Thebaidos libri XII

Liber primus

_______________________________________________________

Fraternas acies alternaque regna profanis

decertata odiis sontesque evolvere Thebas

Pierius menti calor incidit. unde iubetis

ire, deae? gentisne canam primordia dirae,

5

Sidonios raptus et inexorabile pactum

legis Agenoreae scrutantemque aequora Cadmum?

longa retro series, trepidum si Martis operti

agricolam infandis condentem proelia sulcis

expediam penitusque sequar, quo carmine muris

10

iusserit Amphion Tyriis accedere montes,

unde graves irae cognata in moenia Baccho,

quod saevae Iunonis opus, cui sumpserit arcus

infelix Athamas, cur non expaverit ingens

Ionium socio casura Palaemone mater.

15

atque adeo iam nunc gemitus et prospera Cadmi

praeteriisse sinam: limes mihi carminis esto

Oedipodae confusa domus, quando Itala nondum

signa nec Arctoos ausim spirare triumphos

bisque iugo Rhenum, bis adactum legibus Histrum

20

et coniurato deiectos vertice Dacos

aut defensa prius vix pubescentibus annis

bella Iovis. tuque, o Latiae decus addite famae

quem nova maturi subeuntem exorsa parentis

aeternum sibi Roma cupit (licet artior omnes

25

limes agat stellas et te plaga lucida caeli,

Pliadum Boreaeque et hiulci fulminis expers,

sollicitet, licet ignipedum frenator equorum

ipse tuis alte radiantem crinibus arcum

imprimat aut magni cedat tibi Iuppiter aequa

30

parte poli), maneas hominum contentus habenis,

undarum terraeque potens, et sidera dones.

tempus erit, cum Pierio tua fortior oestro

facta canam: nunc tendo chelyn; satis arma referre

Aonia et geminis sceptrum exitiale tyrannis

35

nec furiis post fata modum flammasque rebelles

seditione rogi tumulisque carentia regum

funera et egestas alternis mortibus urbes,

caerula cum rubuit Lernaeo sanguine Dirce

et Thetis arentes adsuetum stringere ripas

40

horruit ingenti venientem Ismenon acervo.

quem prius heroum, Clio, dabis? inmodicum irae

Tydea? laurigeri subitos an vatis hiatus?

urguet et hostilem propellens caedibus amnem

turbidus Hippomedon, plorandaque bella proterui

45

Arcados atque alio Capaneus horrore canendus.

Impia iam merita scrutatus lumina dextra

merserat aeterna damnatum nocte pudorem

Oedipodes longaque animam sub morte trahebat.

illum indulgentem tenebris imaeque recessu

50

sedis inaspectos caelo radiisque penates

servantem tamen adsiduis circumvolat alis

saeva dies animi, scelerumque in pectore Dirae.

tunc vacuos orbes, crudum ac miserabile vitae

supplicium, ostentat caelo manibusque cruentis

55

pulsat inane solum saevaque ita voce precatur:

‹di, sontes animas angustaque Tartara poenis

qui regitis, tuque umbrifero Styx livida fundo,

quam video, multumque mihi consueta vocari

adnue, Tisiphone, perversaque vota secunda:

60

si bene quid merui, si me de matre cadentem

fovisti gremio et traiectum vulnere plantas

firmasti, si stagna peti Cirrhaea bicorni

interfusa iugo, possem cum degere falso

contentus Polybo, trifidaeque in Phocidos arto

65

longaevum implicui regem secuique trementis

ora senis, dum quaero patrem, si Sphingos iniquae

callidus ambages te praemonstrante resolvi,

si dulces furias et lamentabile matris

conubium gavisus ini noctemque nefandam

70

saepe tuli natosque tibi, scis ipsa, paravi,

mox avidus poenae digitis caedentibus ultro

incubui miseraque oculos in matre reliqui:

exaudi, si digna precor quaeque ipsa furenti

subiceres. orbum visu regnisque carentem

75

non regere aut dictis maerentem flectere adorti,

quos genui quocumque toro; quin ecce superbi

– pro dolor! – et nostro iamdudum funere reges

insultant tenebris gemitusque odere paternos.

hisne etiam funestus ego? et videt ista deorum

80

ignavus genitor? tu saltem debita vindex

huc ades et totos in poenam ordire nepotes.

indue quod madidum tabo diadema cruentis

unguibus abripui, votisque instincta paternis

i media in fratres, generis consortia ferro

85

dissiliant. da, Tartarei regina barathri,

quod cupiam vidisse nefas, nec tarda sequetur

mens iuvenum: modo digna veni, mea pignora nosces.›

Talia dicenti crudelis diva severos

advertit vultus. inamoenum forte sedebat

90

Cocyton iuxta, resolutaque vertice crines

lambere sulphureas permiserat anguibus undas.

ilicet igne Iovis lapsisque citatior astris

tristibus exiluit ripis: discedit inane

vulgus et occursus dominae pavet. illa per umbras

95

et caligantes animarum examine campos

Taenariae limen petit inremeabile portae.

sensit adesse Dies, piceo Nox obvia nimbo

lucentes turbavit equos; procul arduus Atlans

horruit et dubia caelum cervice remisit.

