Carmen Paschale

Liber III

____________________________________________________________

Liber tertius.

Prima suae Dominus thalamis dignatus adesse

Virtutis documenta dedit convivaque praesens

Pascere, non pasci veniens, mirabile! fusas

In vinum convertit aquas: amittere gaudent

5

Pallorem latices, mutavit laeta saporem

Unda suum largita merum, mensasque per omnes

Dulcia non nato rubuerunt pocula musto.

Implevit sex ergo lacus hoc nectare Christus:

Quippe ferax qui vitis erat virtute colona

10

Omnia fructificans, cuius sub tegmine blando

Mitis inocciduas enutrit pampinus uvas.

Post regulus nato quidam moriente rogabat

Flebilis et supplex Dominum, quo viseret aegrum

Febre laborantem puerum trepidamque vetaret

15

Labi animam de sede sua. tunc larga potestas,

Credenti quae nulla negat nec dona retardat,

Velocem comitata fidem, sermone salutem

Concedens facili: vivit iam filius, inquit,

Perge, tuus. quantum imperii fert iussio Christi!

20

Non dixit «victurus erit» sed «iam quia vivit»

More Dei, qui cuncta prius quam nata videndo

Praeteritum cernit quidquid vult esse futurum.

Inde salutiferis incedens gressibus urbes,

Oppida, rura, casas, vicos, castella peragrans,

25

Omnia depulsis sanabat corpora morbis.

Ecce autem mediae clamans ex agmine turbae

Leprosus poscebat opem variosque per artus

Plus candore miser: si vis, Domine, inquit, ab istis

Me maculis mundare, potes. «volo» Christus ut inquit,

30

Confestim redit una cutis proprioque decore

Laeta peregrinam mutarunt membra figuram,

Inque suo magis est vix agnitus ille colore.

Forte Petri validae torrebat lampadis aestu

Febris anhela socrum, dubioque in funere pendens

35

Saucia sub gelidis ardebat vita periclis,

Inmensusque calor frigus letale coquebat.

At posquam fessos Domini manus adtigit artus,

Igneus ardor abiit, totisque extincta medullis

Fonte latentis aquae cecidit violentia flammae.

40

Quin etiam rabidas nigrorum depulit iras

Spirituum, ne flatus atrox laceraret iniqua

Peste homines operisque Dei vexaret honorem,

Quem norat non esse Dei; passimque catervas

Ut pius innumeras pulso languore saluti

45

Reddidit et varia populos a clade levavit.

Inde marina petens arentes gressibus algas

Pressit, et exiguae conscendens robora cumbae

Aequoreas intravit aquas; Dominumque sequentes

Discipuli placido librabant carbasa ponto.

50

Iam procul a terris fuerat ratis actaque flabris

Sulcabat medium puppis secura profundum,

Cum subito fera surgit hiems pelagusque procellis

Vertitur et trepidam quatiunt vada salsa carinam.

Perculerat formido animos, seseque putabant

55

Naufraga litoreis iam tendere brachia saxis.

Ipse autem placidum carpebat pectore somnum,

Maiestate vigil, quia non dormitat in aevum,

Qui regit Israhel neque prorsus dormiet umquam.

Ergo ubi pulsa quies cunctis lacrimantibus una

60

Voce simul «miserere citus, miserere, perimus,

Auxilio succurre pio», nil vota moratus,

Exurgens Dominus validis mitescere ventis

Imperat et dicto citius tumida aequora placat.

Non erat illa feri pugnax audacia ponti,

65

In Dominum tumidas quae surgere cogeret undas,

Nec metuenda truces agitabant flamina vires:

Sed laetum exiliens Christo mare conpulit imum

Obsequio fervere fretum, rapidoque volatu

Moverunt avidas ventorum gaudia pinnas.

70

Interea placido transvectus marmore puppem

Liquerat et medios lustrabat passibus agros,

Cum procul e tumulis gemino stridore ruentes

Prosiluere viri, quos non mala daemone pauco

Sed legio vexabat atrox, nexuque cruento

75

Saeva catenatis gestantes vincla lacertis

Angebat quoque poena duplex. heu dura furoris

Condicio! qui vim patitur magis ille ligatur.

Tunc Domini praecepta tremens exire iubentis,

Spiritus infelix hominem non audet adire,

80

Effigiem reddit quam Christum cernit habere;

Sed pecus, inmunda gaudens lue, semper amicum

Sordibus atque olido consuetum vivere caeno

Pro meritis petiere suis tristesque phalanges

Porcinum tenuere gregem: niger, hispidus, horrens

85

Talem quippe domum dignus fuit hospes habere.

