| |
|
-
- A n t i c l a u d i a n u s
s i v e D e o f f i c i i s
v i r i b o n i e t p e r f e c t i
L i b e r o c t a v u s
- ____________________________________
- Rupis in abrupto suspensa minansque ruinam,
Fortune domus in preceps descendit, et omnem
Ventorum patitur rabiem celique procellas
Sustinet, et raro Zephiri mansueta serenat
- 5
- Aura domum flatusque Nothi Boreeque rigorem
Parcius abstergit lenis clemencia flatus.
Pars in monte sedet, pars altera montis in imo
Subsidet, et casum tanquam lapsura minatur.
Fulgurat argento, gemmis splendescit et auro
- 10
- Resplendet pars una domus; pars altera uili
Materie deiecta iacet; pars ista superbit
Culmine sublimi, pars illa fatiscit hiatu.
Hic est Fortune sua mansio, si tamen usquam
Res manet instabilis, residet uaga, mobilis heret,
- 15
- Cuius tota quies lapsus, constancia motus,
Voluere, stare, situs discurrere, scandere casus,
Cui modus et racio racionis egere, fidesque
Non seruare fidem, pietas pietate carere.
Hec est inconstans, incerta, uolubilis, anceps,
- 20
- Errans, instabilis, uaga, que, dum stare putatur,
Occidit et falso mentitur gaudia risu.
Aspera blandiciis, in lumine nubila, pauper
Et diues, mansueta, ferox, predulcis, amara,
Ridendo plorans, stando uaga, ceca uidendo,
- 25
- In leuitate manens, in lapsu firma, fidelis
In falso, leuis in uero stabilisque mouendo,
Hoc firmum seruans quod nunquam firma, fidele
Hoc solum retinens quod nesciat esse fidelis,
Hoc solo uerax quod semper falsa probetur,
- 30
- Hoc solo stabilis quod semper mobilis erret,
Ambiguo uultu seducit forma uidentem.
Nam capitis pars anterior uestita capillis
Luxuriat, dum caluiciem pars altera luget.
Alter lasciuit oculus, dum profluit alter
- 35
- In lacrimas; hie languet hebes dum fulgurat ille.
Pars uultus uiuit, uiuo flammata colore;
Pars moritur quam pallor habet, qua gracia uultus
Expirat, languet facies et forma liquescit.
Vna manus donat, retrahit manus altera donum:
- 40
- Ampliat hec munus, nec munera contrahit; illa
Porrigit, hec auffert; hec comprimit, illa relaxat.
Gressus inequalis, retrogradus, hebrius, errans,
Progrediens retrograditur, multumque recedit
Procedens, pariter uelox et lentus eundo.
- 45
- Nunc meliore toga splendet, nunc paupere cultu
Plebescens Fortuna iacet, nunc orphana ueste
Prostat et antiquos lugere uidetur honores.
Precipitem mouet illa rotam motusque laborem
Nulla quies claudit nec sistunt ocia motum.
- 50
- Nam cum sepe manum dextram labor ille fatigat
Leua manus succedit ei fesseque sorori
Succurrit motumque rote uelocius urget.
Cuius turbo rapax, raptus celer, impetus anceps,
Inuoluens homines, a lapsus turbine nullum
- 55
- Excipit et cunctos fati ludibria ferre
Cogit et in uarios homines descendere casus.
Hos premit, hos releuat; hos deicit, erigit illos:
Summa rote dum Cresus habet, tenet infima Codrus;
Julius ascendit, descendit Magnus et infra
- 60
- Silla iacet; surgit Marius, sed cardine uerso
Silla redit, Marius premitur; sic cuncta uicissim
Turbo rapit uariatque uices Fortuna uolutans.
Fortune loca predicto signata paratu
Nobilitas festiua petit matremque salutat
- 65
- Adueniens causamque uie perstringit eidem
Sub breuibus uerbis et matri supplicat, orans
Vt si quid presigne gerat dignumque fauore,
Quod deceat uirtutis opus, quod competat illi
Nature facto, non illud deneget illi.