100

arripit extemplo Maleae de valle resurgens

notum iter ad Thebas; neque enim velocior ullas

itque reditque vias cognatave Tartara mavult.

centum illi stantes umbrabant ora cerastae,

turba minor diri capitis; sedet intus abactis

105

ferrea lux oculis, qualis per nubila Phoebes

Atracia rubet arte labor; suffusa veneno

tenditur ac sanie gliscit cutis; igneus atro

ore vapor, quo longa sitis morbique famesque

et populis mors una venit; riget horrida tergo

110

palla, et caerulei redeunt in pectora nodi:

Atropos hos atque ipsa novat Proserpina cultus.

tum geminas quatit ira manus: haec igne rogali

fulgurat, haec vivo manus aera verberat hydro.

Ut stetit, abrupta qua plurimus arce Cithaeron

115

occurrit caelo, fera sibila crine virenti

congeminat, signum terris, unde omnis Achaei

ora maris late Pelopeaque regna resultant.

audiit et medius caeli Parnasos et asper

Eurotas, dubiamque iugo fragor impulit Oeten

120

in latus, et geminis vix fluctibus obstitit Isthmos.

ipsa suum genetrix curvo delphine vagantem

abripuit frenis gremioque Palaemona pressit.

atque ea Cadmeo praeceps ubi culmine primum

constitit adsuetaque infecit nube penates,

125

protinus attoniti fratrum sub pectore motus,

gentilisque animos subiit furor aegraque laetis

invidia atque parens odii metus, inde regendi

saevus amor, ruptaeque vices iurisque secundi

ambitus impatiens, et summo dulcius unum

130

stare loco, sociisque comes discordia regnis.

sic ubi delectos per torva armenta iuvencos

agricola imposito sociare adfectat aratro,

illi indignantes, quis nondum vomere multo

ardua nodosos cervix descendit in armos,

135

in diversa trahunt atque aequis vincula laxant

viribus et vario confundunt limite sulcos:

haud secus indomitos praeceps discordia fratres

asperat. alterni placuit sub legibus anni

exilio mutare ducem. sic iure maligno

140

fortunam transire iubent, ut sceptra tenentem

foedere praecipiti semper novus angeret heres.

haec inter fratres pietas erat, haec mora pugnae

sola nec in regem perduratura secundum.

et nondum crasso laquearia fulva metallo,

145

montibus aut alte Grais effulta nitebant

atria, congestos satis explicitura clientes;

non impacatis regum advigilantia somnis

pila, nec alterna ferri statione gementes

excubiae, nec cura mero committere gemmas

150

atque aurum violare cibis: sed nuda potestas

armavit fratres, pugna est de paupere regno.

dumque uter angustae squalentia iugera Dirces

verteret aut Tyrii solio non altus ovaret

exulis ambigitur, periit ius fasque bonumque

155

et vitae mortisque pudor. quo tenditis iras,

a, miseri? quid si peteretur crimine tanto

limes uterque poli, quem Sol emissus Eoo

cardine, quem porta vergens prospectat Hibera,

quasque procul terras obliquo sidere tangit

160

avius aut Borea gelidas madidive tepentes

igne Noti? quid si Phrygiae Tyriaeque sub unum

convectentur opes? loca dira arcesque nefandae

suffecere odio, furiisque inmanibus emptum

Oedipodae sedisse loco. iam sorte carebat

165

dilatus Polynicis honos. quis tunc tibi, saeve,

quis fuit ille dies, vacua cum solus in aula

respiceres ius omne tuum cunctosque minores,

et nusquam par stare caput! iam murmura serpunt

plebis Echioniae, tacitumque a principe vulgus

170

dissidet, et, qui mos populis, venturus amatur.

atque aliquis, cui mens humili laesisse veneno

summa nec impositos umquam cervice volenti

ferre duces, ‹hancne Ogygiis,› ait, ‹aspera rebus

fata tulere vicem, totiens mutare timendos

175

alternoque iugo dubitantia subdere colla?

partiti versant populorum fata manuque

fortunam fecere levem. semperne vicissim

exulibus servire dabor? tibi, summe deorum

terrarumque sator, sociis hanc addere mentem

180

sedit? an inde vetus Thebis extenditur omen,

ex quo Sidonii nequiquam blanda iuvenci

pondera Carpathio iussus sale quaerere Cadmus

exul Hyanteos invenit regna per agros,

fraternasque acies fetae telluris hiatu

185

augurium seros dimisit ad usque nepotes?

