Evangeliorum libri IV

Liber I

v. 1-132: Luc. 1: 5-80

v. 133-143: Matth. 1: 18-24

v. 144-223: Luc. 2: 1-39

v. 224-277: Matth. 2

v. 278-306: Luc. 2: 40-52

v. 307-336: Luc. 3: 1-9

(v. 323-325: Matth. 3: 4)

v. 337-363: Matth. 3: 11-17

v. 364-451: Matth. 4

v. 452-730: Matth. 5-7

v. 731-770: Matth. 8: 1-15

___________________________________________________

Liber primus

Rex fuit Herodes Iudaea in gente cruentus,

Sub quo servator iusti templique sacerdos

Zacharias, vicibus cui templum cura tueri

Digesto instabat lectorum ex ordine vatum.

5

Huius inhaerebat thalamis dignissima coniunx.

Cura his ambobus parilis moderaminis aequi,

Ambos adnexos legis praecepta tenebant.

Nec fuit his suboles, iam tum vergentibus annis,

Gratius ut donum iam desperantibus esset.

10

Sed cum forte adytis arisque inferret odores

Zacharias, visus caelo descendere aperto

Nuntius et soli iussas perferre loquellas

(Caetera nam foribus tunc plebs adstrata rogabat):

«Quem tibi terribilis concussit corde pavorem

15

Visus, eum laeti sermonis gratia placet.

Nam me demissum rerum pater unicus alto

E caeli solio tibi nunc in verba venire

Praecipit et cara tibi mox e coniuge natum

Promittit, grandis rerum cui gloria restat,

20

Plurima qui populis nascendo gaudia quaeret;

Sobrius aeternum, clausum quem Spiritus ipsis

Visceribus matris complebit numine claro.

Istius hic populi partem pleramque docendo

Ad verum convertet iter, Dominumque Deumque

25

Continuo primus noscet plebemque novabit.

Nomine Iohannem hunc tu vocitare memento.»

Olli confusa respondit mente sacerdos:

«Aemula promissis obsistit talibus aetas,

Nec senibus fetus poterit contingere fessis,

30

Quem deus avertens primaevo in flore negavit.»

Haec trepidans vates; cui talia nuntius addit:

«Si tibi mortalis subolem promitteret ullus,

Ad desperandum forsan cunctatio mentis

Debuerat tardis haerens insistere verbis.

35

Nunc ego, quem Dominus, caeli terraeque repertor,

Ante suos vultus voluit parere ministrum,

Auribus ingratis hominis visuque receptus,

Supremi mandata Dei temnenda peregi.

Quare promissis manet inrevocabile donum,

40

Sed tibi claudetur rapidae vox nuntia mentis,

Donec cuncta Dei firmentur munera vobis.»

Haec ait et sese teneris inmiscuit auris.

Interea populus miracula longa trahebat,

Quid tantum in templo vellet cessare sacerdos.

45

Progressus trepide numen vidisse supernum

Nutibus edocuit miserae et dispendia vocis.

Inde domum remeat completo ex ordine vates

Officio, amissamque levant promissa loquellam;

Nec dilata diu venerunt munera prolis.

50

Anxia sed ventris celabat gaudia coniunx,

Donec quinque cavam complerent lumina lunam.

Tunc maiora dehinc idem mandata minister

Detulit ad Mariae demissus virginis aures.

Haec desponsa suo per tempora certa propinquo

55

Abdita virgineis caste pubescere tectis

Et servare diem iussis permissa parentum.

Ad quam tranquillum sermonem nuntius infit:

«Salve, progenie terras iutura salubri,

Desine conspectu mentem turbare verendo.

60

Nam tua concipient caelesti viscera iussu

Natum, quem regnare Deus per saecula cuncta

Et propriam credi subolem gaudetque iubetque

Hunc ubi sub lucem dederis, sit nomine Iesus.»

Ad quem virgo dehinc pavido sic inchoat ore:

65

«Nullos conceptus fieri sine coniuge dicunt;

Unde igitur subolem mihimet sperabo venire?»

Nuntius haec contra celeri sermone profatur:

«Virtus celsa Dei circumvolitabit obumbrans,

Spiritus et veniet purus, lectissima virgo,

70

Ac tibi mox puerum casto sermone iubebit

Magnificum gigni populis, quem credere sanctum

Supremique Dei natum vocitare necesse est.

Sic cognata tibi, sterilis quae credita cunctis,

Zachariae coniunx mortali germine nuper

75

Aevo defessis hausit miracula membris.

Sextus adest mensis: parent sic omnia iussis.»

Virgo dehinc: «Domino famulam nunc ecce iubenti,

Ut tua verba sonant, cernis servire paratam.»

Nuntius abscedens vacuis se condidit auris.

80

Illa dehinc rapidis Iudaeam passibus urbem

Zachariaeque domum penetrat gravidamque salutat

Elisabeth, clausae cum protinus anxia prolis

Membra uteri gremio motu maiore resultant.

Et simul exiluit mater concussa tremore,

85

Divinae vocis completa est flamine sancto

Et magnum clamans: «Felix o femina, salve,

Felicem gestans uteri sinuamine fetum.