- 70
- Quod Natura creat, recreat noua gracia, formant
Mores, informat uirtus, prudencia ditat,
Preditat pietas, afflat decus, ornat honestas,
Exornat racio, species presignit et omnis
Virtutum cumulus eius concurrit in usum.
- 75
- Hiis dictis, modico risu Fortuna seueros
Exhilarans uultus, hec nate uerba rependit:
«Actus Nature, uirtutis fabrica nostrum
Non deposcit opus; nostro non indiget actu
Tam celebris factura Dei quam singula ditant
- 80
- Munera Nature, diuinaque uota beatam
Efficiunt, nulloque caret uirtutis honore.
Quid poterit casus ubi casu nulla reguntur?
Quid mea mobilitas ubi rem constancia seruat?
Quid leuitas ubi res stabilis? Quid mobile certa
- 85
- Res ubi queque manet? Ferro non indiget aurum,
Non lumen tenebris; sic me non exigit actus
Nature, uirtutis opus, factura superni
Artificis nostreque manus non postulat usum.
Sed ne liuoris stimulus uideatur in istud
- 90
- Deseuire bonum uel me suspendere fastus,
Dona feram; quecumque tamen sunt, illa negare
Nolo, ne donans pocius quam dona pudorem
Sustineat, donique nothe sint crimina danti.
Addam que mea sunt, si qua tamen aut mea dici
- 95
- Aut me posse decet alii conferre, quod absit!
Vt dem, sed pocius ad tempus presto nec unquam
Vila dedi, nisi que pro uelle resumere possem.
Sed tamen hic nostros cognabor uincere lapsus
Et uires conferre mini; mutabo propinquas
- 100
- Fraudes atque mei deponam tedia casus.
Me reddam stabilem, motum pro parte reddens,
Incipiam solers, sapiens discretaque, uerax
Et stabilis fieri, que stulta, improuida, mendax
Et preceps hucusque fui, mutabo priores
- 105
- Excessus, nostrasque manus mirabor ad horam».
Arripit ancipites post hec Fortuna meatus
Et ceptum maturat iter. Comitatur euntem
Nobilitas sequiturque sue uestigia matris.
Ergo uiam superans incerto limite, gressu
- 110
- Ambiguo, casu ductore, errore magistro,
Nature Fortuna domum perquirit et illam
Vix tandem forte uaga, preceps, mobilis, errans
Inuenit, aduentum cuius mirata stupescit
Curia. Sed quamuis habitus mutacio, uultus
- 115
- Degener, inconstans gestus terrere uidentem
Posset et a recto stupidam diuertere mentem,
Non tamen illa metu nutat, sed uisa parumper
Miratur nec mentis abest constancia firme.
Ergo Nobilitas dotes et munera profert,
- 120
- Fortuna dictante modum, iuuenemque beatum
Nature dono, uirtutis munere, dote
Electi, nulla peccati labe iacentem
Afflat honore suo; tamen huius dona minore
Luce micant donis adiuncta prioribus, immo
- 125
- Vix aliquid splendoris habent, dum luce premuntur
Maiore: sic flamma minor uicina camino
Languescit, sic stella latet contermina Phebo.
Confertur tamen ad laudem titulumque fauoris
Nobilitas augusta, genus presigne, parentes
- 130
- Ingenui, libertas libera, nobilis ortus.
Dum Fortuna parat alias apponere dotes,
Assistit danti Racio, ne forte priorum
Munera fermentet unius munus et uno
Depereat uicio multarum gloria rerum.
- 135
- Non sinit aduersis respergere prospera, mestis
Gaudia, Fortunam se fallere cogit et auffert
Hanc sibi, mendacem ueram facit esse, fidelem
Falsam, constantem fluidam cecamque uidentem
Reddit, et ad tempus cogit cessare uagantem.
- 140
- Ergo suas largitur opes Fortuna nec ultra
Mensuram citraue sinit decurrere donum
Fortune Racio, sed opes metitur et omnes
Librat diuicias, ne si nimis effluat harum
Alueus, in preceps mentem deducat et illam
- 145
- Mergat opum torens, animum declinet in usus
Illicitos mentisque suos effeminet actus.