cernis ut erectum torva sub fronte minetur

saevior adsurgens dempto consorte potestas.

quas gerit ore minas, quanto premit omnia fastu!

hicne umquam privatus erit? tamen ille precanti

190

mitis et adfatu bonus et patientior aequi.

quid mirum? non solus erat. nos vilis in omnes

prompta manus casus, domino cuicumque parati.

qualiter hinc gelidus Boreas, hinc nubifer Eurus

vela trahunt, nutat mediae fortuna carinae,

195

(heu dubio suspensa metu tolerandaque nullis

aspera sors populis!) hic imperat, ille minatur.›

At Iovis imperiis rapidi super atria caeli

lectus concilio divum convenerat ordo

interiore polo. spatiis hinc omnia iuxta,

200

primaeque occiduaeque domus et fusa sub omni

terra atque unda die. mediis sese arduus infert

ipse deis, placido quatiens tamen omnia vultu,

stellantique locat solio; nec protinus ausi

caelicolae, veniam donec pater ipse sedendi

205

tranquilla iubet esse manu. mox turba vagorum

semideum et summis cognati nubibus Amnes

et compressa metu servantes murmura Venti

aurea tecta replent. mixta convexa deorum

maiestate tremunt, radiant maiore sereno

210

culmina et arcano florentes lumine postes.

postquam iussa quies siluitque exterritus orbis,

incipit ex alto (grave et inmutabile sanctis

pondus adest verbis, et vocem fata sequuntur):

‹terrarum delicta nec exaturabile Diris

215

ingenium mortale queror. quonam usque nocentum

exigar in poenas? taedet saevire corusco

fulmine, iam pridem Cyclopum operosa fatiscunt

bracchia et Aeoliis desunt incudibus ignes.

atque adeo tuleram falso rectore solutos

220

Solis equos, caelumque rotis errantibus uri,

et Phaethontea mundum squalere favilla.

nil actum, neque tu valida quod cuspide late

ire per inlicitum pelago, germane, dedisti.

nunc geminas punire domos, quis sanguinis auctor

225

ipse ego, descendo. Perseos alter in Argos

scinditur, Aonias fluit hic ab origine Thebas.

mens cunctis imposta manet: quis funera Cadmi

nesciat et totiens excitam a sedibus imis

Eumenidum bellasse aciem, mala gaudia matrum

230

erroresque feros nemorum et reticenda deorum

crimina? vix lucis spatio, vix noctis abactae

enumerare queam mores gentemque profanam.

scandere quin etiam thalamos hic impius heres

patris et inmeritae gremium incestare parentis

235

appetiit, proprios (monstrum!) revolutus in ortus.

ille tamen superis aeterna piacula solvit

proiecitque diem, nec iam amplius aethere nostro

vescitur; at nati (facinus sine more!) cadentes

calcavere oculos. iam iam rata vota tulisti,

240

dire senex. meruere tuae, meruere tenebrae

ultorem sperare Iovem. nova sontibus arma

iniciam regnis, totumque a stirpe revellam

exitiale genus. belli mihi semina sunto

Adrastus socer et superis adiuncta sinistris

245

conubia. hanc etiam poenis incessere gentem

decretum; neque enim arcano de pectore fallax

Tantalus et saevae periit iniuria mensae.›

Sic pater omnipotens. ast illi saucia dictis

flammato versans inopinum corde dolorem

250

talia Iuno refert: ‹mene, o iustissime divum,

me bello certare iubes? scis, semper ut arces

Cyclopum magnique Phoroneos incluta fama

sceptra viris opibusque iuvem, licet improbus illic

custodem Phariae somno letoque iuvencae

255

extinguas, saeptis et turribus aureus intres.

mentitis ignosco toris: illam odimus urbem

quam vultu confessus adis, ubi conscia magni

signa tori tonitrus agis et mea fulmina torques.

facta luant Thebae: cur hostes eligis Argos?

