demerung in shpigl

52 lider, Varshe 1937

akeydes Itsik

«vig mikh, vig mikh, blinder goyrl»

oyf der stantsye Kolomey

«oyf der stantsye Kolomey»

lomir zhe zingen

«lomir zhe zingen poshet un prost»

haydl, didl, dam

«lomir zingen dos sheyne lid»

libshaft

«shlanke hirshn oyf farshneyte berg»

zamlung un redaktsye fun di tekstn:

Heinrich Mohringer

_______________________________________________________________________

kval: The Joe Fishstein Collection of Yiddish Poetry

akeydes Itsik

vig mikh, vig mikh, blinder goyrl,

ikh kholem mit ofene oygn,

un ze – a groyser zilberner foygl

kumt ibern yam gefloygn.

vos trogt far mir der zilberner foygl,

eyn got in himl ken visn,

efsher mayn zeydns kidesh-bekher

mit Erets-Yisroel-vayn zisn?

nor ver hot dermont mayn zeydns nomen?

ot shpant tsu mir der zeyde,

der balegole fun Stoptshet:

«Itsik, s'iz greyt di akeyde.»

un zayne oygn brenen oyf mir,

vi tsvey harbstike shtern,

zayn groe bord iz farlofn mit vint

un mit zibn groyse trern.

firt mikh der zeyde bay der hant

iber shtet un derfer un griber –

di shtet zenen kleyn, di derfer groys

un mir shprayzn iber zey ariber.

zogt der zeyde: «Itsik, gedenkst –

tsurik mit azoy fil yorn –

ven s'hot zikh der malekh tsu undz antplekt

un du bist nitsl gevorn?

itst hot er kharote, der alter got

un er mont bay mir dem korbn,

khotsh kh'hob shoyn azoy fil mol gelebt

un bin shoyn azoy fil mol geshtorbn.

a sof, an ek, ikh darf nisht zayn gnod

un zol er in himl nisht meynen –

Itsik, s'iz gut vos dayn mame iz toyt

un zi vet farshporn tsu veynen.»

firt mikh der zeyde bay der hant

iber shtet un derfer un griber –

di shtet zenen kleyn, di derfer groys,

un mir shprayzn iber zey ariber.

עקידת איציק

װיג מיך, װיג מיך, בלינדער גורל,

איך חלום מיט אָפֿענע אױגן,

און זע – אַ גרױסער זילבערנער פֿױגל

קומט איבערן ים געפֿלױגן.

װאָס טראָגט פֿאַר מיר דער זילבערנער פֿױגל,

אײן גאָט אין הימל קען װיסן,

אפֿשר מײַן זײדנס קידוש־בעכער

מיט ארץ־ישׂראל־װײַן זיסן?

נאָר װער האָט דערמאָנט מײַן זײדנס נאָמען?

אָט שפּאַנט צו מיר דער זײדע,

דער בעל־עגלה פֿון סטאָפּטשעט:

«איציק, ס'איז גרײט די עקידה.»

און זײַנע אױגן ברענען אױף מיר,

װי צװײ האַרבסטיקע שטערן,

זײַן גראָע באָרד איז פֿאַרלאָפֿן מיט װינט

און מיט זיבן גרױסע טרערן.

פֿירט מיך דער זײדע בײַ דער האַנט

איבער שטעט און דערפֿער און גריבער –

די שטעט זענען קלײן, די דערפֿער גרױס

און מיר שפּרײַזן איבער זײ אַריבער.

זאָגט דער זײדע: «איציק, געדענקסט –

צוריק מיט אַזױ פֿיל יאָרן –

װען ס'האָט זיך דער מלאך צו אונדז אַנטפּלעקט

און דו ביסט ניצול געװאָרן?

איצט האָט ער חרטה, דער אַלטער גאָט

און ער מאָנט בײַ מיר דעם קרבן,

כאָטש כ'האָב שױן אַזױ פֿיל מאָל געלעבט

און בין שױן אַזױ פֿיל מאָל געשטאָרבן.

אַ סוף, אַן עק, איך דאַרף נישט זײַן גנאָד

און זאָל ער אין הימל נישט מײנען –

איציק, ס'איז גוט װאָס דײַן מאַמע איז טױט

און זי װעט פֿאַרשפּאָרן צו װײנען.»

