shtern oyfn dakh

96 lider, Bukaresht 1929

di balade fun di shabes-likht

«shteyt der monakh in fintstern tsel»

di balade fun di toesn

«kranker kop in nakhtishn fentster»

di balade funem vaysn shayn

«genug geyomert, tekhterl»

di balade fun dem layzikn mit dem gekreytsiktn

«shteyt der layziker oyfn tunkeln shlyakh»

der novi

«kh'bin der novi, vos hot farloyrn»

di balade funem farloyrenem shefele

«a mol iz geven a pastekhl»

 

zamlung un redaktsye fun di tekstn:

Heinrich Mohringer

_______________________________________________________________________

di balade fun di shabes-likht

shteyt der monakh in fintstern tsel

un zayne oygn brenen –

«yunge makhsheyfe, ven vestu a mol

dem zilbernem tseylem derkenen,

un Yezusn undzer har?»

zogt dos meydl: «vi ken ikh den

in hant dem tseylem nemen,

az ikh zol mayn mames shabes-likht

di goldene farshemen, –

vi ken ikh es, shvartser monakh?»

«yunge makhsheyfe, dem tseylem a kush,

un Yezus vet dikh derleyzn

fun der klipe, vos loyert in dir

un fun dem gayst dem beyzn,

vos zingt fun dayne lipn arop!»

zogt dos meydl: «vi ken ikh den

mit di lipn dem tseylem barirn,

az ikh zol di goldene shabes-likht

oyf eybik shoyn farlirn, –

vi ken ikh es, shvartser monakh?»

«derken dayn lebn, derken dayn toyt,

s'iz yede rege tayer.

vos zestu, meydl, durkh der shoyb?»

«ikh ze a blutik fayer

un blutike shotns oyf dayn gevant!»

geyt der monakh un dos meydl geyt,

di hent mit shtrik gebundn.

un hundert finger hobn mit a mol

sharfer dos fayer getsundn -

dos royte fayer oyfn shvartsn step.

un az dos fayer hot oysgebrent

un dos groe ash iz geblibn,

hobn zikh oyfn ash tsebrent

goldene shabes-likht zibn,

goldene shabes-likht zibn ...

די באַלאַדע פֿון די שבת־ליכט

שטײט דער מאָנאַך אין פֿינצטערן צעל

און זײַנע אױגן ברענען –

«יונגע מכשפֿה, װען װעסטו אַ מאָל

דעם זילבערנעם צלם דערקענען,

און יעזוסן אונדזער האַר?»

זאָגט דאָס מײדל: «װי קען איך דען 

אין האַנט דעם צלם נעמען,

אַז איך זאָל מײַן מאַמעס שבת־ליכט

די גאָלדענע פֿאַרשעמען, –

װי קען איך עס, שװאַרצער מאָנאַך?»

«יונגע מכשפֿה, דעם צלם אַ קוש,

און יעזוס װעט דיך דערלײזן

פֿון דער קליפּה, װאָס לױערט אין דיר

און פֿון דעם גײַסט דעם בײזן,

װאָס זינגט פֿון דײַנע ליפּן אַראָפּ!»

זאָגט דאָס מײדל: «װי קען איך דען 

מיט די ליפּן דעם צלם באַרירן,

אַז איך זאָל די גאָלדענע שבת־ליכט

אױף אײביק שױן פֿאַרלירן, –

װי קען איך עס, שװאַרצער מאָנאַך?»

«דערקען דײַן לעבן, דערקען דײַן טױט,

ס'איז יעדע רגע טײַער.

װאָס זעסטו, מײדל, דורך דער שױב?»

«איך זע אַ בלוטיק פֿײַער

און בלוטיקע שאָטנס אױף דײַן געװאַנט!»

גײט דער מאָנאַך און דאָס מײדל גײט,

די הענט מיט שטריק געבונדן.

און הונדערט פֿינגער האָבן מיט אַ מאָל

שאַרפֿער דאָס פֿײַער געצונדן –

דאָס רױטע פֿײַער אױפֿן שװאַרצן סטעפּ.

און אַז דאָס פֿײַער האָט אױסגעברענט

און דאָס גראָע אַש איז געבליבן,

האָבן זיך אױפֿן אַש צעברענט

גאָלדענע שבת־ליכט זיבן,

גאָלדענע שבת־ליכט זיבן...

kval: itzikmanger.com

di balade fun di toesn

kranker kop in nakhtishn fentster.

hent rufn got. un oygn – geshpenster.

shteyt oyfn dakh fun der nakhtisher shul

a shames, vos noygt zikh un ruft in der shtil:

«in shul arayn, vemen s'shrekt di nakht!

dos likhtl in kloyz, hob ikh oysgetrakht!»

kletert akegn oyf kloystervant

a galekh a shvartser, dem tseylem in hant.