Unde meam tanto voluit Deus aequus honore

Inlustrare domum, quam mater numinis alti

90

Viseret? Ecce meo gaudens in viscere proles

Exultat, Mariae cum prima adfamina sensit.

Felix, qui credit finem mox adfore verbis,

Quae Deus ad famulos magnum dignando loquetur.»

Illa trahens animum per gaudia mixta pudore

95

Suppressae vocis pavitantia dicta volutat:

«Magnificas laudes animus gratesque celebrat

Inmensi Domino mundi. Vix gaudia tanta

Spiritus iste capit, quod me dignatus in altum

Erigit ex humili celsam, cunctisque beatam

100

Gentibus et saeclis voluit Deus aequus haberi.

Sustulit ecce thronum saevis fregitque superbos,

Largifluis humiles opibus ditavit egentes.»

Tunc illic mansit trinos ex ordine menses,

Ad propriamque domum repedat iam certa futuri.

105

Iamque aderat tempus, quo iussum fundere partum

Elisabeth volvenda dies in luminis oras

Cogeret. Ad partus famam collecta cucurrit

Turba propinquorum, tum gaudia mira frequentes

Concelebrant nomenque iubent genitoris habere.

110

Abnuit hoc genetrix sed Iohannes vocitetur

Ingeminat. Placuit muti tuuc iussa parentis

Consulere; scriptoque rogant edicere nomen.

Sed, proh mira fides, tabulis cum scribere temptat,

Implicitam solvit per verba sonantia linguam.

115

Mox etiam adsuetam penetrant spiracula mentem,

Completusque canit venturi conscia dicta:

«Concelebrent cuncti laudes gratesque frequentent

Astrorum et terrae, pontique hominumque parenti,

Visere quod voluit propriamque absolvere plebem.

120

En beat antiquam gentem cornuque salutis

Erecto indulget Davidis origine lumen.

Hoc est, quod prisci cecinere ex ordine vates,

Haec est illa salus, qua nos ex hostibus atris

Eripit, ut iuste iusto servire queamus.

125

At tu parve puer sanctus dignusque propheta

Dicere et Dominum mox praegrediere viando

Illius et populum duces per lumen apertum:

Errorem per te spernent mortisque tenebras

Abrumpent omnes, tua qui praecepta sequentur.»

130

Exhinc secretis in vallibus abdita semper

Vita fuit puero, donec poscentibus annis

Vatis ad officium pleno pubesceret aevo.

Interea Mariae sponso miracula mentem

Sollicitant, manifesta uteri quod pondera vidit,

135

Et secum volvit, quanam ratione propinquae

Dedecus oppressum celet thalamosque recuset.

Talia tractanti torpescunt membra sopore

Audivitque Dei super horrida somnia vocem:

«Accipe coniugium nullo cum crimine pactae,

140

Spiritus implevit sancto cui viscera fetu.

Hanc cecinit vates venturam ex virgine prolem,

Nobiscum Deus est nomen cui.» Protinus ille

Haec praecepta sequens servat sponsalia pacta.

Sed tum forte novo capitum discussio censu

145

Caesaris Augusti iussis per plurima terrae

Describebatur; Syriam tunc iure regebat

Quirinus, proprios cui tota per oppida fines

Edebant populi, vires nomenque genusque.

Urbs est Iudaeae Bethlem, Davida canorum

150

Quae genuit, generis quae censum iure petebat.

Edidit hic Mariam Davidis origine Ioseph

Desponsamque sibi scribens gravidamque professus.

Hospitio amborum Bethlem sub moenibus urbis

Angusti fuerant praeparva habitacula ruris.

155

Illic virgo novo completa in tempore fetu

Solvitur et puerum veteri cunabula textu

Involvunt duroque datur praesepe cubili.

Circa sollicitae pecudum custodia noctis

Fastores tenuit vigiles per pascua laeta.

160

Ecce Dei monitu visus descendere caelo

Nuntius, at subitus terror tremefacta pavore

Prostravit viridi pastorum corpora terrae.

Talis et attonitis caelo vox missa cucurrit:

«Ponite terrorem mentis, mea sumite dicta,

165

Pastores, quibus haec ingentia gaudia porto.

Nam genitus puer est Davidis origine clara,

Qui populis lucem mox laetitiamque propaget.

Hoc signum dicam, puerum quod cernere vobis

Iam licet implentem gracili praesepia voce.»

170

Talia dicenti iunguntur milia plebis

Caelestis cunctique Deum laudantque rogantque,

Talis et uniti vox agminis aera complet:

«Gloria supremum comitetur debita patrem,

In terris iustos homines pax digna sequatur.»

175

Et simul his dictis caeli secreta revisunt.

Pastores propere veniunt puerumque iacentem

Praesepis gremio cernunt; post inde frequentes

Dispergunt late celeris vaga semina famae.

Mirantes laudant, laetantes constipuerunt;

180

Omnia nocturnis monitis quod vera recurrant.

Viderat octavam lucem puer, ecce recidi

Ad morem legis nomenque aptare necesse est.

