De Iohanna gallica virgine bellica

Fragmentum, 1435

_______________________________________________________________________

De Iohanna gallica virgine bellica.

Ad illustrissimum principem

et excellentissimum dominum Carolum

Aurelianensium ducem, etc.

Nata erat agresti cuidam paupercula virgo,

Quam virtute sua Deus immortalis amabat,

Ut primo ipsius sat demonstrarat ab ortu;

Namque illa qua nocte Magis apparuit astrum,

5

Quod perduxit eos ad Sacra Virgine natum,

Egressa in lucem fuerat genitricis ab alvo.

Finibus extremis Francorum rure propinquo,

Ambo ipsius erant justique piique parentes.

Illa nocte autem visa haec miranda fuerant:

10

Magna etenim cunctos illius ruris alumnos

Laetitia invasit, licet ejus origine nondum

Nota; quin immo cupientes noscere causam

Laetitiae, toto currebant undique rure.

Galli praeterea, veluti praesagia dantes

15

Laetitiae, praeter solitum, cecinere per horas

Continuo binas, monstrantes gaudia gestis.

Hic infans alitur, sacroque a fonte Johanna

Nomen habere datur; quae cum pervenit ad annos

Septenos, ovium custos a paupere patre

20

Efficitur, quas tam bene custodivit in omne

Tempus ut illaesas semper servaverit omnes,

Dumque casam patris coluit, (mirabile dictu!)

Nec fera, nec latro, nec fur sibi quivit obesse,

Totaque continua usa est pace quieta.

25

At postquam virgo bissenos attigit annos,

Dum semel ipsa greges in opimo pasceret agro,

Ecce ad se gaudens comitum venit una suarum,

Invitatque illam rapido contendere cursu

Cum reliquis, cursus victrici in proemia ponens

30

Serta rosis, nec non vario redolentia flore.

Conveniunt et mox per prata virentia currunt,

Inque ipso cursu, virgo haec est visa moveri

Tam celeri motu, comitum exclamarit ut una:

«Te video terram minime calcare, Johanna,

35

Imo sed auferri celeri super aera lapsu.»

Cum vero prati finem defessa puella

Attigit, atque sibi spirandi copia cessa est,

Attonita irrigua paulum requievit in herba,

Tunc est visus ei juvenis sic dicere quidam:

40

«Surge et vade domum quia te vocat optima mater.»

Illa suo sese credens a fratre vocatam,

Vicinove aliquo jussu genitricis ad ipsam

Ibat; verum illi sua fit mox obvia mater

Irata et quaerit cur deseruisset ovile,

45

Verbera saeva minans. Virgo insons talia matri

Verba refert: – «Non me, genetrix veneranda, vocari

Jussisti?» Illa negat. Tunc sic clusa Johanna,

Ad comites raptim sese conferre parabat,

Cui mox objicitur oculis perlucida nubes,

50

Ac de nube suas haec vox pervenit ad aures.

– «O virtute tua superum gratissima regi,

Virgo Johanna, opus est aliam te ducere vitam,

Et facere egregios armorum viribus actus.

Te Deus elegit Gallorum ad commoda regni,

55

Utque favore tuo veteri solvatur ab hoste

Karolus, atque suo reddatur denique regno.

Surge, age, et ad regem Gallorum dirige gressus;

Ac monitum facies hunc: ut tibi pareat uni,

Ut tibi cuncta suae committat praelia gentis,

60

Si cupit obsessas infestis hostibus urbes

Servare, et proprii fines defendere regni.

Sic jubet Omnipotens; nec talia facta subire

Formida, quamvis non olim gesseris arma.

Te Deus in bello quid sis factura docebit,

65

Inque aliis rebus nullo te tempore linquens.»

Dixerat, et mox in tenues evanuit auras.

At tenera hoc tanto virgo perterrita visu,

Quid faciat nescit; dubitat ne visio vana

Illa sit, et varias volvit sub pectore curas,

70

Instituit que hujus servare silentia facti.

Ast illam crebro noctuque dieque fatigant

Visa eadem, reticetque tamen propre quinque per annos.

