| |
|
- C a r m i n a L X X X
Textus:
in: Mon. Germ. Hist., Poet. I,
ed. Ernst Dümmler, Berlin 1881
- _______________________________________________
- Epistola ad Modoinum (ca. 820)
[ Versus de paradiso ]
De libris quos legere solebam
Cur modo carmina non scribat
Versus ad Karolum regem
Versus de equo perdito
- _______________________________________________
- Epistola ad Modoinum
- Incipit epistola Theodulfi episcopi
ad Modoinum episcopum scribens ei de exilio.
Theodolfus Modoino suo salutem.
I De suo exilio
Hoc, Modoine, tibi Teudulfus dirigit exul
Summo pontificum cernuus ecce melos.
Ito, Talia, celer, celeri transcurre volatu,
Nec mora, nec tibi sit ulla in eundo quies,
- 5
- Donec pervenias Moduini ad tecta beati,
Praesulis eximii, pontificisque pii.
Ad quem mox veniens genibus revoluta iacebis,
Iusserit et si te surgere, surge celer.
Basia confestim manibus donabis amicis,
- 10
- Et spectans patulam fessa tacebis humum.
At si te rogitet, quae sis et cuius et unde,
Fare age, prome animo singula dicta tuo:
«Sum Theodulfi Erato, veniens de carceris antro
Eius, ubi inmensus hunc tuus urit amor.
- 15
- Exul, inops, pauper, tristissimus, anxius, egens,
Spretus et abiectus est ubi sive dolens».
Forsan et ipse roget, quid agam: me vivere dices
Vitam, qua melior mors bona forte foret.
«Haud legit, haud docet, haud laudum pia munia complet
- 20
- Cunctipatri domino, qui regit arva, polum.
Hunc pro se poscit, pro te sive ordine cleri,
Pro populi et regis, proque salute ducum.
Me tibi transmisit, huius tibi dico salutes,
Subdita sunt cuius verba canenda tibi.»
- 25
- Obsecro, frater amans. nostri memor esse memento,
Frater, pars animi portio magna mei.
Mens tua semper erit nostros miserata labores,
Nostrae est nota tibi quod bene causa rei.
Quo mage res nota est. magis inde adhibeto laborem:
- 30
- Sic medicus morbum dum videt, arte fugat.
Fumea praesentis pereunt, scis, gaudia mundi,
Numquam fraternus sed perit almus amor.
Me modo pluris amas, quamquam me semper amasses:
Aegrum aliis natum plus pia mater amat.
- 35
- Fessis opto libens certa succurrere rebus,
Et fratrum mentes sollicitato pias.
Unus ego quamvis sim, non est unius haec res:
Quod factum est mihimet, esse potest alii.
Est commune malum, communis cura petenda est:
- 40
- Quod nostrum est hodie, cras erit alterius.
Haec non quis frater timeat contagia demens,
Ne illi, quae nobis, inrepat ista lues.
Febre solet febris, seu vulnere crescere vulnus:
Sic multa ex uno fonte fluenta fluunt.
- 45
- Haec mea si placidam sit nancta plaga medellam,
Pristinus et veniat, morbo abeunte, vigor,
Tale quid ulterius non pars inimica valebit
Appetere et scelus hoc non leve prorsus erit.
Servus habet propriam et mendax ancillula legem,
- 50
- Oppilio, pistor, nauta, subulcus, arans.
Pro dolor, amisit hanc solus episcopus, ordo
Qui labefactatur nunc sine lege sua,
Debuit et qui aliis legalia promere iura,
Officii perdit ius sine iure sui.
- 55
- Culpa facit saevum confessa perire latronem:
Non est confessus praesul, et ecce perit.
Cumque suis egeant mundana negotia rebus,
Causa quibus iustum possit habere modum,
Nostra eguit iusto rationis pondere causa,
- 60
- Saevitia excepta nullum habet ista modum.
Non ibi testis inest, iudex nec idoneus ullus,
Non aliquod crimen ipse ego fassus eram.
Esto: forem fassus, cuius censura valeret
Dedere iudicii congrua frena mihi?
- 65
- Solius illud opus Romani praesulis extat,
Cuius ego accepi pallia sancta manu.
Mittere, care, mihi libuit tibi carmina quaedam,
Nostra quibus lusit Musa iocosa parum.
Tempore praeterea hoc quaedam miracula visa
- 70
- Dicuntur, breviter haec quibus ista canam.
