BIBLIOTHECA AUGUSTANA

 

Hrotsvitha Gandeshemensis

ca. 935 - post 973

 

Opera dramatica

 

Dulcitius

 

____________________________________________________________

 

 

 

Agapes, Chionia, Hirena

(ca. 1000, Menologion Basileii II,

Biblioteca Apostolica Vaticana,

Vat. Gr. 1613)

 

 

Dulcitius

 

[Periocha]

Passio sanctarum virginum Agapis Chioniae et Hirenae quas sub nocturno silentio Dulcitius praeses clam adiit, | cupiens earum amplexibus saturari; sed, mox ut intravit, | mente captus ollas et sartagines pro virginibus amplectendo osculabatur, | donec facies et vestes horribili nigredine inficiebantur. | deinde Sisinnio comiti iussu perpuniendas virgines cessit; qui, etiam miris modis illusus, tandem Agapem et Chioniam concremari | et Hirenam iussit perfodi. |

 

[Personae]

Diocletianus.

Agapes.

Chionia.

Hirena.

Dulcitius.

Sisinnius.

Milites.

Coniunx Dulcitii.

Ostiarii.

 

[Scaena I]

Diocletianus:

Parentelae claritas ingenuitatis | vestrumque serenitas pulchritudinis | exigit, vos nuptiali lege primis in palatio copulari, | quod nostri iussio annuerit fieri, | si Christum negare | nostrisque diis sacrificia velitis ferre. |

Agapes:

Esto securus curarum, | nec te gravet nostrum praeparatio nuptiarum, | quia nec ad negationem confitendi nominis, | nec ad corruptionem integritatis | ullis rebus | compelli poterimus. |

Diocletianus:

Quid sibi vult ista, quae vos agitat, fatuitas?

Agapes:

quod signum fatuitatis | nobis inesse deprehendis? |

Diocletianus:

Evidens magnumque. |

Agapes:

In quo?

Diocletianus:

In hoc praecipue, | quod, relicta.vetustae. observantia religionis, | inutilem christianae novitatem sequimini superstitionis. |

Agapes:

Temere calumpniaris | statum dei omnipotentis. | periculum -

Diocletianus:

Cuius?

Agapes:

Tui reique publicae, quam gubernas.

Diocletianus:

Ista insanit; amoveatur!

Chionia.

Mea germana non insanit, | sed tui stultitiam iuste reprehendit. |

Diocletianus:

Ista dementius bachatur; | unde nostris conspectibus aeque subtrahatur, | et tertia discutiatur. |

Hirena:

Tertiam rebellem | tibique penitus probabis renitentem. |

Diocletianus:

Hirena, cum sis minor aetate, | fito maior dignitate. |

Hirena:

Ostende, quaeso, | quo pacto! |

Diocletianus:

Flecte cervicem diis | et esto sororibus exemplum correctionis | et causa liberationis. |

Hirena:

Conquiniscant idolis, | qui velint incurrere iram celsitonantis! | ego quidem caput regali unguento delibutum non dehonestabo | pedibus simulachrorum submittendo. |

Diocletianus:

Cultura deorum non adducit inhonestatem, | sed praecipuum honorem. |

Hirena:

Et quae inhonestas turpior, | quae turpitudo maior, | quam ut servus | veneretur ut dominus? |

Diocletianus:

Non suadeo tibi venerari servos, | sed dominos principumque deos. |

Hirena:

Nonne is est cuiusvis servus, | qui ab artifice pretio comparatur ut empticius? |

Diocletianus:

Huius praesumptio verbositatis | tollenda est suppliciis. |

Hirena:

Hoc optamus, hoc amplectimur, | ut pro Christi amore suppliciis laceremur. |

Diocletianus:

Istae contumaces | nostrisque decretis contraluctantes | catenis inretiantur | et ad examen Dulcitii praesidis sub carcerali squalore serventur. |

 

[Scaena II]

Dulcitius:

Producite, | milites, producite, | quas tenetis in carcere! |

Milites:

Ecce, quas vocasti!

