BIBLIOTHECA AUGUSTANA

 

Thomas Makin

1665 - 1733

 

Vir nemoris

 

1770/71

 

___________________________________________________

 

 

 

Liber II

 

――――――――

 

At glacialis hiems rabidis iuga candida ventis

Contristat: torpent amnes; venatica cessit

Præda, placensque labor. Subeunt iam tuta silentes

Antra feræ, nec odora canes lustramina poscunt.

5

Vescimur alternis, vel parca cibaria in omnes

Partimur, mæsti: collectas ilice glandes

Antiqua, sparsumque decet glutire putamen.

Effetæ languent tenuato in corpore vires:

Barba riget concreta gelu, intersecta dehiscunt

10

Labra, manusque secat glacies. Ieiunia cogunt

Et crudelis hiems sacrato excedere clivo.

Ferrea vincla canum speluncæ ante ora sedentum

Solvimus: at mæstum non illos linquere limen

Libertas nativa monet. Mirabile visu!

15

Hærent immoti duris in postibus antri.

Miramur, faustumque animis spes excitat omen:

Talibus inde loquor: nos bruma et tristis egestas

Caro detrudunt luco. Vos limina fidi

Sancta, canes, servate, superno numine lecti,

20

Ne Cyrnæa petant iterum Capitolia Galli.

Migramus taciti. Dubio veluti pede cæcus

Et baculo prætentat iter, sic fustibus imos,

Quos glacies infida tegit, rimamur hiatus.

Succiduum transversa pedem et tremebunda trahentes

25

Corpora, degredimur rapidi: nunc ecce labantes

Volvimur in caput, et prorsus nive condimur alta;

Nunc niveo obruimur luctantis turbine venti:

Et iam barba gelu, et vestis villosa gravescit:

Nix etenim interfusa iacens per scrupea saxa,

30

Præcipites implet fossas, et rupibus æquat;

Aut, cumulata, tegit pendentes cautibus ornos.

Ecce autem pontes et propugnacula Curtis,

Moeniaque apparent, nova munimenta tyranni,

Castraque venturo bello. Crudelis imago

35

Communem renovat commoto in corde dolorem.

Heu populare forum! heu sedes amplissima Patris,

Et suggesta Patrum, et suggesta et scamna Lycæi!

Nunc vesanus ibi posuit tentoria miles;

Nunc suggesta tyrannus habet, famulique tyranni.

40

Aversa fugimus cervice per avia, donec

Venicium saxis subiectum cernitur altis,

Venicium, quondam belloque insigne virisque:

Lustramusque avide pagos pontemque ubi multo

Ultima sacrarunt luctamina sanguine cives.

45

Interea tacitæ sublustri noctis in umbra,

Per medios gradimur pagos: convalle reductum,

Atque interiectum saxis tranavimus amnem.

Nota pererrantes fluvialis compita tractus,

Nitimur ascensu, petimusque cacumen, aperta

50

Planitie extensum, rivis et gramine feta

Qua celer in gyro cursus, floresque iubarum

Dant signum venalis equi ; potiorque putatur

Venari taurum, et muros saltare peritum;

Quaque omnes colitur Victoria Mater in annos.

55

Hic longum nobis regio memoranda per ævum

Valle sub arborea apparet; qua pauper anili

Cocles dextra ausus (dictu mirabile!) primas

Salvifici tædas sanctique accendere belli.

Dissita cernuntur, madefactaque tecta cruore

60

Civili toties, madefactaque silva, feraces

Quæ tegit Aleriæ campos. Ubi moenia quondam

Urbis erant dominæ populorum, armenta coniscant.

Turris adhuc superest (melius si nulla fuisset)

Troiano qua sicut equo ferus exiit hostis,

65

Sæva ubi degeneres fovit discordia natos,

Et falsos turpi conduxit fenore fratres.

Progredimur tacito incessu, tractusque viarum

Effugimus. Cives alimenta precaria furtim

Suppeditant; petimusque inopem per ovilia victum;

70

Castaneæve putres legimus per inhospita echinos.

Rursus in ascensum ferimur, petimusque nivosi

Culmina sacra iugi, cui dat Morosalia nomen.