II De siccitate cuiusdam fluvii
Est fluvius, Sartam Galli dixere priores:
Perticus hunc gignit et Meduana bibit.
Fluctibus ille suis penetrans Cenomanica rura,
Moenia qui propter illius urbis abit.
- 75
- Quod cives transire solent prope lintribus illum,
Illic portentum non leve fecit eis.
Denique roscidulas tenebras cum Aurora fugaret,
Et solito peterent more fluenta homines,
Est propriis spoliatus aquis locus ille repertus,
- 80
- Qui rate seu remis pervius ante fuit.
Stantibus atque undis populus hinc inde stupebat,
Alveus et plebem ad interiora vocat.
Nemo ratem quaerit, nullus te, navita, poscit,
Miranti populo sic stat aperta via.
- 85
- Et metus atque rei novitas intrare vetabat
Primitus, et sensim coepit abire metus,
Incipit esse vetus nova res, intratur utrimque,
Alterutram ripam plebs petit atque pecus.
Vel pes eis siccus modicum vel planta madescit,
- 90
- Dum gradiens populus itque reditque frequens.
Si olim tale vadum iuvenis Leandrus haberet,
Non foret insignis tam tibi luctus, Hero.
Non ad piscandum quis quaerit rete vel hamum,
Saltibus atque manu, qui volet, illud agit.
- 95
- Vir tumulandus erat ripae ulterioris in agro,
Flentibus evehitur per loca sicca suis.
Illa sat urbs timuit, peteret ne se unda tumescens,
Obrueretque simul compita, rura, domos.
Saxa patent ignota polo, polus ipse patescit
- 100
- Saxis, cum proprium linqueret humor humum.
Quo vada nulla dabas pediti, illic, Sarta, dedisti
Grande vadum, caligas cum tua saxa stupent.
Sarta aliis vicibus hoc ipsa est passa duabus,
Nec hoc, nec procul hoc tempore sive loco.
- 105
- Quis neget antiqui dominum meminisse tropaei,
Quo fluvium scindit et Hiericunta quatit?
A prima in quartam modus hic defluxerat horam,
Inde suas repetit post celer unda vias.
Nomina non ideo narrantum scripsimus istic,
- 110
- Sunt quoniam plures, qui cecinere mihi.
At si nosse rei vis, lector, tempora gestae:
Accipe, promemus sub brevitate tibi.
Septimus hic agitur decurrens lubricus annus,
Quod, Hludovice, tibi regna paterna manent;
- 115
- Exilii quartus, meritis non denique nostris,
Volvitur infaustus aeger et ecce mei.
Forsan nosse diem vis, hunc quoque, disce, canemus,
Ut res ambigui possit habere nihil.
Bis partem undenam solidi rota solis Aquari
- 120
- Scanderat, in sexta lunaque piscis erat.
Tale quid asseverant te, flumen Idonea, passum,
Et quod ab urbe fluens sat prope Sarta bibit.
Quaere locum ex aliis, diei tibi tempora dicam,
Crastina praefatae res fuit ista rei.
- 125
- Hunc quoque defectum quod passa sit Angera dicunt:
Sed locus atque dies sunt mihi nota minus.
Non grandi studio perquirimus ista, quod illi
Qui narrant per me nosse futura volunt.
Non id aperta canit, nec erit vox semper operta,
- 130
- Tempore namque manent ista canenda suo.
III De pugna avium
Rebus et exemplis quaedam bene nosse valemus,
Cum non divinem, haec scio res quid agat.
Miraque sint per idem cum tempus plurima visa,
Hoc etiam visum est quod recitare paro.
- 135
- Quod mihi Gairardus retulit, Pascasius illi:
Hic audita mihi, visa et ei ille refert.
Nempe Tolosani locus est rurisque Caturci
Extimus, hoc finit pagus uterque loco.
Illic campus inest, cuius sunt extima silvis
- 140
- Cincta, hominesque manent non satis inde procul.
Quem volucres magno complerunt impete multae,
Planitie inque eius multa resedit avis.
Quas fluvius, quas habet nemus et quas squalida tellus,
Quae scopolis nidos composuisse solent.
- 145
- Quis cibus est varius, cantus, color, atque volatus,
Penna, ungues, rostrum, mos, locus, officium.
Nam Zephyri pars has, Aquilonis vexerat illas,
Partem et utramque putes signa habuisse sua.