Dulcitius:

Papae! quam pulchrae, | quam venustae, | quam egregiae puellulae! |

Milites.

Perfecte decorae. |

Dulcitius.

Captus sum illarum specie. |

Milites:

Credibile. |

Dulcitius:

Exaestuo illas ad mei amorem trahere. |

Milites.

Diffidimus te praevalere. |

Dulcitius.

Quare? |

Milites:

Quia stabiles fide. |

Dulcitius:

Quid, si suadeam blandimentis? |

Milites:

Contempnunt. |

Dulcitius:

Quid, si terream suppliciis? |

Milites:

Parvi pendunt. |

Dulcitius:

Et quid fiet?

Milites.

Praecogita.

Dulcitius:

Ponite illas in custodiam | in interiorem officinae aedem, | in cuius proaulio ministrorum servantur vasa.

Milites:

Ut quid eo loci? |

Dulcitius:

Quo a me saepiuscule possint visitari. |

Milites:

Ut iubes.

 

[Scaena III]

Dulcitius:

Quid agant captivae | sub hoc noctis tempore?

Milites:

Vacant hymnis. |

Dulcitius:

Accedamus propius. |

Milites:

Tinnulae sonitum vocis | a longe audiemus. |

Dulcitius:

Observate pro foribus cum lucernis, | ego autem intrabo | et vel optatis amplexibus me saturabo. |

Milites:

Intra, praestolabimur.

 

[Scaena IV]

Agapes.

Quid strepat pro foribus?

Hirena:

Infelix Dulcitius ingreditur. |

Chionia:

Deus nos tueatur! |

Agapes.

Amen.

Chionia:

Quid sibi vult collisio ollarum, | caccaborum et sartaginum? |

Hirena:

Lustrabo. | accedite, | quaeso, | per rimulas perspicite! |

Agapes.

Quid est?

Hirena:

Ecce, iste stultus, | mente alienatus, | aestimat se nostris uti amplexibus. |

Agapes.

Quid facit?

Hirena:

Nunc ollas molli fovet gremio, nunc sartagines et caccabos amplectitur, mitia libans oscula.

Chionia:

Ridiculum.

Hirena:

Nam facies, manus ac vestimenta | adeo sordidata, | adeo coinquinata, | ut nigredo, quae inhaesit, | similitudinem Aethiopis exprimit. |

Agapes.

Decet, ut talis appareat corpore, | qualis a diabolo possidetur in mente. |

Hirena:

En, parat regredi. intendamus, quid illo egrediente agant milites | pro foribus expectantes. |

 

[Scaena V]

Milites:

Quis hic egreditur? daemoniacus. | vel magis ipse diabolus. | fugiamus! |

Dulcitius:

Milites, quo fugitis ? state, | expectate; | ducite me | cum lucernis ad cubile. |

Milites:

Vox senioris nostri, | sed imago diaboli. | non subsistamus, | sed fugam maturemus: | fantasma vult nos pessumdare.

Dulcitius:

Ad palatium ibo | et, quam abiectionem patior, principibus vulgabo. |

 

[Scaena VI]

Dulcitius:

Hostiarii, introducite me in palatium, | quia ad imperatorem habeo secretum. |

Ostiarii:

Quid hoc vile ac detestabile monstrum, | scissis et nigellis panniculis obsitum? | pugnis tundamus, | de gradu praecipitemus, | nec ultra huc detur liber accessus. |

Dulcitius:

Vae, vae! quid contigit? | nonne splendidissimis vestibus indutus | totoque corpore videor nitidus? | et quicumque me aspicit, | velut horribile monstrum fastidit! | ad coniugem revertar, | quo ab illa, quid actum sit, experiar. | en, solutis crinibus egreditur, | omnisque domus lacrimis prosequitur! |

 

[Scaena VII]

Coniunx:

Heu, heu! mi senior Dulciti, quid pateris? | non es sanae mentis. factus es in derisum christicolis. |

Dulcitius:

Nunc tandem sentio, me illusum illarum maleficiis. |

Coniunx:

Hoc me vehementer confudit, | hoc praecipue contristavit, | quod, quid patiebaris, ignorasti.