Impositumque illi est; monitis caelestibus olim

Quod Mariae vox missa Deo praecepit, Iesus.

185

Scripserat antiquae Moyses moderamina legis,

Inter quae primos prisco de sanguine vatum

Observare dedit fetus offerre sacrandos,

Implumesque simul ferre ad delubra columbas.

Haec ubi per Mariam templo servata feruntur,

190

Ecce senex Simeon dignus comprendere sensu

Caelestes voces, cui quondam praescia rerum

Virtus prodiderat, quod carcere corporis aegri

Deposito mortem liber requiemque videret,

Cum primum caeli laudem terraeque salutem,

195

Omnia quem vatum spondent oracula Christum,

Vidisset templo sollemnes ferre palumbas.

Isque ubi curvato defessus corpore templum

Iam gravior penetrat, monuit quod spiritus auctor,

Ecce simul parvum gremio genetricis Iesum

200

Ad templum sensit venisse, trementibus ulnis

Accepit puerum laetusque haec dicta profatur:

«Nunc, nunc me famulum Dominus nunc liberat atris

Corporis e vinclis finemque inponere verbis

Dignatur cum pace suis. En splendida nostros

205

Lux oculos tua circumstat radiisque renidet,

Quam cunctis hominum lustratis gentibus addit

Israhelitarum cumulatae gloria plebis.

Quid tantum Mariae stupuerunt pectora matris?

Hic puer ad casum populi datur, iste renasci

210

Concedet populos; dicta in contraria signum

Istius adveniet; percurret debita leto

Atque animam matris ferro fulgente machaera,

Quo pateant tecti tenebrosa volumina cordis.»

Haec ait in Simeone Deus; mox ecce prophetae

215

Femineam sancto complet spiramine mentem.

Anna fuit natu gravior, quam in flore iuventae

Destituit viduam mors inmatura mariti.

Casta sed in templo semper pro coniuge vita

Et cultus cessere Dei; quae numine iussa

220

Cognovit Christum et simili sermone locuta est.

Inde ubi sollemnem pueri pro nomine legem

Complevit genetrix et Ioseph omnia mirans

Ad patriam laeti repedant puerumque reportant.

Gens est ulterior surgenti conscia soli,

225

Astrorum sollers ortusque obitusque notare;

Huius primores nomen tenuere Magorum.

Tunc hinc delecti Solymos per longa viarum

Deveniunt regemque adeunt orantque doceri,

Quae regio imperio puerum Iudaea teneret

230

Progenitum: sese stellae fulgentis ab ortu

Admonitos venisse viam, quo supplice dextra

Exortum terris venerabile numen adorent.

Territus Herodes Solymorum culmina vatum

Quique prophetarum veterum praedicta recensent

235

Imperio accitos iubet omnia quaerere legis,

Quis pateat; quae sint genitalia moenia Christo,

Omnia venturum spondent quem oracula vatum.

Tunc manifestatur, Bethlem quod moenibus illum

Progigni maneat, cui sacram ducere plebem

240

Israhelitarum sancta virtute necesse est.

Hinc iubet Herodes Persas pertendere gressum

Inventumque sibi puerum monstrare colendum.

Ecce iteris medio stellam praecurrere cernunt

Sulcantem flammis auras, quae culmine summo

245

Restitit et pueri lustrata habitacula monstrat.

Gaudia magna Magi gaudent sidusque salutant,

Et postquam puerum videre sub ubere matris,

Deiecti prono texerunt corpore terram

Summissique simul quaesunt; tum munera trina

250

Tus, aurum, myrrham regique hominique Deoque

Dona ferunt. Totam mox horrida somnia noctem

Sollicitant saevumque iubent vitare tyrannum.

Denique diversis Herodis callibus aulam

Diffugiunt patriamque Magi rediere latenter.

255

Ipsum etiam puerum monitis caelestibus actus

Aegyptum cum matre simul transportat Ioseph.

At ferus Herodes sibimet succedere credit,

Quem callens astris quaesisset cura Magorum.

Quorum praecauto discessu sollicitatus

260

Horribilem iussit Bethlem per compita caedem.

Infantes cunctos teneramque sub ubere plebem

Avellit ferro nullo sub crimine culpae.

Haec etiam caedes olim praescripta manebat,

Quam bonus Hieremias divino numine iussus

265

Complorat, subolis misero pro funere matres

Horrendis graviter caelum pulsare querellis.

Ast ubi sopitus furor est et saeva tyranni

Infantum horribili feritas satiata cruore,

Extinxisse putat cunctos, quos unus et alter

270

Annus letiferi miseros oppresserat aevi.

Mirandis rursus devinctus membra sopore

Urgetur monitis Mariam puerumque Ioseph

Aegypto ad patriam vectare, ubi Nazara felix

Olim praedictum puero dedit addere nomen.

275

Dixit et alterius quondam praenuntia vatis

Vox instincta Deo: Veniet, veniet mea proles

Aegypto ex alta terris lumenque salusque.

Crescebat rapidis annorum gressibus infans,

Praecurrens aevum sapientia praeveniebat

280

Gratiaque in vultu et verbis veneranda micabat.