Sederunt campis acies altrinsecus illis,
- 150
- Et spatium extabat inter utrasque aliquod.
Inter utramque aciem legatos ire putares,
Qui pugnae aut pacis iura referre parent.
Interea alterutra paucae ex utraque volabant
Parte, vices complent ista vel illa suas.
- 155
- Egerit illa nihil quod tunc legatio pacis,
Sorte patet; post hanc grandia bella cient.
Utque diu Poenos inter populumque Quiritum
Currunt legati, donec in arma ruant:
Haud secus inter eas, postquam sat utrimque volatum est,
- 160
- Vi, qua quaeque valet, in fera bella ruunt.
Ardent ad pugnam volucrum hinc inde manipli:
Cumque ala ala coit, cumque cohorte cohors.
Vis est militiae diversa, sed una voluntas,
Quod maior miles, vult quoque parvus idem.
- 165
- Nullum opus aut currus, nullum aut habet usus equorum,
Usus abest calibis, spicula nulla volant.
Pro galea crista est, pro cuspide rostra vel ungues,
Et sua pro lituis carmina quaeque sonant.
Ala levis parmam, volucris fert pennula sicam,
- 170
- Et toracis habet pluma minuta locum.
Iamque dies sextus conventus fiuxerat huius,
Certatim in bellum parte ab utraque ruunt.
Inque vicem laniant se hinc morsibus, ictibus illinc,
Ingenti bellum surgit utrimque animo.
- 175
- Hinc Rutilos, illinc videas consurgere Teucros,
Saevire et Martem parte ab utraque ferum.
Glans cadit autumpno veluti de stipite querna,
Maturum et folium iam veniente gelu,
Non aliter avium moriens exercitus illic
- 180
- Decidit et magna strage replevit humum.
Nam teres aestivis impletur ut area granis,
Campus ita extincta sic ave plenus erat.
A Borea in Boream veniens pars parva reversa est,
Tota in utraque cohors parte perempta iacet.
- 185
- Res sonat ista, venit populus, factumque stupescunt,
Mirantur variae membra iacentis avis.
Ipse Tolosana praesul quoque venit ab urbe
Mancio, plebs rogat, haec ales an esca fiat.
«Inlicitis spretis, licitas adsumite,» dixit:
- 190
- Plaustra onerant avibus, in sua quisque redit.
IV
Tale quid hoc etiam patratum tempore nobis
Fama dedit velox multa per ora volans.
Qui Romam Romaque meant remeantque canunt hoc:
Inter quos mulier hic bona testis inest.
- 195
- Oratum haec Turono Romam petit, inde reversa
Presbitero Arlaldo rem canit, ille mihi.
Denique circa Ararim pigrum Rodanumque rapacem,
Ut supra, volucrum pugna peracta fuit.
Quo rigidas inter cautes, densasque paludes
- 200
- Pauca patent planis obsita rura locis.
Illic, ut perhibent, venit genus omne volantum,
Quos, Europa, tuus nutrit opimus ager.
Pars sedet in scopolis, residet pars plana per arva,
Arboreis ramis pars quoque multa sedet.
- 205
- Militiae in geminam partem distincta iuventus,
Utraque conflictum pars meditatur hians.
Quattuor accipitres veniunt hinc, quattuor illinc,
Quattuor et totidem parte ab utraque capi.
Primo hi congressu perimunt se hinc inde vicissim:
- 210
- Accipitrem accipiter, seu capus ipse capum.
Rostra instant rostris, confligunt unguibus ungues,
Quo paria arma vehunt, hinc mage se perimunt.
Egit id Emathiis populus Romanus in arvis,
Cum fera bella gerunt, hinc socer, inde gener.
- 215
- Cum fratrem frater perimit, vel amicus amicum,
Quando pares aquilas et paria arma vehunt.
Nempe duae volucres magnae avolasse feruntur,
Quae non pugnarunt: cetera turba iacet.
Utraque pars vincit, mulcet victoria neutram,
- 220
- Utrimque oppletam strage reliquit humum.
Ut furor Annibalis complevit funere Cannas,
Funere sic avium haec rura repleta manent.
Singula quis referat, quae, quo, cur, quando, vel unde,
Monstrata haec crebro tempore signa patent.
- 225
- Quando erit illa dies, cum nostrum intrabis in ortum,
Atque leges nostras ungue libente rosas?
