oysklayb fun lider

margaritkelekh (1909)

tsvishn (1924)

mit zikh tsu bleybn (1927)

mir lebn mit zikhroynes (1929)

a kafe-lid (1930)

_______________________________________________________________________

margaritkelekh

muzik

in veldl, baym taykhl,

dort zaynen gevaksen

margaritkelekh elent un klayn –

vi klayninke zunen mit vaysinke shtraln,

mit vaysinke – trala – la – la.

gegangen iz khavele shtil un farkholemt

tzulozn di gold-blonde tzep,

dos heldzl antbloyzt

un gemurmlt, gezungen,

a lidele: trala – la – la!

do kumt ir antkegn a bokher a sheyner,

mit lokn mit shvarze vi pekh,

er flamt mit di oygn

un entfert ir lustik

un entfert ir: trala – la – la...

– vos zukhstu da, meydl,

vos hastu farloyrn,

vos vilstu gefinen in graz?

– ikh zukh margaritkeles,

farroytlt zikh khavele,

farroytlt zikh, trala – la – la...

– du zukhst nokh?

un ikh hob shoyn take gefunen

di shenste margaritke in vald,

a margaritke mit zep

un mit oygn safiren

mit eygelekh, trala – la – la...

nayn, kh'hob shoyn margaritkes,

ikh hob zikh fargesn...

ikh zukh ... da nit veyt iz a kvel...

– der kval iz geshlosn,

an mir bleybstu durstik

beym kvelkhele, trala – la – la...

– ikh vil gor nit trinken,

ikh zukh mir a shatn –

di zun bakt areyn azoy hays...

– meyne har zeynen shvartzer

un kiler vi shatns

in sheldele, trala – la – la...

– durshtik mayn meydele?

mid iz mayn kleyninke?

tzi meg men zi nemen baym hant?

tzi meg men zi gletn? tzi meg men zi kushn?

tzi meg men nor ... trala – la – la.

a, loz mikh, me tar nit,

di mame zogt me tar nit

mayn mame iz alt un iz beyz...

– vu mame? wer mame?

da zeynen nor beymer,

nor beymelekh, trala – la – la...

– me zet! keyner zet nit...

me hert! keyner hert nit.

dos veldl iz blind un gedikht.

umarem mikh, zise!... du zest ikh bin ruik,

ikh kush dikh nor... trala – la – la...

– du libst mikh? – ikh lib dikh!

– du shemst dikh? ikh shem zikh

– a, lib mikh un shem dikh un shvayg,

un ze vi es mishn zikh pekh-shvartze kroyzn

mit goldene... trala – la – la.

di zun iz fargangen,

der bokher farshvundn,

un khavele zitzt nokh in vald.

zi kukt in der veyt

un murmlt farkholemt

dos lidele: trala – la – la.

1909

מארגאריטקעלעך

אין וועלדל, ביים טייכל,

דארט זיינען געוואקסן

מארגאריטקעלעך עלנט און קליין -

ווי קליינינקע זונען מיט ווייסינקע שטראלן,

מיט ווייסינקע - טראלא-לא-לא!

געגאנגען איז חוהלע שטיל און פארחלומט,

צולאזן די גאלד-בלאנדע צעפ,

דאס העלדזל אנטבלויזט

און געמורמלט, געזונגען

א לידעלע: טראלא-לא-לא!

דא קומט איר אנטקעגן א בחור א שיינער,

מיט לאקן מיט שווארצע ווי פעך,

ער פלאמט מיט די אויגן

און ענטפערט איר לוסטיק,

און ענטפערט איר: טראלא-לא-לא...

- וואס זוכסטו דא, מיידל,

וואס האסטו פארלוירן,

וואס ווילסטו געפינען אין גראז?

- איך זוך מארגאריטקעלעס,

- פאררייטלט זיך חוה,

פאררייטלט זיך, טראלא-לא-לא...

- דו זוכסט נאך?

און איך האב שוין טאקע געפונען

די שענסטע מארגאריטקע אין וואלד,

א מארגאריטקע מיט צעפ

און מיט אויגן סאפורן,

מיט אויגעלעך, טראלא-לא-לא...

- ניין, כ'האב שוין מארגאריטקעס,

איך האב זיך פארגעסן...

איך זוך... דא ניט ווייט איז א קוואל...

- דער קוואל איז געשלאסן,

אן מיר בלייבסטו דורסטיק

ביים קוועלכעלע, טראלא-לא-לא...

- איך וויל גאר ניט טרינקען,

איך זוך מיר א שאטן -

די זון באקט אריין אזוי הייס...