Hic invisa ferox tentoria miles habebat;

Cæde viros aut igne domos vastabat et agros:

75

Hac nostri instabant cives, suprema moventes

Proelia (Dux aderat, cui nobilis ora rigabat

Sudor); et hic cives tacitus circumvenit hostis.

O pons! o flumen! patriæ monumenta ruinæ!

En memoranda subest regio, quæ sanguine ab uno

80

Tot tulit heroas, patriæ fulcimina, claros

Consilio, pietate graves, belloque potentes.

Ast decore orbata antiquo nunc moenia clausis

Mærorem exstillant portis, iamque herbula nigrans

Tecta operit, mussatque auris agitata. Molossi

85

Forte duo adservant limen; dum stemmatis ensem

Torquet adhuc patrii de culmine dextera surgens.

Pulla in veste errat coniux orbata marito,

Solaque vociferans, ossa intumulata requirit:

Et pontem infaustum deserto in margine flentes

90

Pupilli, patrio tepefactum sanguine, abhorrent.

Interea decedit hiems; nix deflua rupes

Detegit: hinc laeto pascuntur lumina visu;

Et meminisse iuvat, quæ non meminisse iuvaret.

Hinc licet hostiles lustrando advertere motus;

95

Vel furtim nostris curas lenire vicissim,

Spemque alere invento, et famam componere votis;

Et spectare avide Tyrrhenum sæpius æquor.

Iamque dies aderat qui primum mensibus annum

Conficit exactis, nullo non flebilis ævo,

100

Cum rapido adgressi cives inimica tumultu

Castra, sacris Patriæ dum parent legibus, acti

Hostibus huc illuc, et circum milite sæpti,

Pæne novum exanimi cumularunt aggere pontem.

Arcesso comites; simul et conscendimus altum

105

Clivi apicem, tristi qui plurimus imminet amni.

«En locus, en, comites...» – Sed vox in faucibus hæsit.

Singultim hæc tandem promo: «Tua murmura, flumen,

Exagitant memori sacros in corde dolores.

Tempus enim relego, quo fortia corpora volvens

110

Exuviasque virum, suffusa cruore, repressit

Unda pedem refluens, panditque cadavera cælo,

Armaque fusa vadis, et adhuc revomentia tabum

Vulnera». Tunc animas heroum rite vocamus;

Multaque cum gemitu memorantes, multa precantes,

115

Digredimur. Neptis genitorem orbata peremptum

Luctisono flebat cantu, lacrimasque ciebat

Omnibus. Ipse altum dictis lenire dolorem

Conabar, referens contraria fata secundis.

Unicus ecce petit nos currens miles, et album

120

(Foederis indicium) iactans velamen ad auras.

Cor monet expertum insidias: insueta latentem

Præfert forma dolum: sociis subit ira: molossis

Stat vellus, rictusque inhiat; pressoque latratu

Arrecti spectant nutum de more. Cavemus

125

Interea, passimque locos scrutamur in omnes,

Ne forsan circum celatis occupet armis.

Ordine miles adest coram insignitus equestri;

Comptus et ipse, rudes vultus pellitaque membra et

Semiputatam horret barbam super ora rigentem;

130

Semiferosque putans homines, stupet. Inde remissa

Talia voce refert: Instructus fraude doloque

Huc ego non veni; per equestrem testor honorem:

Nuntius ast pacis venio. Rex parcere gaudet

Præteritis; reduces exoptat iungere certo

135

Foedere amicitiæ, patriisque reponere tectis.

At vos, seu placidam mens est deducere vitam,

Seu decus armorum laudumque arrecta cupido

Adlicit; hic vestra iam vivere sponte licebit,

Militiæ aut primo desumere in ordine honorem.

140

Heu quid adhuc tali struitis molimine? Quorsum

Semihomines, miseri, per devia lustra vagantes

Otia tuta casæ fugitis? tot adire labores

Quid monet? Expulsone Duci prodesse putatis?