Jam perfectus erat in cunctis celicus ille
Et diuinus homo. Jam lubrica fama per orbem
Nature clamabat opus, jam rumor in aures
- 150
- Multorum dilapsus erat, cum tristis ad istos
Horruit Alecto rumores; non tamen illis
Prebuit assensus faciles, sed credere tandem
Cogitur inuita, cum res et fama perorat.
Ergo dolos languere dolet gemitusque silere
- 155
- Ingemit atque suos luget torpescere luctus.
Cum letetur homo, plorat; cum rideat orbis,
Luget; languescit, cum mundus floreat; aret,
Cum uireat uirtus; cum res humana uirescat,
Marcessit; cum regnet homo proscribitur illa.
- 160
- Ergo suas pestes pestis predicta repente
Conuocat, ad cuius nutum glomerantur in unum
Tartarei proceres, rectores noctis, alumpni
Nequicie, fabri scelerum, culpeque magistri,
Dampna, doli, fraudes, penuria, furta, rapine,
- 165
- Impetus, ira, furor, odium, discordia, pugne,
Morbus, tristicies, lasciuia, luxus, egestas,
Luxuries, fastus, liuor, formido, senectus.
Is scelerum turbo, uiciorum turba, malorum
Conuentus, numerosa lues et publica pestis
- 170
- Tartareas ruit in sedes, ubi regnat Herinis,
Imperat Alecto, leges dictante Megera.
Postquam turba furens, gens dissona, concio discors,
Plebs dispar, populus deformis sedibus illis
Insedit, dum murmur adhuc percurreret aures,
- 175
- Dans tumidas uoces et uerba loquencia fastus,
Allecto prorumpit in hec: «Que iura, quis ordo,
Quis modus, unde quies, que tanta licencia pacis
Vt nostras Natura uelit proscribere leges
Et mundum seruire sibi, dampnare nocentes,
- 180
- Et iustos seruare uelit, cum nostra potestas
Eius preueniat uires, nostroque senatu
Plebescat Natura minor, totiensque subacta
Legibus imperii nostri, mutare ualebit
Amplius et nostris subducere colla cathenis?
- 185
- Proh pudor! incestus aberit, regnante pudore?
Languescet facinus mundum pietate regente
Cedet auaricia, si munera fundat ubique
Hostis auaricie? fraudis censura silebit,
Regna tenente fide? feret ira silencia pacis?
- 190
- Ius nostrum pax subripiet, quod tempore tanto
Deffendens nobis prescriptio uendicat, usus
Confert et iusto titulo collata tuetur?
Sed pudeat nos iura sequi, quas uiuere iuste
Non decet, aut precibus uti. Pro legibus ergo
- 195
- Sumende uires, uis pro uirtute feratur.
Nos pro iure decet assumere robur et armis
Res dictare nouas et sanguine scribere leges.
In nos maturas euo bellique potentes,
In numero plures, maiores uiribus, unum
- 200
- Expertem belli puerum, uirtute minorem
Armauit Natura parens: sic seuit in ursum
Hinnulus, in quercus armatur uirgula, uallis
In montes, lepus in catulos, in tigrida damme.
Si forti fortem clauoque retundere clauum
- 205
- Vellemus, numquid uni concludere posset
E nostris unus, primo quem fouit ab euo
Thesiphone, quem lacte suo potauit Herinis?
Numquid Silla nouus, alter Nero uincere posset
Leges, antiquos rursus renouare furores
- 210
- Rufinus, Katelina nouus peruertere mundum?
Sed melius gens nostra simul collecta nouellos
Nature teret insultus fastusque recentes
Demittet, ueteri reddens elata ruine.
Ergo pari strepitu, concordi Marte, furore
- 215
- Equali lites et bella geramus in illum
Qui solus, puer et belli male conscius, in nos
Armatur cedrosque cupit delere murica».
Hiis dictis plebs tota suos clamore fatetur
Assensus, dominamque sequi quocumque feratur
- 220
- Spondet et ad uotum confestim facta sequuntur.
