Carmina

Editio digitalis:

Dr. Peter Sh. Lehnardt, Jerusalem

Textus:

Wilhelm Meyer (ed.), Die Oxforder Gedichte des Primas Magister Hugo,

Nachrichten aus Göttingen, Philologisch-historische Klasse, Göttingen 1907,

pp. 89-175; 231-234; cum emendationibus ex editione: Fleur Adcock (ed.),

Hugh Primas and the Archpoet; translated and edited, Cambridge 1994

(Pro textu magnas gratias ago. U.H.)

____________________________________________________________

____________________________________________________________

Carmen I

Hospes erat michi se plerumque professus amicum,

voce michi prebens plurima, re modicum.

Quis fuerat taceo, si quis de nomine querat;

sed qualis possum dicere: rufus erat.

5

Hic dum me recipi summa bonitate putarem,

intravi plenum fraude doloque larem.

Me domini fratrem consanguineumve putares;

sic domus et dominus excipiunt hilares.

Tunc dominus cepit vicibus me plangere crebris,

10

illaqueare volens talibus illecebris:

«Dedecus est, Primas, quod sit quadrupes tibi solus».

Non erat hoc pietas; fraus erat atque dolus.

Dum moror, evenit michi quadam forte dierum

sumere plus solito forte recensque merum.

15

Unde piger cene post horam splendidioris

ebrius optabam menbra locare thoris.

Hospes at astutus obliquo lumine ridet

nutantemque parum scire videre videt.

«Non», ait, «est sanum dormire. sumus quia pleni.

20

Ludere tres solidos, hospes amice, veni».

Denariis inhians paucis misereque crumene,

«Quin etiam decios, si placet, ante tene!»

Ad mea dampna citus properans post gaudia cene

proieci decios: non cecidere bene.

25

Hospes eos iecit michi fallaces, sibi fidos:

infelix Primas perdidit v solidos.

Vina dabant verne sapientes atque periti

et «bibe», dicabant. «ne moriare siti».

Me potasse prius de nil constante putavi:

30

nunc scio, quod dampno vina fuere gravi.

Paulatim caput incipiens dimittere pronum.

paulatim cepit perdere bursa sonum.

Queque prius grandi residebat turgida culo,

evacuata iacens ore tacet patulo.

35

Que fuit in cena       fecunda, loquax, bene plena,

nec vox nec sonitus       mansit ei penitus.

Infelix Decius talem confundat amicum,

qui sic nostra tulit, quod nichil est reliquum.

Carmen II

1.

Pontificum spuma,       fex cleri, sordida struma,

qui dedit in bruma       michi mantellum sine pluma!

2.

«Hoc indumentum       tibi quis dedit? an fuit emptum?

estne tuum?» – «Nostrum;       sed qui dedit, abstulit ostrum».

«Quis dedit hoc munus?» –       «Presul michi prebuit unus».

«Qui dedit hoc munus,       dedit hoc in munere funus.

Quid valet in bruma       clamis absque pilo, sine pluma?

cernis adesse nives,       moriere gelu neque vives».

3.

«Pauper mantelle,       macer, absque pilo, sine pelle,

si potes, expelle       boream rabiemque procelle!

Sis michi pro scuto,       ne frigore pungar acuto!

Per te posse puto       ventis obsistere tuto»

Tunc ita mantellus:       «Michi nec pilus est neque vellus.

sum levis absque pilo,       tenui sine tegmine filo.

te mordax aquilo       per me fieret quasi pilo.

Si notus iratus       patulos perflabit hiatus,

stringet utrumque latus       per mille foramina flatus».

«Frigus adesse vides». –       «Video quia frigore strides;

sed michi nulla fides,       nisi pelliculas clamidi des.

Scis quid ages, Primas?       Eme pelles, obstrue rimas!

Tunc bene depellam       iunctam michi pelle procellam.

Conpatior certe,       moveor pietate super te

et facerem iussum,       sed Iacob, non Esau sum».

Carmen III

Orpheus Euridice       sociatur, amicus amice,

matre canente dea,       dum rite colunt hymenea.

In luctum festa       vertit lux tercia mesta.

Pressus enim planta       spatiantis gaudia tanta

5

serpens dissolvit,       qui languidus ora resolvit,

ledens ledentem       dum figeret in pede dentem.

Lesa iacet feno       pede vipera, nupta veneno.

Percipit et pallet.       Puto, quod sua funera mallet.

Nec minus exanguis       fit homo quam nupta vel anguis.

10

Sed quid agat? Fleret?       Sed quid sibi flere valeret?

Non est flere viri.       Videt et iubet hanc sepuliri.

et residet iuxta       suspirans menbra venusta.

Menbra tegit petra.       sed habent animam loca tetra.

Nil lacrimas vidit       prodesse. sed in fide fidit.

15

Rem meditans grandem       tacito sub pectore tandem:

«Est», ait, «in cordis       celestibus altus honor dis.

Non facit esse parum       sua patrem dis lyra carum.

Sic te posse puto       leniri carmine, Pluto.

Mulcebo Parcas,       ut voce deos deus Archas».

20

Ergo fides aptat.       movet, ordinat atque retractat

per voces octo       digitis et pollice docto.

confisusque lyre       post umbram destinat ire.

Ut stetit ad fluctus,       quos dicit Grecia luctus.

dans obolum naute       subit et sedet, ast ita caute.

25

ne titubare gravis       valeat pre pondere navis.

Iamque lyra sumpta       devectus trans Acerunta

constitit ante fores,       regem videt atque priores.

Rex ait in causis       hominum de tristibus ausis,

dicere ne cesset,       quid querat sive quis esset.

30

Ammonitus tuto       sic inchoat ore soluto,

verba sequente sono,       cum plebe tacente patrono:

«Te primum, Pluto,       regem dominumque saluto.

