Carmina

ante 470

___________________________________________________

Carmen V

Panegyricus.

Concipe praeteritos, res publica, mente triumphos:

imperium iam consul habet, quem purpura non plus

quam lorica operit, cuius diademata frontem

non luxu sed lege tegunt, meritisque laborum

5

post palmam palmata venit; decora omnia regni

accumulant fasces et princeps consule crescit.

personat ergo tuum caelo, rure, urbibus, undis

exultans Europa sophos, quod rector haberis,

victor qui fueras. fateor, trepidaverat orbis,

10

dum non vis vicisse tibi nimioque pudore,

quod regnum mereare, doles tristique repulsa

non moderanda subis quae defendenda putasti.

Sederat exerto bellatrix pectore Roma,

cristatum turrita caput, cui pone capaci

15

casside prolapsus perfundit terga capillus.

laetitiam censura manet terrorque pudore

crescit, et invita superat virtute venustas.

ostricolor pepli textus, quem fibula torto

mordax dente forat; tum quicquid mamma refundit

20

tegminis, hoc patulo concludit gemma recessu.

hinc fulcit rutilus spatioso circite laevum

umbo latus; videas hic crasso fusa metallo

antra Rheae fetamque lupam, quam fauce retecta

blandiri quoque terror erat; quamquam illa vorare

25

Martigenas et picta timet; pars proxima Thybrim

exprimit; hic scabri fusus sub pumice tofi

proflabat madidum per guttura glauca soporem;

pectus palla tegit, quam neverat Ilia coniunx,

liquenti quae iuncta toro vult murmura lymphis

30

tollere et undosi somnum servare mariti.

ista micant clipeo; cuspis trabe surgit eburna,

ebria caede virum. propter Bellona trophaeum

exstruit et quercum captivo pondere curvat.

consurgit solium saxis, quae caesa rubenti

35

Aethiopum de monte cadunt, ubi sole propinquo

nativa exustas afflavit purpura rupes.

iungitur hic Synnas, Nomadum lapis additur istic,

antiquum mentitus ebur; post caute Laconum

marmoris herbosi radians interviret ordo.

40

ergo ut se mediam solio dedit, advolat omnis

terra simul, tum quaeque suos provincia fructus

exposuit: fert Indus ebur, Chaldaeus amomum,

Assyrius gemmas, Ser vellera, tura Sabaeus,

Atthis mel, Phoenix palmas, Lacedaemon olivum,

45

Arcas equos, Epirus equas, pecuaria Gallus,

arma Chalybs, frumenta Libys, Campanus Iacchum,

aurum Lydus, Arabs guttam, Panchaia myrrham,

Pontus castorea, blattam Tyrus, aera Corinthus;

Sardinia argentum, naves Hispania defert,

50

fulminis et lapidem; scopulos iaculabile fulgur

fucat et accensam silicem fecunda maritat

ira deum; quotiens caelum se commovet illic,

plus ibi terra valet. subito flens Africa nigras

procubuit lacerata genas et cernua frontem

55

iam male fecundas in vertice fregit aristas

ac sic orsa loqui est: 'venio pars tertia mundi,

infelix felice uno. famula satus olim

hic praedo et dominis extinctis barbara dudum

sceptra tenet tellure mea penitusque fugata

60

nobilitate furens quod non est non amat hospes.

o Latii sopite vigor, tua moenia ridet

insidiis cessisse suis: non concutis hastam?

non pro me vel capta doles? tua nempe putantur

surgere fata malis et celsior esse ruina.