Et iam bissenos aevi comprenderat annos,

Cum paschae ritum servando ex more parentes

Ad templum laetis puerum perducere festis

Omnibus annorum vicibus de more solebant.

285

Ergo aderant paschae pariter cunctisque diebus

Festorum impletis patriam remeare parabant,

Cum puer in populo comitis vestigia matris

Deseruit templique libens secreta petivit.

Illum per vicos urbis perque abdita tecta

290

Perque iteris stratas per notos perque propinquos

Quaerebat genetrix; sed lux ubi tertia venit

Ad templum propere remeat, vatumque choreis

Invenit insertum legumque obscura senili

Tractantem coetu. Vix admiratio digna

295

De pueri verbis senibus fuit; at pia mater:

«Nate, ait, amissum lacrimis te quaero profusis

Anxia cum genitore gemens. Quae causa parentum

Secernit gressu templique in sede retentat?»

Ille autem: «Quid me tantum, quid quaeritis? inquit.

300

An nondum sentis, genetrix, quod iure patemis

Sedibus et domibus natum inhabitare necesse est?»

Haec ait et gressum sociat patriamque revisit;

Nec genetrix tanti persensit pondera verbi,

Ordine cuncta tamen cordis secreta reservant.

305

At puer obsequiis apte praedulcibus ambos

Ad proprium semper cogens nectebat amorem.

Interea veteris scripti per debita currens

Omnia saeclorum series promissa trahebat.

Zachariae suboles desertis vallibus omnes

310

Ad deponendas maculas clamore vocabat,

Fluminis ut liquidi caperent miranda lavacra,

Quis animae species abluta sorde niteret;

Esaias vates cecinit quod numine iussus:

«Vox late resonat desertis vallibus; amplas

315

Instruite stratas, omnis sit recta viarum

Semita, quae Domini digne vestigia gestet.

Subsident colles, vallis complebitur omnis;

Corriget anfractus iteris bona linea recti

Corporeisque oculis lumen tractare serenum

320

Omnibus indulget Genitor Dominusque salutis.»

$Ergo aderant populi passimque hinc inde ruentes

Complebant ripas avidique lavacra petebant.

Texta camelorum fuerant velamina setis,

Et zonae pellis medium cinxere prophetam,

325

Et tenuem victum praebent silvestria mella.

Isque ubi tot populos diversis sedibus ortos

Inruere ad fluvium cernit, sic incipit ore

«Vipereae gentis suboles, quis debita vobis

Supplicia urgentesque iras evadere monstrat?

330

Sed facite, o miseri, fructum, si paenitet, aptum,

Nec generis vestri tollat fiducia mentes.

Nam facile e saxis etiam pro nomine plebes

Succedet vestro, suboles quia degener errat.

Proxima roboreis iamiam radicibus instat

335

Cunctorum ante oculos acies levata securis.

Caedentur silvae steriles ignemque fovebunt.

Nunc ego praeteritas maculas in flumine puro

Abluere institui; veniet sed fortior alter,

Cuius vincla pedum non sum contingere dignus.

340

Abluet ille hominis sancto spiramine mentem

Flammarumque globis purgabit noxia corda.

Illius et manibus ruralis pala tenetur

Et propria ipsius purgabitur area frugum

Horreaque implebit secreti copia farris

345

Aeternusque leves paleas populabitur ignis.»

Haec ait et properis per silvam passibus ipsum

Cernit Iordanis veneranda lavacra petentem.

Sed vetat increpitans vates et talia fatur:

«Tune meis manibus dignaris mergier undis,

350

Cum tua me melius possint mundare lavacra?»

Dixit Iohannes cui talia reddit Iesus:

«Nunc sine, nam decet hoc, sic sancta per omnia nobis

Iustitiae consectandus complebitur ordo.»

Haec memorans vitreas penetrabat fluminis undas.

355

Surgenti manifesta dei praesentia claret.

Scinditur auricolor caeli septemplicis aethra

Corporeamque gerens speciem descendit ab alto

Spiritus aeriam simulans ex nube columbam

Et sancto flatu corpus perfudit Iesu.

360

Tunc vox missa Dei longum per inane cucurrit

Ablutumque undis Christum flatuque perunctum

Adloquitur: «Te nate, hodie per gaudia testor

Ex me progenitum, placet haec mihi gloria prolis.»

Tum petit umbrosos montes et lustra ferarum

365

Obsequiumque illi Patris praebere ministri

Certabant rapidi, mox livor daemonis atram

Cum terrore rapit mentem, nec defuit aegro

Temptandi interea Christum versutia fallax.

Quadraginta illi fuerant ex ordine soles,

370

Ex quo nulla cibi potusve alimenta dabantur.

Sed contexta simul firmi ieiunia cordis

Terrarum ad regnum mentis secreta tenebant.

Tunc epulas demum monuit conquirere corpus.

Horrendi interea sceleris fallacia temptans:

375

«Si te pro certo genuit Deus, omnibus, inquit,

His poteris saxis forti sermone iubere

Usum triticei formamque capessere panis.»