Et tua magna sitis mage seu mage crescere gliscet,
Dum quod scmper amas, carmine plenus eris.
Si qua istis fuerint, ut erunt, vitiosa camenis,
- 230
- Parce, precor: scriptor non mihi doctus inest.
Quaeso, tuum nobis fidum transmitte ministrum,
Qui tua grata mihi perferat orsa, vale.
Rescriptum Modoini ad Theodulfum
- _________
[Versus de paradiso]
- Primus amoena tenens factoris munere rura
Helisii celsi tum bene factus homo,
Floribus umbriferis vitam peragebat in arvis,
Quo, paradise, tuus vernat amoenus ager.
- 5
- Florigeras sedes, iucundo et murmure rivos,
Undique stipatos floribus atque rosis.
Arborei foetus vario quo stipite pendent,
Perpetuo numquam desit ademtus ei.
Illic multigeni pariuntur cespite flores,
- 10
- Malorum fructus fertilis almus ager;
Quo crepitans croceum pirum rubet arbore, foeta
Ficus odorifico flore virescit ubi.
Puniceo tellus flavescit cortice pomo,
Et laurus redolet, mirtus opaca simul.
- 15
- Lenta liquore madens, geminis et turgida baccis
Quove canis olea stat honerata suis.
Arbor in inmensum spaciatur nomine vitae
Helisii medio e vertice surgit eri.
Mille soporatas profert pulcherrimus herbas
- 20
- Campus inauditas, quas dat amoenus ager.
- _________
De libris quos legere solebam
et qualiter fabulae poetarum
a philosophis mystice pertractentur.
- Namque ego suetus eram hos libros legisse frequenter,
Extitit ille mihi nocte dieque labor.
Saepe et Gregorium, Augustinum perlego saepe
Et dicta Hilarii seu tua, papa Leo,
- 5
- Hieronymum, Ambrosium, Isidorum, fulvo ore Iohannem,
Inclyte seu martyr te, Cypriane pater,
Sive alios, quorum describere nomina longum est,
Quos bene doctrinae vexit ad alta decus.
Legimus et crebro gentilia scripta sophorum,
- 10
- Rebus qui in variis eminuere satis.
Cura decens patrum nec erat postrema piorum,
Quorum sunt subter nomina scripta, vide:
Sedulius rutilus, Paulinus, Arator, Avitus
Et Fortunatus, tuque, Iuvence tonans;
- 15
- Diversoque potens prudenter promere plura
Metro, o Prudenti, noster et ipse parens.
Et modo Pompeium, modo te, Donate, legebam,
Et modo Virgilium, te modo, Naso loquax.
In quorum dictis quamquam sint frivola multa,
- 20
- Plurima sub falso tegmine vera latent.
Falsa poetarum stilus affert, vera sophorum,
Falsa horum in verum vertere saepe solent.
Sic Proteus verum, sic iustum Virgo repingit,
Virtutem alcides furtaque cacus inops.
- 25
- Verum ut fallatur, mendacia mille patescunt,
Firmiter hoc stricto pristina forma redit,
Virginis in morem vis iusti inlaesa renidet,
Quam nequit iniusti conmaculare lues.
Gressibus it furum fallentum insania versis,
- 30
- Ore vomunt fumum probra negando tetrum.
Vis sed eos mentis retegit perimitque quatitque,
Nequitia illorum sic manifesta patet.
Fingitur alatus, nudus puer esse cupido,
Ferre arcum et pharetrum, toxica tela, facem.
- 35
- Quod levis, alatus, quod aperto est crimine, nudus
Sollertique caret quod ratione, puer.
Mens prava in pharetra, insidiae signantur in arcu,
Tela, puer, virus, fax tuus ardor, Amor.
Mobilius, levius quid enim vel amantibus esse
- 40
- Quit, vaga mens quorum seu leve corpus inest?
Quis facinus celare potest, quod Amor gerit acer,
Cuius semper erunt gesta retecta mala?
Quis rationis cum spiris vincire valebit,
Qui est puer effrenis et ratione carens?
- 45
- Quis pharetrae latebras poterit penetrare malignas,
Tela latent utero quot truculenta malo?
Quo face coniunctus virosus prosilit ictus,
Qui volat et perimens vulnerat, urit, agit?
Est sceleratus enim moechiae daemon et atrox,
- 50
- Ad luxus miseros saeva barathra trahens.
Decipere est promptus semperque nocere paratus,
Daemonis est quoniam vis, opus usus ei.
