Tristia

Liber I

___________________________________________________

I

Parve – nec invideo – sine me, liber, ibis in Urbem,

ei mihi, quo domino non licet ire tuo!

vade, sed incultus, qualem decet exulis esse;

infelix habitum temporis huius habe.

5

nec te purpureo velent vaccinia fuco –

non est conveniens luctibus ille color –

nec titulus minio, nec cedro charta notetur,

candida nec nigra cornua fronte geras.

felices ornent haec instrumenta libellos:

10

fortunae memorem te decet esse meae.

nec fragili geminae poliantur pumice frontes,

hirsutus sparsis ut videare comis.

neve liturarum pudeat; qui viderit illas,

de lacrimis factas sentiat esse meis.

15

vade, liber, verbisque meis loca grata saluta:

contingam certe quo licet illa pede.

siquis, ut in populo, nostri non inmemor illi,

siquis, qui, quid agam, forte requirat, erit,

vivere me dices, salvum tamen esse negabis;

20

id quoque, quod vivam, munus habere dei.

atque ita tu tacitus, quaerent si plura legentes,

ne, quae non opus est, forte loquare, cave!

protinus admonitus repetet mea crimina lector,

et peragar populi publicus ore reus.

25

tu cave defendas, quamvis mordebere dictis;

causa patrocinio non bona maior erit.

invenies aliquem, qui me suspiret ademptum,

carmina nec siccis perlegat ista genis,

et tacitus secum, ne quis malus audiat, optet,

30

sit mea lenito Caesare poena levis.

nos quoque, quisquis erit, ne sit miser ille, precamur,

placatos miseris qui volet esse deos;

quaeque volet, rata sint, ablataque principis ira

sedibus in patriis det mihi posse mori.

35

ut peragas mandata, liber, culpabere forsan

ingeniique minor laude ferere mei.

iudicis officium est ut res, ita tempora rerum

quaerere: quaesito tempore tutus eris.

carmina proveniunt animo deducta sereno;

40

nubila sunt subitis pectora nostra malis.

carmina secessum scribentis et otia quaerunt;

me mare, me venti, me fera iactat hiems.

carminibus metus omnis obest; ego perditus ensem

haesurum iugulo iam puto iamque meo.

45

haec quoque quod facio, iudex mirabitur aequus,

scriptaque cum venia qualiacumque leget.

da mihi Maeoniden et tot circumice casus,

ingenium tantis excidet omne malis.

denique securus famae, liber, ire memento,

50

nec tibi sit lecto displicuisse pudor.

non ita se praebet nobis Fortuna secundam,

ut tibi sit ratio laudis habenda tuae.

donec eram sospes, tituli tangebar amore,

quaerendique mihi nominis ardor erat;

55

carmina nunc si non studiumque, quod obfuit, odi,

sit satis: ingenio sic fuga parta meo.

tu tamen i pro me, tu, cui licet, aspice Romam.

di facerent, possem nunc meus esse liber!

nec te, quod venias magnam peregrinus in Urbem,

60

ignotum populo posse venire puta.

ut titulo careas, ipso noscere colore;

dissimulare velis, te liquet esse meum.

clam tamen intrato, ne te mea carmina laedant;

non sunt ut quondam plena favoris erant.

65

siquis erit, qui te, quia sis meus, esse legendum

non putet, e gremio reiciatque suo,

'inspice' dic 'titulum: non sum praeceptor amoris;

quas meruit, poenas iam dedit illud opus.'

forsitan expectes, an in alta Palatia missum

70

scandere te iubeam Caesareamque domum.

ignoscant augusta mihi loca dique locorum!

venit in hoc illa fulmen ab arce caput.

esse quidem memini mitissima sedibus illis

numina, sed timeo qui nocuere deos.