Extremo fratrum       tibi cessit sorte baratrum:

cesserit extrema       tibi sorte licet diadema,

35

sis licet extremus:       tua nos plus iura timemus.

Quotquot enim vivi       sumus, huc erimus recidivi

ocius aut sero,       sub iudicis ore severo

iuste laturi       sontes mala premia puri.

Iustis et reprobis       erit omnibus hec via nobis.

40

Huc venisse virum       dicet tua curia mirum.

Cur veniam vivus,       latet hos, tu scis quia divus.

Separat a superis       me dulcis amor mulieris,

que non natura       neque morbo, sed nece dura,

nec nece matura.       sed vi venit in tua iura.

45

Prosit, quod canto.       quod regi servio tanto;

non sine mercede       tanta dimittar ab ede.

Nec michi magna peto:       redeat mea nupta, iubeto!

Sit cythare merces,       quam sub loca dura coherces!

Nec sum importunus       neque perpetuum peto munus:

50

parvam quero moram       neque perpetuo sed ad horam.

Hac veniam comite       celeris post gaudia vite;

Mors, que nos solvet,       caput huc utrumque resolvet».

Carmen IV

Flare iube lentos       et lenes, Eole, ventos:

carcere contentos       coibe celeres, violentos!

Prodeat e claustro       comitante Favonius Austro:

istos flare iube       sine nimbis et sine nube!

5

Cesset flare parum       gelidus turbator aquarum,

ne voret Imarum       mare triste, vorax et avarum!

Sic ferat Imarum,       quod ei mare non sit amarum;

pondus tam carum       Zephirus ferat et mare clarum!

Non via terrarum,       sed me via terret aquarum.

10

«Cur mare te terret?»       Quia me mare non bene ferret;

cumque fretum verret,       vereor, ne navis oberret.

More volantis avis       volat alta per equora navis

planiciemque salis       velut ales transvolat alis.

Me ratis alata,       me terret et unda salata.

15

Si ruat in cautem,       ratis est factura «Tu autem»,

et rate confracta       de me sunt omnia facta.

Carmen V

Ulceribus plenus       victum petit eger, egenus:

dives non audit.       victum negat, hostia claudit;

dum sanies manat,       lingens canis ulcera sanat.

Angelus evexit,       quem nec vetus instita texit:

5

purpura quem texit,       stridet, cum spiritus exit.

Perpetuo digne       miser est et pauper in igne,

pauperis et miseri       qui non voluit misereri.

Vidit nec novit       nec pavit eum neque fovit:

nunc videt et noscit       et aquas a paupere poscit.

10

Gaudet. qui flevit:       cruciatur, qui requievit.

qui miserum sprevit,       quem splendida cena replevit.

Esurit in pena,       quem pavit splendida cena;

vina bibens quondam       sitit et videt et petit undam

iudicioque dei       datur ignibus: hic requiei.

Carmen VI

Idibus his Mai       miser exemplo Menelai

flebam nec noram       quis sustulerat michi Floram.

Tempus erat florum,       cum flos meus, optimus horum,

liquit Flora thorum,       fons fletus, causa dolorum.

5

Nam dum. Flora, fugis,       remanet dolor iraque iugis.

et dolor et cure,       nisi veneris, haut abiture.

Cur non te promis,       dulcis comes et bene carnis,

ut redeunte pari       comites pellantur amari?

Terris atque fretis       vagor, expers luce quietis

10

per noctem somni,       capto captivior omni.

Omni captivo       vel paupere vel fugitivo

pauperior vivo.       Madet et iugi gena rivo

nec fiet sicca,       manus hanc nisi tergat amica.

Si remeare velis,       tunc liber, tunc ero felix;

15

maior ero vates       quam Cyrus sive Phraates,

vincam primates       et regum prosperitates.

Quod si forte lates.       aliquos ingressa penates,

exi, rumpe moram;       mora sit brevis hic et ad horam.

Alter fortassis       precio te transtulit assis,

20

vilis et extremus       neque noscens, unde dolemus.

Ut solet absque mare       turtur gemebunda volare.

que semel orba pari       nec amat neque curat amari:

sic vagor et revolo,       recubans miser in Iare solo,

qui mutare dolo       latus assuetum michi nolo,

25

turturis in morem       cui dat natura pudorem,

quod, simul uxorem       tulerit mors seva priorem,

non sit iocundum       thalamum temptare secundum.

Sed tu mendosa       rides me flente dolosa.

sola nec accumbis,       levibus par facta columbis,

30

quis calor in lumbis       mutare facit thalamum bis.

Carmen VII

Quid luges, lirice,       quid meres pro meretrice?

Respira, retice       neque te dolor urat amice!

Scimus – et est aliquid –       quia te tua Flora reliquit.

Sed tu ne cures.       possunt tibi dicere plures,

5

qui simili more,       simili periere dolore.

Teque dolor scorti       dabit amictum cito morti.

ni dure sorti       respondes pectore forti.

Quod mala sors prebet,       sapiens contempnere debet;

res quociens mestas       non est mutare potestas,

10

mesta ferendo bene       reddit pacientia lene.

Sed quin perferimus,       quod permutare nequimus!

Consolare lyra       luctum, quem parturit ira!

Paulum respire,       quia destino dicere mira!

Ergo quiesce parum!       Nec erit grave nec amarum.

15

si nunc ignarum       mores doceamus earum.

Lenonem lena       non diligit absque crumena.

Lance cibo plena.       vinum fundente lagena.

plus gaudet cena       quam dulce sonante Camena.

Cum nidor naso       veniet. gaudebit omaso

20

aut aliquid sorde       plus quam dulcedine corde.

Cum vestis danda       vel erit bona cena paranda,

tunc quidvis manda,       tunc semper erit tibi blanda.

