Saturae

Satura VIII

_______________________________________________________

Stemmata quid faciunt? quid prodest, Pontice, longo

sanguine censeri, pictos ostendere vultus

maiorum et stantis in curribus Aemilianos

et Curios iam dimidios umeroque minorem

5

Corvinum et Galbam auriculis nasoque carentem,

[quis fructus generis tabula iactare capaci

Corvinum, posthac multa contingere virga

fumosos equitum cum dictatore magistros,]

si coram Lepidis male vivitur? effigies quo

10

tot bellatorum, si luditur alea pernox

ante Numantinos, si dormire incipis ortu

luciferi, quo signa duces et castra movebant?

cur Allobrogicis et magna gaudeat ara

natus in Herculeo Fabius lare, si cupidus, si

15

vanus et Euganea quantumvis mollior agna,

si tenerum attritus Catinensi pumice lumbum

squalentis traducit avos emptorque veneni

frangenda miseram funestat imagine gentem?

tota licet veteres exornent undique cerae

20

atria, nobilitas sola est atque unica virtus.

Paulus vel Cossus vel Drusus moribus esto,

hos ante effigies maiorum pone tuorum,

praecedant ipsas illi te consule virgas.

prima mihi debes animi bona. sanctus haberi

25

iustitiaeque tenax factis dictisque mereris?

agnosco procerem; salve Gaetulice, seu tu

Silanus: quocumque alto de sanguine rarus

civis et egregius patriae contingis ovanti,

exclamare libet populus quod clamat Osiri

30

invento. quis enim generosum dixerit hunc qui

indignus genere et praeclaro nomine tantum

insignis? nanum cuiusdam Atlanta vocamus,

Aethiopem Cycnum, pravam extortamque puellam

Europen; canibus pigris scabieque vetusta

35

levibus et siccae lambentibus ora lucernae

nomen erit pardus, tigris, leo, si quid adhuc est

quod fremat in terris violentius. ergo cavebis

et metues ne tu sic Creticus aut Camerinus.

His ego quem monui? tecum mihi sermo, Rubelli

40

Blande. tumes alto Drusorum stemmate, tamquam

feceris ipse aliquid propter quod nobilis esses,

ut te conciperet quae sanguine fulget Iuli,

non quae ventoso conducta sub aggere texit.

‹vos humiles› inquis ‹volgi pars ultima nostri,

45

quorum nemo queat patriam monstrare parentis,

ast ego Cecropides.› vivas et originis huius

gaudia longa feras. tamen ima plebe Quiritem

facundum invenies, solet hic defendere causas

nobilis indocti; veniet de plebe togata

50

qui iuris nodos et legum aenigmata solvat;

hinc petit Euphraten iuvenis domitique Batavi

custodes aquilas armis industrius; at tu

nil nisi Cecropides truncoque simillimus Hermae.

nullo quippe alio vincis discrimine quam quod

55

illi marmoreum caput est, tua vivit imago.

dic mihi, Teucrorum proles, animalia muta

quis generosa putet nisi fortia. nempe volucrem

sic laudamus equum, facili cui plurima palma

fervet et exultat rauco victoria circo;

60

nobilis hic, quocumque venit de gramine, cuius

clara fuga ante alios et primus in aequore pulvis.

sed venale pecus Coryphaei posteritas et

Hirpini, si rara iugo victoria sedit.

nil ibi maiorum respectus, gratia nulla

65

umbrarum; dominos pretiis mutare iubentur

exiguis, trito ducunt epiraedia collo

segnipedes dignique molam versare nepotes.

ergo ut miremur te, non tua, privum aliquid da

quod possim titulis incidere praeter honores

70

quos illis damus ac dedimus, quibus omnia debes.

Haec satis ad iuvenem quem nobis fama superbum

tradit et inflatum plenumque Nerone propinquo;

rarus enim ferme sensus communis in illa

fortuna. sed te censeri laude tuorum,

75

Pontice, noluerim sic ut nihil ipse futurae

laudis agas. miserum est aliorum incumbere famae,

ne conlapsa ruant subductis tecta columnis.

stratus humi palmes viduas desiderat ulmos.

esto bonus miles, tutor bonus, arbiter idem

80

integer; ambiguae si quando citabere testis

incertaeque rei, Phalaris licet imperet ut sis

falsus et admoto dictet periuria tauro,

summum crede nefas animam praeferre pudori

et propter vitam vivendi perdere causas.

85

dignus morte perit, cenet licet ostrea centum

Gaurana et Cosmi toto mergatur aeno.

expectata diu tandem provincia cum te

rectorem accipiet, pone irae frena modumque,

pone et avaritiae, miserere inopum sociorum:

90

ossa vides rerum vacuis exucta medullis.

respice quid moneant leges, quid curia mandet,

praemia quanta bonos maneant, quam fulmine iusto

et Capito et Tutor ruerint damnante senatu,

piratae Cilicum. sed quid damnatio confert?