260

quin age, si tanta est thalami discordia sancti,

et Samon et veteres armis excinde Mycenas,

verte solo Sparten. cur usquam sanguine festo

coniugis ara tuae, cumulo cur turis Eoi

laeta calet? melius votis Mareotica fumat

265

Coptos et aerisoni lugentia flumina Nili.

quod si prisca luunt auctorum crimina gentes

subvenitque tuis sera haec sententia curis,

percensere aevi senium, quo tempore tandem

terrarum furias abolere et saecula retro

270

emendare sat est? iamdudum ab sedibus illis

incipe, fluctivaga qua praeterlabitur unda

Sicanios longe relegens Alpheos amores:

Arcades hic tua (nec pudor est) delubra nefastis

imposuere locis, illic Mavortius axis

275

Oenomai Geticoque pecus stabulare sub Haemo

dignius, abruptis etiamnum inhumata procorum

reliquiis trunca ora rigent; tamen hic tibi templi

gratus honos; placet Ida nocens mentitaque manes

Creta tuos. me Tantaleis consistere tectis

280

quae tandem invidia est? belli deflecte tumultus

et generis miseresce tui. sunt impia late

regna tibi, melius generos passura nocentes.›

Finierat precibus miscens convicia Iuno.

at non ille gravis dictis, quamquam aspera motu,

285

reddidit haec: ‹equidem haud rebar te mente secunda

laturam, quodcumque tuos, licet aequus, in Argos

consulerem, neque me, detur si copia, fallit

multa super Thebis Bacchum ausuramque Dionen

dicere, sed nostri reverentia ponderis obstat.

290

horrendos etenim latices, Stygia aequora fratris,

obtestor, mansurum et non revocabile verbum,

nil fore quod dictis flectar. quare impiger alis

portantes praecede Notos, Cyllenia proles,

aera per liquidum regnisque inlapsus opacis

295

dic patruo: superas senior se attollat ad auras

Laius, extinctum nati quem vulnere nondum

ulterior Lethes accepit ripa profundi

lege Erebi; ferat hic diro mea iussa nepoti:

germanum exilio fretum Argolicisque tumentem

300

hospitiis, quod sponte cupit, procul impius aula

arceat, alternum regni infitiatus honorem.

hinc causae irarum, certo reliqua ordine ducam.›

Paret Atlantiades dictis genitoris et inde

summa pedum propere plantaribus inligat alis

305

obnubitque comas et temperat astra galero.

tum dextrae virgam inseruit, qua pellere dulces

aut suadere iterum somnos, qua nigra subire

Tartara et exangues animare adsueverat umbras.

desiluit, tenuique exceptus inhorruit aura.

310

nec mora, sublimes raptim per inane volatus

carpit et ingenti designat nubila gyro.

Interea patriis olim vagus exul ab oris

Oedipodionides furto deserta pererrat

Aoniae. iam iamque animis male debita regna

315

concipit, et longum signis cunctantibus annum

stare gemit. tenet una dies noctesque recursans

cura virum, si quando humilem decedere regno

germanum et semet Thebis opibusque potitum

cerneret; hac aevum cupiat pro luce pacisci.

320

nunc queritur ceu tarda fugae dispendia, sed mox

attollit flatus ducis et sedisse superbus

deiecto iam fratre putat: spes anxia mentem

extrahit et longo consumit gaudia voto.

tunc sedet Inachias urbes Danaeiaque arva

325

et caligantes abrupto sole Mycenas

ferre iter impavidum, seu praevia ducit Erinys,

seu fors illa viae, sive hac inmota vocabat

Atropos. Ogygiis ululata furoribus antra

deserit et pingues Baccheo sanguine colles.

330

inde plagam, qua molle sedens in plana Cithaeron

porrigitur lassumque inclinat ad aequora montem,

praeterit. hinc arte scopuloso in limite pendens

infames Scirone petras Scyllaeaque rura

purpureo regnata seni mitemque Corinthon

335

linquit et in mediis audit duo litora campis.

Iamque per emeriti surgens confinia Phoebi

Titanis late mundo subvecta silenti

rorifera gelidum tenuaverat aera biga;

iam pecudes volucresque tacent, iam Somnus avaris

340

inrepsit curis pronusque ex aethere nutat,

grata laboratae referens oblivia vitae.

sed nec puniceo rediturum nubila caelo

promisere iubar, nec rarescentibus umbris

longa repercusso nituere crepuscula Phoebo:

345

densior a terris et nulli pervia flammae

subtexit nox atra polos. iam claustra rigentis

Aeoliae percussa sonant, venturaque rauco

ore minatur hiems, venti transversa frementes

confligunt axemque emoto cardine vellunt,

350

dum caelum sibi quisque rapit; sed plurimus Auster

inglomerat noctem, tenebrosa volumina torquens,

defunditque imbres sicco quos asper hiatu

praesolidat Boreas; nec non abrupta tremescunt

fulgura, et attritus subita face rumpitur aether.