«in kloyster arayn, vemen s'shrekt di nakht!

dos likhtl vos brent hob ikh oysgetrakht.»

fibert di nakht, der vint un der regn,

kumen tsu shvimen fun vegn un shtegn

a hayfale goyim, a hayfale yidn

fun nakht-aziln, fun merk un yaridn.

tapn zey blinde un zukhn di tirn –

«ver s'hot gerufn – der zol undz firn!»

blitst oyf a rege a toes-shayn –

geyen di goyim in shul arayn.

blitst oyf a rege a toes-shayn –

geyen di yidn in kloyster arayn.

farriglt di nakht hinter ale di tirn –

dos likht vos ken rufn, dos likht ken farfirn.

tseveynt zikh der kop in nakhtishn fentster,

kop vos trakht got un zet eybik geshpenster.

די באַלאַדע פֿון די טעותן

קראַנקער קאָפּ אין נאַכטישן פֿענצטער.

הענט רופֿן גאָט. און אױגן – געשפּענסטער.

שטײט אױפֿן דאַך פֿון דער נאַכטישער שול

אַ שמשׂ, װאָס נױגט זיך און רופֿט אין דער שטיל:

«אין שול אַרײַן, װעמען ס'שרעקט די נאַכט!

דאָס ליכטל אין קלױז, האָב איך אױסגעטראַכט!»

קלעטערט אַקעגן אױף קלױסטערװאַנט

אַ גלח אַ שװאַרצער, דעם צלם אין האַנט.

«אין קלױסטער אַרײַן, װעמען ס'שרעקט די נאַכט!

דאָס ליכטל װאָס ברענט האָב איך אױסגעטראַכט.»

פֿיבערט די נאַכט, דער װינט און דער רעגן,

קומען צו שװימען פֿון װעגן און שטעגן

אַ הײַפֿאַלע גױיִם, אַ הײַפֿאַלע ייִדן

פֿון נאַכט־אַזילן, פֿון מערק און ירידן.

טאַפּן זײ בלינדע און זוכן די טירן –

«װער ס'האָט גערופֿן – דער זאָל אונדז פֿירן!»

בליצט אױף אַ רגע אַ טעות־שײַן –

גײען די גױיִם אין שול אַרײַן.

בליצט אױף אַ רגע אַ טעות־שײַן –

גײען די ייִדן אין קלױסטער אַרײַן.

פֿאַרריגלט די נאַכט הינטער אַלע די טירן –

דאָס ליכט װאָס קען רופֿן, דאָס ליכט קען פֿאַרפֿירן.

צעװײנט זיך דער קאָפּ אין נאַכטישן פֿענצטער,

קאָפּ װאָס טראַכט גאָט און זעט אײביק געשפּענסטער.

kval: itzikmanger.com

di balade funem vaysn shayn

«genug geyomert, tekhterl,

un oysgeveynt dem payn!»

«ze mame, oyfn fon fun nakht

a vaysn kiln shayn.»

«a toes-likht, mayn tekhterl,

a toes-likht, nit mer.

oyf puste velder zol es geyn

un shoyn nit kumen mer.»

«vi ken es den a toes-likht,

a toes-likht nor zayn?

s'tsaplt dokh mayn eygn harts

in vaysn kiln shayn.»

«zog gikher krishme, tekhterl,

got veyst, vos dos batayt!»

«der vayser shayn iz, mameshi,

a ruf fun yener zayt.

un az men ruft, vi ken ikh den,

vi tor ikh den nit geyn?

tsi ken ikh den mayn eygn harts

lozn dort aleyn?»

in droysn iz a shturemvint,

in droysn iz a shney.

«eyn rege nokh, du vayser shayn,

eyn rege un ikh gey.» –

zi khapt oyf zikh dos shalekhl,

dos shalekhl iz royt.

un royter nokh ir eygn blut

un vays der shayn fun toyt.

di mame shteyt baym fentsterl

un kukt un kukt zikh ayn,

un zet dem meydl-siluet

fargeyn in vaysn shayn.

די באַלאַדע פֿונעם װײַסן שײַן

«גענוג געיאָמערט, טעכטערל,

און אױסגעװײנט דעם פּײַן!»

«זע מאַמע, אױפֿן פֿאָן פֿון נאַכט

אַ װײַסן קילן שײַן.»