Vestra salus populique quies nos talia cogunt

145

Suadere. At monitum (ne temnite) poena sequetur. –

Tunc ego sic contra: Promissa hæc vilia servet

Sontibus, excordesque habeant sua munera vernæ;

Fasque nefasque hominum Galli cognoscere discant.

An terrere minis sperant vel flectere donis

150

Libera corda, metus, veniæ quoque nescia turpis?

Bellum, equidem fateor (neque mentem fingere suevi)

Iuravi æternum vobis. Quin et status impar

Et lingua absimilis vario sermone loquentes

Dissociant homines, discretos æquore longe.

155

Nec vicisse satis miseram sine crimine gentem,

Suppliciisque novia diraque libidine habendi

Depopulasse domos? vestro quoque vivere more

Cogitis? Hic ego saxa colo, sed liber. Agrestem

Libertas alma complet dulcedine vitam.

160

Vivo mihi, mentemque mea dicione guberno:

Hoc liceat nobis; alii iactentur in aulis.

Quæ nos fata manent, et tu, vir callide, nescis.

Sæpe dies deletque nova, et deleta reducit;

Fortunæque levis fortuna est utraque testis.

165

Durum equidem certare diu; sed cedere turpe est.

Grates pro monitis referam; sed dantibus ultro

Nulla fides: nec vestra fidem promissa tuentur.

O equitum venerandus honos! O regis Amati

Integritas! Mihi terrarum si maximus orbis

170

Vas pro rege foret, non regi credere possem.

Experti loquimur miseri! Sine fraude doloque,

Corsica, nunc stares. Heu quæ mihi mente recursant!

Nam si foeda tibi commenta audire quorum

Nunc vacet, adtingam saltem fastigia rerum.

175

Iam lux sera diem claudit; de montibus ingens

Umbra cadit: nec tempus adhuc excedere restat.

Nobiscum hoc poteris tuto requiescere in antro:

Hic quoque sunt hominum leges, et iura tuemur

Hospitii sacrata: colit mens integra silvas;

180

Statque rudi sub veste fides. Non splendida nobis

Mensa, mero, dapibus conferta; sed ore sereno

Simplicitas escam condit sincera salubrem. –

Succedit, stratoque super procumbit agresti,

Effultus foliis et molli vellere damæ.

185

Circum oculos volvit, verbisque salutat amicis,

Et cunctos sensim adloquitur. Muliebria neptis

Ora, vel expertus vel captus imagine, novit:

Virtutem stupet audacem, tenerosque ferino

Miratur rigidi sub tegmine velleris artus,

190

Atque gravem lateri gladium: at sine lege capillos

Detensos cono suspensa crepundia credit.

Interea comites non empta cibaria præbent

Fusa super strato; et modice partimur in omnes.

Frugalem ille horret victum, miseretque: sed ore

195

Degustat læto, nec spernit rustica dona.

Postquam exempta fames ægre, sociique silescunt,

Adloquor his equitem dictis: – «Nunc ordine pandam

Qui status ante fuit Cyrni, quæ causa malorum.

Ut primum nostri, tot iam labentibus annis

200

Servitio oppressi, divo ceu numine pleni,

Turpe iugum excutiunt, dubio et discrimine certant;

Gallia miscet opus, varioque colore dolosam

Rex tegit apposite mentem; tenditque fovetque:

Nunc largitur opes nobis, hostilia vultu

205

Nunc verso propriis legionibus agmina fulcit:

Invalidis columen præbens, validosque retundens,

Librat utrosque hostes, et vires viribus æquat.

Protrahit bine bellum; aut pacto mitescere fingit

Foedere, seu medius rixæ componere causas.

210

Hæ tum regis erant artes. Cum pæne labantem

Aspexit propius patriam, tunc agmine misso

Præbet opes, Ornane, tibi, bisque arma ministrat:

Unde novum moliris iter; primusque catenam

Conteris indignam, et valido quatis aggere muros.

215

Sic erat usque idem pacis bellique sequester

Subdolus, et propriis adnectens utraque votis,

Transverso graditur pede, velificatque sinistre.

Quid memorem pactas ficta sub imagine pacis

Indutias? nobis abstractos sæpe triumphos

220

Armaque? et infandas regis sub foedere cædes,

Mactatosque vades clam, remigioque dicatos?