65

sed melius, quod terror abit: iam vincere restat,

si pugnas, ut victa soles. Porsenna superbum

Tarquinium inpingens complevit milite Tusco

Ianiculum quondam; sed dum perrumpere portas

obsidione parat, totam te pertulit uno

70

Coclitis in clipeo; presserunt milia solum

multa virum pendente via; nec ponte soluto,

cum caderet, cecidit. rex idem denique morte

admonitus scribae didicit sibi bella moveri

non solum cum bella forent; mox pace petita

75

in regnum rediit, non tam feriente fugatus

quam flagrante viro. steterat nam corde gelato

Scaevola et apposito dextram damnaverat igni,

plus felix peccante manu, cum forte satelles

palleret constante reo tormentaque capti

80

is fugeret qui tortor erat. Brennum tremuisti,

post melior: quodcumque tuum est, quodcumque vocaris,

iam solus Tarpeius erat; sed reppulit unus

tum quoque totam aciem, Senones dum garrulus anser

nuntiat et vigilat vestrum sine milite fatum.

85

me quoque (da veniam, quod bellum gessimus olim)

post Trebiam Cannasque domas, Romanaque tecta

Hannibal ante meus quam nostra Scipio vidit.

quid merui? fatis cogor tibi bella movere,

cum volo, cum nolo. trepidus te territat hostis,

90

sed tutus claudente freto, velut hispidus alta

sus prope tesqua iacet claususque cacuminat albis

os nigrum telis gravidum; circumlatrat ingens

turba canum, si forte velit concurrere campo:

ille per obiectos vepres tumet atque superbit,

95

vi tenuis fortisque loco, dum proximus heia

venator de colle sonet: vox nota magistri

lassatam reparat rabiem; tum vulnera caecus

fastidit sentire furor. quid proelia differs?

quid mare formidas, pro cuius saepe triumphis

100

et caelum pugnare solet? quid quod tibi princeps

est nunc praeterea eximius, quem saecula clamant

venturum excidio Libyae, qui tertius ex me

accipiet nomen? debent hoc fata labori,

Maioriane, tuo. quem cur conscendere classem

105

ac portus intrare meos urbemque subire,

si iubeas, cupiam, paucis ex ordine fabor.

Fertur, Pannoniae qua Martia pollet Acincus,

Illyricum rexisse solum cum tractibus Histri

huius avus; nam Theudosius, quo tempore Sirmi

110

Augustum sumpsit nomen, per utramque magistrum

militiam ad partes regni venturus Eoas

Maiorianum habuit. Latiis sunt condita fastis

facta ducis, quotiens Scythicis illata colonis

classica presserunt Hypanim, Peucenque rigentem

115

mente salutatis irrisit lixa pruinis.

hunc socerum pater huius habet, vir clarus et uno

culmine militiae semper contentus, ut unum

casibus in dubiis iunctus sequeretur amicum.

non semel oblatis temptavit fascibus illum

120

Aetio rapere aula suo, sed perstitit ille,

maior honoratis: coepit pretiosior esse

sic pretio non capta fides. erat ille quod olim

quaestor consulibus: tractabat publica iure

aera suo; tantumque modum servabat, ut illum

125

narraret rumor iam rebus parcere nati.

Senserat hoc sed forte ducis iam livida coniunx

augeri famam pueri, suffusaque bili

coxerat internum per barbara corda venenum.

ilicet explorat caelum totamque volutis

130

percurrit mathesim numeris, interrogat umbras,

fulmina rimatur, fibras videt, undique gaudens

secretum rapuisse deo. sic torva Pelasgum

Colchis in aplustri steterat trepidante marito

Absyrtum sparsura patri facturaque caesi

135

germani plus morte nefas, dum funere pugnat

et fratrem sibi tela facit: vel cum obruit ignem

taurorum plus ipsa calens texitque trementem

frigida flamma virum, quem defendente veneno

inter flagrantes perhibent alsisse iuvencos.

140

ergo animi dudum impatiens, postquam audiit isti

imperium et longum statui, laniata lacertos

ingreditur qua strata viri vocemque furentem

his rumpit: 'secure iaces, oblite tuorum,

o piger: et mundo princeps (sic saecula poscunt)