75

terretur minimo pennae stridore columba,

unguibus, accipiter, saucia facta tuis.

nec procul a stabulis audet discedere, siqua

excussa est avidi dentibus agna lupi.

vitaret caelum Phaëthon, si viveret, et quos

80

optarat stulte, tangere nollet equos.

me quoque, quae sensi, fateor Iovis arma timere:

me reor infesto, cum tonat, igne peti.

quicumque Argolica de classe Capherea fugit,

semper ab Euboicis vela retorquet aquis;

85

et mea cumba semel vasta percussa procella

illum, quo laesa est, horret adire locum.

ergo cave, liber, et timida circumspice mente,

ut satis a media sit tibi plebe legi.

dum petit infirmis nimium sublimia pennis

90

Icarus, aequoreis nomina fecit aquis.

difficile est tamen hinc remis utaris an aura,

dicere: consilium resque locusque dabunt.

si poteris vacuo tradi, si cuncta videbis

mitia, si vires fregerit ira suas,

95

siquis erit, qui te dubitantem et adire timentem

tradat, et ante tamen pauca loquatur, adi.

luce bona dominoque tuo felicior ipse

pervenias illuc et mala nostra leves.

namque ea vel nemo, vel qui mihi vulnera fecit

100

solus Achilleo tollere more potest.

tantum ne noceas, dum vis prodesse, videto –

nam spes est animi nostra timore minor –

quaeque quiescebat, ne mota resaeviat ira

et poenae tu sis altera causa, cave!

105

cum tamen in nostrum fueris penetrale receptus,

contigerisque tuam, scrinia curva, domum,

aspicies illic positos ex ordine fratres,

quos studium cunctos evigilavit idem.

cetera turba palam titulos ostendet apertos,

110

et sua detecta nomina fronte geret;

tres procul obscura latitantes parte videbis;

sic quoque, quod nemo nescit, amare docent.

hos tu vel fugias, vel, si satis oris habebis,

Oedipodas facito Telegonosque voces.

115

deque tribus, moneo, si qua est tibi cura parentis,

ne quemquam, quamvis ipse docebit, ames.

sunt quoque mutatae, ter quinque volumina, formae,

nuper ab exequiis carmina rapta meis.

his mando dicas, inter mutata referri

120

fortunae vultum corpora posse meae,

namque ea dissimilis subito est effecta priori,

flendaque nunc, aliquo tempore laeta fuit.

plura quidem mandare tibi, si quaeris, habebam,

sed vereor tardae causa fuisse viae;

125

et si quae subeunt, tecum, liber, omnia ferres,

sarcina laturo magna futurus eras.

longa via est, propera! nobis habitabitur orbis

ultimus, a terra terra remota mea.

     II

'Di maris et caeli – quid enim nisi vota supersunt? –

solvere quassatae parcite membra ratis,

neve, precor, magni subscribite Caesaris irae!

saepe premente deo fert deus alter opem.

5

Mulciber in Troiam, pro Troia stabat Apollo;

aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit.

oderat Aenean propior Saturnia Turno;

ille tamen Veneris numine tutus erat.

saepe ferox cautum petiit Neptunus Ulixem;

10

eripuit patruo saepe Minerva suo.

et nobis aliquod, quamvis distamus ab illis,

quis vetat irato numen adesse deo?'

verba miser frustra non proficientia perdo:

ipsa graves spargunt ora loquentis aquae,

15

terribilisque Notus iactat mea dicta, precesque

ad quos mittuntur, non sinit ire deos.

ergo idem venti, ne causa laedar in una,

velaque nescio quo votaque nostra ferunt.

me miserum, quanti montes volvuntur aquarum!

20

iam iam tacturos sidera summa putes.

quantae diducto subsidunt aequore valles!

iam iam tacturas Tartara nigra putes.

quocumque aspicio, nihil est, nisi pontus et aër,

fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax.

25

inter utrumque fremunt immani murmure venti.

nescit, cui domino pareat, unda maris.

nam modo purpureo vires capit Eurus ab ortu,

nunc Zephyrus sero vespere missus adest,

nunc sicca gelidus Boreas bacchatur ab Arcto,

30

nunc Notus adversa proelia fronte gerit.

rector in incerto est nec quid fugiatve petatve

invenit: ambiguis ars stupet ipsa malis.

scilicet occidimus, nec spes est ulla salutis,

dumque loquor, vultus obruit unda meos.

35

opprimet hanc animam fluctus, frustraque precanti

ore necaturas accipiemus aquas.

at pia nil aliud quam me dolet exule coniunx:

hoc unum nostri scitque gemitque mali.

nescit in immenso iactari corpora ponto,

40

nescit agi ventis, nescit adesse necem.