Pollutamque fidem, sacramentoque tepentes

Atque cruore simul dextras impune tyranni?»

«Hostes passa duos, multosque agitata per annos,

225

Et lacerata gemit civili Corsica bello;

Totque animæ heroum iactu mactantur inani.

Intus inest vermis; secretas Gallica venas

Carpit editque lues, corpusque putredine complet.

Heu viduæ, heu matres, frustra natosque virosque

230

Acriter hortatæ ad bellum, non amplius illos

Visuræ reduces! Vel multi vulnere læsi

Sæpe maritalem foedarunt sanguine lectum.

Quid, Rivarola, tibi civem præferre parenti

Profuit, ut binos astu dum vincula natos

235

Et nex dira premunt, natorum oblitus, amatæ

Incumbis patriæ officiis, hostemque lacessis?

Quid tibi, Gaffori? virtute accensus eadem,

Ipsam marte premis, quæ natura continet, arcem?

Heu vos, obscuri carissima lumina Cyrni,

240

Obduxere atra semper caligine nubes,

Quas inter radii tantum fulsere tepentes,

Ceu sol condensum scindit sub vespere nimbum».

«Et iam cuncta ruunt fato collapsa supremo:

Ecce autem cælo veluti delapsus ab alto

245

Indiges optatus Cyrneis appulit oris.

Hunc genitum nobis Hyacinthi e sanguine Pauli,

Parthenopes lætæ studiis florentibus altum,

Sors dedit alta patrem, cui sanguinis ultimus auctor

(Huic etenim proles numquam fuit ulla virilis)

250

Clemens frater adest, pietate insignis et armis.

In te, Paschalis, Patria inclinata recumbit.

Corporis ipse caput fessi: tua vivida virtus

Dissita composito connexuit ordine membra,

Ostenditque modum, et certa dedit ire per unam

255

Lege viam. Primo ærumnas et plurima passus

Bella, vicesque tulit varias, dum vincula nobis

Ferrea disrupit, libertatemque iacentem

Erexit, condens socialem legifer Urbem,

Moribus hinc leges, et mores legibus æquans.

260

Iamque dabat formam iuri, popularibus aptam

Conciliis; mentesque rudes reparator alebat

Artibus ingenuis. Iam libera cuique potestas;

Nec generis spectrum, aut argenti pondus et auri,

Publica sed tantum virtus sua munera habebat.

265

Interea fractos bello terræque marisque

A gremio dulcis Patriæ dimoverat hostes,

Litoris et fessas inter cito clauserat urbes.

Quin etiam patria contextas abiete naves

Impulit in pontum prædaque ornavit opima,

270

Terruit et Ligures oras. Sic pacis honestam

Et pariter belli monstrabat civibus artem.

Et staremus adhuc, sinerent si tempora, et aer

Nos procul a Gallis aleret, Scotisque propinquis».

«Nostra ubi fallaci tetigistis litora vultu,

275

Hæc prima, o Galli, labes; hæc dira malorum

Causa fuit. Pacto nam limite temporis urbes

Extera turma tenet, Ligurum sub nomine, casum

Queis levat extremum, et sistit victoribus arma.

Quin alios parvo rex pellicit agmine reges:

280

Hinc medius fingit rixas componere iudex

Subdolus, et sensus amborum perlegit imos;

Inde parat proprium rivos deflectere in amnem.

Aulicus infamis, qui nunc iacet exsul ab aula,

Cuius non patitur nomen vel musa vel auris,

285

Consilium in summis regni tum rebus habebat.

Hunc dudum peregre famulatu plurima passum,

Et lenocinia, et Veneris lutulenta potentis

Munera, et immundo delatio tincta veneno

Sublimem extulerant. Primis instructus ab annis

290

Abdere consilium vultu, speciosaque turpi

Verba aptare dolo, versutæ dissona menti,

Quod vi et fraude potest, id factum iure putabat.

Debellare inopes, astu captare potentes,

Abiurare fidem, regnandi credidit artes.