Somnus habet geminas, referunt ut carmina, portas,
Altera vera gerit, altera falsa tamen.
- 55
- Cornea vera trahit, producit eburnea falsa,
Vera vident oculi, falsa per ora meant.
Rasile nam cornu, tener et translucet ocellus,
Obtunsumque vehit oris hiatus ebur.
Non splendorem oculis, non sentit frigora cornu,
- 60
- Par denti atque ebori visque colorque manet.
Est portis istis virtus non una duabus,
Os fert falsa, oculus nil nisi vera videt.
Pauca haec de multis brevibus constricta catenis
Exempli causa sit posuisse satis!
- _________
Cur modo carmina non scribat
- Carmina saepe mihi, fratres, pergrata tulistis,
Et nunc quae fertis, credite, valde placent.
His delector enim, vestri studiumque laboris
Conlaudo, et moneo vos potiora sequi.
- 5
- Crescitis in melius, nobis hinc gaudia crescunt,
Ut magis atque magis id faciatis, amo.
Qui ex facili pridem poteram depromere versus,
Aestuo, nec condo, ut volo, dulce melos.
Quaeritis hoc, quando novus hic successit habendus
- 10
- Usus, nostram Erato qui reticere facit.
Sunt mihi nunc lacrymis potius deflenda piacla,
Carmina quam lyrico nempe boanda pede.
Non amor ipse meus Christus mea carmina quaeret,
Sed mage commissi grandia lucra gregis.
- 15
- Pro quo proque meis orare erratibus opto,
Carmina ni pangam, crimina nulla gero.
Ludite vos, pueri, metrica sat lusimus arte:
Praemia, quae cupitis, iam mihi parta manent.
Discite sic fratres, docti ut possitis haberi,
- 20
- Et fieri socii civibus aethereis.
En veneranda piis tanti sollemnia festi,
Nos modo non multum versificare sinunt.
His ita praemissis, festum hoc celebremus ovantes,
Aptius edendi carmina tempus erit.
- 25
- Annua sic etiam veneranter festa colamus,
Continua ut nobis det sine fine deus.
Nam, Vulfine, tibi debentur praemia laudum,
Cuius ab amne fluunt metrica docta bene.
Hinc tibi multiplices agimus, carissime, grates,
- 30
- Praemia pro meritis rex deus ipse dabit.
- _________
Versus ad Karolum regem
- Te totus laudesque tuas, rex, personat orbis,
Multaque cum dicat, dicere cuncta nequit.
Si Mosa, Rhenus, Arar, Rodanus Tiberisque Padusque
Metiri possunt, laus quoque mensa tua est.
- 5
- Res satis inmensa est tua laus, inmensa manebit,
Dum pecori atque homini pervius orbis erit.
Quam bene si nequeo studiis explere loquendi,
Tantillus tantam temno tacere tamen.
Ludicris haec mixta iocis per ludicra currat,
- 10
- Saepeque tangatur qualibet illa manu.
Laude iocoque simul hunc illita carta revisat,
Quem tribuente celer ipse videbo Deo.
O facies, facies ter cocto clarior auro,
Felix, qui potis est semper adesse tibi,
- 15
- Et diademali sat dignam pondere frontem
Cernere, quae simili cuncta per arva caret,
Egregiumque caput, mentum seu colla decora
Aureolasque manus, pauperiem quae abolent.
Pectora, crura, pedes, est non laudabile cui nil,
- 20
- Omnia pulchra vigent, cuncta decora nitent.
Atque audire tui perpulchra affamina sensus,
Quo super es cunctis, est tibi nemo super.
Est tibi nemo super, sollers prudentia cuius
Tanta cluit, nullus cui puto finis inest.
- 25
- Latior est Nilo, glaciali grandior Histro
Maior et Euphrate est, non quoque Gange minor.
Quid mirum, aeternus si talem pastor alendis
Pastorem gregibus condidit ipse suis?
Nomine reddis avum, Salomonem stemmate sensus
- 30
- Viribus et David sive Ioseph specie.
Tutor opum es, vindex scelerum, largitor honorum
Atque ideo dantur haec bona cuncta tibi.
Percipe multiplices laetanti pectore gazas,
Quas tibi Pannonico mittit ab orbe Deus,
- 35
- Inde pias celso grates persolve Tonanti,
Cui, solet ut semper, sit tua larga manus!