Sed cum dona feret,       que nunc tibi blanda coheret.

quem voret et laceret       pociorem perfida queret.

25

Quo semel invento       te munere linquet adempto,

cedet contempto       te paupere teque redempto.

Que predam nacta,       cum res fuerit tua fracta,

nec bona transacta       tua nec recolet bene facta.

Tu risus plebis       mecho ridente dolebis,

30

risus eris ville,       meretrix ridebit et ille.

Nescit enim miseris       misereri mens mulieris

mobilibus pueris       ventoque simillima veris.

Quam, quia nil dederis,       modici sonus auferet eris;

promittas rursus:       velox erit inde recursus.

35

Si tibi bursa sonet,       que spes modicam sibi donet.

bursa redire monet:       revolabit eumque ponet.

Nec nisi mendicum       mendax dimittit amicum.

Bursa vocat mecham,       veluti vocat ad cirotecam

crus avis excisum       vel visa caruncula nisum.

40

Sumpto quadrante       tunc iurabit tibi sancte:

«Non dimittam te,       nisi me dimiseris ante».

Cum dederis ummum,       iurabit te fore summum,

tunc finget lacrimas       partesque dabit tibi primas;

«alter plura licet       michi det, te plus amo», dicet,

45

munus ut extricet       et totum prodiga siccet.

Nam sua custodit,       te nescia parcere rodit,

tardantemque fodit;       nisi des cito, quod volet, odit.

Cumque miser tua das,       non querit, dum sibi tradas,

unde hoc corradas       vel egens quo denique vadas.

Carmen VIII

Jussa lupanari       meretrix exire, parari

provida vult ante,       quamvis te sepe vocante.

Conponit vultum,       meliorem dat sibi cultum,

illinit unguento       faciem, prodit pede lento.

5

Cum venit ingressa,       residet spirans quasi fessa

seque verecunde       venisse refert aliunde.

quamquam venit heri,       simulans timuisse videri.

Cuius in adventum       famulorum turba frequentum

extendit leta       cortinas atque tapeta.

10

Flagrat tota rosis       et m[uneribus] preciosis

vestibus instrata       domus, ut sit ei mage grata.

Omnia magnifice       disponis pro meretrice;

maiori cura       cocus aptat fercula plura.

Que quasi morosa,       quasi comis, deliciosa

15

singula percurrit,       degustat, pauce ligurrit.

Servit tota domus.       Cum vina dat optima promus,

sorbillat paullum.       vix adprecians ea naulum.

Tecum nocte cubat       quasi virgo, que modo nubat;

clamat dum scandis,       quia res nimis ist tibi grandis;

20

anxia cum lite       iurat non posse pati te;

cumque gemens plorat.       aditum stringendo minorat:

qui si sit patulus.       vix inpleat hunc bene mulus.

Cras ubi dimittis.       obnubit timpora vittis,

ne quis noscat eam,       dum transvolat illa plateam.

25

Cum domus exilis       habet hanc, casa sordida, vilis,

tunc sibi de rivo       potum petit. In lare privo

inplent lactuce       festiva fercula luce

aut olus aut fungi.       Bene si quando volet ungi,

tunc emit exta bovis       sacianda cadavere quovis

30

vel capre vel ovis       pecudumve pedes tribus ovis;

vel panis duri       calefacto frustula iuri

frangens infercit,       alia cui nocte pepercit.

Vilia tunc villa,       que fece fluunt, emit illa;

fraude bacetigeri       ne quid valeat retineri.

35

in virga numerum       designat uterque dierum;

venditor et villi       metretas conputat illi

pro quadrante decem       prebens ad prandia fecem.

Tunc si scurra pedes       pede nudo pulsat ad edes,

mimus sive calo       vel suetus ludere talo,

40

pene rigente malo       celer hostia frangere palo

leno discinctus:       cicius te mittitur intus.

Plus habet inde pedes       quam Peleus aut Diomedes

nobiliorve Pelops:       ita currit ad hostia velox.

Ad vocem lixe       properat metuens ea rixe.

45

turpis et inconpta       post scurram currere prompta.

Quelibet inmunda       loca poscat, non pudibunda,

spe levis argenti       stabula caput abdet olenti.

Quolibet inpelli       levis ibit amore lucelli.

Sicut apis melli       semel heret dura revelli,

50

sic volat ad munus       meretrix, quod scurra dat unus;

quo semel accepto       cui vis se vendet inepto.

Carmen IX

Urbs erat illustris,       quam belli clade bilustris

nunc facit exustrix       fecundam flamma ligustris.

Urbs fecunda ducum,       caput inclinata caducum,

nunc fecunda nucum       stupet ex se surgere lucum.

5

Crescit flava seges,       dicta bat rex ubi leges;

fedant tecta greges,       ubi nutriit Hecuba reges.

Urbs habitata viris       et odoribus inclita Syris

nunc domus est tigris,       serpentibus hospita diris.

Urbem reginam.       mundi decus ante ruinam,

10

terrarum dominam:       videas humilem, resupinam.

Cerva facit saltus,       ubi nobilior fuit altus

et ludis aptus       Ganimedes a Jove raptus.

Urbs bene sublimis,       ducibus predives opimis

unaque de primis:       modo fit minor et comes imis.

15

Si muros veteres.       si templa domosque videres,

quam tenere fleres       mala, que malus intulit heres.

Terra referta bonis,       fulgens opibus Salomonis

et regum donis:       nunc est spelunca leonis.

Heu, quid agunt bella!       preciosa iacent capitella

20

et Jovis in cella       cubat hinc ovis, inde capella.

Urbis nunc misere       dolor est tot dampna videre,

que modo tota fere       gemmis radiabat et ere.

Certabat stellis:       topazius in capitellis

et decus anellis,       medicina smaraudus ocellis.