295

Quis mihi nunc missæ commercia perfida chartæ

Explicet, unde lupum, vulgata ut fabula narrat,

Captantem videas in margine fluminis agnum?

Sæpe oblata Patri, Patriam si venderet auro,

Munera quis memoret, præclaraque munia in armis?

300

(Infremit ille, animumque furor percussit honestum).

Quis Ducis insidias vestri, nexusque plicatos

Inter amicitiæ numquam violabile nomen;

Congressusque datos, fraudemque tegentia dulci

Mellea verba sono, nec non convivia multis

305

Comiter acta locis, narrando evolvere possit?»

«Est in conspectu Cyrni, prope litus etruscum,

Strata super ponto, velut acer taurus in agro,

Insula, quam Ligures arcem custode tenebant,

Obsæptam scopulis, super ardua saxa iacentem.

310

Huc vehimur ducti indigenis. Quis crederet? ausis

Rex adflat tacitusque fovet: namque hoc petit unum,

Ut iactata diu Liguri iura improba carpat.

(Hac vester, Ligures, tegit arte vicarius astum,

Moliturque amens graviora pericula nobis).

315

Obsidione gravi pressum adgressumque, superba

Pellimus arce hostem, celebramus rite triumphum.

Vos quoque tunc, Galli, dignos habuistis honores:

Scilicet hic inerat vobis tum sensus. Amicis

Unquam quis credet Gallis? Iam proximus instat

320

Quattuor annorum finis, cum litore nostro

Cedendum vobis. Abitus promissa futuri

Adtollunt animos: ipsi certamen anhelant

Audaces pueri ; viduæ dilecta coruscant

Arma virum, et caros revocant in proelia manes».

325

«Ecce autem nostris oneratæ milite naves

Ilicet appellunt oris, renovantque cohortes.

Huc data sæpe fides, huc pax et foedera tendunt!

Tum vero magnum contra contendere regem

Fraudibus instructum, nec non pellacibus armis,

330

Expedit. Unanimi decernunt pectore bellum,

Incenduntque animos dictis: - «mercede coemptos

Gallia subripuit; pretium hostis fecit avarus;

Tamquam vile pecus, vili nos vendidit auro.

Ergo cruor venalis erit, cruor altus avorum

335

In vestris fervens venis, Cyrneia proles?

Aut exstincta iacet gelido sub pulvere patrum

Prisca virum virtus? Hostili sanguine mixtus

Sanguis noster humum perfundet, lilia tinget,

Et Galli pennas. Si te fata ultima tangant,

340

Libertas (Superi, crudelem avertite casum),

Nos pariter pulchra cum libertate cademus,

Excipietque ulnis exstinctos Corsica natos,

Ossaque fota sinu, queis posthumus exeat ultor!» –

«Dumque hæc accensi fremimus (quis credet?), amicis

345

Rex iterum loquitur verbis: nova foedera nectit.

Nec minus interea sceleratam regia furtim

Vim belli mandata cient. Est nuntius idem

Et belli et pacis; mellito pellicit ore,

Lethiferum dextra gladium trepidante coruscat.

350

Tantæ molis erat miserandam subdere gentem,

Tantus amor turpis fines extendere regni!

Pacifer, evadit nunc hostis et emptor iniquus;

Improba iura dolo et vili sibi comparat auro,

Improba, et incassum multos bellata per annos.

355

Humanas animas, veluti devota macello,

Aut armenta iugo, quæ foedum claudat ovile,

Mercantur reges? Talem ne hæc mitia morem

Sæcula permittunt? Tanti ne est regia proles,

Cuncta supercilio cui sit motare potestas,

360

Et genus humanum duro torquere lupato?

Quid quærulæ prosunt voces? Iam viribus expers

Spreta iacet ratio: omnipotens trahit utile rectum.

Non sua mercatur, fortasse inhumata quorum

Fenerat ossa Ligur. Magno gravis acre alieno

365

Gallia fenus emit. Fraus effera, visque dolosa est;

Aridaque imperii sitis æstuat, et sitis auri».