· bene, quod non sum mecum conscendere passus,

ne mihi mors misero bis patienda foret!

at nunc ut peream, quoniam caret illa periclo,

dimidia certe parte superstes ero.

ei mihi, quam celeri micuerunt nubila flamma!

45

quantus ab aetherio personat axe fragor!

nec levius tabulae laterum feriuntur ab undis,

quam grave ballistae moenia pulsat onus.

qui venit hic fluctus, fluctus supereminet omnes:

posterior nono est undecimoque prior.

50

nec letum timeo, genus est miserabile leti;

demite naufragium, mors mihi munus erit.

est aliquid, fatove suo ferrove cadentem

in solita moriens ponere corpus humo,

et mandare suis aliqua et sperare sepulcra

55

et non aequoreis piscibus esse cibum.

fingite me dignum tali nece, non ego solus

hic vehor. inmeritos cur mea poena trahit?

'pro superi viridesque dei, quibus aequora curae,

utraque iam vestras sistite turba minas,

60

quamque dedit vitam mitissima Caesaris ira,

hanc sinite infelix in loca iussa feram.

si quam commerui poenam me pendere vultis,

culpa mea est ipso iudice morte minor.

mittere me Stygias si iam voluisset in undas

65

Caesar, in hoc vestra non eguisset ope.

est illi nostri non invidiosa cruoris

copia; quodque dedit, cum volet, ipse feret.

vos modo, quos certe nullo, puto, crimine laesi,

contenti nostris iam, precor, este malis!

70

nec tamen, ut cuncti miserum servare velitis,

quod periit, salvum iam caput esse potest.

ut mare considat ventisque ferentibus utar,

ut mihi parcatis, non minus exul ero.

non ego divitias avidus sine fine parandi

75

latum mutandis mercibus aequor aro,

nec peto, quas quondam petii studiosus, Athenas,

oppida non Asiae, non loca visa prius;

non ut Alexandri claram delatus in urbem

delicias videam, Nile iocose, tuas:

80

quod faciles opto ventos – quis credere possit? –

Sarmatis est tellus, quam mea vela petunt.

obligor, ut tangam laevi fera litora Ponti;

quodque sit a patria tam fuga tarda, queror.

nescio quo videam positos ut in orbe Tomitas,

85

exilem facio per mea vota viam.

seu me diligitis, tantos compescite fluctus,

pronaque sint nostrae numina vestra rati;

seu magis odistis, iussae me advertite terrae:

supplicii pars est in regione mei.

90

ferte – quid hic facio? – rapidi mea carbasa venti!

Ausonios fines cur mea vela volunt?

noluit hoc Caesar: quid, quem fugat ille, tenetis?

aspiciat vultus Pontica terra meos.

et iubet et merui; nec, quae damnaverit ille,

95

crimina defendi fasque piumque puto.

si tamen acta deos numquam mortalia fallunt,

a culpa facinus scitis abesse mea.

immo ita, si scitis, si me meus abstulit error,

stultaque mens nobis, non scelerata fuit,

100

quod licet et minimis, domui si favimus illi,

si satis Augusti publica iussa mihi,

hoc duce si dixi felicia saecula, proque

Caesare tura pius Caesaribusque dedi, –

si fuit hic animus nobis, ita parcite divi!

105

si minus, alta cadens obruat unda caput!'

fallor, an incipiunt gravidae vanescere nubes,

victaque mutati frangitur ira maris?

'non casu, vos sed sub condicione vocati,

fallere quos non est, hanc mihi fertis opem.'

     III

Cum subit illius tristissima noctis imago,

quae mihi supremum tempus in Urbe fuit,

cum repeto noctem, qua tot mihi cara reliqui,

labitur ex oculis nunc quoque gutta meis.

5

iam prope lux aderat, qua me discedere Caesar

finibus extremae iusserat Ausoniae.

nec spatium nec mens fuerat satis apta parandi:

torpuerant longa pectora nostra mora.

non mihi servorum, comitis non cura legendi,

10

non aptae profugo vestis opisve fuit.

non aliter stupui, quam qui Iovis ignibus ictus

vivit et est vitae nescius ipse suae.

ut tamen hanc animi nubem dolor ipse removit,

et tandem sensus convaluere mei,

15

adloquor extremum maestos abiturus amicos,

qui modo de multis unus et alter erant.

uxor amans flentem flens acrius ipsa tenebat,

imbre per indignas usque cadente genas.

nata procul Libycis aberat diversa sub oris,

20

nec poterat fati certior esse mei.

quocumque aspiceres, luctus gemitusque sonabant,

formaque non taciti funeris intus erat.

femina virque meo, pueri quoque funere maerent,

inque domo lacrimas angulus omnis habet.