25

Sardus et onichili       sordent in pulvere vili,

[quos] tulit a Nili       victoria fontibus Ili.

Gloria matronis       et regum digna coronis

inclita Sardonis       ictu percussa ligonis

occurrit pronis       vel arantibus arva colonis.

30

Que modo contempta,       sed magno regibus empta,

venditur inventa       pro nummo sive placenta.

Mercatorque bonus       vendit pro pane colonus

nobilis auris onus,       quod repperit in scrobe pronus.

Urbs bene fecunda,       nulli sub sole secunda,

35

quod fuit immunda,       luit et patitur gemebunda.

Quolibet in scelere       sperans sibi cuncta licere

sorduit in venere:       sed dis ea displicuere.

Quod Paridi fede       nubebat filia Lede

et steriles tede       nubente Jovi Ganimede:

40

cum propria sede       luit hoc datus incola prede.

Nostris fracta dolis       inmense fabrica molis

scinditur agricolis,       opus ammirabile Solis.

Infensus divis       periit cum principe civis,

et cum captivis       rex captus servit Achivis.

45

Urbis preclare       rex ipse volens latitare

fataque vitare       cum prole coheserat are;

credebant miseri       superos debere timeri:

ira ducis pueri       non curat sacra vereri;

sic nec eos superi       potuere nec ara tueri.

50

Talia cum memorem,       nequeo cohibere dolorem,

quin de te plorem,       cum de te, Troia. perorem.

Sed iam menbra thoris       dare nos monet hora soporis.

Carmen X

Post rabiem rixe       redeunte bilustris Ulixe

rupibus infixe       tenuere rates vada; vix se

expedit invictus       fortune fortis ad ictus

et preter superos       nulli superabilis heros,

5

dampnis amictus       odio superum neque victus.

Afflictus dampnis       neque victus pluribus annis

viderat Ethiopes       Arabas avidosque Ciclopes.

Et iam maioris       hominis virtute laboris

annus erat decimus       et mensis in ordine primus:

10

cum male iam fractus       et penis pene subactus

ultima scitari       vult Tyresiamque precari.

Nonam post hyemem       religant cum fune biremen

ad cautem caute       bona nacti littora naute.

Ductor adit Thebas,       ubi tunc, vir docte, docebas

15

morem vivendi,       quid dictent fata, parent di.

Dux quasi nauta pedes       ad vatis devenit edes,

edes vicinis       monstrantibus ut peregrinis.

Intrat et implorat       et vatem pronus adorat:

«Maxime, dic, vates,       patriosne videbo penates

20

vel penitus fatum       vetat hoc? Refer, optime vatum.

Dic, si Laertes       pater est natusque superstes;

interpres superum,       de coniuge dic michi verum.

Plus erit inde levis       perstans mea pena tot evis,

cum fuero certus».'       Sic fatur. At ille misertus

25

pronum devolvit,       humilem levat, os ita solvit:

«Novi re vera,       quid dictent fata severa,

et quecumque Jovi       precognita sunt, ego novi;

verax nec quicquam       mentitus in ordine dicam,

quicquid scire voles.       Vivit pater et tua proles,

30

Telemacus,       quem pascit acus,       vivitque labore.

Penelopem       cernes inopem       vetulamque dolore.

Vivit mendica,       quia maluit esse pudica.

Si fieret mecha,       non esset inops apotheca,

natus haberet equos.       Modo vivit acu, quia mechos

35

mater contempsit.       Set malo, quod esuriens sit,

quam foret immunde       meretrici victus habunde.

Perdidit armentum       pecudesque, domus alimentum,

a mechis centum       corpus lucrata redemptum;

perdidit omne pecus,       quod sustulit advena mechus,

40

obtinuitque decus.       Sed, qui hostis erat, foret equus

et blandus fieret,       fieri si blanda valeret.

Paupertate premi       sua malebat quia demi,

quam sua cum scortis       sors esset, femina fortis

nunc algore, siti       morietur, amore mariti.

45

Justitie zelo       fuge, redde manum cito velo,

nos animum celo'.       Sic pectore fatus anelo,

reddens se lecto,       iubet hunc excedere tecto.

Pronior ille cadens       et humum cum poplite radens

asperius meret,       quod femina panis egeret.

50

quam pro Telemaco,       quem vix tegit inguina sacco.

Plorat, sed gaudet       neque vult monstrare nec audet

vir bene precinctus,       que gaudia mens habet intus.

Jam non pressure       paupertatisque future

nec pelagi meminit:       rumor bonus omnia finit

55

de muliere bona,       quia spreverit omnia dona

res precio prona,       preciosa digna corona.

cum precium reicit.       Tunc secum talia dicit:

«Jam depone metus,       iam desine fundere fletus

et lacrimas sicca,       socia vivente pudica!

60

Vela cito repara.       fac fumet Palladis ara!

Sors tua preclara,       iam nec gravis est nec amara,

dum sit avis rara       mulier pauper nec avara.

Spernere iam Venerem       nec posse capi mulierem

aut irretiri       pretio dampnisve feriri

65

vel prece molliri       prius est dyademate Cyri.

Non aurum. lapides       nec mille talenta michi des:

vincit pura fides,       quicquid dare posset Atrides;

plus animum sanctum       probo quam gazas Garamantum.

Miror, quod tantum       potuit, tot ut una precantum

70

vitarit nexus,       monitis levis obvia sexus.

Nec commota minis       neque vi nec fracta ruinis,

nec, dum vicinis       vicium negat, illa rapinis

nec blandimentis       ruit alta femina mentis:

iusticie miles.       vires transgressa viriles.

75

Nunc habitans villam       sibi suscitat ipsa favillam;

non habet ancillam,       que pro se suscitet illam.