«אַ טעות־ליכט, מײַן טעכטערל,

אַ טעות־ליכט, ניט מער.

אױף פּוסטע װעלדער זאָל עס גײן

און שױן ניט קומען מער.»

«װי קען עס דען אַ טעות־ליכט,

אַ טעות־ליכט נאָר זײַן?

ס'צאַפּלט דאָך מײַן אײגן האַרץ

אין װײַסן קילן שײַן.»

«זאָג גיכער קרישמע, טעכטערל,

גאָט װײסט, װאָס דאָס באַטײַט!»

«דער װײַסער שײַן איז, מאַמעשי,

אַ רוף פֿון יענער זײַט.

און אַז מען רופֿט, װי קען איך דען,

װי טאָר איך דען ניט גײן?

צי קען איך דען מײַן אײגן האַרץ

לאָזן דאָרט אַלײן?»

אין דרױסן איז אַ שטורעמװינט,

אין דרױסן איז אַ שנײ.

«אײן רגע נאָך, דו װײַסער שײַן,

אײן רגע און איך גײ.» –

זי כאַפּט אױף זיך דאָס שאַלעכל,

דאָס שאַלעכל איז רױט.

און רױטער נאָך איר אײגן בלוט

און װײַס דער שײַן פֿון טױט.

די מאַמע שטײט בײַם פֿענצטערל

און קוקט און קוקט זיך אײַן,

און זעט דעם מײדל־סילועט

פֿאַרגײן אין װײַסן שײַן.

kval: itzikmanger.com

di balade fun dem layzikn mit dem gekreytsiktn

shteyt der layziker oyfn tunkeln shlyakh,

un vekt dem gekreytsiktn funem shlof:

«ver hot dir gezogt, o, Yezus, ver,

az dayn kroyn iz heyliker fun mayn trer?

ver hot dir gezogt, o, Yezus, zog,

az dayn kroyn iz heyliker fun mayn plog?»

shtamlt Yezus: «ikh bin a kind,

un mayn heym iz der tseylem oyfn vint.»

shtamlt Yezus: «vey un dray mol vey

tsu mayn roytn friling oyfn vaysn shney.»

fibert der layziker: «vu iz mayn heym?

shpinvebs un nakht un vint un leym.

vu ikh shtel mayn trot, bin ikh in der fremd,

un layz, vi shtern, brenen in mayn hemd.

un dikh tsvey froyen vign dikh oyf vint,

eyne shtamlt: ‹gelibter!› un di tsveyte: ‹kind›.

far dayn yeder vund iz a lip faran,

vos heylikt dayn guf, gekreytster man.

far dayn yedn dorn zenen kni faran,

vos heylikn dayn kreyts, gekreytster man.

un ikh bin tsu di hint un shotns glaykh,

vos voyen hefker oyfn tunkeln shlyakh.»

shtamlt Yezus: «layziker, ikh gloyb,

az dray mol heylik iz dayn trer un shtoyb!»

un fun dem tseylem rint a zilbern geveyn,

shmeykhlt der layziker un lozt zikh freylekh geyn

mit shvere trit in shpetn dorf arayn

nokh a labn broyt, un nokh a bekher vayn.

די באַלאַדע פֿון דעם לײַזיקן מיט דעם געקרײציקטן

שטײט דער לײַזיקער אױפֿן טונקעלן שליאַך,

און װעקט דעם געקרײציקטן פֿונעם שלאָף:

«װער האָט דיר געזאָגט, אָ, יעזוס, װער,

אַז דײַן קרױן איז הײליקער פֿון מײַן טרער?

װער האָט דיר געזאָגט, אָ, יעזוס, זאָג,

אַז דײַן קרױן איז הײליקער פֿון מײַן פּלאָג?»

שטאַמלט יעזוס: «איך בין אַ קינד,

און מײַן הײם איז דער צלם אױפֿן װינט.»

שטאַמלט יעזוס: «װײ און דרײַ מאָל װײ

צו מײַן רױטן פֿרילינג אױפֿן װײַסן שנײ.»

פֿיבערט דער לײַזיקער: «װוּ איז מײַן הײם?

שפּינװעבס און נאַכט און װינט און לײם.

װוּ איך שטעל מײַן טראָט, בין איך אין דער פֿרעמד,

און לײַז, װי שטערן, ברענען אין מײַן העמד.

און דיך צװײ פֿרױען װיגן דיך אױף װינט,

אײנע שטאַמלט: ‹געליבטער!› און די צװײטע: ‹קינד›.