Hinc alias Dominus pelago dilatus in oras,

Intravit natale solum, quo corpore nasci

Se voluit patriamque sibi pater ipse dicavit.

Ecce aderant vivum portantes iamque cadaver

90

Bis bina cervice viri lectoque cubantem

Vix hominem, cui vita manens sine corporis usu

Mortis imago fuit, resolutaque membra iacebant

Officiis deserta suis, fluxosque per artus

Languida dimissis pendebant vincula nervis.

95

Hunc ubi virtutum Dominus conspexit egentem

Robore, peccatis primum mundavit ademptis,

Quae generant augmenta malis miseroque iacenti:

Surge, ait, et proprium scapulis adtolle grabatum,

Inque tuam discede domum. nil iussa moratus,

100

Cui fuerat concessa salus, vestigia linquens

Tandem aliena suis laetatur vadere plantis

Vectoremque suum grata mercede revexit.

Principis interea synagogae filia clauso

Functa die superas moriens amiserat auras.

105

At genitor, cui finis edax spem prolis adultae

Sustulerat, sanctos Domini lacrimansque gemensque

Conruit ante pedes, vix verba precantia fari

Singultu quatiente valens, «miserere parentis

Orbati, miserere senis, modo filia» dicens

110

«Unica virgineis nec adhuc matura sub annis

Occidit et misero patris mihi nomen ademit.

Adfer opem lapsamque animam per membra refunde,

Qui totum praestare potes.» haec inquit: et auctor

Lucis ad extinctae pergebat funera gressum

115

Vix populo stipante movens, permixtaque turbis

Ibat inundantem mulier perpessa cruorem,

Quae magnas tenuarat opes, ut sanior esset,

Exhaustaque domu nec proficiente medella

Perdiderat proprium pariter cum sanguine censum.

120

Ast ubi credentis iam sano in pectore coepit

Dives adesse fides, mediis inmersa catervis

Nititur aversi vel filum tangere Christi.

Posteriusque latens subitam furata salutem

Extrema de veste rapit siccisque fluentis

125

Damnavit patulas audax fiducia venas.

Senserat ista Deus, cuius de fonte cucurrit

Quod virtus secreta dedit, furtumque fidele

Laudat et egregiae tribuit sua vota rapinae.

Ventum erat ad maesti lugentia culmina tecti

130

Deflentemque domum, moriens ubi virgo iacebat

Extremum sortita diem, trepidusque tumultus

Omnia lamentis ululans implebat amaris,

Funereosque modos cantu lacrimante gemebant

Tibicines, plangorque frequens confuderat aedes.

135

Ponite sollicita conceptos mente dolores,

Hic sopor est, Salvator ait, nec funus adesse

Credite, nec somno positam lugete puellam.

Dixerat et gelida constrictum morte cadaver

Spiritus igne fovet, verboque inmobile corpus

140

Suscitat atque semel genitam bis vivere praestat.

Obstipuere animis, inopinaque vota parentes

Aspiciunt versisque modis per gaudia plangunt.

Inde pedem referens duo conspicit ecce sequentes

Caecatos clamare viros: fili inclite David,

145

Decute nocturnas extinctis vultibus umbras

Et clarum largire diem. quam credere tutum,

Quam sanum est cognosse Deum! iam corde videbant

Qui lucis sensere viam; tunc caeca precantum

Lumina defuso ceu torpens ignis olivo

150

Sub Domini micuere manu, tactuque sereno

Instaurata suis radiarunt ora lucernis.

His ita dimissis alius producitur aeger,

Multiplici languore miser, qui voce relictus,

Auditu vacuus, solo per inania membra

155

Daemone plenus erat. hunc protinus ordine sacro

Curavit versis Deus in contraria causis,

Daemonio vacuans, auditu et voce reformans.

Nec minus interea proprios iubet omnia posse

Discipulos totisque simul virtutibus implens:

160

Ite, ait, et tristes morborum excludite pestes,

Sed domus Israhel (quia necdum nomine gentes

Auxerat hoc omnes), caelorum dicite regnum,

Daemoniis auferte locum, depellite lepram

Functaque subductae revocate cadavera vitae:

165

Sumpsistis gratis, cunctis inpendite gratis.

Ac velut hoc dicens: ego vobis quippe ministris

Servandos conmitto greges, ego denique pastor

Sum bonus et proprios ad victum largior agros:

Nemo meis ovibus quae sunt mea pascua vendat.