Taliter oppresse       foret huic opus atque necesse

nos intrare rates.       Sed dic prius, optime vates:

credo quod, ut dicis.       redeo reddendus amicis;

80

sed quis erit ludus,       cum nudos videro nudus?

Ibo dolens Ithacam.       nec habens vitulam neque vaccam

et bibiturus aquam?       Sed mallem visere Tracam

hos gestans pannos       aut Persas sive Britannos.

quam miser ire domum,       cui nec seges est neque pomum

85

nec caro nec vinum       nec Iane meis neque linum.

Nec mea me virtus       redimit, quin turpis et hirtus

quemlibet implorem,       michi qui deberet honorem.

et me maiorem       villa num vilis adorem.

cum pro morsello       miserabilis hostia pello,

90

qui ferus in bello       castrorum claustra revello,

assiliuntque canes,       dum quero per hostia panes.

cuius ad assultum       tollebat Troia tumultum.

dum quaterem muros.       Totiens in me perituros

excivit cives       urbs Hectore sospite dives!

95

Incipiam rursus       ad cognita littora cursus.

esse volens ursus       vel qui setis tegitur sus?

Malo tegi pennis,       quin desinat esse perhennis

sudor in antennis       et iam prope pena decennis.

Ergo responde, –       quia scis satis et potes –, unde

100

perdita restaurem.       Quid enim? Citius properarem

ror patris adire larem,       nisi meque meosque iuvarem».

Carmen XI

Primas pontifici:       Bene quod [sapis] audio dici.

et fama teste       probitas est magna penes te.

Conspicuus veste       bene cenas. vivis honeste.

Et bene si vivis       et das bene de genitivis.

5

ut non egrotes.       bene convenit. ut bene potes.

Carmen XII

Res erit archana       de pellicia veterana.

Vilis es et plana;       tibi nec pilus est neque lana.

vilis [es] et plana.       res est, non fabula vana,

quod tua germana       fuerit clamis Aureliana.

5

Nec pulices operit.       latebrasque pulex ubi querit,

quas quia non reperit,       ipsa reperta perit.

Carmen XIII

1.

Me ditavit ita       vester bonus archilevita

ditavit Boso       me munere tam precioso.

2.

Ve michi mantello,       quia sum donatus asello,

vili, non bello,       quia non homini, sed homello.

Carmen XIV (cf. CB 194)

In cratere meo       Thetis est sociata Lieo;

sic dea iuncta deo,       sed dea maior eo.

Nil valet hic vel ea,       nisi cum fuerint pharisea

hec duo; propterea       sit deus absque dea.

5

Res ita diverse,       licet utraque sit bona per se,

si sibi perverse       coeant, perdunt pariter se.

[Non reminiscimini,       quod ad escas architriclini]

[In cyathis Domini       non est coniunx aqua vini? (addendum in CB 194)]

Carmen XV

1.

Vir pietatis inops, cordis plus cortice duri,

dignus cum Juda flammis Stigialibus uri

Scariothis finem det ei deus aut Palinuri!

Pene furens tremulum fregit caput obice muri.

Cuius vero caput? Senis et propere morituri.

Si lupus est agnum, si vim faciat leo muri,

quod decus aut precium lupus aut leo sunt habituri?

dum metuens mortem me sepius offero iuri,

auferor et rapido furor mea guttura furi.

2.

Verba quidem sunt severa

et videntur esse vera,

sed nec casta nec sincera:

non Allecto seu Megera

hanc habent nequiciam.

Multos fallit sacramentis

et seducit blandimentis:

nec in falsis iuramentis

nec in verbis blandientis

habeas fiduciam.

3.

Requirebam meum censum

et hoc fecit hunc infensum;

sed, dum vado per descensum,

si teneret apprehensum,

vir insanus extra sensum

iugulasset propere.

Nec pro deo nec pro sanctis

est misertus deprecantis;

sed ad vocem tribulantis

dedit deus alas plantis;

et sic cessit prospere.

4.

Sic res erat definita

et mors michi stabilita:

si teneret me levita,

brevis esset mea vita

nec possem evadere.

Si non esset levis talus,

brevis esset mea salus.

Sed dum instat hostis malus,

retardavit eum palus

et est visus cadere.

5.

Si non esset talus velox,

Primas esset velut Pelops.

Sed, qui sedet super celos.

cui cantant dulce melos

beatorum anime:

non concessit ius insano,

homicide, Daciano,

quod noceret veterano;

alioquin (vera cano)

perissem celerrime.

6.

Si non essent plantis ale,

satis esset michi male;

monstrum enim Stigiale

me vorasset absque sale.

Conputabam gradus scale,

sed non recto numero:

unus, septem, quinque, decem,

et in vanum fundens precem.

O quam pene vidi Lethem!

nam tirannus minans necem

inminebat humero.

7.

Dum demitto me per scalas,

sepe clamans 'Alas! Alas!',

dedit deus plantis alas;

sic evasi manus malas

cursu debilissimus.

Quam nefandum opus egit!

Contra murum me impegit,

pene caput meum fregit.

Nunc extorrem me collegit.

cibat pane, veste tegit

clerus nobilissimus.

8.

Pro clamabam 'Heus! heus!

miserere mei deus!',

dum instaret hostis meus.

[Eram] enim ut Zacheus:

ipse velut Briareus

aut Herodes Galileus

sive Dionisius.

Vix evasi triste fatum.

Nunc suscepit exulatum

regni tenens principatum

et regina civitatum

nobilis Parisius.

9.

Multi monstrum ignorantes

vix hoc credunt admirantes

et sic dicunt indignantes:

«quis est iste dominus?

In qua fidit potestate,

qui de nostro bono vate,

de magistro, de Primate,

tale fecit facinus?»

10.

Cum recordor tristis hore,

qua volabam pre timore

et non erat locus more,

friget plenum cor horrore

nec iam credo quemquam fore,

cui possim credere.