145

Maiorianus erit; clamant hoc sidera signis,

hoc homines votis. isti quid sidera quaero,

fatum aliud cui fecit amor? nil fortius illo,

et puer est cupidus numquam sed parcus habendi,

pauper adhuc iam spargit opes, ingentia suadet

150

consilia et sequitur, totum quod cogitat altum est,

urget quod sperat. ludum si forte retexam,

consumpsit quicquid iaculis fecisse putaris

istius una dies: tribus hunc tremuere sagittis

anguis, cervus, aper, non sic libravit in hostem

155

spicula qui nato serpentis corpore cincto

plus timuit, cum succurrit, dum iactibus isdem

interitum vitamque daret stabilemque teneret

corde tremente manum, totamque exiret in artem

spe propiore metus, dans inter membra duorum

160

unius mortem. libeat decernere caestu:

cessit Eryx Siculus, simili nec floruit arte

Sparta, Therapnaea pugilem cum gymnade pinguem

stratus Bebryciis Amycus suspexit harenis.

qui vigor in pedibus! frustra sibi natus Ofelte

165

Sicaniam tribuit palmam, plantasque superbas

haud ita per siccam Nemeen citus extulit Arcas,

cuius in Aetolo volitantem pulvere matrem

horruit Hippomenes, multo qui caespite circi

contemptu praemissus erat, cum carceris antro

170

emicuit pernix populo trepidante virago,

nil toto tactura gradu, cum pallidus ille

respiceret medium post se decrescere campum

et longas ad signa vias flatuque propinquo

pressus in hostili iam curreret anxius umbra,

175

donec ad anfractum metae iam iamque relictus

concita ter sparso fregit vestigia pomo.

qui videt hunc equitem, Ledaeum spernit alumnum

ac iuvenem, Sthenoboea, tuum. cui terga vetustas

pennati largitur equi Lyciamque Chimaeram

180

quem superasse refert, vulnus cum sustulit unum

tres animas. vitam tum si tibi fata dedissent,

Maioriane ferox, vetuisses Castora frenos,

Pollucem caestus, Alconem spicula nosse,

Bellerofonteis insultaturus opimis.

185

si clipeum capiat, vincit Telamone creatum,

qui puppes inter Graias contra Hectoris ignem

ipsam etiam infidi classem defendit Vlixis.

missile si quanto iaculetur pondere quaeris,

segnius insertae trepidans pro fasce Camillae

190

excussit telum Metabus, nec turbine tanto

stridula Pelidae per Troilon exiit ornus;

nec sic heroum tardantem busta Creontem

Atticus Aegides rupit Marathonide quercu;

nec sic intortum violatae Phoebados ultrix

195

in Danaos fulmen iecit, cum Graecia Troiae

noctem habuit similemque facem fixusque Caferei

cautibus inter aquas flammam ructabat Oileus.

parva loquor. quid quod, quotiens tibi bella geruntur,

discipulus, non miles adest? et fingit alumnum:

200

aemulus econtra spectat, quod viceris odit

et quos vincis amat; totus dormitat ad istum

magnus Alexander, patris quem gloria torsit.

quid faciam infelix? nato quae regna parabo

exclusa sceptris Geticis, res publica si me

205

praeterit et parvus super hoc Gaudentius huius

calcatur fatis? istum iam Gallia laudat

quodque per Europam est. rigidis hunc abluit undis

Rhenus, Arar, Rhodanus, Mosa, Matrona, Sequana, Ledus,

Clitis, Elaris, Atax, Vacalis: Ligerimque bipenni

210

excisum per frusta bibit. cum bella timentes

defendit Turonos, aberas; post tempore parvo

pugnastis pariter, Francus qua Cloio patentes

Atrebatum terras pervaserat. hic coeuntes

claudebant angusta vias arcuque subactum

215

vicum Helenam flumenque simul sub tramite longo

artus suppositis trabibus transmiserat agger.

illic te posito pugnabat p?nte sub ipso

Maiorianus eques. fors ripae colle propinquo

barbaricus resonabat hymen Scythicisque choreis

220

nubebat flavo similis nova nupta marito.

hos ergo, ut perhibent, stravit; crepitabat ad ictus

cassis et oppositis hastarum verbera thorax

arcebat squamis, donec conversa fugatus

hostis terga dedit; plaustris rutilare videres

225

barbarici vaga festa tori coniectaque passim

fercula captivasque dapes cirroque madente

ferre coronatos redolentia serta lebetas.