170

Haec in apostolicas ideo prius edidit aures

Omnipotens, ut ab his iam sese auctore magistris

In reliquum doctrina fluens decurreret aevum:

Qualiter ex uno paradisi fonte leguntur

Quatuor ingentes procedere cursibus amnes,

175

Ex quibus in totum sparguntur flumina mundum.

[Quisquis enim deitatis opus, quod non habet ex se

Sed Domino tradente gerit, sub nomine puro

Suscipiet, puro dispenset munere, possit

Ut dispensator non ut mercator haberi

180

Davidisque modis vitam cantare futuram:

Intrabo in Domini requiem, quia nescio mercem.]

Exin conspicuam synagogae ingressus in aulam,

Aspicit invalidum, dimenso corpore mancum,

Seminecem membris, non totum vivere, cuius

185

Arida torpentem damnarat dextera partem;

Imperioque medens gelidam recalescere palmam

Praecepit et reduci divino more saluti,

Sicut semper agit, nil tollit et omnia reddit.

En iterum veteres instaurans lubricus artes

190

Ille chelydrus adest, nigri qui felle veneni

Lividus humano gaudet pinguescere tabo,

Quodque per alternos totiens disperserat aegros

Virus in unius progressus viscera fudit:

Cui vocem lumenque tulit, triplicique furore

195

Saucia membra tenens mutum quatiebat et orbum.

Tunc Dominus mundi, lux nostra et sermo parentis,

Sordibus exclusis oculos atque ora novavit;

Verbaque per verbum, per lumen lumina surgunt.

Venerat et mulier morbo contracta vetusto

200

Non senio, tremebunda, gemens, incurva, caducis

Vultibus et solam dispectans cernua terram.

Quae Domino miserante iuges post octo decemque

Membra levat messes, caelumque ac sidera tandem

Cernit et ardentem solis reminiscitur orbem,

205

Totum erecta videns: quia quos malus opprimit hostis

Ima petunt, quos Christus alit sine labe resurgunt.

Cumque dehinc populum sese in deserta secutum

Ut typicus Moyses verusque propheta videret

Antiquam sentire famem, maioribus actis

210

Antiquam monstravit opem. tunc alite multa

Carnis opima dedit, geminis modo piscibus auxit;

Sufficiens tunc manna pluit, modo panibus amplum

Quinque dedit victum per milia quinque virorum.

Cetera turba latet, numero nec clauditur ullo

215

Maxima parvorum legio vel maxima matrum.

Quodque magis stupeas, cophinos ablata replerunt

Fragmina bis senos, populisque vorantibus aucta

Quae redit a cunctis non est data copia mensis.

Iamque senescentem calidi sub caerula ponti

220

Oceano rapiente diem, cum pallor adesset

Noctis et astriferas induceret hesperus umbras,

Discipuli solo terris residente magistro

Undosum petiere salum, fluctuque tumenti

Torva laborantem iactabant aequora puppem;

225

Adversus nam flatus erat. tunc noctis opacae

Tempore calcatas Dominus superambulat undas

Et vasti premit arva freti, glaucisque fluentis

Circumfusa sacras lambebant marmora plantas.

Miratur stupefacta cohors sub calle pedestri

230

Navigeras patuisse vias: at Petrus amicam

Doctus habere fidem Christumque agnoscere semper

In medias discendit aquas, quem dextra levavit

Labentem Domini, nil tanto in gurgite passum:

Cui portus fuit ille manus, pelagique viator

235

Libera per vitreos movit vestigia campos.

Genesar inde soli Domino veniente coloni

Infirmos traxere suos, ut fimbria saltim

Vix adtacta Dei morbis mederetur acerbis:

Et quotquot tetigere iugem sensere salutem.

240

Quam pretiosa fuit quae numquam vendita vestis,

Ipsa omnes modici redimebat munere fili!

Hinc Tyrias partes Sidoniaque arva petentem

Anxia pro natae vitio, quam spiritus atris

Vexabat stimulis, mulier Chananaea rogabat,

245

Se canibus confessa parem, qui more sagaci

Semper odoratae recubant ad limina mensae,

Adsueti refluas dominorum lambere micas.

Vox humilis, sed celsa fides, quae sospite nata

De cane fecit ovem gentisque in sentibus ortam

250

Conpulit Hebraei de gramine vescier agri.

Alta dehinc subiens montis iuga plebe sequente

Milia caecorum, claudorum milia passim

Leprososque simul populos surdasque catervas

Invalidasque manus et quidquid debile vulgi

255

Venerat, in priscum conponit motibus usum

Et revocata suis adtempterat organa nervis.