25

si licet exemplis in parvo grandibus uti,

haec facies Troiae, cum caperetur, erat.

iamque quiescebant voces hominumque canumque

Lunaque nocturnos alta regebat equos.

hanc ego suspiciens et ab hac Capitolia cernens,

30

quae nostro frustra iuncta fuere Lari,

'numina vicinis habitantia sedibus', inquam,

'iamque oculis numquam templa videnda meis,

dique relinquendi, quos Urbs habet alta Quirini,

este salutati tempus in omne mihi,

35

et quamquam sero clipeum post vulnera sumo,

attamen hanc odiis exonerate fugam,

caelestique viro, quis me deceperit error,

dicite, pro culpa ne scelus esse putet,

ut quod vos scitis, poenae quoque sentiat auctor:

40

placato possum non miser esse deo.'

hac prece adoravi superos ego, pluribus uxor,

singultu medios impediente sonos.

illa etiam ante Lares passis adstrata capillis

contigit extinctos ore tremente focos,

45

multaque in aversos effudit verba Penates

pro deplorato non valitura viro.

iamque morae spatium nox praecipitata negabat,

versaque ab axe suo Parrhasis Arctos erat.

quid facerem? blando patriae retinebar amore,

50

ultima sed iussae nox erat illa fugae.

a! quotiens aliquo dixi properante 'quid urges?

vel quo festinas ire, vel unde, vide.'

a! quotiens certam me sum mentitus habere

horam, propositae quae foret apta viae.

55

ter limen tetigi, ter sum revocatus, et ipse

indulgens animo pes mihi tardus erat.

saepe 'vale' dicto rursus sum multa locutus,

et quasi discedens oscula summa dedi.

saepe eadem mandata dedi meque ipse fefelli,

60

respiciens oculis pignora cara meis.

denique 'quid propero? Scythia est, quo mittimur', inquam,

'Roma relinquenda est, utraque iusta mora.

uxor in aeternum vivo mihi viva negatur,

et domus et fidae dulcia membra domus,

65

quosque ego dilexi fraterno more sodales,

o mihi Thesea pectora iuncta fide!

dum licet, amplectar: numquam fortasse licebit

amplius; in lucro est quae datur hora mihi.'

nec mora sermonis verba inperfecta relinquo,

70

complectens animo proxima quaeque meo.

dum loquor et flemus, caelo nitidissimus alto,

stella gravis nobis, Lucifer ortus erat.

dividor haud aliter, quam si mea membra relinquam,

et pars abrumpi corpore visa suo est.

75

[sic doluit Mettus tum cum in contraria versos

ultores habuit proditionis equos.]

tum vero exoritur clamor gemitusque meorum,

et feriunt maestae pectora nuda manus.

tum vero coniunx umeris abeuntis inhaerens

80

miscuit haec lacrimis tristia verba suis:

'non potes avelli: simul ah! simul ibimus', inquit,

'te sequar et coniunx exulis exul ero.

et mihi facta via est, et me capit ultima tellus:

accedam profugae sarcina parva rati.

85

te iubet e patria discedere Caesaris ira,

me pietas: pietas haec mihi Caesar erit.'

talia temptabat, sicut temptaverat ante,

vixque dedit victas utilitate manus.

egredior (sive illud erat sine funere ferri?)

90

squalidus inmissis hirta per ora comis.

illa dolore amens tenebris narratur obortis

semianimis media procubuisse domo,

utque resurrexit foedatis pulvere turpi

crinibus et gelida membra levavit humo,

95

se modo, desertos modo complorasse Penates,

nomen et erepti saepe vocasse viri,

nec gemuisse minus, quam si nataeve meumve

vidisset structos corpus habere rogos,

et voluisse mali moriendo ponere sensum,

100

respectuque tamen non potuisse mei.

vivat et absentem, quoniam sic fata tulerunt,

vivat ut, auxilio sublevet usque suo.