Christus ad haec fatur: «Nil me iam talia terrent;

Nam memini scriptum, quoniam non sola tenebit

380

Vitam credentis facilis substantia panis,

Sed sermone Dei complet pia pectora virtus.»

Rursus at ille dolos versutis artibus aptans

Nectere temptator properat. Nam moenibus urbis

Mox inferre pedem sensit, vis livida Christum

385

Culmine marmoreo fecit consistere templi.

Tum sic adgreditur vocis fallente veneno:

«Si Deus est vere genitor tibi, culmine templi

Aera per vacuum saltu iaculabere corpus.

Testis erit scriptura tibi, quae spondet aperte

390

Mandatum summi Genitoris tale ministris,

Ut lapsum studeant casu defendere corpus;

Et famulis manibus current tua membra levare,

Ne lapidis laedat summas offensio plantas.»

Reddidit his Christus dictis contraria dicta:

395

«Me meminisse magis scripti caelestis oportet,

Ne vires Domini fidens audacia temptet.»

Rursus in abrupti montis consistere celsis

Mox furibunda iugis sensit fallacia Christum,

Ostendens olli fulgentia regna per orbem:

400

«Cernis, ait, quae sit tantarum gloria rerum?

Cuncta tuo possum iamiam concedere regno,

Talia donantem si me veneratus adores.»

Tunc sic instantem dictis reiecit Iesus:

«Effuge pestiferi rabies vaesana veneni;

405

Haereat ut semper nobis immobile iussum,

Ut iustus caeli Dominum devotus adoret

Unius et famulans veneretur nomen in aevum.»

Talibus excussus fugit per devia daemon.

Ille ubi Iohannem cognovit car,eris umbris

410

Inmersum, tristi compressit corde dolorem,

Finibus et statuit Zabulonum ponere sedes,

Ut dictum Esaiae concurreret ordine saecli:

«Terra Zabulonum et regionis Neptala nomen,

Et via trans pelagus longe Galilaea per arva

415

Trans et Iordanen gentes populique tenebris

Inclusi magnum lumen subitumque videbunt.

In mortisque illis umbra residentibus alma

Exoritur fidei resplendens luce voluntas.»

Ergo instare Dei regnantis munera Christus

420

Nuntiat increpitans praeconia larga salutis.

Praeteriensque videt ponti per litora fratres,

Praesolidum Simonem, dignum cognomine Petri,

Andreamque simul; sinuosa volumina lini

Piscibus insidias disponere marmoris undis.

425

«Nunc, inquit, pisces capitis maris aestibus altis,

Sed me si libeat sectari, fortia vobis

Provenient hominum praepulchra indagine lucra.»

Olli confestim firmato pectore certi

Retibus abiectis pariter praecepta sequuntur.

430

Post fratres Iacobum Iohannemque marinis

Insidias gregibus maculoso innectere textu

Ut vidit similemque dedit de litore vocem,

Illi Zebedeum genitorem in puppe relinquunt

Ilico sectantes pulcherrima iussa salutis.

435

Exhinc per terram Galilaeam sancta serebat

Insinuans populis regni praeconia Christus

Donabatque citam invalidis aegrisque medellam;

Et mox crebra procul Syriam iam fama tenebat

Mille sonans linguis praesentia munera Christi.

440

Denique certatim languoris tabe peresos

Diversisque malis nexos, quis longa dolore

Absumpsit populans membrorum robora tabes,

Monstrabant Christo; facili sed munere cunctos

Reddebat propere miranda ad gaudia sanos.

445

Iamque animae ipsius morbi saevique furores

Et lunae cursum comitata insania mentis

Discessere gravi sermonis pondere iussa.

Illum stipantes miracula magna moventem

Mixtae sectantur turbae Solymique Syrique

450

Et Iudaea frequens populis Galilaeaque plebes,

Quos et Iordanis dirimit stagnante fluento.

Hos populos cernens praecelsa in rupe resedit

Ac sic discipulis gremium cingentibus infit:

«Felices humiles, pauper quos spiritus ambit,

455

Illos nam caeli regnum sublime receptat.

His similes mites, quos mansuetudo coronat,

Quorum debetur iuri pulcherrima tellus.

Hoc modo lugentes solacia magna sequentur.

Pabula iustitiae qui nunc potusque requirunt,

460

Illos plena manet satiandos copia mensae.

Felix, qui miseri doluit de pectore sortem,

Illum nam Domini miseratio larga manebit.

Felices, puro qui caelum corde tuentur,

Visibilis Deus his per saecula cuncta patebit.

465

Pacificos Deus in numerum sibi prolis adoptat.

Felices nimium, quos insectatio frendens

Propter iustitiam premit; his mox regia caeli

Pandetur. Gaudete, operum quos iusta tenentes

Urgebit praeceps stimulis iniuria saevis;

470

Plurima nam merces vobis servatur in aethra,

Namque prophetarum fuit insectatio talis.

Discite, vos hac in terra salis esse saporem.

Hic sapor amissa si iam virtute senescit,

Quae salis absumptos acuet substantia gustus?

475

Nec quisquam vani post haec superest salis usus,

Ni longe abiectum cuncta ut vestigia calcent.