פֿאַר דײַן יעדער װוּנד איז אַ ליפּ פֿאַראַן,

װאָס הײליקט דײַן גוף, געקרײצטער מאַן.

פֿאַר דײַן יעדן דאָרן זענען קני פֿאַראַן,

װאָס הײליקן דײַן קרײץ, געקרײצטער מאַן.

און איך בין צו די הינט און שאָטנס גלײַך,

װאָס װאָיען הפֿקר אױפֿן טונקעלן שליאַך.»

שטאַמלט יעזוס: «לײַזיקער, איך גלױב,

אַז דרײַ מאָל הײליק איז דײַן טרער און שטױב!»

און פֿון דעם צלם רינט אַ זילבערן געװײן,

שמײכלט דער לײַזיקער און לאָזט זיך פֿרײלעך גײן

מיט שװערע טריט אין שפּעטן דאָרף אַרײַן

נאָך אַ לאַבן ברױט, און נאָך אַ בעכער װײַן.

tekst mit fartaytshung

der novi

kh'bin der novi, vos hot farloyrn

dos vort fun got oyfn veg tsu aykh.

itst shtey ikh a farshemter oyfn shlyakh,

un vikl mayn guf in zibn troyern.

zol ikh onklapn un rakhmim betn,

vayl ikh bin gekumen on a tropn treyst?

tsi zol ikh voglen, vi a foygl on a nest,

biz di mitn-nakht vet mikh tsetretn?

vint, du eybiker umru fun der velt,

simbol fun toes un fun voglen –

loz trinken fun dayne shvartse loglen

a vanderer, vi du on a getselt.

bliendiker shtern fun der nakht,

simbol fun blendenish un faln –

loz dayne letste goldene shtraln

a laykhtung zayn far mayn shtiler nakht.

zingendike taykhn fun der erd,

in ayere khvalyes blien vign-lider –

lozt mikh trinken un kholemen a mider

dem letstn kholem vos iz mir bashert.

dem letstn kholem – dem novi, vos hot farloyrn

dos vort fun got – oyfn veg tsu aykh,

un shteyt itst a farshemter oyfn shlyakh

un viklt zayn guf in zibn troyern.

דער נבֿיא

כ'בין דער נבֿיא, װאָס האָט פֿאַרלױרן

דאָס װאָרט פֿון גאָט אױפֿן װעג צו אײַך.

איצט שטײ איך אַ פֿאַרשעמטער אױפֿן שליאַך,

און װיקל מײַן גוף אין זיבן טרױערן.

זאָל איך אָנקלאַפּן און רחמים בעטן,

װײַל כ'בין געקומען אָן אַ טראָפּן טרײסט?

צי זאָל איך װאָגלען, װי אַ פֿױגל אָן אַ נעסט,

ביז די מיטן־נאַכט װעט מיך צעטרעטן?

װינט, דו אײביקער אומרו פֿון דער װעלט,

סימבאָל פֿון טעות און פֿון װאָגלען –

לאָז טרינקען פֿון דײַנע שװאַרצע לאָגלען

אַ װאַנדערער, װי דו אָן אַ געצעלט.

בליִענדיקער שטערן פֿון דער נאַכט,

סימבאָל פֿון בלענדעניש און פֿאַלן –

לאָז דײַנע לעצטע גאָלדענע שטראַלן

אַ לײַכטונג זײַן פֿאַר מײַן שטילער נאַכט.

זינגענדיקע טײַכן פֿון דער ערד,

אין אײַערע כװאַליעס בליִען װיגן־לידער –

לאָזט מיך טרינקען און חלומען אַ מידער

דעם לעצטן חלום װאָס איז מיר באַשערט.

דעם לעצטן חלום – דעם נבֿיא, װאָס האָט פֿאַרלױרן

דאָס װאָרט פֿון גאָט – אױפֿן װעג צו אײַך,

און שטײט איצט אַ פֿאַרשעמטער אױפֿן שליאַך

און װיקלט זײַן גוף אין זיבן טרױערן.

kval: Berkovich-Zametki-Forum

di balade funem farloyrenem shefele

a mol iz geven a pastekhl,

iz im farloyrn gegangen a shof.

geyt er barg aroyf, geyt er barg arop,

treft er an altn rov.

«rov, rov, alter rov,

kh'hob a shefele farloyrn,

a shefele a kleyns, an umetiks, a sheyns

hob ikh ongevoyrn.