     IV

Tingitur Oceano custos Erymanthidos Ursae,

aequoreasque suo sidere turbat aquas.

nos tamen Ionium non nostra findimus aequor

sponte, sed audaces cogimur esse metu.

5

me miserum! quantis nigrescunt aequora ventis,

erutaque ex imis fervet harena fretis!

monte nec inferior prorae puppique recurvae

insilit et pictos verberat unda deos.

pinea texta sonant pulsu, stridore rudentes,

10

adgemit et nostris ipsa carina malis.

navita confessus gelidum pallore timorem,

iam sequitur victus, non regit arte ratem.

utque parum validus non proficientia rector

cervicis rigidae frena remittit equo,

15

sic non quo voluit, sed quo rapit impetus undae,

aurigam video vela dedisse rati.

quod nisi mutatas emiserit Aeolus auras,

in loca iam nobis non adeunda ferar.

nam procul Illyriis laeva de parte relictis

20

interdicta mihi cernitur Italia.

desinat in vetitas quaeso contendere terras,

et mecum magno pareat aura deo.

dum loquor et cupio pariter timeoque repelli,

increpuit quantis viribus unda latus!

25

parcite caerulei vos saltem numina ponti,

infestumque mihi sit satis esse Iovem.

vos animam saevae fessam subducite morti,

si modo, qui periit, non periisse potest.

     V

O mihi post nullos umquam memorande sodales,

et cui praecipue sors mea visa sua est,

attonitum qui me, memini, carissime, primus

ausus es adloquio sustinuisse tuo,

5

qui mihi consilium vivendi mite dedisti,

cum foret in misero pectore mortis amor:

scis bene, cui dicam, positis pro nomine signis,

officium nec te fallit, amice, meum.

haec mihi semper erunt imis infixa medullis,

10

perpetuusque animae debitor huius ero:

spiritus in vacuas prius hic evanidus auras

ibit, et in tepido deseret ossa rogo,

quam subeant animo meritorum oblivia nostro,

et longa pietas excidat ista die.

15

di tibi sint faciles, et opis nullius egentem

fortunam praestent dissimilemque meae.

si tamen haec navis vento ferretur amico,

ignoraretur forsitan ista fides.

Thesea Pirithous non tam sensisset amicum,

20

si non infernas vivus adisset aquas.

ut foret exemplum veri Phoceus amoris,

fecerunt Furiae, tristis Oresta, tuae.

si non Euryalus Rutulos cecidisset in hostes,

Hyrtacidae Nisi gloria nulla foret.

25

scilicet ut fulvum spectatur in ignibus aurum,

tempore sic duro est inspicienda fides.

dum iuvat et vultu ridet Fortuna sereno,

indelibatas cuncta sequuntur opes:

at simul intonuit, fugiunt, nec noscitur ulli,

30

agminibus comitum qui modo cinctus erat.

atque haec, exemplis quondam collecta priorum,

nunc mihi sunt propriis cognita vera malis.

vix duo tresve mihi de tot superestis amici:

cetera Fortunae, non mea turba fuit.

35

quo magis, o pauci, rebus succurrite lassis,

et date naufragio litora tuta meo,

neve metu falso nimium trepidate, timentes,

hac offendatur ne pietate deus!

saepe fidem adversis etiam laudavit in armis,

40

inque suis amat hanc Caesar, in hoste probat.

causa mea est melior, qui non contraria fovi

arma, sed hanc merui simplicitate fugam.

invigiles igitur nostris pro casibus, oro,

deminui siqua numinis ira potest.

45

scire meos casus siquis desiderat omnes,

plus, quam quod fieri res sinit, ille petit.

tot mala sum passus, quot in aethere sidera lucent

parvaque quot siccus corpora pulvis habet;

multaque credibili tulimus maiora ratamque,

50

quamvis acciderint, non habitura fidem.

pars etiam quaedam mecum moriatur oportet,

meque velim possit dissimulante tegi.

si vox infragilis, pectus mihi firmius aere,

pluraque cum linguis pluribus ora forent,

55

non tamen idcirco complecterer omnia verbis,

materia vires exsuperante meas.

pro duce Neritio docti mala nostra poetae

scribite: Neritio nam mala plura tuli.

ille brevi spatio multis erravit in annis

60

inter Dulichias Iliacasque domos:

nos freta sideribus totis distantia mensos

detulit in Geticos Caesaris ira sinus.

ille habuit fidamque manum sociosque fideles:

me profugum comites deseruere mei.