Dumque medens aegrum refovet virtute tumultum,

Tertia lux aderat, sterilique in cespite nullum

Contigerat plebs tanta cibum, nimiosque labores

260

Nutribat geminanda fames si saucia callem

Turba per ingentem dapibus ieiuna rediret.

Qua flexus pietate Deus, qui semper egentum

Panis adest victumque locis sine frugibus infert,

Pisciculis paucis et septem panibus agmen

265

Pavit inorme virum, praeterque infirma secundi

Sexus et aetatis saturavit quattuor illic

Milia vescentum. plus ut mireris, et auctas

Disce fuisse dapes, epulas nutrivit edendo

Vulgus, et adtritae creverunt morsibus escae.

270

Reliquiasque suas, sportarum culmina septem,

Expavit fugitiva fames, ubi fragmine sumpto

Vidit abundantem modico de semine messem.

Nec tamen humano quamvis in corpore Christum,

Matris ab occasu mortalia membra gerentem,

275

Clam fuit esse Deum, quia non absconditur umquam

Urbs in monte sedens, modio nec subditur ardens

Lychnus, anhelantem sed spargens altius ignem

Cunctis lumen agit: radians nam testibus amplo

Discipulis fulgore tribus velut igneus ardor

280

Solis, in aetheriam versus splendore figuram,

Vicerat ore diem, vestemque tuentibus ipsam

Candida forma nivis Domini de tegmine fulsit.

O meritum sublime trium, quibus illa videre

Contigit in mundo quae non sunt credita mundo!

285

Quid quod et Heliam et clarum videre Moysen?

Ignotos oculis viderunt lumine cordis,

Ut maior sit nostra fides: hunc esse per orbem

Principium ac finem, hunc α viderier, hunc ω.

Quem medium tales circumfulsere prophetae,

290

Alter adhuc vivens, alter stans limite vitae.

Sidereoque sono «meus est hic Filius» aiens

Ostendit verbo genitum vox patria Christum.

Postquam corporeos virtus regressa per artus

Texit adoratam carnis velamine formam,

295

Seque palam Dominus populis dedit: ecce repente

Vir humilis maesto deiectus lumina vultu

Procedit supplexque manus et brachia tendit

Inploratque gemens: unus mihi filius, unus

Est, Domine; horrenda lacerat quem spiritus ira

300

Nec linquit, nisi mergat aquis aut ignibus atris

Opprimat, atque animam dubia sub morte fatigat.

Hunc, precor, expulso miseratus utrumque furore

Redde mihi vel redde sibi, ne caeca potestas

Expellat trepidam subtracto lumine vitam.

305

Dixerat et genua amplectens genibusque volutans

Haerebat; Dominusque pio iam pectore votis

Adnuerat. tunc praedo furens ac noxius hostis,

Cui possessa diu est alieni fabrica iuris,

Pervasa migrare domo conpulsus, in iram

310

Tollitur accensam correptaque carpere membra

Nititur et frustra Domino prohibente laborans

Fugit in obscuras puero vivente tenebras.

Rex etiam solus regum et Dominus dominantum

Non dedignatus Petro piscante tributum

315

Solvere Caesareum, medii de gurgite ponti

Hamum ferre iubet gerolum didragmatis aurei.

Incola mox pelagi pendentia fila momordit,

Iussa tributa ferens, graviorque onerante metallo

Vilis honor piscis pretio maiore pependit.

320

Discipulisque suis se percontantibus, aulae

Caelestis regni quis possit maior haberi:

Ut Deus et doctor mirabilis: omnibus, inquit,

Celsior est humilis cunctisque potentior ibit

Qui cunctis subiectus erit seseque minorem

325

Dimissa cervice feret, velut iste videtur

Parvulus (et monstrat puerum consistere parvum);

Scilicet ingenium teneri sectemur ut aevi

Non annis, sed mente iubet, quia mollior aetas

Nil pompae mundalis amat, non ambit honorem,

330

Nec resupina tumet: sic purae semita vitae

Quantum prona solo, tantum fit proxima caelo.

Mens etenim vergens altum petit altaque vergit,

Inferiorque gradus quo vult discendere surgit.

Ecce humilem Dominus de stercore tollit egentem

335

Et facit egregios inter residere tyrannos:

At contra tumidum pugnaci mente rebellem

Praecipitem caelo sub tartara iussit abire.

Parva loquor si facta Dei per singula curram

Et speciale bonum, cum sit generale revolvam.