ilicet increscit Mavors thalamique refringit

plus ardens Bellona faces; rapit esseda victor

230

nubentemque nurum. non sic Pholoetica monstra

atque Pelethronios Lapithas Semeleius Euhan

miscuit, Haemonias dum flammant orgia matres

et Venerem Martemque cient ac prima cruentos

consumunt ad bella cibos Bacchoque rotato

235

pocula tela putant, cum crudescente tumultu

polluit Emathium sanguis Centauricus Othryn.

nec plus nubigenum celebrentur iurgia fratrum:

hic quoque monstra domat, rutili quibus arce cerebri

ad frontem coma tracta iacet nudataque cervix

240

saetarum per damna nitet, tum lumine glauco

albet aquosa acies ac vultibus undique rasis

pro barba tenues perarantur pectine cristae.

strictius assutae vestes procera cohercent

membra virum, patet his altato tegmine poples,

245

latus et angustam suspendit balteus alvum.

excussisse citas vastum per inane bipennes

et plagae praescisse locum clipeosque rotare

ludus et intortas praecedere saltibus hastas

inque hostem venisse prius; puerilibus annis

250

est belli maturus amor. si forte premantur

seu numero seu sorte loci, mors obruit illos,

non timor; invicti perstant animoque supersunt

iam prope post animam. tales te teste fugavit

et laudante viros. quisnam ferat? omnia tecum,

255

te sine multa facit. pugnant pro principe cuncti:

quam timeo, ne iam iste sibi! si regna tenebit,

huic vincis quodcumque domas. nil fata relinquunt

hic medium: percussor enim si respuis esse,

servus eris. certe recto si tramite servat

260

sidera Chaldaeus, novit si gramina Colchus,

fulgura si Tuscus, si Thessalus elicit umbras,

si Lyciae sortes sapiunt, si nostra volatu

fata locuntur aves, doctis balatibus Hammon

si sanctum sub Syrte gemit, si denique verum

265

Phoebe, Themis, Dodona, canis, post tempora nostra

Iulius hic Augustus erit. coniunctus amore

praeterea est iuveni, grandis quem spiritus armat

regis avi. quo te vertas? ad culmina mundi

hic fatum fert, ambo animum. consurge simulque

270

aggredere ignaros; neutrum mactare valebis,

si iubeas utrumque mori; sed necte dolosas

blanditias uni, ferro tamen iste petatur.

quid loquor incassum? nihil est, quod tanta cavemus?

ut regnet, victurus erit?' commotus in iras

275

Aetius sic pauca refert: 'compesce furentis

impia vota animi: mortem mandare valebo

insontis, taceam nostri? quisquamne precatur,

ut sine criminibus crimen fiat bene nasci?

ad poenam quis fata vocet? tua viscera ferro,

280

Maioriane, petam, Phoebus si nocte refulget,

luna die, duplex ponto si plaustra novatur

Parrhasis, Atlantem Tanais, si Bagrada cernit

Caucason, Hercynii nemoris si stipite lintris

texta Nabataeum pro Rheno sulcat Hydaspen,

285

si bibit Hispanus Gangem tepidisque ab Erythris

ad Tartesiacum venit Indus aquator Hiberum,

si se Pollucis perfundit sanguine Castor,

Thesea Pirithoi, Pyladen si stravit Orestae

vel furibunda manus, raperet cum Taurica sacra

290

matricida pius. sed ne sprevisse dolorem

forte tuum videar, vivat careatque parumper

militia. heu potuit nobis, nisi triste putasses,

fortunam debere suam.' sic fatur et illum

rure iubet patrio suetos mutare labores,

295

fatorum currente rota, quo disceret agri

quid possessorem maneat, quos denique mores

ius civile paret, ne solam militis artem

ferret ad imperium. suspenderat ilicet arma

emeritus iuvenis, sterilis ieiunia terrae

300

vomere fecundans. sic quondam consule curvo

vertebas campos, paulum si pace sequestra

classica laxasses, fortis eui laeva regebat

stivam post aquilas, humili dum iuncta camino

victoris fumum biberet palmata bubulci.