95

praeconem, Chaerippe, tuis circumspice pannis,

cum Pansa eripiat quidquid tibi Natta reliquit,

iamque tace; furor est post omnia perdere naulum.

non idem gemitus olim neque vulnus erat par

damnorum sociis florentibus et modo victis.

100

plena domus tunc omnis, et ingens stabat acervos

nummorum, Spartana chlamys, conchylia Coa,

et cum Parrhasii tabulis signisque Myronis

Phidiacum vivebat ebur, nec non Polycliti

multus ubique labor, rarae sine Mentore mensae.

105

inde †Dolabella atque hinc† Antonius, inde

sacrilegus Verres referebant navibus altis

occulta spolia et plures de pace triumphos.

nunc sociis iuga pauca boum, grex parvus equarum,

et pater armenti capto eripietur agello,

110

ipsi deinde Lares, si quod spectabile signum.

[si quis in aedicula deus unicus; haec etenim sunt

pro summis, nam sunt haec maxima. despicias tu]

forsitan inbellis Rhodios unctamque Corinthon

despicias merito: quid resinata iuventus

115

cruraque totius facient tibi levia gentis?

horrida vitanda est Hispania, Gallicus axis

Illyricumque latus; parce et messoribus illis

qui saturant urbem circo scenaeque vacantem;

quanta autem inde feres tam dirae praemia culpae,

120

cum tenuis nuper Marius discinxerit Afros?

curandum in primis ne magna iniuria fiat

fortibus et miseris. tollas licet omne quod usquam est

auri atque argenti, scutum gladiumque relinques.

[et iaculum et galeam; spoliatis arma supersunt.]

125

quod modo proposui, non est sententia, verum est;

credite me vobis folium recitare Sibyllae.

si tibi sancta cohors comitum, si nemo tribunal

vendit acersecomes, si nullum in coniuge crimen

nec per conventus et cuncta per oppida curvis

130

unguibus ire parat nummos raptura Celaeno,

tum licet a Pico numeres genus, altaque si te

nomina delectant omnem Titanida pugnam

inter maiores ipsumque Promethea ponas.

[de quocumque voles proavom tibi sumito libro.]

135

quod si praecipitem rapit ambitio atque libido,

si frangis virgas sociorum in sanguine, si te

delectant hebetes lasso lictore secures,

incipit ipsorum contra te stare parentum

nobilitas claramque facem praeferre pudendis.

140

omne animi vitium tanto conspectius in se

crimen habet, quanto maior qui peccat habetur.

quo mihi te, solitum falsas signare tabellas,

in templis quae fecit avus statuamque parentis

ante triumphalem? quo, si nocturnus adulter

145

tempora Santonico velas adoperta cucullo?

Praeter maiorum cineres atque ossa volucri

carpento rapitur pinguis Lateranus, et ipse,

ipse rotam adstringit sufflamine mulio consul,

nocte quidem, sed Luna videt, sed sidera testes

150

intendunt oculos. finitum tempus honoris

cum fuerit, clara Lateranus luce flagellum

sumet et occursum numquam trepidabit amici

iam senis ac virga prior adnuet atque maniplos

solvet et infundet iumentis hordea lassis.

155

interea, dum lanatas robumque iuvencum

more Numae caedit, Iovis ante altaria iurat

solam Eponam et facies olida ad praesepia pictas.

sed cum pervigiles placet instaurare popinas,

obvius adsiduo Syrophoenix udus amomo

160

currit, Idymaeae Syrophoenix incola portae

hospitis adfectu dominum regemque salutat,

et cum venali Cyane succincta lagona.

defensor culpae dicet mihi ‹fecimus et nos

haec iuvenes.› esto, desisti nempe nec ultra

165

fovisti errorem. breve sit quod turpiter audes,

quaedam cum prima resecentur crimina barba.

indulge veniam pueris: Lateranus ad illos

thermarum calices inscriptaque lintea vadit

maturus bello Armeniae Syriaeque tuendis

170

amnibus et Rheno atque Histro. praestare Neronem

securum valet haec aetas. mitte Ostia, Caesar,

mitte, sed in magna legatum quaere popina:

invenies aliquo cum percussore iacentem,

permixtum nautis et furibus ac fugitivis,

175

inter carnifices et fabros sandapilarum

et resupinati cessantia tympana galli.

aequa ibi libertas, communia pocula, lectus

non alius cuiquam, nec mensa remotior ulli.

quid facias talem sortitus, Pontice, servum?

180

nempe in Lucanos aut Tusca ergastula mittas.

at vos, Troiugenae, vobis ignoscitis et quae

turpia cerdoni Volesos Brutumque decebunt.

