BIBLIOTHECA AUGUSTANA

 

Itshe-Meyer Shpilrayn

1889/1891 - 1937

 

idish – konspekt fun a kurs

in dem 2"tn moskver

melukhishn universitet

 

_______________________________________________________________________

 

 

 

kapitl iii.

filologishe kharakteristik fun yidish.

 

di klasifitsirung fun di daytshishe dialektn oyf nider-daytsh, mitl-daytsh un hoykh-daytsh. di obyektive sibes, vos vayzn on oyf der kroyve|shaft fun yidish mitn hoykh-daytshishn dialekt: 1) di fonetishe un leksishe bazunderkeytn; 2) etimologishe bazunderkeytn – dos feln fun imperfekt, der geboy fun der fraze, di farklenerung-form (der sufiks «l»). der dialekt gottshee in kerntn (karintye) un zayn kroyve|shaft mit yidish. der untersheyd tsvishn dem dialekt gottshee un yidish derklert zikh mit der virkung fun di slavishe leshoynes oyf yidish. dos hayntike yidish gefint zikh in gramatikalisher hinzikht inem protses fun derneentern zikh tsu di slavishe leshoynes, in leksishn – trogt es nokh alts a daytshishn kharakter.

 

di evolutsye fun der yidisher fonetik in zin fun ir

derneenterung tsu der slavisher.

di teoryes vegn der virkung fun hebreish oyf yidish. di rikhtikayt fun didozike teoryes b|negeye dem leksikon un zeyer fulkume felerhaftikayt b|negeye der fonetisher (Stark, «Juedisch-deutshe Texte», Leipzig 1918) un gramatikalisher (Birnbaum, «Jiddische grammatik», Wien, 1918; «Das hebraeische und aramaeische Element in der jiddischen Sprachen», Leipzig, 1922), (Gerzon, «Juedisch-deutsche Sprache. Eine grammatisch lexikalische Untersuchung ihres deutschen Grundbestandes», [p. 7: Frankfurt am Main, 1902; p. 20: Koeln, 1902) – ed.], (Wagenseil, «Belehrung der juedish-teutschen Red- un Schreibeart», Koenigsberg 1699 un and.) virkung. sheneanus [Saineanu's] «Memoires de la societe de linguistique de Paris», 1904, un landoys [Landau's] kritik fun derdoziker teorye. di handls-burzhuazye un ire oysdriker – di maskilem. di virkung fun maskilizm oyf der shprakh: daytshmerizmen, dos araynfirn fun nay-daytshishe elementn. di vayterdike daytshmerizmen inem «bund.»

 

der proletariat un di virkung fun der proletarisher kultur

oyf der antviklung un fartiferung fun der shprakh.

di virkung fun klasn-grupn afn tip fun der shprakh. di hayntike dray yidishe leshoynes: far-literarisher, fardaytsht-literarisher un nay-literarisher. di role fun di yidishe dialektn: di noytikayt tsu banemen di dialektn, vi a sotsyal-psikhologishe dershaynung. di grenitsn tsvishn di dialektn zaynen in derzelber tsayt oykh di grenitsn tsvishn di arumike felker. di dialektn: der litvisher, der poylisher, der doremdiker. der litvisher dialekt in yidish, zayne bazunderkaytn. dizelbe bazunderkaytn sheydn unter litvish fun poylish. dos feln funem zakhlekhn geshlekht, «u» onshtot «i», «s» onshtot «sh» un a. v. (der litvisher «Sunus» – poylish-rusisher «sin», litvisher «dumus» – poylish-rusisher «dim» un a. v. der algemeyn-arisher «u», velkher vert in di slavishe leshoynes farvandlt in «i», blaybt iber in litvish «u» – lat. [sic] «mus», rusish «mish» u.a.v.). di bazunderkaytn funem poylishn dialekt, lemoshl «ay» onshtot «ey», «u» onshtat «o», di muzikale bazunderkaytn in der oysshprakh u.a.v. untersheydn oykh poylish fun ukrainish. di bazunderkaytn fun voliner oyshshprakh. di virkung fun ukrainish oyf der fonetik, oyf dem geshlekht fun di hoyptverter un oyf eynike gramatikalishe konstruktsyes.