Adveniunt gentes Christo servire paratae,
Quas dextra ad Christum sollicitante vocas.
Pone venit textis ad Christum crinibus Hunnus,
- 40
- Estque humilis fidei, qui fuit ante ferox.
Huic societur Arabs, populus crinitus uterque est,
Hic textus crines, ille solutus eat!
Cordoba, prolixo collectas tempore gazas
Mitte celer regi, quem decet omne decens!
- 45
- Ut veniunt Abares, Arabes Nomadesque venite,
Regis et ante pedes flectite colla, genu!
Nec minus hi, quam vos, saevique trucesque fuere,
Sed hos qui domuit, vos domiturus erit:
Scilicet in caelo residens, per Tartara regnans,
- 50
- Qui mare, qui terras, qui regit astra, polum.
Ver venit ecce novum, cum quo felicia cuncta
Teque tuosque adeant, rex, tribuente deo.
En renovatur ovans aeternis legibus annus
Et sua nunc mater germina promit humus.
- 55
- Silvae fronde virent, ornantur floribus arva
Sicque vices servant, en, elementa suas.
Undique legati veniant, qui prospera narrent,
Praemia sint pacis, omnis abesto furor!
Mox oculis cum mente simul manibusque levatis
- 60
- Ad caelum grates fertque refertque Deo.
Consilii celebretur honos, oretur in aula,
Qua miris surgit fabrica pulchra tholis.
Inde palatinae repetantur culmina sedis,
Plebs eat et redeat atria longa terens,
- 65
- Ianua pandatur multisque volentibus intrent
Pauci, quos sursum quilibet ordo tulit.
Circumdet pulchrum proles carissima regem,
Omnibus emineat, sol ut in arce solet.
Hinc adstent pueri, circumstent inde puellae,
- 70
- Vinea laetificit sicque novella patrem.
Stent Karolus Hludowicque simul, quorum unus ephebus.
Iam vehit alterius os iuvenale decus,
Corpore praevalido quibus est nervosa iuventa
Corque capax studii consiliique tenax.
- 75
- Mente vigent, virtute cluunt, pietate redundant,
Gentis uterque decor, dulcis uterque patri.
Et nunc ardentes acies rex flectat ad illos,
Nunc ad virgineum flectat utrimque chorum,
Virgineum ad coetum, quo non est pulchrior alter,
- 80
- Veste, habitu, specie, corpore, corde, fide,
Scilicet ad Bertam et Chrodtrudh, ubi sit quoque Gisla,
Pulchrarum una, soror, sit minor ordo trium.
Est sociata quibus Leutgardis pulchra virago,
Quae micat ingenio cum pietatis ope.
- 85
- Pulchra satis cultu, sed digno pulchrior actu
Cum populo et ducibus omnibus una favet;
Larga manu, clemens animo, blandissima verbis
Prodesse et cunctis, nemini obesse parat;
Quae bene discendi studiis studiosa laborat,
- 90
- Ingenuasque artes mentis in arce locat.
Prompta sit obsequio soboles gratissima regis,
Utque magis placeat, certet amore pio.
Pallia dupla celer manuum seu tegmina blanda
Suscipiat Carolus et gladium Ludoich.
- 95
- Quo residente, suum grata inter basia munus
Dent natae egregiae, det quoque carus amor.
Berta rosas, Chrodtrudh violas dat, lilia Gisla,
Nectaris ambrosii praemia quaeque ferat,
Rothaidh poma, Hiltrudh Cererem, Tetdrada Liaeum,
- 100
- Quis varia species, sed decor unus inest.
Ista nitet gemmis, auro illa splendet et ostro,
Haec gemma viridi praenitet illa rubra:
Fibula componit hanc, illam limbus adornat,
Armillae hanc ornant hancque monile decet.
- 105
- Huic ferruginea est, apta huic quoque lutea vestis,
Lacteolum strophium haec vehit, illa rubrum.
Dulcibus haec verbis faveat regi, altera risu,
Ista patrem gressu mulceat, illa ioco.
Quod si forte soror fuerit sanctissima regis,
- 110
- Oscula det fratri dulcia, frater ei.
Talia sic placido moderetur gaudia vultu,
Ut sponsi aeterni gaudia mente gerat.
Et bene scripturae pandi sibi compita poscat,
Rex illam doceat, quem Deus ipse docet.
- 115
- Adveniant proceres, circumstent undique laeti,
Complere studeat munia quisque sua.