Quid si numquam adeo foedis adeoque pudendis

utimur exemplis, ut non peiora supersint?

185

consumptis opibus vocem, Damasippe, locasti

sipario, clamosum ageres ut Phasma Catulli.

Laureolum velox etiam bene Lentulus egit,

iudice me dignus vera cruce. nec tamen ipsi

ignoscas populo; populi frons durior huius,

190

qui sedet et spectat triscurria patriciorum,

planipedes audit Fabios, ridere potest qui

Mamercorum alapas. quanti sua funera vendant

quid refert? vendunt nullo cogente Nerone,

nec dubitant celsi praetoris vendere ludis.

195

finge tamen gladios inde atque hinc pulpita poni,

quid satius? mortem sic quisquam exhorruit, ut sit

zelotypus Thymeles, stupidi collega Corinthi?

res haut mira tamen citharoedo principe mimus

nobilis. haec ultra quid erit nisi ludus? et illic

200

dedecus urbis habes, nec murmillonis in armis

nec clipeo Gracchum pugnantem aut falce supina;

damnat enim talis habitus [sed damnat et odit,

nec galea faciem abscondit]: movet ecce tridentem.

postquam vibrata pendentia retia dextra

205

nequiquam effudit, nudum ad spectacula voltum

erigit et tota fugit agnoscendus harena.

credamus tunicae, de faucibus aurea cum se

porrigat et longo iactetur spira galero.

ergo ignominiam graviorem pertulit omni

210

volnere cum Graccho iussus pugnare secutor.

Libera si dentur populo suffragia, quis tam

perditus ut dubitet Senecam praeferre Neroni?

cuius supplicio non debuit una parari

simia nec serpens unus nec culleus unus.

215

par Agamemnonidae crimen, sed causa facit rem

dissimilem. quippe ille deis auctoribus ultor

patris erat caesi media inter pocula, sed nec

Electrae iugulo se polluit aut Spartani

sanguine coniugii, nullis aconita propinquis

220

miscuit, in scena numquam cantavit Orestes,

Troica non scripsit. quid enim Verginius armis

debuit ulcisci magis aut cum Vindice Galba,

quod Nero tam saeva crudaque tyrannide fecit?

haec opera atque hae sunt generosi principis artes,

225

gaudentis foedo peregrina ad pulpita cantu

prostitui Graiaeque apium meruisse coronae.

maiorum effigies habeant insignia vocis,

ante pedes Domiti longum tu pone Thyestae

syrma vel Antigones seu personam Melanippes,

230

et de marmoreo citharam suspende colosso.

Quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi

inveniet quisquam sublimius? arma tamen vos

nocturna et flammas domibus templisque paratis,

ut bracatorum pueri Senonumque minores,

235

ausi quod liceat tunica punire molesta.

sed vigilat consul vexillaque vestra coercet.

hic novus Arpinas, ignobilis et modo Romae

municipalis eques, galeatum ponit ubique

praesidium attonitis et in omni monte laborat.

240

tantum igitur muros intra toga contulit illi

nominis ac tituli, quantum †in† Leucade, quantum

Thessaliae campis Octavius abstulit udo

caedibus adsiduis gladio; sed Roma parentem,

Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit.

245

Arpinas alius Volscorum in monte solebat

poscere mercedes alieno lassus aratro;

nodosam post haec frangebat vertice vitem,

si lentus pigra muniret castra dolabra.

hic tamen et Cimbros et summa pericula rerum

250

excipit et solus trepidantem protegit urbem,

atque ideo, postquam ad Cimbros stragemque volabant

qui numquam attigerant maiora cadavera corvi,

nobilis ornatur lauro collega secunda.

plebeiae Deciorum animae, plebeia fuerunt

255

nomina; pro totis legionibus hi tamen et pro

omnibus auxiliis atque omni pube Latina

sufficiunt dis infernis Terraeque parenti.

[pluris enim Decii quam quae servantur ab illis.]

ancilla natus trabeam et diadema Quirini

260

et fascis meruit, regum ultimus ille bonorum.

prodita laxabant portarum claustra tyrannis

exulibus iuvenes ipsius consulis et quos

magnum aliquid dubia pro libertate deceret,

quod miraretur cum Coclite Mucius et quae

265

imperii finis Tiberinum virgo natavit.

occulta ad patres produxit crimina servus

matronis lugendus; at illos verbera iustis

adficiunt poenis et legum prima securis.

Malo pater tibi sit Thersites, dummodo tu sis

270

Aeacidae similis Volcaniaque arma capessas,

quam te Thersitae similem producat Achilles.

et tamen, ut longe repetas longeque revolvas

nomen, ab infami gentem deducis asylo;

maiorum primus, quisquis fuit ille, tuorum

275

aut pastor fuit aut illud quod dicere nolo.