Adhuc ita tremo totus.

Non est locus tam remotus

nec amicus quisquam notus

tam fidelis tam devotus,

in quo possim fidere.

Carmen XVI

Iniuriis contumeliisque concitatus

iam diu concepi       dolorem nimium.

Nunc demum rumpere       cogor silencium,

cernens ecclesie       triste supplicium

5

et cleri dedecus       atque flagicium.

Ker quant vos volez faire       d'evesche electium,

currentes queritis       intra cenobium

l'abe o le prior       vel camerarium,

ut cleri sit caput       gerens capucium,

10

cuculla iudicet       superpellicium;

et, quem deus fecit       principem omnium

et ki sor toz devreit       aveir dominium.

clericus monacho       facit hominium.

Quem si aliquando       vidisse obvium.

15

putassem vidisse       grande demonium;

ker le jor m'avenist       grant infortunium,

o j'eüsse la nuit       malum hospicium.

Vos fratrem linquitis       et intra gremium

matris ecclesie       nutritum filium.

20

Ce fait invidia,       servile vicium,

que stridet, non ridet,       cum videt       provehi socium.

Or est venuz li moines       ad episcopium,

pallidus et macer       propter ieiunium:

sed mox assiduo       stridore dentium

25

sex frusta devorans       magnorum piscium,

in cena consumens       ingentem lucium,

inpinguatur in grassatur       infra biennium.

porcorum exemplo       rebus carencium.

In claustro solitus       potare fluvium,

30

ore fait de forz vins       tantum diluvium,

que l'on le porte el lit       par les braz ebrium.

Ore verrez venir       milia milium,

de parenz, de nevoz       turbam, dicencium:

je sui parenz l'evesche, de sa cognatium.

35

Dunt fait cestui canoine,       hunc thesaurarium;

cil ki servierant       per longum spacium,

amittunt laborem       atque servicium.

Tristis hypocrita,       quem vos eligitis,

adeptus honorem       non suis meritis,

40

primitus apparet       et bonus et mitis;

omnibus inclinat       cervicem capitis,

paratus prestare,       si quid exigitis.

Sed primis duobus       annis preteritis

iam ferus apparet       et sevus subditis,

45

vexat vos et gravat       causis et placitis.

Secedit ad villas       in locis abditis;

quant est priveement       et in absconditis,

carnibus utitur       regula vetitis,

Si poscat rabies       lascivi capitis

50

et presto sit puer,       filius militis,

que il deit adober       pro suis meritis,

qui virgam suscitet       mollibus digitis

plus menu que moltun       hurte des genitis.

Tunc primum apparet       vestra dementia,

55

quando pontificis       incontinentia

et vanitas patet       et avaritia,

in quibusdam folie       et ignorantia.

Caveat deinceps       Belvacus talia!

Si quando venerit       res necessaria,

60

eslizez prode clerc       de turba socia;

mandetur filio       mater ecclesia,

ut mater filii       sit in custodia.

Tunc cessent inter vos,       si qua sunt odia,

et latens invicem       malivolencia.

65

Nel di pas por cestui:       assez buen home i a.

Bien set corteissement       faire scutilia

et manches de coltels       atque fusilia

et marmosez de fust       et his similia.

Hoc bene previdit       urbs Senonensium

70

et plebis et cleri       sanum consilium,

ki melz voldrent eslire       fidelem filium

quam querere foris       advenam alium.

Mais un vasal i out,       qui, gerens baculum,

habere voluit       mitram et anulum

75

et grandem dedisset       nummorum cumulum;

nam vasis aureis       honerasset mulum,

ut posset ascribi       numero presulum.

Cil, ki primam vocem       out en l'eslectium,

ut vir magnanimus       reiecit precium,

80

turpis simonie       devitans vicium:

elegit et cepit       honestum socium,

cleri leticiam,       amorem civium.

In eo convenit       voluntas omnium,

neque scisma fuit       neque discidium.

85

Molt m'a dei suen done;       trestuit l'en mercium;

je fui l'altrier a Senz       entor l'ascensium;

nec fui spacio       duorum mensium.

Unques n'oi in mundo       si buen hospicium.

Kis mun seignor Reinalt,       virum propicium.

90

Si vellem dicere       dulce servicium.

duorum scilicet       adolescencium,

vestes et caligas       michi trahencium!

Nec erant pilosi       more bidencium,

nec murmur resonans       contradicencium.

95

Fuge suspicari       par mal intencium!

In hoc servicio       non fuit vicium;

etas enim mea       vergit in senium.

Archidiaconus       cepit consilium;

apela Johannem       consiliarium:

100

«Mei covient al Primat       a faire auxilium;

ker il despendra molt       ad hoc consilium».

Avant m'aveit done       unum pellicium:

un cheval me dona,       bonum cursorium,

pinguem et iuvenem,       ambulatorium.

105

ne clop ne farcimos       neque trotarium.

Equitem remisit       meum mancipium.

[N]unc laudem dicamus       precelso iuveni,

iuveni corpore,       sed moribus seni!

Nostra Calliope,       nunc michi subveni.

110

ne laudem deteram       ob culpam ingeni

et iram incurram       dulcis et sereni,

et munus merear       avene et feni.

Dicam de maximo       iuvenum iuvene:

opem ferte michi,       Clio, Melpomene!

115

Docte vos forsitan       detinet Athene

et delectabiles       poetarum cene;

sed, que vos retinent,       laxentur catene.

Cetere sex ibi       maneant Camene:

vos autem, que turbe       principes novene,

120

nostre principium       date cantilene,

ut cantare queam       de domino bene,

ne mandare semen       videar harene.

Certus sum de dono       prandii vel cene,

sed adhuc de dono       dubius avene.

125

[T]unc respondit unus de turba:

«Re vera semen sterili       conmittis harene.

