BIBLIOTHECA AUGUSTANA

 

Laus Pisonis

ca. 50 p. Chr. n.

 

Ludi Romani

 

______________________________________________________________________________

 

 

 

Duodecim scripta

 

 

         

         

  

         

         

 

 

 

De lusionis ratione.

 

De lusus initio.

 

Iter, quo calculi per alveolum moventur, a media figura rotunda incohatur. Inde uterque lusor calculos in diversum promovet. Habetur autem unaquaeque littera pro areola lusoria pariterque ambae figurae tractuum superioris et inferioris.

Uterque autem lusor duodenos eiusdem coloris calculos accipit et tesseram. Deinde uterque simul suam tesseram iacit. Is vero, cui plura puncta obtigerunt, ludum incohat duas tesseras simul iaciens duosque calculos per tot litterarum spatiola alterutrius verbi medii promovens ab interiore parte ad exteriorem, quot puncta iactu tesserarum sortitus est. Deinde alter lusor tesseras iaciens duos calculos in altero verbo medio ponit. Sic lusores alternatim binas tesseras iacere pergent, usque dum uterque omnes calculos suos in suo verbo primo posuerit. Itaque fit, ut in eadem areola interdum complures calculi ponantur.

 

 

De lusionis processu.

 

Postquam omnes calculi in abaco impositi sunt, ludus ipse incohatur. Nam uterque lusor iuxta numerum punctorum tesseris obtentorium calculos in superiorem verborum ordinem dirigit, ubi calculi utriusque lusoris in diversum promoventur. Tamen tum singuli non iam obligantur, ut binos calculos iuxta tesserarum iactarum numerum promoveant. Sed numerus utriusque tesserae uno calculo promovendo expleri potest. Transitur autem a fine superioris ordinis verborum ad inferiorem, ut lineamento subiuncti patet:

 

Linearum sagittis directionis indicibus

itinera inter se diversa indicantur, quae uterque

lusor calculis suis percurrat.

 

Si vero qui tractus calculi in areola adversarii terminatur, ubi singulus tantum adversarius est, qualis a Romanis «vagus» appellabatur, hic eo modo percutitur vel potius repercutitur, ut ad initium reducendus sit, ubi proximo tesserarum iactu denuo imponitur, id quod unius iactus numero ita fieri protest, ut ceteris punctis postea obtentis alii calculi promoveantur. Tamen iactu denuo imponitur, id quod unius iactus numero ita fieri protest, ut ceteris punctis postea obtentis alii calculi promoveantur. Tamen necessarium non est calculos adversarios repellere, cum sit interdum opportunius adversarium non percutere vel reicere.

Tamen calculi adversarii in figuris seriei sive superioris sive inferioris percuti et eici non possunt, cum sint ibi ab impetu tuti. Praeterea percuti non possunt calculi adversarii, si duo minimum numero adversarii in eadem areola sunt, quales calculi originaliter «ordinarii» dicebantur. Insuper alteri lusori non licet in ea areola, ubi sunt duo minimum calculi adversarii, suos deponere. Sunt igitur strategemata tam prudenter adhibenda, ut plures pyrgi binorum minimum calculorum erigantur quasique extruantur atque tuto procedatur, qua ratione calculi ab assultibus adversarii protegantur.

Denique si numero punctorum tesseris sive singillatim sive simul iactis obtentorum locus inveniri non potest, ubi calculus ponatur, cum sint areolae binis minimum calculis adversariis praeoccupatae, calculus calculive promoveri non possunt. Talis calculus obstructione quadam quasi immobilis ab Romanis appellabatur «incitus».

 

Lusor I: Exsi. Lusor II: Non tria, duas est.

 

 

De lusorum devictione.

 

Cunctis regulae praeceptis observatis id est intendendum ut uterque lusor calculos in ultimum verbum suum ordinis inferioris promoveat. Simulatque autem alteruter luros omnes calculos suos in suo verbo ultimo deposuerit, calculos ab area lusoria seponere studebit exitum paraturus victoriosum. Hoc efficitur, quotiescumque numero punctorum tesserae sive alterius sive utriusque iactae calculus ultra ultimam areolam promoveri potest. Si vero numerus punctorum nondum sufficit, calculi intra spatiola verbi ultimi ad terminum versus promoventur.

Ceterum cum sub finem certaminis saepe fiat, ut singulae areolae occupari non possint nisi singulis calculis, adversarii praeventu palma victoriae non raro eripitur. Denique is victor exit, qui prior cunctos calculos e cancellis foras eduxit.

Coniunguntur ergo hoc lusu duo elementa diversa, aleatorius scilicet tesserarum iactus atque sollertia prudentiaque strategematis adhibitis. Qua in coniunctione positae sunt huius lusus deliciae peculiares.

 

Translatio latina:

P. C. Eichenseer, Universitas Saarbrücken

Textus originalis germanicus:

Gudrun Eger

 

 

 

 

Testimonia.

 

Tabula lusoria.

Hac mihi bis seno numeratur tessera puncto;

calculus hac gemino discolor hoste perit.

Martialis XIV, 17

 

Monosticha de ratione tabulae.

SPERNE ☼ LUCRUM:

VERSAT ☼ MENTES

INSANA ☼ CUPIDO.