Dulcitius:

Mando, ut lascivae | praesententur puellae | et abstractis vestibus publice denudentur, | quo versa vice, quid nostra possint ludibria, experiantur. |

 

[Scaena VIII]

Milites:

Frustra sudamus, | in vanum laboramus: | ecce, vestimenta | virgineis corporibus inhaerent velut coria; | sed et ipse, qui nos ad expoliandum urgebat, praeses stertit sedendo | nec ullatenus excitari potest a somno. | ad imperatorem adeamus | ipsique <seriem> rerum, quae geruntur, propalemus. |

 

[Scaena IX]

Diocletianus.

Dolet nimium, | quod praesidem Dulcitium | audio adeo illusum, | adeo exprobratum, | adeo calumniatum. | sed, ne viles mulierculae | iactant se impune nostris diis deorumque cultoribus illudere, | Sisinnium comitem dirigam | ad ultionem exercendam. |

 

[Scaena X]

Sisinnius:

O milites, ubi sunt lascivae, | quae torqueri debent, puellae? |

Milites:

Affliguntur in carcere. |

Sisinnius:

Hirenam reservate | et reliquas producite. |

Milites:

Cur unam excipis!

Sisinnius:

Parcens infantiae. forte facilius convertetur, | si sororum praesentia non terrebitur. |

milites

Ita. praesto sunt, quas iussisti.

Sisinnius:

Praebete assensum, Agapes et Chionia, meis consiliis. |

Agapes.

Si praebebimus. |

Sisinnius:

Ferte libamina diis. |

Agapes.

Vero et aeterno patri eiusque coaeterno filio | sanctoque amborum paraclyto | sacrificium laudis sine intermissione libamus. |

Sisinnius:

Hoc vobis non suadeo, | sed poenis prohibeo. |

Agapes.

Non prohibebis, | nec umquam sacrificabimus daemoniis. |

Sisinnius:

Deponite | duritiam cordis et sacrificate. | sin autem: faciam vos interfectum iri | iuxta praeccptum imperatoris Diocletiani. |

Chionia:

Decet, ut in nostri necem obtemperes iussis tui imperatoris, | cuius nos decreta contempnere noscis; | si autem parcendo moram feceris, | aequum est, ut tu interficiaris. |

Sisinnius:

Non tardetis, | milites, non tardetis; | capite blasphemas has | et in ignem proicite vivas! |

Milites:

Instemus construendis rogis | et tradamus illas bachantibus flammis, | quo finem demus conviciis. |

Agapes.

Non tibi, domine, non tibi haec potentia insolita. ut ignis vim virtutis suae obliviscatur, tibi obtemperando. sed taedet nos morarum; | ideo rogamus solvi retinacula animarum, | quo extinctis corporibus | tecum plaudant in aethre nostri spiritus. |

Milites:

O novum, | o stupendum miraculum ! | ecce, animae egressae sunt corpora, | et nulla laesionis repperiuntur vestigia, | sed nec capilli, nec vestimenta | ab igne sunt ambusta, | quo minus corpora.

Sisinnius:

Proferte Hirenam. |

 

[Scaena XI]

Milites:

Eccam. |

Sisinnius:

Pertimesce, Hirena, necem sororum | et cave perire exemplo illarum. |

Hirena:

Opto exemplum earum moriendo sequi, | quo merear cum his aeternaliter laetari. |

Sisinnius:

Cede, cede meae suasioni. |

Hirena:

Haut cedam facinus suadenti. |

Sisinnius:

Si non cesseris, non citum | tibi praestabo exitum, | sed differam et nova in dies supplicia multiplicabo.