«Torrida maturis fervebat solibus æstas,

Cum male defensis citus instat moenibus hostis,

Adgrediturque domos: struit aggera diruta, fortes

370

Adtollit muros, et denso milite complet:

Occupat incautos. At nunc mage turpia disces».

«Uni cura Duci summarum credita rerum;

Uni omnes fidunt: hæc solvere vincula Galli

Ambiguasque student in vulgus spargere voces:

375

– Vendidit (horrendum memoratu!) vendidit, aiunt,

Dux vester Patriam. – Quod frustra sæpius ausi

Tentare, id factum iactant. Ea fama vagatur

Cuncta per ora virum, et civiles excitat iras.

Hinc plures suspecta Ducis iam verba volutant,

380

Suspectosque putant gressus: suadere videntur

Cuncta dolos. Miseri, quæ tanta insania, cives?

Sic mens nota viri? Sic nota est Gallia vobis?

Ingenuis tantum mendacia mentibus obstant

Arte laborata, et pictam referentia formam,

385

Ut libertatem pro libertatis amore

Amittant? Turbati animi nec parcere bello,

Nec pugnare audent. Diverso fluctuat æstu

Plebs ignara doli sensusque per omnia versat.

Paucos ira movet, seu virtus tendere contra:

390

Dux fatum patriæ timet in discrimine famæ;

Iamque suo inclinata labascit pondere moles».

«Interea rixas argento subdolus hostis

Proditione graves molitur, alitque fovetque.

Denique congestæ dirumpunt nubila fraudis,

395

Et bellum indicunt; abiuratamque rapinam

Fassi, cervicem adtollunt, clademque minantur.

Diluit hoc primum tenebras, famamque retexit

Mendacem, populoque ducem testatur amicum.

Ac veluti tremefacta gravi cum murmure tellus

400

Pallida regna aperit rapidam eructantia flammam,

Sic patefacta cient regia conventa tumultus.

Nam Ligurem novere facem super arma micantem

Gallica: idem fervet mutato nomine bellum.

Undique iam coeunt populi: nec in arma vocati

405

Pastores, gregis obliti, de montibus altis

Desiliunt: longo tum bellica cornua bombo

Increpitant. Qui, Cynthe, tuo stabulantur in axe,

Quique propinqua (tuam prolem) iuga dura frequentant,

Temporibus sculpti, magnorum vivere sueti

410

Venatu nemorum, et sub divo carpere somnos,

Accelerant. Pugnæ laudumque cupidine flagrans,

Dura pati cursuque pedum bene docta iuventus,

Lecta ultra montes, propere venit agmine facto.

Iungitur huic acies, cui præcoqua signa senectæ

415

At iuvenile decus; nam duro ingrata labori

Arva Tavignani exercent. Qui litus eoum

Aleriæ, silvamque colunt, quos præda vicissim

In morem conversa iuvat: tum callida pubes

Corpore præstanti, quam castaneæ hirsutæ

420

Semper alunt. Lætam silva felicis olivæ,

Tellurem linquens, posita vix falce, colonus

Arma capita. Foribus viduantur compita clausis.

Balanei, genus impavidum, quod plurima gessit

Bella tulitque animo, fidens vestigia fixit

425

Improperata super spirantes stragis acervos,

Noctivagos domuit lemures, lamiasque prehendit

Crinibus, et toties haustum evomuisse cruorem

Compulit infantum: hæc placido gens lumine vidit

Vertier infernos angues in mille figuras

430

Ore reiectantes ignem, aligerumque draconem

Flammigeris instare iubis; pallescere lunam

Nubibus obductam, iaculari fulmina cælum,

Imbribus et foedis manare horrentia monstra:

Tum volvi rupes de monte, dehiscere tandem

435

Sub pedibus multo tremefactam murmure terram,

Quæsitosque ipsis aperire in faucibus orci

Thesauros vidit, vel se vidisse putavit.

Conveniunt stipantque ducem qua Golus in imas

Quærit iter valles et saxa sonantia volvit».

440

«Tum Pater accensis sedata mente profatur:

Tandem nota patent vobis mendacia Galli,

Sanguine qui tingens ramum pacalis olivæ

Abscidit arte caput Cyrni, terrasque propinquas

Ingruit incessu tacito; mihi lædere famam

445

Dum studet invento, et civile resolvere corpus.