Vos estis mundi clarum (ne abscondite) lumen.

Nam quis praecelsis inpostam rupibus urbem

Occultare queat? Vestrum sic lumen ad omnes

480

Perveniat rerumque decus sub luce serena

Ponatur. Cunctis genitoris gloria vestri

Laudetur, celsi thronus est cui regia caeli.

Non ego nunc priscas leges dissolvere veni

Vertere nec, veteres ponunt quae iussa prophetae;

485

Omnia nam vobis per me complenda manebunt.

Vera loquor, donec caeli terraeque marisque

Interitus veniat, legis ne littera saltem

Aut apicis parvi gracilis distinctio deerit,

Omnia quin fiant digesto ex ordine saecli.

490

Si quis enim minimam mandati solvere partem

Ausus erit, pariterque homines audendo docebit;

Hic minimi nomen caelesti in sede tenebit.

At quicumque operis proprii moderamina servans

Inviolata simul tradet praecepta priorum;

495

Magnus erit magnique feret trans sidera nomen.

Audistis veteris iussum moderamine legis:

Humano si quis macularit sanguine palmas,

Ille reus ferro persolvet vindice poenas.

Ast ego praecipiam, ne quis consurgere in iras

500

Audeat atque odio fratri, fervente moveri.

Nam reus hic aequo poenas sub iudice pendet.

Nec minor illorum convicia flamma sequetur,

Qui fatui miserive cient sub nomine fratrem.

Sin offerre voles, venerans altaria, munus

505

Et tua tunc tacitae mentis penetralia tanget,

Quod tibi sit cum fratre domi suscepta simultas,

Munera cuncta illic adytis admota relinque

Et prius ad pacem properans transcurre petendam.

Fraterno demum iam conciliatus amori

510

Offer grata deo tranquillo pectore dona.

Est tibi praeterea semper contraria virtus

Corporis; hoc casti celeri curetur amore,

Dum rapidae tecum graditur per compita vitae.

Accusabit enim polluti corporis usus

515

Et te sublimi statuet sub iudice vinctum.

Damnatum rapient ad vincula saeva ministri

Nec prius e tenebris solveris carceris atri,

Ultima quam minimi reddatur portio nummi.

Haut ignota, reor, vobis stat cautio legis

520

Corpus adulterio prohibens, sed nunc mea iussa

Occulta internae frenant molimina mentis:

Nec minus optati quam facti poena luenda est.

Si te forte oculi dextri laqueaverit error,

Auctorem miserae properans convellito labis

525

Et iaculare procul. Nam membrum perdere refert

Exiguum, flammis quam totum dedere corpus

Perpetuisque animam pariter convolvere poenis.

Et si dextra manus mentem per devia ducit,

Erroris causam praestat decidere ferro,

530

Quam totum aeternis corpus concedere flammis.

Praecipiunt veteres, si quis conubia rumpit,

Scribere discidium, iuris feralia verba.

Sola viri recte discedat adultera tectis,

Ast aliae maneant, nam casti iura pudoris

535

Auctore amittit mulier deserta marito.

Antiquae leges prohibent periuria linguis,

Sed nostris cedat iurandi audacia iussis.

Nec fas est homini caelum iurare per altum,

Quod sedes Domini, nec quae vestigia gestat

540

Terra Dei, Solymaeve urbis venerabile nomen,

Quod regis magni propria est, iurabitur umquam.

Nec caput in proprium cuiquam iurare licebit,

Namque potestatem minimi non esse capilli

Cernitis, albumve aut nigrum mutare colorem.

545

Est est sufficiat, quod non est dicite; non est.

Quod superest istis, totum fallaciter aegro

Suggeret obreptans animo via tetra veneni.

Pervulgata diu legis praecepta tenetis,

Laedentem semper similis vindicta sequatur;

550

Sed tranquilla malum melius patientia vincet,

Ac si quis partem palma percusserit oris,

Mox aliam vultus partem praebere memento.

Auferet aut tunicam si quis vi iudicis instans,

Cede libens pariterque ferat tua pallia secum.

555

Si te forte aliquis passus per mille iubebit

Ire viam gravidique oneris perferre laborem,

Mox perges aliudque iteris comitabere duplum.

Si quis egens poscet vel si simulabit egentem,

Ex animo miserans largire; aut mutua si quis

560

Orabit, tribue, et mitem ne subtrahe vultum.

Nec tibi sit placitum, solis succurrere amicis

Aut caecis odiis inimicos ducere dignos.

Quin ego praecipiam semper blando esse per omnes

Obsequio precibusque Deum mollire benignis

565

Pro vita ipsorum, qui vos excindere gaudent

Adversisque truces animis odiisque sequuntur.

Nam genitor noster communia lumina solis

Communesque dedit pluvias iustisque malisque.

Quod si coniunctos tantum veneramur amicos,

570

Quis locus hic iustae poterit mercedis haberi?

Servit amicitiae tantum gens dedita lucris.

Sed vos perfecto similes estote parenti.

Sicubi iustitiae pandetur pulchra facultas,

Devitate oculos hominum; nam nulla manebit

575

Merces, posterius quae factum tale sequatur.

