguae sub flore Menander,

qui vitae ostendit vitam chartisque sacravit.

et, si tanta operum vires commenta negarint,

externis tamen aptus erit, nunc voce poetis

nunc tacito gestu referensque affectibus ora,

480a

et sua dicendo faciet, 482b scaenisque togatos

482a

aut magnos heroas aget, 480b solusque per omnis

481

ibit personas et turbam reddet in uno;

483

omnis fortunae vultum per membra reducet,

aequabitque choros gestu cogetque videre

485

praesentem Troiam Priamumque ante ora cadentem.

Nunc Aquilae sidus referam, quae parte sinistra

rorantis iuvenis, quem terris sustulit ipsa,

fertur et extentis praedam circumvolat alis.

fulmina missa refert et caelo militat ales

490

bis sextamque notat partem fluvialis Aquari.

illius in terris orientis tempore natus

ad spolia et partas surget vel caede rapinas

494

nec pacem bello, civem discernet ab hoste,

493

cumque hominum derit strages, dabit ille ferarum.

495

ipse sibi lex est, et qua fert cumque voluntas

praecipitant vires; laus est contemnere cuncta.

et, si forte bonis accesserit impetus ausis,

improbitas fiet virtus, et condere bella

et magnis patriam poterit ditare triumphis.

500

et, quia non tractat volucris sed suggerit arma

immissosque refert ignes et fulmina reddit,

regis erit magnive ducis per bella minister

ingentisque suis praestabit viribus usus.

At, cum Cassiope bis denis partibus actis

505

aequorei iuvenis dextra de parte resurgit,

artifices auri faciet, qui mille figuris

vertere opus possint caraeque acquirere dotem

materiae et lapidum vivos miscere colores.

509

hinc Augusta nitent sacratis munera templis,

511

aurea Phoebeis certantia lumina flammis

gemmarumque umbra radiantes lucibus ignes.

513

hinc Pompeia manent veteris monumenta triumphi

510

et Mithridateos vultus induta tropaea,

515

non exstincta die semperque recentia flammis.

hinc lenocinium formae cultusque repertus

corporis atque auro quaesita est gratia frontis

perque caput ducti lapides per colla manusque

et pedibus niveis fulserunt aurea vincla.

520

quid potius matrona velit tractare creatos

quam factum revocare suos quod possit ad usus?

ac, ne materies tali sub munere desit,

quaerere sub terris aurum furtoque latentem

naturam eruere <omnem> orbemque invertere praedae

525

imperat et glaebas inter deprendere gazam

invitamque novo tandem producere caelo.

ille etiam fulvas avidus numerabit harenas

perfundetque novo stillantia litora ponto

parvaque ramentis faciet momenta minutis

530

Pactolive leget census spumantis in aurum;

533

aut coquet argenti glaebas venamque latentem

534

eruet et silicem rivo saliente liquabit;

535

aut facti mercator erit per utrumque metalli,

alterum et alterius semper mutabit ad usus.

talia Cassiope nascentum pectora finget.

Andromedae sequitur sidus, quae Piscibus ortis

bis sex in partes caelo venit aurea dextro.

540

hanc quondam poenae dirorum culpa parentum

prodidit, infestus totis cum finibus omnis

incubuit pontus, fluitavit naufraga tellus,

514

et quod erat regnum pelagus fuit. una malorum

543

proposita est merces, vesano dedere ponto

Andromedan, teneros ut belua manderet artus.

545

hic hymenaeus erat, solataque publica damna

privatis lacrimans ornatur victima poenae

induiturque sinus non haec ad vota paratos,

virginis et vivae rapitur sine funere funus.

at, simul infesti ventum est ad litora ponti,

550

mollia per duras panduntur bracchia cautes;

astrinxere pedes scopulis, iniectaque vincla,

et cruce virginea moritura puella pependit.

servatur tamen in poena vultusque pudorque;

supplicia ipsa decent; nivea cervice reclinis

555

molliter ipsa suae custos est visa figurae.

defluxere sinus umeris fugitque lacertos

vestis et effusi scapulis haesere capilli.

te circum alcyones pinnis planxere volantes

fleveruntque tuos miserando carmine casus

560

et tibi contextas umbram fecere per alas.

ad tua sustinuit fluctus spectacula pontus

assuetasque sibi desi=t perfundere rupes,

extulit et liquido Nereis ab aequore vultus

et, casus miserata tuos, roravit et undas.