Arma sitit belli Discordia, prima tumultus
Appetit et primi preludia Martis inire
Preparat; assistunt famuli, complentque iubentis
Preceptum, domineque parant insignia belli:
- 225
- Liuor equos, Rabies currus, Furor arma ministrat;
Impetus auriga, Lis armiger, Ira maniplus
Preuenit incessum domine, sed Terror euntis
Asistit dextro lateri Damnumque sinistro
Heret, Deffectus sequitur, Mors ultima gressus
- 230
- Arripit occiduos, et Mortis fldus Achates,
Pallor, et assiduo Cedes comitata Dolore.
Hos comites trahit ad pugnam Discordia, cunctos
Excitat et sociis infundit Martis amorem.
Post hos arma capit, humili de plebe creata
- 235
- Pauperies, facie deiecta, paupere cultu,
Incessu tristi gradiens, sed prodiga uite;
Non mortis concussa metu, non fracta timore
Irruit et uendens in multo funere uitam,
Plus audet, dum nescit inops pauperque timere.
- 240
- It pedes innumera peditum uallata corona,
Cuius in arraa ruit plebee turba cohortis:
Pena, Labor, Sitis, Esuries, Ieiunia, Cure.
Subsequitur uallata suis Infamia monstris;
Illius uexilla gerunt Contagia uite,
- 245
- Factaque digna notis et Vita notabilis actu.
Despectus comittatur eam, Pudor heret eunti,
Serpit humi Murmur, currunt Conuicia, laudem
Fama per antiphrasim fundit risumque Cachini.
Morbida, mesta, tremens, fragilis, longeua Senectus,
- 250
- Innitens baculo nec mentis robore firma,
Bella mouet bellique nouo iuuenescit in estu.
Debilitas, Morbi, Languores, Tedia, Lapsus
Illius comittantur iter, qui Martis amore
Succensi, pugne cupiunt impendere uitam.
- 255
- Ardet in arma furens, scisso uelatus amictu
Luctus et, irrorans lacrimis, arat unguibus ora.
Tristicies, Lamenta, Dolor, Pressura, Ruine
Eius in obsequium feruent, dominique fatentur
Miliciam, belloque calent cum rege ministri.
- 260
- Martis in ardorem natiuos excitat ignes
Ignea Luxuries, multo comitata cliente.
Eius in auxilium iurant Periuria, spondet
Falsus Amor, Leuitas animi, Lasciuia mendax,
Insipidus Dulcor, sapidus Dolor, egra Voluptas,
- 265
- Prosperitas adversa, locus lugubris, amara
Gaudia, Paupertas diues, Opulencia pauper.
Post alios in bella furens et promptus in arma,
Sublimi prouectus equo gestuque superbus,
Excedens habitu uerboque superfluus, actu
- 270
- Degenerans Excessus adest, bellique furorem
Preuenit, et cunctis bellandi suggerit iras.
Quo duce signa gerit et bellum uoce minatur
Hebrietas, Fastus, Iactancia, Crapula, Luxus.
Assiduus fomes scelerum carnisque tiranus,
- 275
- Peccati stimulus, delicti flamma, reatus
Principium, predo nostre racionis et hostis,
In tantam pugne rabiem bellique furores
Currit, in auxilium cuius mouet arma Reatus,
Velle malum, Calor illicitus, damnosa Voluptas.
- 280
- Stulticiam non turba minor, non rarior armat
Conuentus procerum; comes est Ignauia, Ludi,
Segnicies, Nuge, Garritus, Occia, Sompni.
Non minus Impietas seuit multoque superba
Milite, maiori uoto sitit arma nec ullam
- 285
- Gaudet habere uiam, nisi fusa sanguinis unda.
Eius castra tenent illamque fatentur in armis
Nequicie, Strages, Facinus, Violencia, Clades.
In pharetris sua tela gerens arcuque doloso
Fraus armata furit; comes est Fallacia dupplex,
- 290
- Calliditas, Dolus illicitus, Versucia fallax.
Peior Auariciam comittatur turba clientum,
Cura frequens, Vsura uorax turpisque Rapina,
Que uigili cura, studiosa mente recenset
Qui nummi uenentur opes, quis nummus in archa
- 295
- Pigritat et nullos domine deseruit in usus.