פֿירט מיך דער זײדע בײַ דער האַנט

איבער שטעט און דערפֿער און גריבער –

די שטעט זענען קלײן, די דערפֿער גרױס,

און מיר שפּרײַזן איבער זײ אַריבער.

kval: Hebreunet

oyf der stantsye Kolomey

oyf der stantsye Kolomey

tsvishn a gantser eyde,

shteyen gehoykert shotns tsvey,

mayn bobe un mayn zeyde.

zogt der zeyde: «Sheyndl, du herst

– un zayne oygn brenen –

undzer eynikl kumt tsu gast,

vi azoy veln mir im derkenen?

vayl ven Khave hot zayn vig gevigt

zenen mir shoyn beyde gelegn

unter di grozn, untern vint

oyf yener zayt fun di vegn.»

shmeykhlt di bobe, in ire hent

tsitert a bintl blumen –

brumt der zeyde: «beheyme, tsu vos

hostu dos mitgenumen?»

zogt di bobe: «kh'hob, Itsik kroyn,

di blumen in feld opgerisn,

s'iz a mode bay hayntike layt

azoy a gast tsu bagrisn.»

zey shvaygn. s'shrayt a lokomotiv

«tsi kumt er? tsi vet er kumen?»

un in der bobes dare hent

tsitert dos bintl blumen.

«dos eynikl, zogt men, iz – u-va!

a vazhner knaker in gramen,

in zayne gramen tsitert un veynt

di neshome fun zayn mamen.»

di bobe dreyt avek dem kop

mit epes ibergenumen.

di bobe veynt, in ire hent

tsitert dos bintl blumen...

אױף דער סטאַנציע קאָלאָמײ

אױף דער סטאַנציע קאָלאָמײ

צװישן אַ גאַנצער עדה,

שטײען געהױקערט שאָטנס צװײ,

מײַן באָבע און מײַן זײדע.

זאָגט דער זײדע: «שײנדל, דו הערסט

– און זײַנע אױגן ברענען –

אונדזער אײניקל קומט צו גאַסט,

װי אַזױ װעלן מיר אים דערקענען?

װײַל װען כאַװע האָט זײַן װיג געװיגט

זענען מיר שױן בײדע געלעגן

אונטער די גראָזן, אונטערן װינט

אױף יענער זײַט פֿון די װעגן.»

שמײכלט די באָבע, אין אירע הענט

ציטערט אַ בינטל בלומען –

ברומט דער זײדע: «בהמה, צו װאָס

האָסטו דאָס מיטגענומען?»

זאָגט די באָבע: «כ'האָב, איציק קרױן,

די בלומען אין פֿעלד אָפּגעריסן,

ס'איז אַ מאָדע בײַ הײַנטיקע לײַט

אַזױ אַ גאַסט צו באַגריסן.»

זײ שװײַגן. ס'שרײַט אַ לאָקאָמאָטיװ

«צי קומט ער? צי װעט ער קומען?»

און אין דער באָבעס דאַרע הענט

ציטערט דאָס בינטל בלומען.

«דאָס אײניקל, זאָגט מען, איז – או־װאַ!

אַ װאַזשנער קנאַקער אין גראַמען,

אין זײַנע גראַמען ציטערט און װײנט

די נשמה פֿון זײַן מאַמען.»

די באָבע דרײט אַװעק דעם קאָפּ

מיט עפּעס איבערגענומען.

די באָבע װײנט, אין אירע הענט

ציטערט דאָס בינטל בלומען...

kval: Arnold Groh (Technische Universität Berlin)

lomir zhe zingen

lomir zhe zingen poshet un prost

fun alts, vos iz heymish, lib un tayer:

fun alte betler, vos sheltn dem frost

un fun mames, vos bentshn dos fayer.

fun oreme kales, vos shteyen mit likht

far blinde shpiglen shpet bay nakht,

un yede zukht dos noente gezikht,

vos hot ir libe oysgelakht.

fun goyrl-varfer, vos redn farshtelt

un narn di letste groshns oys

bay agunes, vos sheltn di velt,

un geyen durkh hinter-tirn aroys.

fun dinstn, vos horeven biter-shver

un bahaltn dem bestn bisn

far di zelner, vos kumen bay nakht,

di balebatim zoln nisht visn.

lomir zhe zingen poshet un prost

fun alts, vos iz heymish, lib un tayer:

fun oreme mames, vos sheltn dem frost

un fun betlers, vos bentshn dos fayer.

fun meydlekh, vos varfn zumertsayt

mamzeyrim hinter fremde tirn

un tsitern far mundirte layt,

vos kenen derfar in tfise firn.

fun katerinkes, vos skripen shver

fraytik bay tog, in oreme hoyfn,

fun ganovim, vos hobn farpast,

un muzn iber di dekher antloyfn.

fun shmate-kloyber, vos grablen in mist,

un meynen: zey veln an oytser gefinen,

fun dikhter, vos hobn gegloybt umzist

di shtern – un zenen arop fun zinen.

lomir zhe zingen poshet un prost

fun alts, vos iz heymish, lib un tayer:

fun alte layt, vos sheltn dem frost

un fun kinder, vos bentshn dos fayer.