355

iam Nemea, iam Taenariis contermina lucis

Arcadiae capita alta madent; ruit agmine magno

Inachus et gelidas surgens Erasinus in undas.

pulverulenta prius calcandaque flumina nullae

aggeribus tenuere morae, stagnoque refusa est

360

funditus et veteri spumavit Lerna veneno.

frangitur omne nemus, rapiunt antiqua procellae

bracchia silvarum, nullisque aspecta per aevum

solibus umbrosi patuere aestiva Lycaei.

ille tamen, modo saxa iugis fugientia ruptis

365

miratus, modo nubigenas e montibus amnes

aure pavens passimque insano turbine raptas

pastorum pecorumque domos, non segnius amens

incertusque viae per nigra silentia vastum

haurit iter; pulsat metus undique et undique frater.

370

ac velut hiberno deprensus navita ponto,

cui neque Temo piger neque amico sidere monstrat

Luna vias, medio caeli pelagique tumultu

stat rationis inops, iam iamque aut saxa malignis

expectat summersa vadis aut vertice acuto

375

spumantes scopulos erectae incurrere prorae:

talis opaca legens nemorum Cadmeius heros

accelerat, vasto metuenda umbone ferarum

excutiens stabula, et prono virgulta refringit

pectore (dat stimulos animo vis maesta timoris)

380

donec ab Inachiis victa caligine tectis

emicuit lucem devexa in moenia fundens

Larisaeus apex. illo spe concitus omni

evolat, hinc celsae Iunonia templa Prosymnae

laevus habens, hinc Herculeo signata vapore

385

Lernaei stagna atra vadi, tandemque reclusis

infertur portis. actutum regia cernit

vestibula; hic artus imbri ventoque rigentes

proicit ignotaeque adclinis postibus aulae

invitat tenues ad dura cubilia somnos.

390

Rex ibi, tranquillae medio de limite vitae

in senium vergens, populos Adrastus habebat,

dives avis et utroque Iovem de sanguine ducens.

hic sexus melioris inops sed prole virebat

feminea, gemino natarum pignore fultus.

395

cui Phoebus generos (monstrum exitiabile dictu!

mox adaperta fides) fato ducente canebat

saetigerumque suem et fulvum adventare leonem.

id volvens non ipse pater, non docte futuri

Amphiarae vides, etenim vetat auctor Apollo.

400

tantum in corde sedens aegrescit cura parenti.

Ecce autem antiquam fato Calydona relinquens

Olenius Tydeus (fraterni sanguinis illum

conscius horror agit) eadem, sub nocte sopora,

lustra terit, similesque Notos dequestus et imbres,

405

infusam tergo glaciem et liquentia nimbis

ora comasque gerens subit uno tegmine, cuius

fusus humo gelida partem prior hospes habebat.

hic vero ambobus rabiem fortuna cruentam

attulit: haud passi sociis defendere noctem

410

culminibus; paulum alternis in verba minasque

cunctantur, mox ut iactis sermonibus irae

intumuere satis, tum vero erectus uterque

exertare umeros nudamque lacessere pugnam.

celsior ille gradu procera in membra simulque

415

integer annorum; sed non et viribus infra

Tydea fert animus, totosque infusa per artus

maior in exiguo regnabat corpore virtus.

iam crebros ictus ora et cava tempora circum

obnixi ingeminant, telorum aut grandinis instar

420

Rhipaeae, flexoque genu vacua ilia tundunt.

non aliter quam Pisaeo sua lustra Tonanti

cum redeunt crudisque virum sudoribus ardet

pulvis; at hinc teneros caveae dissensus ephebos

concitat, exclusaeque expectant praemia matres:

425

sic alacres odio nullaque cupidine laudis

accensi incurrunt, scrutatur et intima vultus

unca manus penitusque oculis cedentibus intrat.

forsan et accinctos lateri (sic ira ferebat)

nudassent enses, meliusque hostilibus armis

430

lugendus fratri, iuvenis Thebane, iaceres,

ni rex insolitum clamorem et pectore ab alto

stridentes gemitus noctis miratus in umbris,

movisset gressus, magnis cui sobria curis

pendebat somno iam deteriore senectus.

435

isque ubi progrediens numerosa luce per alta

atria dimotis adverso limine claustris

terribilem dictu faciem, lacera ora putresque

sanguineo videt imbre genas: ‹quae causa furoris,

externi iuvenes (neque enim meus audeat istas

440

civis in usque manus), quisnam implacabilis ardor

exturbare odiis tranquilla silentia noctis?