Thyrsis 1) ad obsequium semper sit promptus herile,
Strenuus et velox sit pede, corde, manu.
Pluraque suscipiat hinc inde precantia verba
- 120
- Istaque dissimulet, audiat illa libens:
Hunc intrare iubens, hunc expectare parumper
Censeat, hunc intus, hunc tamen esse foris.
Regalique throno clavus hic impiger adstet,
Cunctaque prudenter, cuncta verenter agat.
- 125
- Adsit praesul ovans animo vultuque benigno
Ora beata ferens et pia corda gerens,
Quem sincera fides, quem tantus culminis ordo,
Pectus et innocuum, rex, tibi, Christe, dicat.
Stet benedicturus regis potumque cibumque,
- 130
- Sumere quin etiam rex velit, ille volet.
Sit praesto et Flaccus 2), nostrorum gloria vatum,
Qui potis est lyrico multa boare pede,
Quique sophista potens est, quique poeta melodus,
Quique potens sensu, quique potens opere est.
- 135
- Et pia de sanctis scripturis dogmata promat,
Et solvat numeri vincla favente ioco
Et modo sit facilis, modo scrupea quaestio Flacci,
Nunc mundanam artem, nunc redibens superam;
Solvere de multis rex ipse volentibus unus
- 140
- Sit bene qui possit solvere Flaccidica.
Voce valens sensuque vigil, sermone politus
Adsit Riculfus, nobilis arte, fide;
Qui et si longinqua fuerit regione moratus,
Non manibus vacuis iam tamen inde redit.
- 145
- Dulce melos canerem tibi, ni absens, dulcis Homere 3),
Esses, sed quoniam es, hinc mea Musa tacet.
Non Ercambaldi sollers praesentia desit,
Cuius fidam armat bina tabella manum,
Pendula quae lateri manuum cito membra revisat,
- 150
- Verbaque suscipiat, quae sine voce canat.
Lentulus intersit laturus dulcia poma,
Poma vehat calathis, cordis in arce fidem,
Cui sunt arguti sensus, alia omnia tarda -
Ocior estor, probus Lentule, voce, pede!
- 155
- Nardulus 4) [Einhardus] huc illuc discurrat perpete gressu,
Ut formica tuus pes redit itque frequens,
Cuius parva domus habitatur ab hospite magno,
Res magna et parvi pectoris antra colit,
Et nunc ille libros, operosas nunc ferat et res,
- 160
- Spiculaque ad Scotti 5) nunc paret apta necem.
Cui dum vita comes fuerit, haec oscula tradam,
Trux, aurite, tibi quae dat, aselle, lupus.
Ante canes lepores alet aut lupus improbus agnos,
Aut timido muri musio terga dabit,
- 165
- Quam Geta 6) cum Scotto pia pacis foedera iungat,
Quae si forte velit iungere, ventus erit.
Hic poenasve dabit fugietve simillimus Austro,
Utque sit hic aliud, nil nisi Scottus erit.
Cui si litterulam, quae est ordine tertia, tollas
- 170
- Inque secunda suo nomine forte sedet,
Quae sonat in «caelo» prima et quae in «scando» secunda,
Tertia in «ascensu», quarta in «amicitiis»,
Quam satis offendit, pro qua te, littera salvi,
Utitur, haud dubium quod sonat, hoc et erit.
- 175
- Stet levita decens Fredegis sociatus Osulfo
Gnarus uterque artis, doctus uterque bene.
Nardus 7) et Ercambald si coniungantur Osulfo,
Tres mensae poterunt unius esse pedes.
Pinguior hic illo est, hic est quoque tenuior illo,
- 180
- Sed mensura dedit altior esse pares.
Pomiflua sollers veniat de sede Menalcas 8)
Sudorem abstergens frontis ab arce manu.
Quam saepe ingrediens, pistorum sive coquorum
Vallatus cuneis, ius synodale gerit;
- 185
- Prudenter qui cuncta gerens, epulasque dapesque
Regis honoratum deferat ante thronum.
Adveniat pincerna potens Eppinus et ipse,
Pulchraque vasa manu vinaque grata vehat.
Iam circumsedeant regalia prandia iussi,
- 190
- Laetitiae detur munus ab axe poli.
Et pater Albinus 9) sedeat pia verba daturus
Sumpturusque cibos ore manuque libens.