Oppressis tandem majori pondere belli

Gallis, ipsa magis solito sibi visa videntur,

75

Dumque semel quodam contemplaretur in agro

Desuper haec, ejus talis vox venit ad aures:

– «Quid tardas, virgo? cur temnis grandia sumni

Jussa Dei? Cur non properas parere tonanti?

Dum tardas, hominum caedes fit magna bonorum;

80

Inclytus in tenues sanguis diffunditur auras,

Cunctaque Gallorum vastantur marte feroci

Oppida; festines igitur, si numina coeli

Diligis ac regis Gallorum, virgo, salutem.»

Talibus auditis, haec secum virgo volutat:

85

– «Quid faciam? Quonamve modo proficiscar ad ipsum

Gallorum regem? Cum nec gens cognita, nec rex

Sit mihi; quin etiam non est via nota puellae.

Adde quod illudar, nec nostris credere verbis

Rex poterit, comites ve sui; quid crederet unquam,

90

Illum cui parent coeli terraeque salutem

Gallorum tenerae commendavisse puellae?

Quid magis est visu dignum quam veste virili

Vestiri nympham? nec non et fortia ferre

Arma, et in hostiles audacem currere turmas,

95

Ducereque ex victo, si fors ferat, hoste triumphum?»

Haec et multa suo versanti pectore tandem

Vox datur a coelo: – «Sic vult Deus ipse, Johanna.

Ne quaere ulterius, sed fac coelestia jussa.

Quae quo commodius facias, urbem pete quae nunc

100

Sola fidem regi Campano servat in agro,

Rebus in adversis; custos illius ad ipsum

Te ducet regem, nullo impediente, tuumque

Reddet iter tutum, superum cedente favore.

Vincitur audita tam clara voce Johanna,

105

Et sua jussa facit, quam custos ipse libenter,

Aut quod vir clemens atque humanissimus, aut quod

Praemonitus jussu divini numinis esset,

Accipiens, audit miracula plurima, et illam

Ad regem, pulchra sese comitante caterva,

110

Ducit, iter tendens medios indemnis in hostes.

Illius adventum rex senserat, atque suorum

Consilio procerum minime decreverat illam

Audire ante dies tres dum venisset ad ipsum.

At simul ac venit, corda immutantur eorum,

115

Et mox ad regis conspectum arcessitur ipsa,

Perque viros doctos fidei in gravitate probatur.

Post haec rex prudens astute fungitur ejus

Colloquio, ut melius nympham dignoscere possit.

Mox per nonnullas mulieres quaerit honestas,

120

Ipsius mores agnoscere virginis omnes.

Omnibus in rebus virgo reperitur honesta,

Atque in mandatis fidei doctissima sacris.

Nec contentus eo, sex quadraginta diebus;

Illam servari mulieres inter honestas

125

Praecipit, interseque suos persaepe probari

Mores atque fidem jubet, ut discernere possit

An levitate ulla coepto moveatur ab ipso.

Illa autem nulla penitus levitate movetur,

Sed semper rebus sacris intenta; perorat

130

Regem, ut permittat vel se concurrere in hostes,

Vel patris remeare domum. Rex talibus ergo

Motus eam obsessae succurrere praecipit urbi

Aurelianensi. Sic haec praefecta quibusdam

Militibus, subito longa obsidione gravatam

135

Aurelianensem servavit ab hostibus urbem,

Quamvis cum paucis pugnaret millibus ipsa;

Quamvis cum multis pugnarent millibus hostes.

Qua pugna multi coesi, multique fugati

Hostes; innumeri sunt capti a virgine sancta.

140

Jamne vides quantum te, clementissime Princeps,

Diligat ipse Deus? Qui tanto tempore passus

Gallorum tantas everti funditus urbes,

Nec tamen auxilium Gallis his praebuit istud,

Obsessam donec tam multis hostibus urbem

145

Ipse tuam vidit, quae ni sua dextera ferret

Auxilium, tantis caperetur ab hostibus; ergo

Auxiliatricem misit tibi, credo, puellam.