Trilili hot es geheysn,

vi ale pastekher veysn.»

glet der rov di vayse bord,

glet zi un glet.

un ot, vos s'hot der alter rov

tsum pastekhl geredt:

«farloyrn iz farloyrn.

alemai a shtern – er blitst un shaynt,

un ot – shoyn ongevoyrn.»

geyt dos pastekhl, geyt un geyt,

kumt es tsu a gortn.

zet er a meydl in same vays,

tsvishn di blumen dortn.

«meydl, meydl in same vays,

kh'hob a shefele farloyrn,

an umetiks, a sheyns, a shefele a kleyns

hob ikh ongevoyrn.

Trilili hot es geheysn,

vi ale pastekher veysn.»

zogt dos meydl in same vays:

«farloyrn iz farloyrn,

alemai a blum – zi blit un blit,

un ot – shoyn ongevoyrn.»

geyt dos pastekhl, geyt un geyt,

treft er a betler an altn:

«alter betler, tsi veystu nit,

vu mayn shefele ligt bahaltn?»

der betler iz Elyohu Hanovi geven,

hot er im bay der hant genumen.

zenen zey gegangen a tog, a nakht,

biz zey zenen tsu a feld gekumen.

fun same gold iz dos feld geven,

a zilberner taykh in mitn.

un oyfn feld hot dos shefele getantst,

biz der tog hot zikh gebitn.

hot Elyohu Hanovi azoy gezogt:

«umzistike trern rinen.

farlirt a pastekhl zayn shefele in feld,

hot es got borekh hu gefunen.»

די באַלאַדע פֿונעם פֿאַרלױרענעם שעפֿעלע

אַ מאָל איז געװען אַ פּאַסטעכל,

איז אים פֿאַרלױרן געגאַנגען אַ שאָף.

גײט ער באַרג אַרױף, גײט ער באַרג אַראָפּ,

טרעפֿט ער אַן אַלטן רבֿ.

«רבֿ, רבֿ, אַלטער רבֿ,

כ'האָב אַ שעפֿעלע פֿאַרלױרן,

אַ שעפֿעלע אַ קלײנס, אַן אומעטיקס, אַ שײנס

האָב איך אָנגעװױרן.

טרילילי האָט עס געהײסן,

װי אַלע פּאַסטעכער װײסן.»

גלעט דער רבֿ די װײַסע באָרד,

גלעט זי און גלעט.

און אָט, װאָס ס'האָט דער אַלטער רבֿ

צום פּאַסטעכל גערעדט:

«פֿאַרלױרן איז פֿאַרלױרן.

אַלעמאַיִ אַ שטערן – ער בליצט און שײַנט,

און אָט – שױן אָנגעװױרן.»

גײט דאָס פּאַסטעכל, גײט און גײט,

קומט עס צו אַ גאָרטן.

זעט ער אַ מײדל אין סאַמע װײַס,

צװישן די בלומען דאָרטן.

«מײדל, מײדל אין סאַמע װײַס,

כ'האָב אַ שעפֿעלע פֿאַרלױרן,

אַן אומעטיקס, אַ שײנס, אַ שעפֿעלע אַ קלײנס

האָב איך אָנגעװױרן.

טרילילי האָט עס געהײסן,

װי אַלע פּאַסטעכער װײסן.»

זאָגט דאָס מײדל אין סאַמע װײַס:

«פֿאַרלױרן איז פֿאַרלױרן,

אַלעמאַיִ אַ בלום – זי בליט און בליט,

און אָט – שױן אָנגעװױרן.»

גײט דאָס פּאַסטעכל, גײט און גײט,

טרעפֿט ער אַ בעטלער אַן אַלטן:

«אַלטער בעטלער, צי װײסטו ניט,

װוּ מײַן שעפֿעלע ליגט באַהאַלטן?»

דער בעטלער איז אליהו הנבֿיא געװען,

האָט ער אים בײַ דער האַנט גענומען.

זענען זײ געגאַנגען אַ טאָג, אַ נאַכט,

ביז זײ זענען צו אַ פֿעלד געקומען.

פֿון סאַמע גאָלד איז דאָס פֿעלד געװען,

אַ זילבערנער טײַך אין מיטן.

און אױפֿן פֿעלד האָט דאָס שעפֿעלע געטאַנצט,

ביז דער טאָג האָט זיך געביטן.

האָט אליהו הנבֿיא אַזױ געזאָגט:

«אומזיסטיקע טרערן רינען.

פֿאַרלירט אַ פּאַסטעכל זײַן שעפֿעלע אין פֿעלד,

האָט עס גאָט ברוך הוא געפֿונען.»

kval: itzikmanger.com