- מיינע האר זיינען שווארצער

און קילער ווי שאטנס

אין וועלדעלע, טראלא-לא-לא...

- דורשטיק מיין מיידעלע?

מיד איז מיין קליינינקע?

צי מעג מען זי נעמען ביים האנט?

צי מעג מען זי גלעטן? צי מעג מען זי קושן?

צי מעג מען נאר... טראלא-לא-לא...

- א, לאז מיך, מע טאר ניט,

די מאמע זאגט, מע טאר ניט!

מיין מאמע איז אלט און איז בייז...

- ווו מאמע? ווער מאמע?

דא זיינען נאר ביימער,

נאר ביימעלעך, טראלא-לא-לא...

- מע זעט! קיינער זעט ניט...

מע הערט! קיינער הערט ניט...

דאס וועלדל איז בלינד און געדיכט.

אומארעם מיך, זיסע!... דו זעסט איך בין רויק,

איך קוש דיך נאר... טראלא-לא-לא...

דו ליבסט מיך? - איך ליב דיך!

- דו שעמסט דיך? - איך שעם מיך...

- א, ליב מיך און שעם דיך און שווייג,

און זע ווי עס מישן זיך פעך-שווארצע קרויזן

מיט גאלדענע... טראלא-לא-לא!

די זון איז פארגאנגען,

דער בחור פארשווונדן,

און חוהלע זיצט נאך אין וואלד.

זי קוקט אין דער ווייט

און מורמלט פארחלומט

דאס לידעלע: טראלא-לא-לא.

tsvishn

geshrokhn

1

oylem habe farkoyft far a kapele glik –

meyster, men vet dikh bashtrofn!

a velt nit-derhublt, vi marmor a shtik,

vet dikh tsudrikn, ven du vest shlofn.

nit-derzogte nbu|os, ze, hinken in gas,

un veynen faryosemt af trepn!

af roykhike funken, dayen libe un has,

di geystike betler tseshlepn.

un verter-payatsn kopirn dayen shvung

un kvitshen? «nokh beser, nokh hekher!»

vest oyfshteyn tsereytst, es iz trukn di tsung

un leydig der erdisher bekher. –

2

der frimorgn geyt avek tog-ayn tog-oys in troymen,

di liblekhe biz-mitok-tseyt – in yoytsi zayen far leyt.

du trinkst un veyst nit vos, gedanken-khvalyes shoymen.

bulk-bulk der royter veyn, di oygn kukn veyt.

iber turem kukn zey in denkmol un muzeum,

vi rengboygns tapndik dem valdikn ek-velt;

un untn yogt a gas un roykhert petroleum

tsum opgot fun der shtodt, fun shmuts, fun «tseyt iz gelt»...

es vorenen kluge freynd? «zeh, hit zikh far tramveyen!

un shneydstu durkh a gas, fartrakht zikh nit un kuk»!

un zeen nit vi s'faln tsetrotene un shreyen

gedanken-odlerlekh – tsum kretsevdikn bruk.

3

di yugnt iz avek, dos zolstu in der shtil

dir zogn! –

ven s'falt der ovnt-tsu, in vinkl zegt a gril

un gleker in der veytns klogn.

dem bekher oysgetrunken bizn tifn dek,

genosn.

af dem veysn tishtekh brent a royter flek.

blut tsi veyn hostu fargosn?

di grokayt falt vi shney, di flekn vet zi gikh

farvishn.

un bleybn vet a nar, vet kneypn zikh in plikh

un klapn kop on kishn.

4

dayen leyad kumt vider on fun veytns af a khvalye,

zi reyt in veysn shoym vi af moshiyekh|s ferd;

in himl sheynen vider gelbe margeritkes

un shtern kluge blyen af der griner erd.

vi reykh es hengt dos grins un gist zikh iber boymer!

di blyekhts – shoym un shpitsn, hoyfns roza-krep;

es flyen fish un zilber-shvalbn shvimen,

un meydlekh blonde trogn zunen af di kep.

dayen leyad shist op a blits a shtumen, on a duner,

di finger deyne tsitern fun umgerikhter kraft;

es kukt zikh liblekh on di shtrenge velt un vinkt dir?

«gebentsht iz alts vos leydt un boyt, vos veynt un shaft.»

es vern veykh un tsart fardarte pergamentn,

di oysyes – oyglekh shvarts mit feyerlekh in blik;

hoyb, meyster, af un shlog mit hast dayen sharfe dlote!

un hak dayen hero oys fun tempn khaos-shtik.

pariz, 1924 (kval: Anthology of Yiddish Poetry)

צװישן

1

עולם הבא פֿאַרקױפֿט פֿאַר אַ קאַפּעלע גליק -

מײסטער, מען װעט דיך באַשטראָפֿן!