565

ipsa levi flatu refovens pendentia membra

aura per extremas resonavit flebile rupes.

tandem Gorgonei victorem Persea monstri

felix illa dies redeuntem ad litora duxit.

isque, ubi pendentem vidit de rupe puellam,

570

deriguit, facie quem non stupefecerat hostis,

vixque manu spolium tenuit, victorque Medusae

victus in Andromeda est. iam cautibus invidet ipsis

felicisque vocat, teneant quae membra, catenas;

et, postquam poenae causam cognovit ab ipsa,

575

destinat in thalamos per bellum vadere ponti,

altera si Gorgo veniat, non territus illa.

concitat aerios cursus flentisque parentes

promissu vitae recreat pactusque maritam

ad litus remeat. gravidus iam surgere pontus

580

coeperat ac longo fugiebant agmine fluctus

impellentis onus monstri. caput eminet undas

scindentis pelagusque vomit, circumsonat aequor

dentibus, inque ipso rapidum mare navigat ore;

hinc vasti surgunt immensis torquibus orbes

585

tergaque consumunt pelagus. sonat undique Phorcys

atque ipsi metuunt montes scopulique ruentem.

infelix virgo, quamvis sub vindice tanto

quae tua tunc fuerat facies! quam fugit in auras

spiritus! ut toto caruerunt sanguine membra,

590

cum tua fata cavis e rupibus ipsa videres

adnantemque tibi poenam pelagusque ferentem

quantula praeda maris! quassis hic subvolat alis

Perseus et semet caelo iaculatur in hostem

Gorgoneo tinctum defigens sanguine ferrum.

595

illa subit contra versamque a gurgite frontem

erigit et tortis innitens orbibus alte

emicat ac toto sublimis corpore fertur.

sed, quantum illa subit, semper, iaculata profundo,

in tantum revolat laxumque per aethera ludit

600

Perseus et ceti subeuntis verberat ora.

nec cedit tamen illa viro, sed saevit in auras

morsibus, et vani crepitant sine vulnere dentes;

efflat et in caelum pelagus mergitque volantem

sanguineis undis pontumque exstillat in astra.

605

spectabat pugnam pugnandi causa puella,

iamque oblita sui metuit pro vindice tali

suspirans animoque magis quam corpore pendet.

tandem confossis subsedit belua membris

plena maris summasque iterum remeavit ad undas

610

et magnum vasto contexit corpore pontum,

tum quoque terribilis nec virginis ore videnda.

perfundit liquido Perseus in marmore corpus,

maior et ex undis ad cautes pervolat altas

solvitque haerentem vinclis de rupe puellam

615

desponsam pugna, nupturam dote mariti.

hic dedit Andromedae caelum stellisque sacravit

mercedem tanti belli, quo concidit ipsa

Gorgone non levius monstrum pelagusque levavit.

Quisquis in Andromedae surgentis tempora ponto

620

nascitur, immitis veniet poenaeque minister

carceris et duri custos, quo stante superbe

prostratae iaceant miserorum in limine matres

pernoctesque patres cupiant extrema suorum

oscula et in proprias animam transferre medullas.

625

carnificisque venit mortem vendentis imago

accensosque rogos, cui stricta saepe securi

supplicium vectigal erit, qui denique posset

pendentem e scopulis ipsam spectare puellam,

vinctorum dominus sociusque in parte catenae

630

interdum, poenis ut noxia corpora servet.

Piscibus exortis cum pars vicesima prima

signabit terrae limen, fulgebit et orbi,

aerius nascetur Equus caeloque volabit,

velocisque dabit sub tali tempore partus

635

omne per officium vigilantia membra ferentis.

hic glomerabit equo gyros dorsoque superbus

ardua bella geret rector cum milite mixtus;

hic stadium fraudare fide poteritque videri

mentitus passus et campum tollere cursu.

640

nam quis ab extremo citius revolaverit orbe

nuntius extremumve levis penetraverit orbem?

vilibus ille etiam sanabit vulnera sucis

quadrupedum, et medicas herbas in membra ferarum

noverit, humanos et quae nascentur ad usus.

645

Nixa genu species et Graio nomine dicta

Engonasin, cui nulla fides sub origine constat,

dextra per extremos attollit lumina Pisces.

hinc fuga nascentum, dolus insidiaeque creantur,

grassatorque venit media metuendus in urbe.

650

et, si forte aliquas animus consurget in artes,

in praerupta dabit studium, vendetque periclo

ingenium, ac tenuis ausus sine limite gressus

certa per extentos ponet vestigia funes

et caeli meditatus iter vestigia perdet

655

paene sua et pendens populum suspendet ab ipso.