Tu enim cantabis       dulcius Sirene,

dulcius Orpheo       seu cigno sene,

delectabilius       voce philomene,

130

et eloquentior       eris Origene,

cum tibi dabuntur       due mine plene.

Se je bien le conui – »

«Frater, tu mentiris       et non dicis bene.

Nam carmen proferam       tam pium, tam lene,

135

quod vobis madebunt       pietate gene.

Ne quid stulte dicam,       Iesu, tu me tene!»

Dicatur iuveni:       Gloria iuvenum,

pauperum adiutor       et baculus senum,

Primatem procurat       pauperem, egenum,

140

annum iam agentem       plus quam quinquagenum.

Il me fesist grant bien       ad unguem, ad plenum,

s'il me volsist doner       avenam et fenum.

Seignors, ker li preiez       propter Nazarenum

quod ipse dignetur prestare       avenam et fenum.

145

Andriu l'a done il,       ki n'a plen son penum,

et i'en ai mis en gage       et sellam et frenum.

Mais mis sire Richarz,       quem misit Anglia,

super me commotus       misericordia:

«Non est», ait, «virtus,       sed est socordia:

150

nec habent hunc morem       in nostra patria,

quod dives prebeat       clerico prandia,

equus non habeat       nocte cibaria.»

Dona mei un fustainne       et vadimonia

insuper redemit.

155

Cui sit gloria       et gratia       et copia

omnium bonorum       per secula seculorum.

Carmen XVII

Alta palus, mea parva salus etasque senilis

me remanere iubent et via difficilis.

Ecce cavat terram sonipes pede parvus acuto;

vix retinere potest ungula fixa luto.

5

Quod si me tecum iubeas equitare, gravabor,

decrepitumque senem conteret iste labor.

Vestra quidem bonitas vestrum ditabit amicum:

sed requiescenti sufficeret modicum.

Carmen XVIII

Ambianis, urbs predives,

quam preclaros habes cives,

quam honestum habes clerum!

Si fateri velim verum,

5

sola rebus in mundanis

hoc prefulges, Ambianis,

quod nec clerum nec pastorem

usquam vidi meliorem.

Quam sis plena pietate,

10

est ostensum in Primate.

Pauper eram, spoliatus:

apparebat nudum latus;

spoliarat me latronum

seva manus et predonum.

15

Et qui erant hi latrones?

Deciani tabulones.

Nil habentem in crumena

remisisti bursa plena.

Ergo Remis, civitatum

20

prima tenens principatum.

tibi mandat per Primatem.

quod te facit optimatem,

ut sis una de supremis.

digna proles sacre Remis.

25

Tanta matri, tam preclare.

obedire, supplicare,

caput suum exaltare:

illud erit imperare:

tantam matrem venerari:

30

illud erit dominari.

Remis enim per etatem

primam tenet dignitatem:

sed, quod habet ab antiquo.

nunc augetur sub Albrico.

35

Per hunc Remis urbs suprema,

per hunc portat diadema:

per hunc fulget in corona.

Quam conmendant multa bona:

sed pre cunctis hanc divine

40

fons illustrat discipline,

fons preclarus atque iugis.

fons doctri ne non de nugis.

non de falsis argumentis,

sed de Christi sacramentis.

45

Non hic artes Marciani

neque partes Prisciani,

non hic vana poetarum:

sed archana prophetarum.

non leguntur hic poete:

50

sed Iohannes et prophete;

non est scola vanitatis:

sed doctrina veritatis;

ibi nomen non Sacratis:

sed eterne trinitatis;

55

non hic Plato vel Thimeus:

hic auditur unus deus;

nichil est hic nisi sanctum.

Sed in scolis disputantum

sunt discordes et diversi.

60

aberrantes et dispersi:

quod hic negat, ille dicit:

hic est victus. ille vicit; –

doctor totum contradicit.

Nos concordes super idem

65

confitemur unam fidem.

unum deum et baptisma.

Non hic error neque scisma.

sed pax omnis et consensus;

hinc ad deum est ascensus.

70

Ergo iure nostra scola

singularis est et sola.

Scolam dixi pro doctrina:

o mutare possum in a

et quam modo dixi scalam,

75

iam habentem Christi stolam.

apellare volo scalam.

Hic peccator sumit alam,

alam sumit, ut ascendat,

ut ad deum volans tendat.

80

Hic fit homo dei templum.

Prope satis est exemplum:

ecce noster Fredericus

comes carnis et amicus.

et cum eo Adelardus

85

valde dives Longobardus;

generosus puer Oto

et quam plures pari voto

hic aggressi viam vite

sacri degunt heremite;

90

per hanc scolam sursum tracti

sunt celorum cives facti;

hoc preclaro fonte poti

modo deo sunt devoti.

Vos, doctrinam qui sititis,

95

ad hunc fontem qui venitis

audituri Iesum Christum.

audietis furem istum?

In conventu tam sacrato

audietur iste Gnato?

100

Dignus risu vel contemptu,

cur hoc sedes in conventu?

Nunc legistis Salomonem:

audietis hunc latronem?

Nunc audistis verbum dei:

105

audietis linguam rei?

Reus est hic deprehensus.

verberatus et incensus.

Quod apparet in cocturis,

que sunt signa capti furis.

110

Quantum gula sit leccatrix,

nonne signat hec cicatrix?

Revertatur ad cucullam

et resumat vestem pullam:

aut videbo rursus coqui.

115

nisi cesset male loqui;

aut discedat aut taceto

vel iactetur in tapeto.

Carmen XIX

Egregius dedit hanc iuvenis clamidem sine pelle.

Non habuit pellem; sed habebat nobile velle.

Carmen XX

1.

Auxilio pellis       clades inimica puellis

carnem non angit       nec avis me sordida tangit.

2.