usque adeone angusta dies, et triste parumper

pacem animo somnumque pati? sed prodite tandem

unde orti, quo fertis iter, quae iurgia? nam vos

445

haud humiles tanta ira docet, generisque superbi

magna per effusum clarescunt signa cruorem.›

Vix ea, cum mixto clamore obliqua tuentes

incipiunt una: ‹rex o mitissime Achivum,

quid verbis opus? ipse undantes sanguine vultus

450

aspicis.› haec passim turbatis vocis amarae

confudere sonis; inde orsus in ordine Tydeus

continuat: ‹maesti cupiens solacia casus

monstriferae Calydonis opes Acheloiaque arva

deserui; vestris haec me ecce in finibus ingens

455

nox operit. tecto caelum prohibere quis iste

arcuit? an quoniam prior haec ad limina forte

molitus gressus? pariter stabulare bimembres

Centauros unaque ferunt Cyclopas in Aetna

compositos. sunt et rabidis iura insita monstris

460

fasque suum: nobis sociare cubilia terrae –

sed quid ego? aut hodie spoliis gavisus abibis,

quisquis es, his, aut me, si non effetus oborto

sanguis hebet luctu, magni de stirpe creatum

Oeneos et Marti non degenerare paterno

465

accipies.› ‹nec nos animi nec stirpis egentes –›

ille refert contra, sed mens sibi conscia fati

cunctatur proferre patrem. tunc mitis Adrastus:

‹immo agite, et positis, quas nox inopinaque suasit

aut virtus aut ira, minis succedite tecto.

470

iam pariter coeant animorum in pignora dextrae.

non haec incassum divisque absentibus acta;

forsan et has venturus amor praemiserit iras,

ut meminisse iuvet.› nec vana voce locutus

fata senex, siquidem hanc perhibent post vulnera iunctis

475

esse fidem, quanta partitum extrema protervo

Thesea Pirithoo, vel inanem mentis Oresten

opposito rabidam Pylade vitasse Megaeram.

tunc quoque mulcentem dictis corda aspera regem

iam faciles (ventis ut decertata residunt

480

aequora, laxatisque diu tamen aura superstes

inmoritur velis) passi, subiere penates.

Hic primum lustrare oculis cultusque virorum

telaque magna vacat: tergo videt huius inanem

impexis utrimque iubis horrere leonem,

485

illius in speciem quem per Teumesia tempe

Amphitryoniades fractum iuvenalibus annis

ante Cleonaei vestitus proelia monstri.

terribiles contra saetis ac dente recurvo

Tydea per latos umeros ambire laborant

490

exuviae, Calydonis honos. stupet omine tanto

defixus senior, divina oracula Phoebi

agnoscens monitusque datos vocalibus antris.

obtutu gelida ora premit, laetusque per artus

horror iit; sensit manifesto numine ductos

495

adfore, quos nexis ambagibus augur Apollo

portendi generos, vultu fallente ferarum,

ediderat. tunc sic tendens ad sidera palmas:

‹Nox, quae terrarum caelique amplexa labores

ignea multivago transmittis sidera lapsu,

500

indulgens reparare animum dum proximus aegris

infundat Titan agiles animantibus ortus,

tu mihi perplexis quaesitam erroribus ultro

advehis alma fidem veterisque exordia fati

detegis: adsistas operi tuaque omina firmes.

505

semper honoratam dimensis orbibus anni

te domus ista colet; nigri tibi, diva, litabunt

electa cervice greges, lustraliaque exta

lacte novo perfusus edet Volcanius ignis.

salve prisca fides tripodum obscurique recessus.

510

deprendi, Fortuna, deos.› sic fatus, et ambos

innectens manibus tecta interioris ad aulae

progreditur. canis etiamnum altaribus ignes

sopitum cinerem et tepidi libamina sacri

servabant; adolere focos epulasque recentes

515

instaurare iubet. dictis parere ministri

certatim accelerant; vario strepit icta tumultu

regia: pars ostro tenues auroque sonantes

emunire toros alteque inferre tapetas,

pars teretes levare manu ac disponere mensas.

520

ast alii tenebras et opacam vincere noctem

adgressi tendunt auratis vincula lychnis.

his labor inserto torrere exanguia ferro

viscera caesarum pecudum, his cumulare canistris

perdomitam saxo Cererem. laetatur Adrastus

525

obsequio fervere domum, iamque ipse superbis

fulgebat stratis solioque effultus eburno.

parte alia iuvenes siccati vulnera lymphis

discumbunt, simul ora notis foedata tuentur

inque vicem ignoscunt. tunc rex longaevus Acasten

530

(natarum haec altrix eadem et fidissima custos

lecta sacrum iustae Veneri occultare pudorem)

imperat acciri tacitaque inmurmurat aure.