אַ װעלט ניט־דערהובלט, װי מאַרמאָר אַ שטיק,

װעט דיך צודריקן, װען דו װעסט שלאָפֿן.

ניט־דערזאָגטע נבואות, זע, הינקען אין גאַס,

און װײנען פֿאַריתומט אױף טרעפּן!

אױף רױכיקע פֿונקען, דײן ליבע און האַס,

די גײסטיקע בעטלער צעשלעפּן.

און װערטער-פּאַיאַצן קאָפּירן דײן שװאונג

און קװיטשען׃ «נאָך בעסער, נאָך העכער!»

װעסט אױפֿשטײן צערײצט, עס איז טרוקן די צונג

און לײדיג דער ערדישער בעכער. -

2

דער פֿרימאָרגן גײט אַװעק טאָג־אײַן טאָג־אױס אין טרױמען,

די ליבלעכע ביז־מיטאָק־צײט - אין יוצא זײן פֿאַר לײט.

דו טרינקסט און װײסט ניט װאָס, געדאַנקען־כװאַליעס שױמען.

בולק־בולק דער רױטער װײן, די אױגן קוקן װײט.

איבער טורעם קוקן זײ אין דענקמאָל און מוזעאום,

װי רענגבױגנס טאַפּנדיק דעם װאַלדיקן עק־װעלט;

און אונטן יאָגט אַ גאַס און רױכערט פּעטראָלעאום

צום אָפּגאָט פֿון דער שטאָדט, פֿון שמוץ, פֿון «צײט איז געלט»...

עס װאָרענען קלוגע פֿרײנד׃ «זעה, היט זיך פֿאַר טראַמװײען!

און שנײדסטו דורך אַ גאַס, פֿאַרטראַכט זיך ניט און קוק»!

און זעען ניט װי ס'פֿאַלן צעטראָטענע און שרײען

געדאַנקען־אָדלערלעך - צום קרעצעװדיקן ברוק.

3

די יוגנט איז אַװעק, דאָס זאָלסטו אין דער שטיל

דיר זאָגן! -

װען ס'פֿאַלט דער אָװנט־צו, אין װינקל זעגט אַ גריל

און גלעקער אין דער װײטנס קלאָגן.

דעם בעכער אױסגעטרונקען ביזן טיפֿן דעק,

גענאָסן.

אױף דעם װײסן טישטעך ברענט אַ רױטער פֿלעק.

בלוט צי װײן האָסטו פֿאַרגאָסן?

די גראָקײט פֿאַלט װי שנײ, די פֿלעקן װעט זי גיך

פֿאַרװישן.

און בלײבן װעט אַ נאַר, װעט קנײפּן זיך אין פּליך

און קלאַפּן קאָפּ אָן קישן.

4

דײן ליד קומט װידער אָן פֿון װײטנס אױף אַ כװאַליע,

זי רײט אין װײסן שױם װי אױף משיחס פֿערד;

אין הימל שײנען װידער געלבע מאַרגעריטקעס

און שטערן קלוגע בליען אױף דער גרינער ערד.

װי רײך עס הענגט דאָס גרינס און גיסט זיך איבער בױמער!

די בליעכץ - שױם און שפּיצן, הױפֿנס ראָזאַ־קרעפּ;

עס פֿליען פֿיש און זילבער־שװאַלבן שװימען,

און מײדלעך בלאָנדע טראָגן זונען אױף די קעפּ.

דײן ליד שיסט אָפּ אַ בליץ אַ שטומען, אָן אַ דונער,

די פֿינגער דײנע ציטערן פֿון אומגעריכטער קראַפֿט;

עס קוקט זיך ליבלעך אָן די שטרענגע װעלט און װינקט דיר׃

«געבענטשט איז אַלץ װאָס לײדט און בױט, װאָס װײנט און שאַפֿט.»

עס װערן װײך און צאַרט פֿאַרדאַרטע פּערגאַמענטן,

די אותיות - אױגלעך שװאַרץ מיט פֿײערלעך אין בליק;

הױב, מײסטער, אױף און שלאָג מיט האַסט דײן שאַרפֿע דלאָטע!

און האַק דײן העראָ אױס פֿון טעמפּן האַאָס־שטיק.