Nec pulices ledunt,       quia pelle vetante recedunt,

nec culices timeo,       velante caput conopeo.

Carmen XXI

A ducibus Primas petiit duo dona duobus,

ut duo dona probent, quam sit uterque probus.

Carmen XXII

[D]els ego; quinque tulit solidos mulier peregrina,

et merito, quia grande tulit pondus resupina.

Carmen XXIII

1.

Dives eram et dilectus

inter pares preelectus;

modo curvat me senectus

et etate sum confectus.

5

Unde vilis et neglectus

a deiectis sum deiectus,

quibus rauce sonat pectus,

mensa gravis, pauper lectus,

quis nec amor nec affectus,

10

sed horrendus est aspectus.

Homo mendax atque vanus

infidelis et profanus

me deiecit capellanus

veteranum veteranus

15

et iniecit in me manus

dignus dici Dacianus.

Prius quidem me dilexit

fraudulenter et illexit.

Postquam meas res transvexit,

20

fraudem suam tunc detexit.

Primas sibi non prospexit

neque dolos intellexit,

donec domo pulsus exit.

Satis erat bonus ante,

25

bursa mea sonum dante,

et dicebat michi sancte:

«Frater, multum diligam te».

Hoc deceptus blandimento,

ut emunctus sum argento,

30

cum dolore, cum tormento

sum deiectus in momento,

rori datus atque vento.

Vento datus atque rori,

vite prima turpiori

35

redonandus et errori;

pena dignus graviori

et ut Iudas dignus mori,

qui me tradens traditori

dignitatem vestri chori

40

tam honesti, tam decori

permutabam viliori.

Traditori dum me trado,

qui de nocte non est spado,

me de libro vite rado

45

et, dum sponte ruens cado,

est dolendum quod evado.

Inconsulte nimis egi,

in hoc malum me inpegi.

Ipse michi collum fregi,

50

qui vos linquens preelegi

ut servirem egro gregi,

vili malens veste tegi,

quam servire summo regi,

Ubi lustra tot peregi.

55

Aberravi: sed pro Deo

indulgete michi reo!

Incessanter enim fleo,

pro peccato gemens meo.

Fleo gemens pro peccatis,

60

iuste tamen et non gratis;

et non possum flere satis,

vestre memor honestatis

et fraterne karitatis.

O quam dura sors Primatis,

65

quam adversis feror fatis!

Segregatus a beatis,

sociatus segregatis,

vestris tantum fidens datis,

pondus fero paupertatis.

70

Paupertatis fero pondus;

meus ager, meus fundus,

domus mea totus mundus,

quem pererro vagabundus.

Quondam felix et fecundus

75

et facetus et facundus,

movens iocos et iocundus,

quondam primus, nunc secundus

victum quero verecundus.

Verecundus victum quero.

80

Sum mendicus. Ubi vero

victum queram nisi clero,

enutritus in Piero,

eruditus sub Homero?

Sed dum mane victum quero

85

et reverti cogor sero,

iam in brevi – nam despero –

onerosus vobis ero.

Onerosus et quo ibo?

Ad laicos non transibo.

90

Parum edo, parum bibo.

Venter meus sine gibbo

et contentus pauco cibo

plenus erit parvo libo

et, si fame deperibo,

95

culpam vobis hanc ascribo.

Vultis modo causam scire,

causam litis, causam ire,

que coegit nos exire?

Brevi possum expedire,

100

si non tedet vos audire.

Responsio sociorum:

Nos optamus hoc audire

plus quam sonum dulcis lyre.

Primas:

Quidam frater claudo pede

est eadem pulsus ede

105

violenter atque fede,

ut captivus et pars prede

alligatus loris rede

a Willelmo Ganimede.

Frater membris dissolutus,

110

qui deberet esse tutus,

(nam pes erat preacutus),

nichil mali prelocutus,

sed mandata non secutus,

calciatus et indutus,

115

est in luto provolutus.

Provolutus est in luto

frater pede preacuto.

Quem clamantem dum adiuto

et putabam satis tuto,

120

fui comes provoluto

et pollutus cum polluto.

Provoluto comes fui

et in luto pulsus rui.

Dum pro bono penas lui,

125

nullus meus, omnes sui.

Adiuvabant omnes eum

Chananei Chananeum

Ferezei Ferezeum

et me nemo preter deum,

130

dum adiuto fratrem meum

nil merentem neque reum.

Solus ego motus flevi,

fletu genas adinplevi

ob magistri scelus sevi

135

et dolorem iam grandevi.

Quis haberet lumen siccum,

cernens opus tam iniquum,

sacerdotem inpudicum,

corruptorem meretricum,

140

matronarum et altricum,

sevientem in mendicum,

claudum senem et antiquum,

dum distractus per posticum

appellaret replens vicum

145

adiutorem et amicum?

Nec adiutor est repertus

nec sacerdos est misertus:

ita solus est desertus,

totus luto coopertus

150

nec, quo pedem ferret, certus.

Accusabam turpem actum

propter fratem sic confractum,

claudum senem et contractrum:

et, dum dico «malefactum».

155

accusatus dedi saltum.

Accusatus saltum dedi.

Post hec intus non resedi

neque bibi nec comedi

capellani iussi fedi.

160

qui, quod sacre datur edi,

aut inpertit Palamedi

aut largitur Ganimedi

aut fraterno dat heredi,

aut asportant cytharedi,

165

ut adquirat bonus credi.

Modo, fratres, iudicate

neque vestro pro Primate

aberrantes declinate

a sincera veritate:

170

an sit dignus dignitate

vel privandus potestate

senex carens castitate

et sacerdos honestate,

caritate, pietate,

175

[plenus omni feditate,

qui, exclusa caritate,

nos in tanta vilitate,

quorum fama patet late,

sic tractavit. Judicate!]