Nec mora praeceptis, cum protinus utraque virgo

arcano egressae thalamo: mirabile visu,

535

Pallados armisonae pharetrataeque ora Dianae

aequa ferunt, terrore minus. nova deinde pudori

visa virum facies: pariter pallorque ruborque

purpureas hausere genas, oculique verentes

ad sanctum rediere patrem. postquam ordine mensae

540

victa fames, signis perfectam auroque nitentem

Iasides pateram famulos ex more poposcit,

qua Danaus libare deis seniorque Phoroneus

adsueti. tenet haec operum caelata figuras:

aureus anguicomam praesecto Gorgona collo

545

ales habet, iam iamque vagas (ita visus) in auras

exilit; illa graves oculos languentiaque ora

paene movet vivoque etiam pallescit in auro.

hinc Phrygius fulvis venator tollitur alis,

Gargara desidunt surgenti et Troia recedit,

550

stant maesti comites frustraque sonantia lassant

ora canes umbramque petunt et nubila latrant.

hanc undante mero fundens vocat ordine cunctos

caelicolas, Phoebum ante alios, Phoebum omnis ad aras

laude ciet comitum famulumque evincta pudica

555

fronde manus, cui festa dies largoque refecti

ture vaporatis lucent altaribus ignes.

‹Forsitan, o iuvenes, quae sint ea sacra quibusque

praecipuum causis Phoebi obtestemur honorem,›

rex ait, ‹exquirant animi. non inscia suasit

560

religio, magnis exercita cladibus olim

plebs Argiva litat; animos advertite, pandam.

postquam caerulei sinuosa volumina monstri,

terrigenam Pythona, deus, septem orbibus atris

amplexum Delphos squamisque annosa terentem

565

robora, Castaliis dum fontibus ore trisulco

fusus hiat nigro sitiens alimenta veneno,

perculit, absumptis numerosa in vulnera telis,

Cirrhaeique dedit centum per iugera campi

vix tandem explicitum, nova deinde piacula caedis

570

perquirens nostri tecta haud opulenta Crotopi

attigit. huic primis et pubem ineuntibus annis

mira decore pios servabat nata penates

intemerata toris. felix, si Delia numquam

furta nec occultum Phoebo sociasset amorem!

575

namque ut passa deum Nemeaei ad fluminis undam,

bis quinos plena cum fronte resumeret orbes

Cynthia, sidereum Latonae feta nepotem

edidit; ac poenae metuens (neque enim ille coactis

donasset thalamis veniam pater) avia rura

580

eligit ac natum saepta inter ovilia furtim

montivago pecoris custodi mandat alendum.

non tibi digna, puer, generis cunabula tanti

gramineos dedit herba toros et vimine querno

texta domus; clausa arbutei sub cortice libri

585

membra tepent, suadetque leves cava fistula somnos,

et pecori commune solum. sed fata nec illum

concessere larem; viridi nam caespite terrae

proiectum temere et patulo caelum ore trahentem

dira canum rabies morsu depasta cruento

590

disicit. hic vero attonitas ut nuntius aures

matris adit, pulsi ex animo genitorque pudorque

et metus; ipsa ultro saevis plangoribus amens

tecta replet, vacuumque ferens velamine pectus

occurrit confessa patri; nec motus et atro

595

imperat (infandum!) cupientem occumbere leto.

sero memor thalami maestae solacia morti,

Phoebe, paras monstrum infandis Acheronte sub imo

conceptum Eumenidum thalamis, cui virginis ora

pectoraque; aeternum stridens a vertice surgit

600

et ferrugineam frontem discriminat anguis.

haec tum dira lues nocturno squalida passu

inlabi thalamis, animasque a stirpe recentes

abripere altricum gremiis morsuque cruento

devesci et multum patrio pinguescere luctu.

605

haud tulit armorum praestans animique Coroebus

seque ultro lectis iuvenum, qui robore primi

famam posthabita faciles extendere vita,

obtulit. illa novos ibat populata penates

portarum in bivio; lateri duo corpora parvum

610

dependent, et iam unca manus vitalibus haeret

ferratique ungues tenero sub corde tepescunt:

obvius huic, latus omne virum stipante corona,

fit iuvenis, ferrumque ingens sub pectore duro

condidit, atque imas animae mucrone corusco

615

scrutatus latebras tandem sua monstra profunda

reddit habere Iovi. iuvat ire et visere iuxta

liventes in morte oculos uterique nefandam

proluviem et crasso squalentia pectora tabo,

qua nostrae cecidere animae. stupet Inacha pubes

620

magnaque post lacrimas etiamnum gaudia pallent.

hi trabibus duris (solacia vana dolori)

proterere exanimos artus asprosque molares

deculcare genis; nequit iram explere potestas.

illam et nocturno circum stridore volantes

625

impastae fugistis aves, rabidamque canum vim

oraque sicca ferunt trepidorum inhiasse luporum.

saevior in miseros fatis ultricis ademptae

Delius insurgit, summaque biverticis umbra

Parnasi residens arcu crudelis iniquo

630

pestifera arma iacit, camposque et celsa Cyclopum

tecta superiecto nebularum incendit amictu.