Adplaudet tantum sterilis laudatio vulgi.

Sed quod dextra facit, faciat; nescire sinistram

Conveniet; iustis meritis tum digna rependet

Occulti solus scrutator praemia cordis.

580

Sunt, quos praetumidae tollit iactantia mentis,

Et precibus propriis gaudent adsistere turbas

Multifluisque diem verbis ducendo fatigant;

His votis pompae fructus succedit inanis.

Sed secreta domus precibus penetralia castis

585

Claudantur paucisque Deum venerabere verbis.

Scit pater ipse, tui quae sit trepidatio cordis.

Nil absente Deo loquimur, nil abdita clausum

Pectoris antra tegunt, praesens Deus omnia cernit.

His igitur votum placeat concludere verbis:

590

Sidereo genitor residens in vertice caeli,

Nominis, oramus, veneratio sanctificetur

In nobis pater alte tui: tranquillaque mundo

Adveniat regnumque tuum lux alma reclaudat.

In caelo ut terris fiat tua clara voluntas,

595

Vitalisque hodie sancti substantia panis

Proveniat nobis; tua mox largitio solvat

Innumera indulgens erroris debita pravi;

Et nos haut aliter concedere foenora nostris.

Tetri saeva procul temptatio daemonis absit

600

Eque malis tua nos in lucem dextera tollat.

Sic etenim genitor populis delicta remittet,

Si vestra alterni vobis peccata velitis

Cedere nec durum erratis intendere pectus.

Sunt etiam praegrata Deo ieiunia plebis;

605

Sed propriam multi faciem foedare laborant,

Quo vanam captent hominum ieiunia famam.

Tu vero et grato crinem nitefactus olivo

Laetantem puris de fontibus ablue vultum,

Ut solus genitor devoti pectoris altum

610

Servitium cernens laudet meritumque rependat.

Vanum est defossis terra invigilare talentis.

Illic aerugo et tineae dominantur edaces,

Cunctaque diripiunt fures egesta latebris.

Condite thesauros vobis in vertice caeli;

615

Non aerugo illos tineaeve aut horrida furum

Factio diripiet. Vobis ubi condita res est,

Illic corda etiam simili dicione tenentur.

Corporis est lumen, quo publica lumina cernis;

Sed si pura acies oculis simplexque nitebit,

620

Clare totius splendebunt corporis artus.

Sin vero nequam fuerit parvumque videbit,

Obscurae incumbent super omnia membra tenebrae.

In nigras lumen sed si convertitur umbras,

Ipsis horror erit quantus sine luce tenebris?

625

Nemo potest dominis aeque servire duobus,

Unius aut odiis cedet vel cedet amori,

Nec pariter dominum servus patietur utrumque.

Haut umquam poterit quis divitiisque Deoque

Inservire simul; sed vos haec iussa tenete:

630

Sollicitet proprio ne vos pro corpore vestis,

Neu faciles victus aegra disquirite cura.

Nonne animam pluris facimus, quam corporis escas?

Aut dubitat corpus quisquam praeponere vesti?

Aerias spectemus aves: num vomere presso

635

Terga soli subigunt, iaciunt aut semina farris,

Aut segetum culmos incurva falce recidunt?

Proveniet tamen his satias potusque cibique.

Nonne Deo magis est hominum curatio cordi?

Nec dignum fuerat vestis suspendere curam

640

Pectoribus nostris; non, si cubitalia possent

Incrementa suis homines inponere membris.

Cernite, per pingues agros ut lilia fulgent!

Non ulli tamen his umquam incubuere labores,

Nec Salomona illum, cum regni divitis aula

645

Afflueret, talis contexit gratia vestis.

Quod si pratorum fruticumque virentia laeta

Ipse Deus vestit nostris obnoxia flammis,

Cur vobis potior non est fiducia patris?

Ergo cibum potum vestemque et inania cuncta

650

Gentibus infidis terrenam linquite curam.

Vos potius digne caelestia quaerite regna

Iustitiamque Dei – spontanea cetera current –,

Crastina nec vobis curetur copia rerum;

Quisque dies sibimet satis est pro fraude diurna.

655

Iudicium vestrum fugiat damnatio saeva;

Nam Dominus iuris vestri documenta sequetur,

Quae vos in terris statuetis tempore capti:

Mensuram tibi, quam ponis, portare necesse est.

Cernis adhaerentem festucam in lumine fratris,

660

Nec tamen in proprio tignum consistere sentis

Atque oculum prius alterius purgare laboras,

Deripe sed proprio fallax de lumine lignum,

Tunc minimam alterius curabis demere aristam.

Ne canibus sanctum dederitis neve velitis

665

Turpiter inmundis iactare monilia porcis.

Namque illa in coeno pedibus subiecta iacebunt

Conversique sues vasto vos vulnere rumpent.

Poscenti dabitur, quaerens inventa tenebit,

Pulsantique aditus foribus pandetur apertis.

670

Vos homines natis panem poscentibus omnes

Non lapidem dabitis piscemve petentibus anguem;

Vos, inquam, rigidi, quibus alte est insita cordis

Durities, vestris dabitis semper bona natis.