לאָמיר זשע זינגען

לאָמיר זשע זינגען פשוט און פראָסט 

פֿון אַלץ, וואָס איז היימיש, ליב און טײַער: 

פֿון אַלטע בעטלער, וואָס שעלטן דעם פֿראָסט

און פֿון מאַמעס, וואָס בענטשן דאָס פײַער. 

פֿון אָרעמע כּלות, וואָס שטייען מיט ליכט 

פֿאַר בלינדע שפּיגלען שפּעט בײַ נאַכט,

און יעדע זוכט דאָס נאָענטע געזיכט, 

וואָס האָט איר ליבע אויסגעלאַכט. 

פֿון גורל־ווארפֿער, וואָס רעדן פֿאַרשטעלט 

און נאַרן די לעצטע גראָשנס אויס 

בײַ עגונות, וואָס שעלטן די וועלט,

און גייען דורך הינטער־טירן אַרויס. 

פֿון דינסטן, וואָס האָרעווען ביטער־שווער 

און באַהאַלטן דעם בעסטן ביסן 

פֿאַר די זעלנער, וואָס קומען בײַ נאכט, 

די באַלעבאַטים זאָלן נישט וויסן. 

לאָמיר זשע זינגען פּשוט און פּראָסט 

פֿון אַלץ, וואָס איז היימיש, ליב און טײַער: 

פֿון אָרעמע מאַמעס, וואָס שעלטן דעם פֿראָסט

און פֿון בעטלערס, וואָס בענטשן דאָס פֿײַער. 

פֿון מיידלעך, וואָס וואַרפֿן זומערצײַט 

ממזרים הינטער פֿרעמדע טירן 

און ציטערן פֿאַר מונדירטע לײַט, 

וואָס קענען דערפֿאַר אין תּפֿיסה פֿירן. 

פֿון קאַטערינקעס, וואָס סקריפּען שווער 

פֿרײַטיק בײַ טאָג, אין אָרעמע הויפֿן, 

פֿון גנבֿים, וואָס האָבן פֿאַרפּאַסט, 

און מוזן איבער די דעכער אַנטלויפֿן. 

פֿון שמאַטע־קלויבער, וואָס גראַבלען אין מיסט, 

און מיינען: זיי וועלן אַן אוצר געפֿינען, 

פֿון דיכטער, וואָס האָבן געגלויבט אומזיסט 

די שטערן – און זענען אַראָפּ פֿון זינען. 

לאָמיר זשע זינגען פּשוט און פּראָסט 

פֿון אַלץ, וואָס איז היימיש, ליב און טײַער: 

פֿון אַלטע לײַט, וואָס שעלטן דעם פֿראָסט

און פֿון קינדער, וואָס בענטשן דאָס פֿײַער.

kval: Berkovich-Zametki-Forum

haydl, didl, dam

lomir zingen dos sheyne lid

haydl, didl, dam –

flit di goldene pave

ibern shvartsn yam.

un trogt a libe-brivele,

a roze libe-brivele,

far dem rabeynu Tam,

far dem rabeynu Tam.

ver hot geshribn dos brivele?

haydl, didl, day –

geshribn hot dos brivele

di malke fun Terkay.

geshribn es mit royter tint

un farkhasmet es geshvind

mit heyse trern dray,

mit heyse trern dray.

vos shteyt geshribn in brivele?

haydl, didl, du –

«rabi, o, ikh libe dikh,

vos zhe shvaygstu, nu?

ikh ese nish' un trinke nish'

un ver tsezetst fun benkenish

un habe nisht keyn ru,

un habe nisht keyn ru.»

vos zhe tut rabeynu Tam?

haydl, didl, de –

er kratst di peyes un di bord

un makht dray mol «fe».

un dos tsigele in shtal,

dos vayse tsigele in shtal,

helft im unter «me»,

helft im unter «me».

nu un zi, di rebetsn?

haydl, didl, doy –

zi klapt im mitn valgerholts

un zogt tsu im azoy:

«shikses lign dir in zin,

nu un yakh, un yakh vu bin?

dayn heys gelibte froy,

dayn heys gelibte froy.»

treft, ver s'hot dos lid gemakht,

haydl, didl, dam –

a shnayderyung hot es gemakht

tselokhes dem rabeynu Tam.

shabes tsvishn tog un nakht

un s'hot a lets arayngelakht

akurat tsum gram,

akurat tsum gram.