Hirena:

Quanto acrius torqueor, | tanto gloriosius exaltabor. |

Sisinnius:

Supplicia non metuis? | admovebo, quod horrescis. |

Hirena:

Quicquid irrogabis adversi, | evadam iuvamine Christi. |

Sisinnius:

Faciam te ad lupanar duci | corpusque tuum turpiter coinquinari. |

Hirena:

Melius est, ut corpus quibuscumque iniuriis maculetur, | quam anima idolis polluatur. |

Sisinnius:

Si socia eris meretricum, | non poteris polluta intra contubernium | computari virginum. |

Hirena:

Voluptas parit poenam, | necessitas autem coronam; | nec dicitur reatus, | nisi quod consentit animus. |

Sisinnius:

Frustra parcebam, frustra miserebar huius infantiae.

Milites:

Praescivimus; | nullatenus | ad deorum culturam potest flecti, | nec terrore umquam potest frangi. |

Sisinnius:

Non ultra parcam.

Milites:

Rectum.

Sisinnius:

Capite illam sine miseratione | et, trahentes cum crudelitate, | ducite ad lupanar sine honore.

Hirena:

Non perducent.

Sisinnius:

Quis prohibere poterit? |

Hirena:

Qui mundum sui providentia regit. |

Sisinnius:

Probabo. |

Hirena:

Ac citius libito. |

Sisinnius:

Ne terreamini, milites, fallacibus huius blasphemae praesagiis.

Milites:

Non terremur, | sed tuis praeceptis parere nitimur. |

 

[Scaena XII]

Sisinnius:

Qui sunt hi, qui nos invadunt? quam similes sunt militibus, | quibus Hirenam tradidimus! | ipsi sunt. - cur tam cito revertimini? | quo tenditis tam anheli? |

Milites:

Te ipsum quaerimus. |

Sisinnius:

Ubi est, quam traxistis?

Milites:

In supercilio montis. |

Sisinnius:

Cuius?

Milites:

Proximi.

Sisinnius:

O insensati et hebetes | totiusque rationis incapaces. |

Milites:

Cur causaris? | cur voce et vultu nobis minaris? |

Sisinnius:

Di vos perdant!

Milites:

Quid in te commisimus? | quam tibi iniuriam fecimus? | quae tua iussa transgressi sumus? |

Sisinnius:

Nonne praecepi, ut rebellem deorum ad turpitudinis locum traheretis? |

Milites:

Praecepisti, nosque tuis praeceptis | operam dedimus implendis, | sed supervenere duo ignoti iuvenes, asserentes se ad hoc ex te missos, ut Hirenam ad cacumen montis producerent.

Sisinnius:

Ignorabam.

Milites:

Agnoscimus.

Sisinnius:

Quales fuerunt?

Milites:

Amictu splendidi, | vultu admodum reverendi. |

Sisinnius:

Num sequebamini illos?

Milites:

Sequebamur.

Sisinnius:

Quid fecerunt? |

Milites:

A dextra laevaque Hirenae se locaverunt | et nos huc direxerunt, | quo te exitus rei non lateret.

Sisinnius:

Restat, ut ascenso equo pergam | et, qui fuerint, qui nos tam libere illuserunt, perquiram. |

Milites:

Properemus pariter.

 

[Scaena XIII]

Sisinnius:

Hem! ignoro, quid agam; pessumdatus sum maleficiis christicolarum: en, montem circumeo; et, semitam aliquoties repperiens, nec ascensum comprehendere | nec reditum queo repetere. |

Milites:

Miris modis omnes illudimur | nimiaque lassitudine fatigamur; et si insanum caput diutius vivere sustines, | te ipsum et nos perdes. |

Sisinnius:

Quisquis es meorum, | strenue extende arcum, | iace sagittam, | perfode hanc maleficam. |

Milites:

Decet.

Hirena:

Infelix, erubesce, | Sisinni, erubesce, | teque turpiter victum ingemisce, | quia tenellae infantiam virgunculae | absque armorum apparatu nequivisti superare. |

Sisinnius:

Quicquid dedecoris accedit, levius tolero, | quia te morituram haut dubito. |

Hirena:

Hinc mihi quam maxime gaudendum, | tibi vero dolendum, | quia pro tui severitate malignitatis | in tartara dampnaberis; | ego autem, martyrii palmam | virginitatisque receptura coronam, | intrabo aethereum | aeterni regis thalamum; | cui est honor et gloria | in saecula. |