305

Principis interea gladio lacrimabile fatum

clauserat Aetius; cuius quo tutius ille

magna Palatinis coniungeret agmina turmis,

evocat hunc precibus; sed non se poena moratur

sanguinis effusi (numerum collegerat ergo,

310

non animum populi); ferri mala crimina ferro

solvit et in vestram plus concidit ille ruinam.

iam tunc imperium praesentis principis aurea

volvebant bona fata colu; sed publica damna

invidiam fugere viri. quicumque fuerunt

315

nomen in Augustum lecti, tenuere relictum

Caesaribus solium: postquam tu capta laboras,

hic quod habet fecit. Traianum Nerva vocavit,

cum pignus iam victor erat; Germanicus esset

ut titulis, meritis fuerat. res ordine currit;

320

hanc ambit famam, quisquis sic incipit. olim

post Capreas Tiberi, post turpia numina Gai,

censuram Claudi, citharam thalamosque Neronis,

post speculi immanis pompam, quo se ille videbat

hinc turpis, quod pulcher, Otho, post quina Vitelli

325

milia famosi ventris damnata barathro,

his titulis princeps lectus similique labore

Vespasianus erat. sed ne fortasse latronis

me clausam virtute putes, consumpsit in illo

vim gentis vitae vitium; Scythicam feritatem

330

non vires, sed vota tenent, spoliisque potitus

immensis robur luxu iam perdidit omne,

quo valuit, dum pauper erat. mea viscera pro se

in me nunc armat; laceror tot capta per annos

iure suo, virtute mea, fecundaque poenis

335

quos patiar pario. propriis nil conficit armis:

Gaetulis, Nomadis, Garamantibus Autololisque,

Arzuge, Marmarida, Psyllo, Nasamone timetur

segnis, et ingenti ferrum iam nescit ab auro.

ipsi autem color exsanguis, quem crapula vexat

340

et pallens pinguedo tenet, ganeaque perenni

pressus acescentem stomachus non explicat auram.

par est vita suis; non sic Barcaeus opimam

Hannibal ad Capuam periit, cum fortia bello

inter delicias mollirent corpora Baiae

et se Lucrinas qua vergit Gaurus in undas 345

bracchia Massylus iactaret nigra natator.

atque ideo hunc dominum saltem post saecula tanta

ultorem mihi redde, precor, ne dimicet ultra

Carthago Italiam contra.' sic fata dolore

350

ingemuit lacrimisque preces adiuvit obortis.

his haec Roma refert: 'longas succinge querelas,

o devota mihi: vindex tibi nomine divum

Maiorianus erit. sed paucis pauca retexam.

ex quo Theudosius communia iura fugato

355

reddidit auctoris fratri, cui guttura fregit

post in se vertenda manus, mea Gallia rerum

ignoratur adhuc dominis ignaraque servit.

ex illo multum periit, quia principe clauso,

quisquis erat, miseri diversis partibus orbis

360

vastari sollemne fuit. quae vita placeret,

cum rector moderandus erat? contempta tot annos

nobilitas iacuit: pretium res publica forti

rettulit invidiam. princeps haec omnia noster

corrigit atque tuum vires ex gentibus addens

365

ad bellum per bella venit: nam maximus isse est,

non pugnasse labor. terimus cur tempora verbis?

pervenit et vincit.' tali sermone peractum

concilium, verbisque deae famulante metallo

aurea concordes traxerunt fila sorores.