הײַדל, דידל, דאַם

לאָמיר זינגען דאָס שײנע ליד

הײַדל, דידל, דאַם –

פֿליט די גאָלדענע פּאַװע

איבערן שװאַרצן ים.

און טראָגט אַ ליבע־בריװעלע,

אַ ראָזע ליבע־בריװעלע,

פֿאַר דעם רבינו תּם,

פֿאַר דעם רבינו תּם.

װער האָט געשריבן דאָס בריװעלע?

הײַדל, דידל, דײַ –

געשריבן האָט דאָס בריװעלע

די מלכּה פֿון טערקײַ.

געשריבן עס מיט רױטער טינט

און פֿאַרחתמעט עס געשװינד

מיט הײסע טרערן דרײַ,

מיט הײסע טרערן דרײַ.

װאָס שטײט געשריבן אין בריװעלע?

הײַדל, דידל, דו –

«ראַבי, אָ, איך ליבע דיך,

װאָס זשע שװײַגסטו, נו?

איך עסע ניש' און טרינקע ניש'

און װער צעזעצט פֿון בענקעניש

און האַבע נישט קײן רו,

און האַבע נישט קײן רו.»

װאָס זשע טוט רבינו תּם?

הײַדל, דידל, דע –

ער קראַצט די פּאות און די באָרד

און מאַכט דרײַ מאָל «פֿע».

און דאָס ציגעלע אין שטאַל,

דאָס װײַסע ציגעלע אין שטאַל,

העלפֿט אים אונטער «מע»,

העלפֿט אים אונטער «מע».

נו און זי, די רביצין?

הײַדל, דידל, דױ –

זי קלאַפּט אים מיטן װאַלגערהאָלץ

און זאָגט צו אים אַזױ:

«שיקסעס ליגן דיר אין זין,

נו און יאַך, און יאַך װוּ בין?

דײַן הײס געליבטע פֿרױ,

דײַן הײס געליבטע פֿרױ.»

טרעפֿט, װער ס'האָט דאָס ליד געמאַכט,

הײַדל, דידל, דאַם –

אַ שנײַדעריונג האָט עס געמאַכט

צו להכעיס דעם רבינו תּם.

שבת צװישן טאָג און נאַכט

און ס'האָט אַ לץ אַרײַנגעלאַכט

אַקוראַט צום גראַם,

אַקוראַט צום גראַם.

kval: Tamtam

libshaft

– Sh. Y. Imbern

shlanke hirshn oyf farshneyte berg,

di zilberne herner fartshepen di levone

un di levone iz gut tsu zey.

mayn mame hit zey. geyt zey nokh fis-trit.

di velf in vald zoln nisht dernyukhen,

farlesht zi di shpurn oyfn shney.

mayn mame iz shoyn zint yorn toyt,

nor ir libshaft geyt arum in roym

mit ofene orems farn vint.

zi shlefert ayn dem umru fun di shtrozn,

shprekht op a «gut oyg» di kleyne hozn

un dos mindste vereml ruft zi «kind».

di libshaft lozt zi nisht in keyver ruen.

ot efnt zi di tkhine far di shtern

un zogt un zogt, az got zol zi derhern.

in mayn kholem laykhtn ire trern.

ליבשאַפֿט

– ש. י. אימבערן

שלאַנקע הירשן אױף פֿאַרשנײטע בערג,

די זילבערנע הערנער פֿאַרטשעפּען די לבֿנה

און די לבֿנה איז גוט צו זײ.

םײַן מאַמע היט זײ. גײט זײ נאָך פֿיס־טריט.

די װעלף אין װאַלד זאָלן נישט דערניוכען,

פֿאַרלעשט זי די שפּורן אױפֿן שנײ.

מײַן מאַמע איז שױן זינט יאָרן טױט,

נאָר איר ליבשאַפֿט גײט אַרום אין רױם

מיט אָפֿענע אָרעמס פֿאַרן װינט.

זי שלעפֿערט אײַן דעם אומרו פֿון די שטראָזן,

שפּרעכט אָפּ אַ «גוט אױג» די קלײנע האָזן

און דאָס מינדסטע װערעמל רופֿט זי «קינד».

די ליבשאַפֿט לאָזט זי נישט אין קבֿר רוען.

אָט עפֿנט זי די תּחינה פֿאַר די שטערן

און זאָגט און זאָגט, אַז גאָט זאָל זי דערהערן.

אין מײַן חלום לײַכטן אירע טרערן.

kval: Mendele