65

ille suam laetus patriam victorque petebat:

a patria fugi victus et exul ego.

nec mihi Dulichium domus est Ithaceve Sameve,

poena quibus non est grandis abesse locis,

sed quae de septem totum circumspicit orbem

70

montibus, imperii Roma deumque locus.

illi corpus erat durum patiensque laborum:

invalidae vires ingenuaeque mihi.

ille erat adsidue saevis agitatus in armis:

adsuetus studiis mollibus ipse fui.

75

me deus oppressit, nullo mala nostra levante:

bellatrix illi diva ferebat opem.

cumque minor Iove sit tumidis qui regnat in undis,

illum Neptuni, me Iovis ira premit.

adde, quod illius pars maxima ficta laborum:

80

ponitur in nostris fabula nulla malis.

denique quaesitos tetigit tamen ille Penates,

quaeque diu petiit, contigit arva tamen:

at mihi perpetuo patria tellure carendum est,

ni fuerit laesi mollior ira dei.

     VI

Nec tantum Clario Lyde dilecta poetae,

nec tantum Coo Bittis amata suo est,

pectoribus quantum tu nostris, uxor, inhaeres,

digna minus misero, non meliore viro.

5

te mea supposita veluti trabe fulta ruina est:

siquid adhuc ego sum, muneris omne tui est.

tu facis, ut spolium non sim, nec nuder ab illis,

naufragii tabulas qui petiere mei.

utque rapax stimulante fame cupidusque cruoris

10

incustoditum captat ovile lupus,

aut ut edax vultur corpus circumspicit ecquod

sub nulla positum cernere possit humo,

sic mea nescio quis, rebus male fidus acerbis,

in bona venturus, si paterere, fuit.

15

hunc tua per fortis virtus summovit amicos,

nulla quibus reddi gratia digna potest.

ergo quam misero, tam vero teste probaris,

hic aliquod pondus si modo testis habet.

nec probitate tua prior est aut Hectoris uxor,

20

aut comes extincto Laodamia viro.

tu si Maeonium vatem sortita fuisses,

22

Penelopes esset fama secunda tuae:

33

prima locum sanctas heroidas inter haberes,

34

prima bonis animi conspicerere tui.

23

sive tibi hoc debes, nullo pia facta magistro,

cumque nova mores sunt tibi luce dati,

25

femina seu princeps omnes tibi culta per annos

te docet exemplum coniugis esse bonae,

adsimilemque sui longa adsuetudine fecit,

grandia si parvis adsimilare licet.

ei mihi, non magnas quod habent mea carmina vires,

30

nostraque sunt meritis ora minora tuis!

siquid et in nobis vivi fuit ante vigoris,

32

exstinctum longis excidit omne malis!

35

quantumcumque tamen praeconia nostra valebunt,

carminibus vives tempus in omne meis.

     VII

Siquis habes nostri similes in imagine vultus,

deme meis hederas, Bacchica serta, comis.

ista decent laetos felicia signa poetas:

temporibus non est apta corona meis.

5

hoc tibi dissimula, senti tamen, optime, dici,

in digito qui me fersque refersque tuo,

effigiemque meam fulvo complexus in auro

cara relegati, quae potes, ora vides.

quae quotiens spectas, subeat tibi dicere forsan

10

quam procul a nobis Naso sodalis abest!'

grata tua est pietas, sed carmina maior imago

sunt mea, quae mando qualiacumque legas,

carmina mutatas hominum dicentia formas,

infelix domini quod fuga rupit opus.