370

Hos me, quos cecini, Romae Libyaeque labores

vota hominum docuere loqui; iam tempus ad illa

ferre pedem, quae fanda mihi vel Apolline muto:

pro Musis Mars vester erit. conscenderat Alpes

Raetorumque iugo per longa silentia ductus

375

Romano exierat populato trux Alamannus

perque Cani quondam dictos de nomine eampos

in praedam centum novies dimiserat hostes.

iamque magister eras: Burconem dirigis illuc

exigua comitante manu, sed sufficit istud,

380

cum pugnare iubes; certa est victoria nostris

te mandasse acies; peragit fortuna triumphum

non populo, sed amore tuo; nolo agmina campo,

quo mittis paucos. felix te respicit iste

eventus belli. certatum est iure magistri,

385

Augusti fato nuper: post hostis aperto

errabat lentus pelago, postquam ordine vobis

ordo omnis regnum dederat, plebs, curia. miles,

et collega simul. Campanam flantibus Austris

ingrediens terram securum milite Mauro

390

agricolam aggreditur; pinguis per transtra sedebat

Vandalus opperiens praedam, quam iusserat illuc

captivo capiente trahi. sed vestra repente

inter utrumque hostem dederant sese agmina planis,

quae pelagus collemque secant portumque reducto

395

efficiunt flexu fluvii. perterrita primum

montes turba petit, trabibus quae clausa relictis

praedae praeda fuit; tum concitus agmine toto

in pugnam pirata coit: pars lintre cavata

iam dociles exponit equos, pars ferrea texta

400

concolor induitur, teretes pars explicat arcus

spiculaque infusum ferro latura venenum,

quae feriant bis missa semel. iam textilis anguis

discurrit per utramque aciem, cui guttur adactis

turgescit zephyris; patulo mentitur hiatu

405

iratam pictura famem, pannoque furorem

aura facit, quotiens crassatur vertile tergum

flatibus, et nimium iam non capit alvus inane.

at tuba terrisono strepuit grave rauca fragore,

responsat clamor lituis, virtusque repente

410

ignavis vel parva furit. cadit undique ferrum,

hinc tamen in iugulos: hunc torta falarica iactu

proterit, ad mortem vix cessatura secundam:

hunc conti rotat ictus; equo ruit aclyde fossus

ille veruque alius; iacet hic simul alite telo,

415

absentem passus dextram; pars poplite secto

mortis ad invidiam vivit, partemque cerebri

hic galeae cum parte rapit, fortique lacerto

disicit ancipiti miserabile sinciput ense.

ut primum versis dat tergum Vandalus armis,

420

succedit caedes pugnae: discrimine nullo

sternuntur passim campis, et fortia quaeque

fecit iners. trepidante fuga mare pallidus intrat

et naves pertransit eques, turpique natatu

de pelago ad cymbam rediit. sic tertia Pyrrhi

425

quondam pugna fuit: caesis cum milibus illum

Dentatus premeret, lacerae vix fragmina classis

traxit in Epirum, qui Chaonas atque Molossos,

qui Thracum Macetumque manus per litora vestra

sparserat et cuius vires Oenotria pallens

430

ipsaque, quae petiit, trepidaverat uncta Tarentus.

hostibus expulsis campum qui maximus extat

iam lustrare vacat: videas hic strage sub illa

utrorumque animos; nullus non pectore caesus,

quisquis vester erat: nullus non terga foratus,

435

illorum quisquis. clamant hoc vulnera primi

praedonum tum forte ducis, cui regis avari

narratur nupsisse soror, qui pulvere caeco

clausus et elisus pilis vestigia turpis

gestat adhuc probrosa fugae. sic agmina vestra

440

cum spoliis campum retinent et Marte fruuntur.

interea duplici texis dum litore classem

inferno superoque mari, cadit omnis in aequor

silva tibi nimiumque diu per utrumque recisus,

Appennine, latus navalique arbore dives

445

non minus in pelagus nemorum quam mittis aquarum.