Hanc Ignobilitas sequitur gressusque sequentis
Dedecus assequitur, heret Deiectio, Verber
Assidet, applaudit Angustia, Casus adheret.
Que, quamuis onerosa foret, deiecta, malignans,
- 300
- Plus sibi concillat Fortune matris honorem,
Plusque placet matri, tantoque remissior alget
Nobilitatis amor; et jam mutare priora
Facta cupit Fortuna parens, prolique secunde
Tota fauet, temptatque prius descindere factum.
- 305
- Nuncia Fama uolat et ueris falsa maritans,
In superos Furias, in celum regna silentum
Conspirasse refert, Manes Herebique tirannum
Tartareum reserasse Chaos, fratrique negare
Regna, nec ulterius pacem concedere mundo;
- 310
- Monstraque mentitur, monstris maiora loquendo,
Dum sceleri scelus accumulat Furiisque furorem
Addit et Eumenides solito plus posse fatetur.
Thesiphones cumulat iras augetque Megeram;
Seuior assurgit Pluto; fit maior Herinis;
- 315
- Desinit esse triceps inferni ianitor, ora
Mille capit; proprios Alecto dupplicat angues.
Proposito stat fixa suo Natura nec ullo
Concutitur uexata metu, sed mente timorem
Expugnat, crescit animus bellique uoluntas
- 320
- Surgit, et affectus Virtutibus insidet idem.
Armatur celestis homo superumque beata
Progenies, que tanta noui discrimina Martis
Sola subit; dant arma uiro, uiresque ministrant
Virtutes, unumque suis insignibus armant:
- 325
- Pax ocreas donat, Probitas calcaria confert,
Loricam Pietas, galeam Prudencia, telum
Vera Fides, ensem Racio, Constancia scutum;
Spes largitur equos, castus Timor addit habenas,
Armigeri gerit officium Concordia, preco
- 330
- Fama canit cumulatque uiri preconia laude.
Militat a dextris Racio, Constancia leuam
Assequitur partem, totamque Modestia plebem
Ordinat, et peditum strepitus Prudencia frenat.
Quelibet a simili Virtus gerit arma uiroque
- 335
- Iurat in auxilium; que totum Martis honorem
Dat iuueni, cui bella mouet Natura, suamque
Donat ei palmam belli pugneque laborem.
Iam pestes Herebi, scelerum contagia, monstra
Inferni, ciues Plutonis, noctis alumpni,
- 340
- Tartareum chaos egressi, funduntur in orbem,
Iamque diem nostrum multa caligine noctis
Inuoluunt mundique iubar delere laborant.
Insultus lux ipsa nouos miratur et ipsam
Noctem plus solito iam posse magisque morari,
- 345
- Nec proprios seruare uices, nec cedere Phebo.
Sed tamen hoc solo pensat sua damna quod illic
Lux eterna manet nullisque decisa tenebris,
Continuusque dies, ubi celicus ille senatus
Turmaque Virtutum, Nature militat agmen.
- 350
- Iam se prospiciunt acies, jam prospicit hostem
Hostis et aspectus animos succendit in iras.
Ignescunt animi, mentes audacia maior
Erigit, exurgunt ire, jam mente cohortes
Se superant, animi iam mutua uulnera fingunt.
- 355
- Mens ardore prius pugnat quam dextera ferro,
Impaciensque more Viciorum turba priores
Arripit insultus pugne, primumque furorem
Excitat, et magnis clamoribus intonat iras
Tota cohors, uerboque prius consurgit in hostem
- 360
- Quam ferro, uerbis bellum prelibat et illi
Gestu, uoce, minis insultat. Non tamen illum
Gestus, uerba, mine frangunt, sed fixus in alto
Mentis proposito, iuuenis constanter ad ista
Erigitur, uincitque metum constancia mentis.
- 365
- Sed postquam sua uerba, mine gestusque uigoris
Nil habuere, locum dant uerba nec amplius illis
Est locus, immo minis factum succedit et armis
Cedunt uerborum pugne: iam mistica bella
Rem sapiunt, pugnas cum res non ipsa fatetur.
|
|