Indulgens hominum genitor bona mitia digne

675

Quam praestare magis gaudet poscentibus aequis!

Quae cupitis vobis hominum benefacta venire,

Haec eadem vestro cunctis praestate favore.

Haec legis summa est, hoc ius dixere prophetae.

Ite per angustam, iusti, super aethera portam.

680

Quam lata et spatiosa via est, quae limite laevo

Praeruptum convolvit iter caligine mortis,

Innumeraeque illam penetrant per prona catervae!

Vitalis vastis stipatur semita saxis,

Celsaque vix paucos ducit per scrupea virtus.

685

At si quos nimium fallax inlexque malorum

Planities suasit deformi lubrica lapsu,

Arripit hos pronosque trahit velut impetus amnis,

Aut alacer sonipes ruptis effrenus habenis,

Aut rectoris egens ventosa per aequora puppis.

690

Observate illos, falso qui nomine vobis

Insidias faciunt appellanturque prophetae.

Hos ovium species vestit, sed saeva luporum

Pectora fraude tegunt, lacerantque incauta trahentes

Agmina cedentum, saevus quos decipit error.

695

Fructibus e propriis noscuntur talia monstra;

Quemque petat finem fallax doctrina videndum est.

Nam neque de tribulis ficus nec sentibus uvas

Provenisse umquam ruris per terga notastis.

Utque arbor proprio vestitur germine pomi,

700

Sic dolus illorum fructu monstrante patescit.

Non ego palpantum verbis et honore movebor,

Nec, me quod dominum praeblanda adolatio dicet,

Praemia caelestis capient spontanea sedis.

Illi sed merito gaudebunt munere regni,

705

Qui facient nostri genitoris iussa volentes.

Adveniet mox summa dies, quae iure severo

Praemia iustitiae tribuet scelerique gehennam.

Tunc mihi multorum clamabit talia fletus:

Nonne tuo quondam magnae sub nomine nobis

710

Virtutes sanctis domuerunt omnia iussis?

Saepe etiam nostra est vox adnumerata prophetis

Servivitque tuo nobis sub nomine daemon.

Tunc iurabo illis, quod talis cognita numquam

Vita mihi est hominum, gestis quae sordet iniquis.

715

Quisque meis monitis auresque et facta dicabit,

Hunc aequabo viro solidis fundamina saxis

Ponenti, librata super cui moenia surgent.

Illa domus pluviis ventisque inlaesa manebit

Torrentumque minas firmato robore vincet,

720

Haerent inmotae quoniam fundamina petrae.

Qui vero auditu tantum mea iussa tenebit

Diversisque procul factis per lubrica perget,

Hunc similem faciam, volucri qui fulcit harena

Fundamenta domus; primo cui flamine venti

725

Et pluvia infusis coepit cum incumbere rivis,

Omnis subverso procumbit pondere moles

Insequiturque gravi tectorum strage ruina.»

Talia dicentem magna admiratio plebis

Inmensum stupuit, quoniam transcenderat alte

730

Doctrinam veterum Christo concessa potestas.

Denique linquentem celsi fastigia montis

Stipabat gaudens populorum turba sequentum.

Ecce sed horrenda confixus viscera tabe,

Quem toto obsessum foedarat corpore lepra,

735

Procubuit venerans iuvenis Christumque precatur:

«Ut caream tandem languoris pondere tanti,

Sufficiet voluisse tuum.» Tum dextera Christi

Attactu solo purgavit lurida membra.

Incolumique dehinc celare haec gaudia iussit,

740

Et legi parens offerret munera templo.

Inde recedenti supplex se protinus offert

Centurio et precibus proiectus talibus orat:

«Inpubis pueri cruciatur spiritus aeger,

Cuius cuncta repens membrorum munia languor

745

Dissolvit vitamque tenet iam poena superstes.

Sed iussu miserere precor, nam tecta subire

Crimina nostra vetant vitae lucisque parentem.

Nunc verbo satis est iubeas remeare salutem.

Subiectos mihi saepe viros sic nostra potestas

750

Officiis verbo iussis parere coegit.»

Dixerat. Ille viri motus precibusque fideque

Talia conversus populo dat dicta sequenti:

«Haut umquam talem memini me gentia avitae

Invenisse fidem; sed veris discite dictis,

755

Quod multos homines diversis partibus orbis

Progenitos caeli regnum sublime vocabit

Cum patribus nostris vitali accumbere mensae,

Progenies quorum caecis demersa tenebris

Dentibus horrendum stridens fletumque frequentans

760

Perpetuis poenam cruciatibus acta subibit.

At tibi iam iuvenis mentis virtute fidelis,

Ut credis, veniet fructus cum luce salutis.»

Dixerat et dicto citius cum voce loquentis

Ad puerum celeris transcurrunt munera verbi,

765

Ingressusque domum miles properante recursu

Praevenisse Dei laetatur dona medentis.

Aedes inde Petri sanctus penetrabat Iesus,

Cuius anhela socrus aestu febrique iacebat.

Utque illi dextram tetigit salvator Iesus,

770

Sana ministerium praebebat femina mensis.