15

haec ego discedens, sicut bene multa meorum,

ipse mea posui maestus in igne manu.

utque cremasse suum fertur sub stipite natum

Thestias et melior matre fuisse soror,

sic ego non meritos mecum peritura libellos

20

imposui rapidis viscera nostra rogis:

vel quod eram Musas, ut crimina nostra, perosus,

vel quod adhuc crescens et rude carmen erat.

quae quoniam non sunt penitus sublata, sed extant –

pluribus exemplis scripta fuisse reor –

25

nunc precor ut vivant et non ignava legentum

otia delectent admoneantque mei.

nec tamen illa legi poterunt patienter ab ullo,

nesciet his summam siquis abesse manum.

ablatum mediis opus est incudibus illud,

30

defuit et coeptis ultima lima meis.

et veniam pro laude peto, laudatus abunde,

non fastiditus si tibi, lector, ero.

hos quoque sex versus, in prima fronte libelli

si praeponendos esse putabis, habe:

35

'orba parente suo quicumque volumina tangis,

his saltem vestra detur in Urbe locus.

quoque magis faveas, non haec sunt edita ab ipso,

sed quasi de domini funere rapta sui.

quicquid in his igitur vitii rude carmen habebit,

40

emendaturus, si licuisset, erat.'

     VIII

In caput alta suum labentur ab aequore retro

flumina, conversis Solque recurret equis:

terra feret stellas, caelum findetur aratro,

unda dabit flammas, et dabit ignis aquas,

5

omnia naturae praepostera legibus ibunt,

parsque suum mundi nulla tenebit iter,

omnia iam fient, fieri quae posse negabam,

et nihil est, de quo non sit habenda fides.

haec ego vaticinor, quia sum deceptus ab illo,

10

laturum misero quem mihi rebar opem.

tantane te, fallax, cepere oblivia nostri,

adflictumque fuit tantus adire timor,

ut neque respiceres nec solarere iacentem,

dure, neque exequias prosequerere meas?

15

illud amicitiae sanctum et venerabile nomen

re tibi pro vili sub pedibusque iacet?

quid fuit, ingenti prostratum mole sodalem

visere et adloquii parte levare tui,

inque meos si non lacrimam demittere casus,

20

pauca tamen ficto verba dolore loqui,

idque quod ignoti, 'factum male' dicere saltem,

et vocem populi publicaque ora sequi,

denique lugubres vultus numquamque videndos

cernere supremo dum licuitque die,

25

dicendumque semel toto non amplius aevo

accipere et parili reddere voce 'vale'?

at fecere alii nullo mihi foedere iuncti,

et lacrimas animi signa dedere sui.

quid, nisi convictu causisque valentibus essem

30

temporis et longi iunctus amore tibi?

quid, nisi tot lusus et tot mea seria nosses,

tot nossem lusus seriaque ipse tua?

[quid, si dumtaxat Romae mihi cognitus esses,

adscitus totiens in genus omne loci?]

35

cunctane in aerios abierunt irrita ventos?

cunctane Lethaeis mersa feruntur aquis?

non ego te genitum placida reor Urbe Quirini,

urbe, meo quae iam non adeunda pedi,

sed scopulis, Ponti quos haec habet ora sinistri,

40

inque feris Scythiae Sarmaticisque iugis:

et tua sunt silicis circum praecordia venae,

et rigidum ferri semina pectus habet,

quaeque tibi quondam tenero ducenda palato

plena dedit nutrix ubera, tigris erat:

45

aut mala nostra minus quam nunc aliena putares,

duritiaeque mihi non agerere reus.

sed quoniam accedit fatalibus hoc quoque damnis,

ut careant numeris tempora prima suis,

effice, peccati ne sim memor huius, et illo

50

officium laudem, quo queror, ore tuum.

     IX

Detur inoffenso vitae tibi tangere metam,

qui legis hoc nobis non inimicus opus.

atque utinam pro te possint mea vota valere,

quae pro me duros non tetigere deos!

5

donec eris sospes, multos numerabis amicos:

tempora si fuerint nubila, solus eris.

aspicis, ut veniant ad candida tecta columbae,

accipiat nullas sordida turris aves.

horrea formicae tendunt ad inania numquam:

10

nullus ad amissas ibit amicus opes.

utque comes radios per solis euntibus umbra est,

(cum latet hic pressus nubibus, illa fugit)

mobile sic sequitur Fortunae lumina vulgus:

quae simul inducta nube teguntur, abit.