Praecipue quoniam divino concita motu,

Multa futura canens, te longo a carcere dixit

150

Solvendum, miro superum praestante favore,

Admonito tamen hoste prius sic numina summi

Velle Dei, ne forte suo temerarius obstet

Arbitrio, quem jus nullum affirmavit habere

Gallorum in regno; causaque hac numina coeli

155

Se misisse, ut eum depellere posset abinde.

Hoc facto, regem Gallorum virgo petivit,

Qui laeto vultu venientem excepit, eidem

Obvius incedens et eam considere secum

Tempore nonnullo jussit vehementer, honorans,

160

Omnibus in rebus, sanctae instar virginis illam.

At virgo assidue regem obsecrabat ut ipsam

Mitteret ad reliquos totis cum viribus hostes

Vincendos, tandemque dato sibi milite toto,

Raptim ex amissis quaedam capit oppida, quaedam

165

Aggreditur pugna; quibus ut succurrere possent,

Hostes armato concurrunt milite cuncti,

Quos debellat item bello metuenda virago,

Atque duces magnosque viros caeditque fugatque,

Permultosque capit, fortuna et denique tanta

170

Fungitur ut nullo possim comprendere versu.

Posthaec assidue divino numine ducta,

Innumeras parvo servavit tempore terras.

Denique dimovit tam magna pericula Gallis,

Tantumque auxilium pugnando contulit ipsis,

175

Ut Galli solam sibi contribuisse Johannam

Ac toti patriae credunt peperisse salutem.

Res mira est, dictu! Cum virgo haec esset inermis,

Nympharum magna sese comitante caterva,

Tantus erat pudor huic et tanta modestia ut ipsa

180

Esse videretur mirae Lucretia famae;

Cum vero, sanctum circumdata fortibus armis

Pectus, equo forti fortes veheretur in hostes,

Instrueretque acies totius foemina belli,

Esse videbatur Troum fortissimus Hector,

185

Non secus atque ipsae reginae aetate priorum,

Gentis Amazonidum, vel Penthesilea, vel ipsa

Oritesia suo famae praelustris in aevo;

Ut te Volscorum taceam, regina Camilla;

Ut quoque te taceam, Thamiris, regina Scytharum.

190

Transeo quod parvo somno, potuque, ciboque

Vescens, tam multos tolerabat virgo labores,

Ferret ut assiduis sex noctibus atque diebus

Arma, nec interea requiem sibi sumeret ullam,

Oblectamen habens in equis, armisque decoris,

195

Colloquioque virum gaudens, muliebria vero

Verbula vana libens fugiens, vultuque sereno,

Et laeto fungens quantum tolerabat honestas.

Moribus his praestans atque hac virtute puella,

Gallorum populos ita tutabatur ab hoste.

200

At Deus omnipotens cum sat virtute Johannae,

Galliam ab hostili servatam marte videret,

Est passus tanto privari Gallica bella

Auxilio, solumque humanis viribus uti.

Quid mirabilius dixit, quid clarius hac re,

205

Qui cecinit celebri divinam Eneida versu?

Quid qui fraternas acies alternaque regna

Et docto fortes evolvit carmine Thebas?

Quid qui magnorum generi socerique virorum,

Horrida grandisonis memorabat bella cothurnis?

210

Quid reliqui veteres fama praestante poetae,

Fortia qui regum scripserunt gesta ducumque?

Non mihi Virgilii Deus et natura dederunt

Ingenium, nec quo praestabat Statius, aut quo

Lucanus, nec quo reliqui valuere poetae.

215

Si tamen eveniunt felicia tempora terris,

Si tam multa meis praestet Deus otia musis;

Si forte acceptum tibi jucundumque futurum est

Ut cum laude tua Gallorum praelia dicam,

Magnus amor quo sum tibi, praestantissime Princeps,

220

Affectus, faciet me tali carmine laudes

Illustrare tuas, ut cuncta in secula durent,

Eternoque tuum memoretur tempore nomen...

Ex urbe Astensi, anno Christi M.CCCC.XXXV.