Iam probrum non ipse meum, sed acerba timebam

Fata inopis Patriæ; furiisque latentibus actos

Vos libertatem, pro libertatis amore,

Incautos propriis manibus mactare dolebam.

450

Qui vos comprendit perplexæ indagine fraudis,

Nunc ferus hostis ovat, dictisque minacibus instat.

O tandem memores priscæ virtutis, iniquos

Rumpamus ferro casses! Mors libera præstat

Servili vitæ. Quin et defendere nobis

455

Rura paterna decet, quæ prima alimenta dedere,

Natalemque domum, et blandæ cunabula prolis,

Et sanctum thalami decus, atque altaria puræ

Virginis, atque patrum cineres, monumentaque avorum.

Hostis adest Gallus, quem nostri sæpe parentes,

460

Vos quoque, tutantem Ligurum sæva arma fugastis.

Eia agite unanimes, Superosque in vota vocantes,

In ferrum sancta pro libertate ruamus. –

Dixerat: et celeres densum rapiuntur in hostem,

Et passim miscent animoso bella tumultu».

465

«Tu nostrum discrimen iners, OEnotria, cernis,

Ipsa tui decoris rerumque oblita tuarum?

Nec te tanta movent vicina pericula, et hostis

Instantis, violenta manus? Nec prisca parentum

Gloria, sæclorum victrix, nec cura nepotum,

470

Nec peritura movet crudeli funere Cyrnus?

Si cadit illa, cades simili confracta ruina.

Prærupti haud aliter delapsum vertice montis

Saxum immane, nucem, subiectæ vallis honorem,

Proterit, et sociis consertam vitibus ulmum.

475

Contemptrix fidei, molitrix Gallia fraudum,

Te insidiatur hians, affectat regna tuorum.

Si tibi prisca iuvat componere gesta futuris,

Heu pede calcatum luteo vestigia pectus

Gallica servat adhuc, scelerataque turpibus ora

480

Stant maculis quas non Arnus, non Abdua lavit»...

«Pressus ubique hostis (quanta vi dicere non est;

Hæc etenim bene nota tibi) trepidus fugit, ipso

In terrore furens, et diruit obvia late.

Agmina captivos, mæstum disiecta per agrum,

485

Deservere: iacent confossa cadavera nudo

Fusa solo, lucemque natantia lumina quærunt.

Victi castra petunt. At nos per libera passim

Compita, servatos haud pauco sanguine fratres,

Immanisque iuvat vestigia visere belli.

490

Diruta tecta iacent, crepitantque halantia flammam.

Plena patent feno, Iesu, tua templa; sacerdos

Corruit ante piis nudata altaria donis.

Ac veluti balans macie confecta trementi

Concidit ad gelidos hiberni temporis imbres;

495

Sic percussa iacet iam primo militis ictu

Frigida anus, terramque premit cervice cruenta.

Fortis inexpleta transfixa libidine virgo

Aspectat resupina polum, sanctumque pudorem

Servat adhuc vultu. Super impia militis arma

500

Vir miser occubuit, thalami dum sacra tuetur

Iura: viro coniuncta iacet fidissima coniux,

Et pueros complexa tenet; dum nata cruorem

Parvula sugit hians, de vulnere matris obortum».

Haec belli, haec pacis, sunt foederis improba vobis

505

Haec iura: hinc temerata fides, hinc foedus iniquum,

firmatum dolo judiccis, sub imagine Pacis,

Funera, perniciem, truculentaque bella tulere.

«Nunc iterum fidei vos inviolabile nomen

Iactare audetis? Promissa et pignus honoris

510

Nomina vana, virum deliramenta bonorum

Sunt vobis. Quovis mercabile crimine regnum». –

Hæc tulit impatiens miles, qui plura loquenti

Interfatus erat, iam respondere paratus.

Rupibus interea obiectis 1) aurora refulgens

515

Dat finem dictis, equitemque ad castra reducit.

 

――――――――

 

1) Tom. Pulc[h]ra sed adverso de monte