Silvarum libri V

Liber quartus

_______________________________________________________

III

Via Domitiana

Quis duri silicis gravisque ferri

immanis sonus aequori propinquum

saxosae latus Appiae replevit?

certe non Libycae sonant catervae,

5

nec dux advena peierante bello

Campanos quatit inquietus agros,

nec frangit vada montibusque caesis

inducit Nero sordidas paludes;

sed qui limina bellicosa Iani

10

iustis legibus et foro coronat,

quis castae Cereri diu negata

reddit iugera sobriasque terras,

quis fortem vetat interire sexum

et censor prohibet mares adultos

15

pulchrae supplicium timere formae;

qui reddit Capitolio Tonantem

et Pacem propria domo reponit,

qui genti patriae futura semper

sancit lumina Flaviumque caelum,

20

hic segnis populi vias gravatus

et campos iter omne detinentes

longos eximit ambitus novoque

iniectu solidat graves harenas,

gaudens Euboicae domum Sibyllae

25

Gauranosque sinus et aestuantes

septem montibus admovere Baias.

Hic quondam piger axe vectus uno

nutabat cruce pendula viator

sorbebatque rotas maligna tellus,

30

et plebs in mediis Latina campis

horrebat mala navigationis;

nec cursus agiles, sed impeditum

tardabant iter orbitae tacentes,

dum pondus nimium querens sub alta

35

repit languida quadrupes statera.

at nunc, quae solidum diem terebat,

horarum via facta vix duarum.

non tensae volucrum per astra pennae,

nec velocius ibitis, carinae.

40

Hic primus labor incohare sulcos

et rescindere limites et alto

egestu penitus cavare terras;

mox haustas aliter replere fossas

et summo gremium parare dorso,

45

ne nutent sola, ne maligna sedes

et pressis dubium cubile saxis;

tunc umbonibus hinc et hinc coactis

et crebris iter alligare gonfis.

o quantae pariter manus laborant!

50

hi caedunt nemus exuuntque montes,

hi ferro scopulos trabesque levant;

illi saxa ligant opusque texunt

cocto pulvere sordidoque tofo;

hi siccant bibulas manu lacunas

55

et longe fluvios agunt minores.

hae possent et Athon cavare dextrae

et maestum pelagus gementis Helles

intercludere ponte non natanti.

his parvus, nisi cliviae vetarent,

60

Inous freta miscuisset Isthmos.

Fervent litora mobilesque silvae,

it longus medias fragor per urbes,

atque echon simul hinc et inde fractam

Gauro Massicus uvifer remittit.

65

miratur sonitum quieta Cyme

et Literna palus pigerque Safon.

At flavum caput umidumque late

crinem mollibus impeditus ulvis

Vulturnus levat ora maximoque

70

pontis Caesarei reclinus arcu

raucis talia faucibus redundat:

‹camporum bone conditor meorum,

quis me vallibus aviis refusum

et ripas habitare nescientem

75

recti legibus alvei ligasti!

et nunc ille ego turbidus minaxque,

vix passus dubias prius carinas,

iam pontem fero perviusque calcor;

qui terras rapere et rotare silvas

80

assueram (pudet!), amnis esse coepi;

sed grates ago servitusque tanti est,

quod sub te duce, te iubente, cessi,

quod tu maximus arbiter meaeque

victor perpetuus legere ripae.

85

et nunc limite me colis beato

nec sordere sinis malumque late

deterges sterilis soli pudorem;

ne me pulvereum gravemque caelo

Tyrrheni sinus obluat profundi

90

(qualis Cinyphius tacente ripa

Poenos Bagrada serpit inter agros),

sed talis ferar ut nitente cursu

tranquillum mare proximumque possim

puro gurgite provocare Lirim.›

95

Haec amnis, pariterque se levarat

ingenti plaga marmorata dorso.

huius ianua prosperumque limen

arcus, belligeris ducis tropaeis

et totis Ligurum nitens metallis,

100

quantus nubila qui coronat imbri.

illic flectitur excitus viator,

illic Appia se dolet relinqui.

tunc velocior acriorque cursus,

tunc ipsos iuvat impetus iugales;

105

ceu fessis ubi remigum lacertis

primae carbasa ventilatis, aurae.

ergo omnes, age, quae sub axe primo

Romani colitis fidem Parentis,

prono limite commeate gentes,

110

Eoae citius venite laurus:

nil obstat cupidis, nihil moratur.

qui primo Tiberim reliquit ortu,

primo vespere naviget Lucrinum.

Sed quam fine viae recentis imo,

115

qua monstrat veteres Apollo Cumas,

albam crinibus infulisque cerno?

visu fallimur, an sacris ab antris

profert Chalcidicas Sibylla laurus?

cedamus; chely, iam repone cantus:

120

vates sanctior incipit, tacendum est.

en! et colla rotat novisque late

bacchatur spatiis viamque replet.

tunc sic virgineo profatur ore:

‹dicebam, veniet (manete campi

125

atque amnis), veniet favente caelo,

qui foedum nemus et putres harenas

celsis pontibus et via levabit.

en hic est deus, hunc iubet beatis

pro se Iuppiter imperare terris;

130

quo non dignior has subit habenas

ex quo me duce praescios Averni

Aeneas avide futura quaerens

lucos et penetravit et reliquit.

hic paci bonus, hic timendus armis,

135

natura melior potentiorque.

hic si flammigeros teneret axes,

largis, India nubibus maderes,

undaret Libye, teperet Haemus.

Salve, dux hominum et parens deorum,

140

provisum mihi conditumque numen.

nec iam putribus evoluta chartis

sollemni prece Quindecim Virorum

perlustra mea dicta, sed canentem

ipsam comminus, ut mereris, audi.

145

vidi quam seriem merentis aevi

pronectant tibi candidae sorores:

magnus te manet ordo saeculorum,

natis longior abnepotibusque

annos perpetua geres iuventa

150

quos fertur placidos adisse Nestor,

quos Tithonia computat senectus

et quantos ego Delium poposci.

iuravit tibi iam nivalis Arctus,

nunc magnos Oriens dabit triumphos.

155

ibis qua vagus Hercules et Euhan

ultra sidera flammeumque solem

et Nili caput et nives Atlantis,

et laudum cumulo beatus omni

scandes belliger abnuesque currus;

160

donec Troicus ignis et renatae

Tarpeius pater intonabit aulae,

haec donec via te regente terras

annosa magis Appia senescat.›