Gallia continuis quamquam sit lassa tributis,

hoc censu placuisse. cupit nec pondera sentit,

quae prodesse probat, non tantis maior Atrides

Carpathium texit ratibus, cum Doricus hostis

450

Sigeas rapturus opes Rhoeteia clausit

Pergama; nec tantae Seston iuncturus Abydo

Xerxes classis erat, tumidas cum sterneret undas

et pontum sub ponte daret, cum stagna superbo

irrupit temerata gradu turmaeque frequentes

455

Hellespontiaco persultavere profundo;

nec sic Leucadio classis Mareotica portu

Actiacas abscondit aquas, in bella mariti

dum venit a Fario dotalis turba Canopo,

cum patrio Cleopatra ferox circumdata sistro

460

milite vel piceo fulvas onerata carinas

Dorida diffusam premeret Ptolomaide gaza,

hoc tu non cultu pugnas, sed more priorum

dite magis ferro, merito cui subiacet aurum

divitis ignavi. tales ne sperne rebelles:

465

etsi non acies, decorant tamen ista triumphos.

nec me Lageam stirpem memorasse pigebit

hostis ad exemplum vestri; namque auguror isdem

regnis fortunam similem, cum luxus in illa

parte sit aequalis, nec peior Caesar in ista.

470

ilicet aggrederis quod nullus tempore nostro

Augustus potuit: rigidum septemplicis Histri

agmen in arma rapis. nam quicquid languidus axis

cardine Sithonio sub Parrhase parturit ursa,

hoc totum tua signa pavet; Bastarna, Suebus,

475

Pannonius, Neurus, Chunus, Geta, Dacus, Halanus,

Bellonothus, Rugus, Burgundio, Vesus, Alites,

Bisalta, Ostrogothus, Procrustes, Sarmata, Moschus

post aquilas venere tuas; tibi militat omnis

Caucasus et Scythicae potor Tanaiticus undae.

480

quid faciat fortuna viri? quascumque minatur,

has tremuit iam Roma manus; modo principe sub te,

ne metuat, prope parva putat, nisi serviat illi

quod timuit regnante alio. iam castra movebas

et te diversis stipabant milia signis:

485

obsequium gens una negat, quae nuper ab Histro

rettulit indomitum solito truculentior agmen,

quod dominis per bella caret populoque superbo

Tuldila plectendas in proelia suggerit iras.

hic tu vix armis positis iterum arma retractas:

490

Bistonides veluti Ciconum cum forte pruinas

Ogygiis complent thiasis, seu Strymonos arvis,

seu se per Rhodopen, seu qua nimbosus in aequor

volvit Hyperboreis in cautibus Ismarus Hebrum

dat somno vaga turba, simul lassata quiescunt

495

orgia et ad biforem reboat nec tibia flatum;

vix requies, iam ponte ligant, rotat enthea thyrsum

Bassaris et maculis Erythraeae nebridos horrens

excitat Odrysios ad marcida tympana mystas.

tu tamen hanc differs poenam, sed sanguinis auctor

500

maioris, dum parcis, eras. non pertulit ultra

hoc pro te plus cauta manus vestrumque pudorem

sprevit pro vobis; primi cadit hostia belli,

quisque rebellis erat. praedam quoque dividis illis,

mens devota quibus fuerat: quae territa servit

505

exemplo, gaudet pretio. Pharsalica Caesar

arva petens subitas ferro compescuit iras:

sed sua membra secans et causae mole coactus

flevit quos perimit: vestris haec proficit armis

seditio; quodcumque iubes, nisi barbarus audit,

510

hinc cadit, ut miles timeat. iam tempore brumae

Alpes marmoreas atque occurrentia iuncto

saxa polo rupesque vitri siccamque minantes

per scopulos pluviam primus pede carpis et idem

lubrica praemisso firmas vestigia conto,

515

coeperat ad rupis medium quae maxima turba est

interno squalere gelu, quod colle supino

artatis conclusa viis reptare rigenti

non poterat revoluta solo: fors unus ab illo

agmine, canentem cuius rota triverat Histrum,

520

exclamat: 'gladios malo et sollemne quieta

quod frigus de morte venit; mea torpor inerti

membra rigore ligat, quodam mihi corpus adustum

frigoris igne perit. sequimur sine fine labori

instantem iuvenem; quisquis fortissimus ille est

525

aut rex aut populus, castris modo clausus aprica

vel sub pelle iacet; nos anni vertimus usum.