פּאַריז, 1924.

mit zikh tsu bleybn

geshrokhn

mit zikh tsu bleybn oyg af oyg –

dos iz a groyser shrek;

dos iz a shpiglen zikh in tom

a shvindl-trep on ek.

di shtilkayt veynt. di pustkayt bloyt –

a mdbr ibern kop;

men loyft tsum tuml, tsu a lomp.

tsum paredikn top.

men vasert-tsu di biterkayt,

men tsiblt zi, men zist;

men tulyet zikh tsu yedn hunt,

men varemt zikh in mist.

men greyt af vinter libshaft on,

vi holts un naft un koyl –:

«ikh – dir a lign un du – mir,

un s'iz unz beydn voyl...!»

* * *

mikh tsit tsu yene, vemens vig

a shturem hot gevigt;

ver s'iz gevaksn hart un frey,

mit got un sheyd tsekrigt.

ver s'hit zikh zinken, vi a flig,

in klepedikn glik;

tsi, vi a ferd, gepentet shteyn

in freyndshaftlekhe shtrik.

ver groyse veytokn bahalt,

vi perl in a shank;

un teylt un zeyt zayen bisl freyd

un shemt zikh far a dank.

di hent ful kraft, di zel ful likht,

der ponem vi a shteyn...

nor der kon ruik onkukn,

in velt-tom, zikh aleyn.

pariz, 1927 (kval: Anthology of Yiddish Poetry)

מיט זיך צו בלײבן

מיט זיך צו בלײבן אױג אױף אױג -

דאָס איז אַ גרױסער שרעק;

דאָס איז אַ שפּיגלען זיך אין תּהום

אַ שװינדל-טרעפּ אָן עק.

די שטילקײט װײנט. די פּוסטקײט בלױט -

אַ מדבר איבערן קאָפּ;

מען לױפֿט צום טומל, צו אַ לאָמפּ.

צום פּאַרעדיקן טאָפּ.

מען װאַסערט-צו די ביטערקײט,

מען ציבלט זי, מען זיסט;

מען טוליעט זיך צו יעדן הונט,

מען װאַרעמט זיך אין מיסט.

מען גרײט אױף װינטער ליבשאַפֿט אָן,

װי האָלץ און נאַפֿט און קױל -:

«איך - דיר אַ ליגן און דו - מיר,

און ס'איז אונז בײדן װאױל...!»

* * *

מיך ציט צו יענע, װעמענס װיג

אַ שטורעם האָט געװיגט;

װער ס'איז געװאַקסן האַרט און פֿרײ,

מיט גאָט און שד צעקריגט.

װער ס'היט זיך זינקען, װי אַ פֿליג,

אין קלעפּעדיקן גליק;

צי, װי אַ פֿערד, געפּענטעט שטײן

אין פֿרײנדשאַפֿטלעכע שטריק.

װער גרױסע װײטאָקן באַהאַלט,

װי פּערל אין אַ שאַנק;

און טײלט און זײט זײן ביסל פֿרײד

און שעמט זיך פֿאַר אַ דאַנק.

די הענט פֿול קראַפֿט, די זעל פֿול ליכט,

דער פּנים װי אַ שטײן...

נאָר דער קאָן רואיק אָנקוקן,

אין װעלט-תּהום, זיך אַלײן.

פּאַריז, 1927.

mir lebn mit zikhroynes

geshrokhn

mir lebn mit zikhroynes – gebrakht fun yener zeyt, –

gute briderlekh, genug tsu leygn!

farlorn shtetlekh, shtot nokh nit fardeyt,

ver s'iz nor oyfrikhtik zol beser shveygn.

genug bageystert zikh fun damf un hast un roykh,

fun eyzn-brazgerey, fun eleveytors-brumen;

genug geflirtevet af volknkratsers hoykh

un bagosn mit mashinen-oyl di blumen!

dos iz alts opgefarbte mist, barimerey

fun shul-inglekh vos roykhern tsigarn? –

«es iz undz voyl, es iz geshmak, ay, ay!»

un in der shtil ... men ken dos blut nit narn.

undz shtikt dos fiberdike otemen mit naft

fun di, in kuper, eyngeshlosene teyvolim;

fun opgehakte vortslen trift undz royt der zaft,

bay yedn gas-vinkl tsetrotn ligt a kholem.

a dinst tsu zayen hobn mir bashafn di mashin

un tsu an opgetin hot zi zikh gikh derhoybn;

zi tret di kinder undzere – gulmdik, on zin,

un mir farpoykn zeyer shrey un ... gloybn, gloybn.

mir «feyfn» af gefil? s'iz opgelebt un alt!

un kukn oys, in shtoyb fun zig un gedule?

tsi kumt nit a moshiyekh, borves, fun a groysn vald

undz oystsuleyzn ... o, grine, letste geule!

