BIBLIOTHECA AUGUSTANA

 

Galfredus de Vino Salvo

floruit ca. 1190

 

Poetria nova

 

ca. 1195

 

____________________________________________________________

 

 

Caput IV

De exordio

 

 

Ante fores operis thematis pars ordine prima

Expectet: finis, praecursor idoneus, intret

Primus et anticipet sedem, quasi dignior hospes

 
115

Et tanquam dominus. Finem natura locavit

Ordine postremum, sed ei veneratio defert

Artis et assumens humilem supportat in altum.

Primus apex operis non solum fulget ab ipso

Fine, sed ipsius duplex est gloria: finis

 
120

Thematis et medium. Trahit ars ab utroque facetum

Principium, ludit quasi quaedam praestigiatrix

Et facit ut fiat res postera prima, futura

Praesens, transversa directa, remota propinqua;

Rustica sic fiunt urbana, vetusta novella,

 
125

Publica privata, nigra candida, vilia cara.

Si pars prima velit majus diffundere lumen,

Thematis intacta serie, sententia sumpta

Ad speciale nihil declinet, sed caput edat

Altius ad quoddam generale; novoque lepore

 
130

Materiae formam nolit meminisse, sed ejus

Abneget in gremio, quasi dedignata, sedere:

Supra thema datum sistat, sed spectet ad illud

Recta fronte; nihil dicat, sed cogitet inde.

Hoc genus est triplex, surgens de triplice planta.

 
135

Plantae sunt partes in themate prima, secunda,

Ultima. De quarum trunco quasi surculus exit

Sicque solet gigni tanquam de matre triformi:

Sed manet in latebris et, quando vocatur, obaudit;

Non solet ad nutus animi prodire: superbae

 
140

Est quasi naturae; nec sponte nec omnibus offert

Se; venit invite, nisi forte venire coactus.

Sic opus illustrant proverbia. Nec minus apte

Prima fronte sedent exempla, sed exit utrimque

Idem splendor et est distinctio par in utrisque:

 
145

Comparat exemplis proverbia sola venustas.

Extulit ars species alias, sed praetulit istas:

Plus gravitatis habent. Sunt illa priora minoris

Et tenerae magis aetatis; maturior aetas

Semper in hac specie. Via sic jacet artior, usus

 
150

Aptior, ars major: quod et arte videmus et usu.

Sunt ita principii, studio rimante, reperti

Tres rami: finis, medium, proverbia; quartus

Exemplum. Sed et hic, sicut penultimus, in tres

Crescit. Et his octo ramis stylus ipse superbit.

 
155

Ut videant testes oculi quae diximus auri,

Accipe fabellam, cujus pars primula Minos,

Altera mors pueri, finis confusio Scillae.

Exorditur eam tali natura tenore:

Dotibus exceptis Fortunae, copia quarum

 
160

Affluit exundans velut ex torrente, serenat

Minois titulos alio natura nitore:

Armat enim corpus speciali robore; pingit

Membra nova quadam specie; simul excoquit aurum

Mentis et argentum linguae; polit omnia plene,

 
165

Moribus infuso miro dulcore; venustas

Quanta decet regem respondet in omnibus aeque.

Ars a fine rei sic carminis elicit ortum:

Seditio Scillae Scillam seduxit; eodem

vulnere laesa fuit quo laesit; quaeque parentem

 
170

Prodidit, optatam rem perdidit; et, quia damnum

Intulit, in simili damno stetit. Ultio digna

Fraudis in auctorem simili pede fraude reversa.

Possumus a medio talem praesumere formam:

Androgei livor animum speculatus et annos

 
175

Hinc puerum videt, inde senem, quia mente senili

Nil redolet puerile puer. Successibus ejus

Incipit esse miser. Quia laus sua tendit in altum,

Ex hoc deprimitur. Quia sic nitet, in sua fata

Nititur, et proprios animum molitur in annos.

 
180

Ipsi principio sedet hoc generale propinquum:

Quod magis optatur, magis effluit. Omnia lapsum

Spondent et citius sunt prospera prompta ruinae.

Insidias semper ponit sors aspera blande

Anticipatque fugam melior fortuna repente.

 
185

Ad medium poterit istud commune referri:

Pessima res livor, totus mortale venenum,

Ad mala sola bonus, contra bona sola malignus.

Consilium tacite praeconcipit omne malignum,

Effunditque palam quicquid concepit amarum.

 
190

Finis in hac verbi forma proverbia format:

Lex est aequa, dolum referire dolore, dolorem

In caput unde fuit egressus habere regressum.

Principio servit haec exemplaris imago:

Tristis ab incauto furit aura sub aere laeto.

 
195

Nubilis exsudat aer sub sole sereno.

Exemplum medii sub tali sume figura:

In semen jactum, terrae nutricis alumnum

Triste malignatur lolium; nascique volenti

Obviat; et foribus praeclusis invidet ortum.

 
200

Sic sumpto simili poteris praeludere fini:

Saepe saggitantem didicit referire sagitta

Inque reum plagae conversa recurrere plaga.