quod iubet hic, lex rebus erit; non flectitur umquam

a coeptis damnumque putat, si temporis iras

vel per damna timet. qua dicam gente creatum,

530

quem Scytha non patior? cuius lac tigridis infans

Hyrcana sub rupe bibit? quae sustulit istum

axe meo gravior tellus? en vertice summo

algentes cogit turmas ac frigora ridet,

dum solus plus mente calet. cum classica regis

535

Arctoi sequerer, Romani principis arma

Caesareumque larem luxu torpere perenni

audieram: dominos nil prodest isse priores,

si rex hic quoque fortis erat.' maiora parantem

dicere de scopulo verbis accendis amaris:

540

'quisquis es, oppositi metuis qui lubrica clivi,

frange cutem pendentis aquae scalptoque fluento

sit tibi lympha gradus. turpes depone querelas:

otia frigus habent. numquid mihi membra biformis

Hylaei natura dedit? num Pegasus alis

545

adiuvit quicquid gradior pennasque volanti

dat Calais Zetusque mihi, quem ninguida cernis

calcantem iam dorsa iugi? vos frigora frangunt,

vos Alpes? iam iam studeam pensare pruinas:

aestatem sub Syrte dabo.' sic agmina voce

550

erigis exemploque levas; primusque labores

aggrederis quoscumque iubes; tum cetera paret

turba libens, servit propriis cum legibus auctor.

Qui tibi praeterea comites quantusque magister

militiae, vestrum post vos qui compulit agmen,

555

sed non invitum? dignus, cui cederet uni

Sulla acie, genio Fabius, pietate Metellus.

Appius eloquio, vi Fulvius, arte Camillus.

si praefecturae quantus moderetur honorem

vir quaeras, tendit patulos qua Gallia fines,

560

vix habuit mores similes, cui teste senatu.

in se etiam tractum comnriserat Vlpius ensem.

qui dictat modo iura Getis, sub iudice vestro

pellitus ravum praeconem suscipit hostis.

quid loquar hic illum, qui scrinia sacra gubernat,

565

qui, cum civilis dispenset partis habenas,

sustinet armati curas, interprete sub quo

flectitur ad vestras gens effera condiciones?

quid laudare Petrum parvis, temeraria Clio,

viribus aggrederis? cuius dignatur ab ore

570

Caesar in orbe loqui, licet et quaestore diserto

polleat; attamen hic nuper, placidissime princeps,

obside percepto nostrae de moenibus urbis

visceribus miseris insertum depulit ensem.

et quia lassatis nimium spes unica rebus

575

venisti, nostris, petimus, succurre ruinis,

Lugdunumque tuam, dum praeteris, aspice victor:

otia post nimios poscit te fracta labores.

cui pacem das, redde animum: lassata iuvenci

cervix deposito melius post sulcat aratro

580

telluris glaebam solidae. bove, fruge, colono,

civibus exhausta est. stantis fortuna latebat;

dum capitur, vae quanta fuit! post gaudia, princeps,

delectat meminisse mali. populatibus, igni

etsi concidimus, veniens tamen omnia tecum

585

restituis: fuimus vestri quia causa triumphi,

ipsa ruina placet. cum victor scandere currum

incipies crinemque sacrum tibi more priorum

nectet muralis, vallaris, civica laurus

et regum aspicient Capitolia fulva catenas,

590

cum vesties Romam spoliis, cum divite cera

pinges Cinyfii captiva mapalia Bocchi,

ipse per obstantes populos raucosque fragores

praecedam et tenui, sicut nunc, carmine dicam

te geminas Syrtes, Alpes te, te mare magnum,

595

te freta, te Libycas pariter domuisse catervas,

ante tamen vicisse mihi. quod lumina flectis

quodque serenato miseros iam respicis ore,

exultare libet: memini, cum parcere velles,

hic tibi vultus erat; mitis dat signa venustas.

600

annue: sic vestris respiret Byrsa trophaeis,

sic Parthus certum fugiat Maurusque timore

albus eat; sic Susa tremant positisque pharetris

exarmata tuum circumstent Bactra tribunal.