labuntur dulces animae, Mors fila Sororum

ense metit captamque tenens fert manibus urbem.

quaerenti quae causa duci, quis ab aethere laevus

635

ignis et in totum regnaret Sirius annum,

idem auctor Paean rursus iubet ire cruento

inferias monstro iuvenes, qui caede potiti.

fortunate animi longumque in saecula digne

promeriture diem! non tu pia degener arma

640

occulis aut certae trepidas occurrere morti.

comminus ora ferens Cirrhaei in limine templi

constitit et sacras ita vocibus asperat iras:

«non missus, Thymbraee, tuos supplexve penates

advenio: mea me pietas et conscia virtus

645

has egere vias. ego sum qui caede subegi,

Phoebe, tuum mortale nefas, quem nubibus atris

et squalente die, nigra quem tabe sinistri

quaeris, inique, poli. quod si monstra effera magnis

cara adeo superis, iacturaque vilior orbi

650

mors hominum, et saevo tanta inclementia caelo est,

quid meruere Argi? me, me, divum optime, solum

obiecisse caput fatis praestabat. an illud

lene magis cordi quod desolata domorum

tecta vides, ignique datis cultoribus omnis

655

lucet ager? sed quid fando tua tela manusque

demoror? expectant matres, supremaque fiunt

vota mihi. satis est: merui ne parcere velles.

proinde move pharetras arcusque intende sonoros

insignemque animam leto demitte; sed illum,

660

pallidus Inachiis qui desuper inminet Argis,

dum morior, dispelle globum.» sors aequa merentes

respicit. ardentem tenuit reverentia caedis

Letoiden, tristemque viro summissus honorem

largitur vitae; nostro mala nubila caelo

665

diffugiunt, at tu stupefacti a limine Phoebi

exoratus abis. inde haec stata sacra quotannis

sollemnes recolunt epulae, Phoebeaque placat

templa novatus honos. has forte invisitis aras

vos quae progenies? quamquam Calydonius Oeneus

670

et Porthaoniae, si dudum certus ad aures

clamor iit, tibi iura domus. tu pande quis Argos

advenias, quando haec variis sermonibus hora est.›

Deiecit maestos extemplo Ismenius heros

in terram vultus, taciteque ad Tydea laevum

675

obliquare oculos; tum longa silentia movit:

‹non super hos divum tibi sum quaerendus honores,

unde genus, quae terra mihi, quis defluat ordo

sanguinis antiqui: piget inter sacra fateri.

sed si praecipitant miserum cognoscere curae,

680

Cadmus origo patrum, tellus Mavortia Thebe,

est genetrix Iocasta mihi.› tum motus Adrastus

hospitiis (agnovit enim): ‹quid nota recondis?

scimus› ait ‹nec sic aversum fama Mycenis

volvit iter. regnum et furias oculosque pudentes

685

novit et Arctois si quis de solibus horret

quique bibit Gangen aut nigrum occasibus intrat

Oceanum et si quos incerto litore Syrtes

destituunt. ne perge queri casusque priorum

adnumerare tibi: nostro quoque sanguine multum

690

erravit pietas, nec culpa nepotibus obstat.

tu modo dissimilis rebus mereare secundis

excusare tuos. sed iam temone supino

languet Hyperboreae glacialis portitor Ursae.

fundite vina focis, servatoremque parentum

695

Letoiden votis iterumque iterumque canamus.

Phoebe parens, seu te Lyciae Pataraea nivosis

exercent dumeta iugis, seu rore pudico

Castaliae flavos amor est tibi mergere crines,

seu Troiam Thymbraeus habes, ubi fama volentem

700

ingratis Phrygios umeris subiisse molares,

seu iuvat Aegaeum feriens Latonius umbra

Cynthus et adsiduam pelago non quaerere Delon:

tela tibi longeque feros lentandus in hostes

arcus et aetherii dono cessere parentis

705

aeternum florere genas; tu doctus iniquas

Parcarum praenosse manus fatumque quod ultra est

et summo placitura Iovi, quis letifer annus,

bella quibus populis, quae mutent sceptra cometae;

tu Phryga summittis citharae, tu matris honori

710

terrigenam Tityon Stygiis extendis harenis;

te viridis Python Thebanaque mater ovantem

horruit in pharetris, ultrix tibi torva Megaera

ieiunum Phlegyan subter cava saxa iacentem

aeterno premit accubitu dapibusque profanis

715

instimulat, sed mixta famem fastidia vincunt:

adsis o memor hospitii, Iunoniaque arva

dexter ames, seu te roseum Titana vocari

gentis Achaemeniae ritu, seu praestat Osirim

frugiferum, seu Persei sub rupibus antri

720

indignata sequi torquentem cornua Mithram.›