Aut si, Bacche, tui aut Cerealis pocla liquoris
Porgere praecipiat, fors et utrumque volet,
- 195
- Quo melius doceat, melius sua fistula cantet,
Si doctrinalis pectoris antra riget.
Este procul pultes et lactis massa coacti,
Sed pigmentati sis prope mensa cibi.
Participent mensis epulas et dulcia sumant
- 200
- Pabula, vina bibant stansque sedensque simul.
His bene patratis, mensis dapibusque remotis
Pergat laetitia plebs comitante foras,
Hacque intus remanente sonet Theodulfica Musa,
Quae foveat reges, mulceat et proceres.
- 205
- Audiat hanc forsan membrosus Wibodus heros,
Concutiat crassum terque quaterque caput
Et torvum adspiciens vultuque et voce minetur
Absentemque suis me obruat ille minis.
Quem si forte vocet pietas gratissima regis,
- 210
- Gressu eat obliquo vel titubante genu
Et sua praecedat tumefactus pectora venter,
Et pede Vulcanum, voce Iovem referat.
Haec ita dum fiunt, dum carmina nostra leguntur,
Stet Scottellus ibi, res sine lege furens,
- 215
- Res dira, hostis atrox, hebes horror, pestis acerba,
Litigiosa lues, res fera, grande nefas,
Res fera, res turpis, res segnis, resque nefanda,
Res infesta piis, res inimica bonis.
Et manibus curvis, paulum cervice reflexa,
- 220
- Non recta ad stolidum brachia pectus eant.
Anceps, attonitus, tremulus, furibundus, anhelus
Stet levis aure, manu, lumine, mente, pede.
Et celeri motu nunc hos, nunc comprimat illos,
Nunc gemitus tantum, nunc fera verba sonet.
- 225
- Nunc ad lectorem, nunc se convertat ad omnes
Adstantes proceres nil ratione gerens
Et reprehendendi studio ferus aestuet hostis,
Cui sit posse procul, iam quia velle prope est.
Plurima qui didicit, nil fixum, nil quoque certum,
- 230
- Quae tamen ignorat, omnia nosse putat.
Non ideo didicit, sapiens ut possit haberi,
Sed contendendi ut promptus ad arma foret.
Multa scis et nulla sapis, plura, inscie, nosti,
Quid dicam inde magis? Non sapis atque sapis.
- 235
- Rex sua fulcra petat, habeat sua mansio quemque,
Rex bene laetus eat, plebs bene laeta meet.
At tu posce pio reditum mea fistula regi
Et cunctis veniam, quos ciet iste iocus,
Qui ne quem offendat, placeat dilectio Christi,
- 240
- Omnia quae suffert, cui bona cuncta placent.
Hac ope qui vacuus, qui tanto est munere nudus,
Sit licet infensus, est mihi cura levis.
Qui te mundani regni rex extulit arce,
Praemia perpetui det meliora tibi!
- _________
Versus de equo perdito
- Saepe dat ingenium, quod vis conferre negabat,
Compos et arte est, viribus impos erat.
Eruptum furto castrensi in turbine quidam,
Accipe, qua miles arte recepit equum!
- 5
- Orbus equo fit, preco ciet hac compita voce:
«Quisquis habet nostrum, reddere certet equum.
Sin alias, tanta faciam ratione coactus,
Quod noster Roma fecit in urbe pater».
Res movet haec omnes et equum fur sivit abire,
- 10
- Dum sua vel populi damna pavenda timet.
Hunc herus ut reperit, gaudet potiturque reperto
Gratanturque illi, quis metus ante fuit.
Inde rogant, quid equo fuerat facturus adempto
Vel quid in urbe suus egerit ante pater.
- 15
- «Sellae», ait, «adiunctis collo revehendo lupatis
Sarcinulisque aliis ibat onustus inops.
Nil quod pungat habens, calcaria calce reportans,
Olim eques, inde redit ad sua tecta pedes.
Hunc imitatus ego fecissem talia tristis,
- 20
- Ni foret iste mihi, crede, repertus equus».
____________
1)
Thyrsis = Meginfrid camerarius
2)
Flaccus = Alcuinus
3)
Homerus = Angilbertus
4)
Nardulus = Einhardus
5)
Scottus = Cadac-Andreas
6)
Geta = Theodulfus
7)
Nardus = Einhardus
8)
Menalcas = coquus aulae
9)
Pater Albinus = Alcuinus
|
|