Laeva sub extremis consurgunt sidera Ceti

Piscibus Andromedan ponto caeloque sequentis.

hoc trahit in pelagi caedes et vulnera natos

squamigeri gregis, extentis laqueare porfundum

660

retibus et pontum vinclis artare furentis;

et velut in laxo securas aequore phocas

carceribus claudent raris et compede nectent

incautosque trahent macularum nemine thynnos.

nec cepisse sat est: luctantur corpora nodis

665

exceptantque novas acies ferroque necantur,

inficiturque suo permixtus sanguine pontus.

tum quoque, cum toto iacuerunt litore praedae,

altera fit caedis caedes: scinduntur in artus,

corpore et ex uno varius discribitur usus.

670

illa datis melior, sucis pars illa retentis.

hinc sanies pretiosa fluit floremque cruoris

evomit ex mixto gustum sale temperat oris;

illa putris turbae strages confunditur omnis

permiscetque suas alterna in damna figuras

675

communemque cibis usum sucumque ministrat.

aut, cum caeruleo stetit ipsa simillima ponto

squamigerum nubes turbaque immobilis haeret,

excipitur vasta circum vallata sagena

ingentisque lacus et Bacchi dolia complet

680

umorisque vomit socias per mutua dotes

et fluit in liquidam tabem resoluta medullas.

quin etiam magnas poterunt celebrare salinas

et pontum coquere et ponti secernere virus,

cum solidum certo distendunt margine campum

685

appelluntque suo deductum ex aequore fluctum

claudendoque negant abitum: sic suscipit undas

area et epoto per solem umore nitescit.

congeritur siccum pelagus mensisque profundi

canities detonsa maris, spumaeque rigentis

690

ingentis faciunt tumulos, pelagique venenum,

quo perit usus aquae suco corruptus amaro,

vitali sale permutant redduntque salubre.

At, revoluta polo cum primis vultibus Arctos

ad sua perpetuos revocat vestigia passus

695

numquam tincta vadis sed semper flexilis orbe,

[aut Cynosura minor cum prima luce resurgit

et pariter vastusve Leo vel Scorpius acer

nocte sub extrema promittunt iura diei]

non inimica ferae tali sub tempore natis

700

ora ferent, placidasque regent commercia gentes.

ille manu vastos poterit frenare leones

et palpare lupos, pantheris ludere captis,

nec fugiet validas cognati sideris ursas

inque artes hominum perversaque munera ducet;

705

ille elephanta premet dorso stimulisque movebit

turpiter in tanto cedentem pondere punctis;

ille tigrim rabie solvet pacique domabit,

quaeque alia infestant furiis animalia terras

iunget amicitia secum, catulosque sagacis

30

has stellis proprias vires et tempora rerum

31

constituit magni quondam fabricator Olympi.

* * *

710

tertia Pleiadas dotavit forma sorores

femineum rubro vultum suffusa pyropo,

invenitque parem sub te, Cynosura, colorem,

et quos Delphinus iaculatur quattuor ignes

Deltotonque tribus facibus, similique nitentem

715

luce Aquilam et flexos per lubrica terga dracones.

tum quartum sextumque genus discernitur omni

e numero, summamque gradus qui iungit utramque.

maxima pars numero censu concluditur imo,

quae neque per cunctas noctes neque tempore in omni

720

resplendet vasto caeli summota profundo,

sed, cum clara suos avertit Delia cursus

cumque vagae stellae terris sua lumina condunt,

mersit et ardentis Orion aureus ignes

signaque transgressus permutat tempora Phoebus,

725

effulget tenebris et nocte accenditur atra.

tum conferta licet caeli fulgentia templa

cernere seminibus <minimis> totumque micare

[spiritus aut solidis desint sitque haec discordia concors]

stipatum stellis mundum nec cedere summa

730

floribus aut siccae curvum per litus harenae,

sed, quot eant semper nascentes aequore fluctus,

quot delapsa cadant foliorum milia silvis,

amplius hoc ignes numero volitare per orbem.

utque per ingentis populus discribitur urbes,

735

principiumque patres retinent et proximum equester

ordo locum, populumque equiti populoque subire

vulgus iners videas et iam sine nomine turbam,

sic etiam magno quaedam res publica mundo est

quam natura facit, quae caelo condidit urbem.

740

sunt stellae procerum similes, sunt proxima primis

sidera, suntque gradus atque omnia iusta priorum:

maximus est populus summo qui culmine fertur;

cui si pro numero vires natura dedisset,

ipse suas aether flammas sufferre nequiret,

745

totus et accenso mundus flagraret Olympo.