 

FRAUDE ☼ CARETE:

GRAVES, ☼ IGNARI

CREDITE ☼ DOCTIS..

 

LUSURI ☼ NUMMOS:

ANIMOS ☼ QUOQUE

PONERE ☼ DEBENT.

 

IRASCI ☼ VICTOS:

MINIME ☼ PLACIT,

OPTIME ☼ FRATER!

 

LUDITE ☼ SECURI,:

QUIBUS ☼ AES EST,

SEMPER ☼ IN AREA.

 

SI QUIS ☼ HABENS:

NUMMOS ☼ VENIES,

EXIBIS ☼ INANIS.

 

LUSORI ☼ CUPIDO:

SEMPER ☼ GRAVIS

EXITUS ☼ INSTAT.

 

SANCTA ☼ PROBIS

PAX EST: ☼ IRASCI

DESINE ☼ VICTUS:

 

NULLUS ☼ UBIQUE

POTEST ☼ FELICI

LUDERE ☼ DEXTRA.

 

INICIO ☼ FURIAE:

EGO SUM ☼ TRIBUS

ADDITA ☼ QUARTA.

 

FLECTE ☼ TRUCES

ANIMOS, ☼ UT VERE

LUDERE ☼ POSSIS.

 

PONIIE ☼ MATURE

BELLUM, ☼ PRECOR,

IRAQUE ☼ CESSET.

Anth. Lat. 495 - 506

 

Epigramma.

Ἀγαθίου σχολαστικοῦ.

Οὐτιδανοὶ μερόπων εἰ καὶ μέγα ῥέξαμεν ἔργον,

οὔτινος εἰς μνήμην δηρὸν ἐπερχόμεθα·

οἱ δ' ἀγαθοὶ κῆν μηδέν, ἀναπνεύσωσι δὲ μοῦνον,

ὡς Λίβυς εἶπεν ἀνήρ, τοῦτ' ἀδάμαντι μένει.

5

δήποτε γὰρ Ζήνωνα, πολισσοῦχον βασιλῆα,

παίγνιον ἀφράστων ἐκτελέοντα κύβων,

τοίη ποικιλότευκτος ἕλεν θέσις, εὖτ' ἀπὸ λευκοῦ,

τοῦ καὶ ὀπισθιδίην εἰς ὁδὸν ἐρχομένου,

ἑπτὰ μὲν ἕκτος ἔχεν, μίαν εἴνατος· αὐτὰρ ὁ σοῦμμος

10

δισσὰς ἀμφιέπων ἶσος ἔην δεκάτωι,

ὅς τε πέλει μετὰ σοῦμμον ἔχεν δύο· μουνάδα δ' ἄλλην

ψῆφον τὴν πυμάτην ἀμφιέπεσκε δίβος.

ἀλλὰ μέλας δισσὰς μὲν ἐν ὀγδοάτωι λίπε χώρωι

καὶ τόσσας ἑτέρας ἐς θέσιν ἑνδεκάτην·

15

ἀμφὶ δυωδέκατον δὲ διέπρεπον εἴκελοι ἄλλαι,

καὶ τρισκαιδεκάτωι ψῆφος ἔκειτο μία·

δίζυγες Ἀντίγονον διεκόσμεον· ἀλλὰ καὶ αὐτῶι

ἶσος ἔμιμνε τύπος πεντεπικαιδεκάτωι,

ὀκτωκαιδεκάτωι πανομοίϊος· εἰσέτι δ' ἄλλας

20

εἶχεν διχθαδίας τέτρατος ἐκ πυμάτου.

αὐτὰρ ἄναξ λευκοῖο λαχὼν σημήϊα πεσσοῦ

καὶ τὴν ἐσσομένην οὐ νοέων παγίδα,

τριχθαδίας ἀδόκητα βαλὼν ψηφῖδας ἀπ' ἠθμοῦ

πύργου δουρατέου κλίμακι κευθομένηι,

25

δοιὰ καὶ ἓξ καὶ πέντε κατήγαγεν· αὐτίκα δ' ὀκτὼ

ἄζυγας εἶχεν ὅλας πρόσθε μεριζομένας.

τάβλην φεύγετε πάντες, ἐπεὶ καὶ κοίρανος αὐτὸς

κείνης τὰς ἀλόγους οὐχ ὑπάλυξε τύχας.

Anth. Palat. IX, 482

 

AGATHIAS SCHOLASTICUS

We Mortals of no account, even if we perform great deeds, do not survive long in the memory of anyone; but as for the great, if they do nothing, if they only breathe, as the Libyan said, it is engraved in adamant For instance Zeno, the lord and emperor of our city, while in the middle of a game played with the capricious dice, found himself in this complicated position: when of the white men who were on their way back, the sixth line contained seven, the ninth one, and the tenth and sutmnus two each, while the line after the summus had two, and the last piece was on the dims. Black had two on the eighth line, and as many on the eleventh; on the twelfth were two, and one on the thirteenth. There were two on Antigonus and also on the fifteenth and eighteenth, and the fourth line from the last (the twentieth) also had two. It was the king's turn to play for White, and not seeing the trap in store for him, he cast the three dice from the wooden box with its hidden ladder, and threw two, six, and five, so that at once he had eight single pieces in all which had formerly been next others. Avoid backgammon, as the king himself did not escape from its blind chance.