1929 (kval: Anthology of Yiddish Poetry)

מיר לעבן מיט זכרונות

מיר לעבן מיט זכרונות - געבראַכט פֿון יענער זײט, -

גוטע ברידערלעך, גענוג צו לײגן!

פֿאַרלאָרן שטעטלעך, שטאָט נאָך ניט פֿאַרדײט,

װער ס'איז נאָר אױפֿריכטיק זאָל בעסער שװײגן.

גענוג באַגײסטערט זיך פֿון דאַמף און האַסט און רױך,

פֿון אײזן־בראַזגערײ, פֿון עלעװײטאָרס־ברומען;

גענוג געפֿלירטעװעט אױף װאָלקנקראַצערס הױך

און באַגאָסן מיט מאַשינען־אױל די בלומען!

דאָס איז אַלץ אָפּגעפֿאַרבטע מיסט, באַרימערײ

פֿון שול־אינגלעך װאָס רױכערן ציגאַרן׃ -

«עס איז אונדז װאויל, עס איז געשמאַק, אַי, אַי!»

און אין דער שטיל...מען קען דאָס בלוט ניט נאַרן.

אונדז שטיקט דאָס פֿיבערדיקע אָטעמען מיט נאַפֿט

פֿון די, אין קופּער, אײנגעשלאָסענע טײװאָלים;

פֿון אָפּגעהאַקטע װאָרצלען טריפֿט אונדז רױט דער זאַפֿט,

בײַ יעדן גאַס־װינקל צעטראָטן ליגט אַ חלום.

אַ דינסט צו זײן האָבן מיר באַשאַפֿן די מאַשין

און צו אַן אָפּגעטין האָט ז י זיך גיך דערהױבן;

זי טרעט די קינדער אונדזערע - גולמדיק, אָן זין,

און מיר פֿאַרפּױקן זײער שרײ און... גלױבן, גלױבן.

מיר "פֿײפֿן" אױף געפֿיל׃ ס'איז אָפּגעלעבט און אַלט!

און קוקן אױס, אין שטױב פֿון זיג און גדולה׃

צי קומט ניט אַ משיח, באָרװעס, פֿון אַ גרױסן װאַלד

אונדז אױסצולײזן... אָ, גרינע, לעצטע גאולה!

1929.

a kafe-lid

geshrokhn

der vos hot keyn heym nit mer,

un hot nit keyn gelibte, –

velkt in kafe-hoyz aleyn

teg un nekht batribte.

glantst arum gemakhte gold,

blyasken frekh di shpiglen;

ale glikn ofn, nor

dos eyne – unter riglen...

veyter! nokh a grog aher,

nokh eyn shvartse kave!

volst a red-geton mit im –

lozt nit falshe gukh.

loyfst fun kafe-hoyz avek,

o, in gas iz lustik!

s'shvimen froyen – meylkhlekh zis

un di buzems – brustik.

forn drozhkes ergetz-vu, –

fentsterlekh farhangen;

unter lodns brenen shtil

lemplekh un farlangen.

miest zikh tsu koyfn dos,

vos es felt in hartsn;

loyfst in kafe-hoyz tsurik?

veyter, nokh a «shavrtsn»!

1930 (kval: Anthology of Yiddish Poetry)

אַ קאַפֿע־ליד

דער װאָס האָט קײן הײם ניט מער,

און האָט ניט קײן געליבטע, -

װעלקט אין קאַפֿע־הױז אַלײן

טעג און נעכט באַטריבטע.

גלאַנצט אַרום געמאַכטע גאָלד,

בליאַסקען פֿרעך די שפּיגלען;

אַלע גליקן אָפֿן, נאָר

דאָס אײנע - אונטער ריגלען...

װעיטער! נאָך אַ גראג אַהער,

נאָך אײן שװאַרצע קאַװע!

װאָלסט אַ רעד־געטאָן מיט אים -

לאָזט ניט פֿאַלשע גאוה.

לױפֿסט פֿון קאַפֿע־הױז אַװעק,

אָ, אין גאַס איז לוסטיק!

ס'שװימען פֿרױען - מײלכלעך זיס

און די בוזעמס - ברוסטיק.

פֿאָרן דראָזשקעס ערגעטז־װאו, -

פֿענצטערלעך פֿאַרהאַנגען;

אונטער לאָדנס ברענען שטיל

לעמפּלעך און פֿאַרלאַנגען.

מיאוסט זיך צו קױפֿן דאָס,

װאָס עס פֿעלט אין האַרצן;

לױפֿסט אין קאַפֿע־הױז צוריק׃

װעיטער, נאָך אַ «שאַװרצן»!

1930.