15

haec precor ut semper possint tibi falsa videri:

sunt tamen eventu vera fatenda meo.

dum stetimus, turbae quantum satis esset, habebat

nota quidem, sed non ambitiosa domus.

at simul impulsa est, omnes timuere ruinam,

20

cautaque communi terga dedere fugae.

saeva neque admiror metuunt si fulmina, quorum

ignibus adflari proxima quaeque solent.

sed tamen in duris remanentem rebus amicum

quamlibet inviso Caesar in hoste probat,

25

nec solet irasci – neque enim moderatior alter –

cum quis in adversis, siquid amavit, amat.

de comite Argolici postquam cognovit Orestae,

narratur Pyladen ipse probasse Thoas.

quae fuit Actoridae cum magno semper Achille,

30

laudari solita est Hectoris ore fides.

quod pius ad manes Theseus comes iret amico,

Tartareum dicunt condoluisse deum.

Euryali Nisique fide tibi, Turne, relata

credibile est lacrimis immaduisse genas.

35

est etiam in miseris pietas, et in hoste probatur.

ei mihi, quam paucos haec mea dicta movent!

is status, haec rerum nunc est fortuna mearum,

debeat ut lacrimis nullus adesse modus;

at mea sunt, proprio quamvis maestissima casu,

40

pectora processu facta serena tuo.

hoc ego venturum iam tum, carissime, vidi,

ferret adhuc istam cum minor aura ratem.

sive aliquod morum seu vitae labe carentis

est pretium, nemo pluris emendus erat,

45

sive per ingenuas aliquis caput extulit artes,

quaelibet eloquio fit bona causa tuo.

his ego commotus dixi tibi protinus ipsi

'scaena manet dotes grandis, amice, tuas.'

haec mihi non ovium fibrae tonitrusve sinistri,

50

linguave servatae pennave dixit avis:

augurium ratio est et coniectura futuri:

hac divinavi notitiamque tuli.

quae quoniam vera est, tota tibi mente mihique

gratulor, ingenium non latuisse tuum.

55

at nostrum tenebris utinam latuisset in imis!

expediit studio lumen abesse meo.

utque tibi prosunt artes, facunde, severae,

dissimiles illis sic nocuere mihi.

vita tamen tibi nota mea est, scis artibus illis

60

auctoris mores abstinuisse sui;

scis vetus hoc iuveni lusum mihi carmen, et istos,

ut non laudandos, sic tamen esse iocos.

ergo ut defendi nullo mea posse colore,

sic excusari crimina posse puto.

65

qua potes, excusa, nec amici desere causam:

qua bene coepisti, sic bene semper eas.

     X

Est mihi sitque, precor, flavae tutela Minervae,

navis et a picta casside nomen habet.

sive opus est velis, minimam bene currit ad auram,

sive opus est remo, remige carpit iter.

5

nec comites volucri contenta est vincere cursu,

occupat egressas quamlibet ante rates,

et pariter fluctus ferit atque silentia longe

aequora, nec saevis victa fatiscit aquis.

illa, Corinthiacis primum mihi cognita Cenchreis,

10

fida manet trepidae duxque comesque fugae,

perque tot eventus et iniquis concita ventis

aequora Palladio numine tuta fuit.

nunc quoque tuta, precor, vasti secet ostia Ponti,

quasque petit, Getici litoris intret aquas.

15

quae simul Aeoliae mare me deduxit in Helles,

et longum tenui limite fecit iter,

fleximus in laevum cursus, et ab Hectoris urbe

venimus ad portus, Imbria terra, tuos.

inde, levi vento Zerynthia litora nacta,

20

Threïciam tetigit fessa carina Samon.

saltus ab hac contra brevis est Tempyra petenti:

hac dominum tenus est illa secuta suum.

nam mihi Bistonios placuit pede carpere campos:

Hellespontiacas illa relegit aquas,

25

Dardaniamque petit, auctoris nomen habentem,

et te, ruricola, Lampsace tuta, deo,

quodque per angustas vectae male virginis undas

Seston Abydena separat urbe fretum,

inque Propontiacis haerentem Cyzicon oris,

30

Cyzicon, Haemoniae nobile gentis opus,

quaeque tenent Ponti Byzantia litora fauces:

hic locus est gemini ianua vasta maris.

haec, precor, evincat, propulsaque fortibus Austris

transeat instabilis strenua Cyaneas

35

Thyniacosque sinus, et ab his per Apollinis urbem

alta sub Anchiali moenia tendat iter.

inde Mesembriacos portus et Odeson et arces

praetereat dictas nomine, Bacche, tuo,

et quos Alcathoi memorant e moenibus ortos

40

sedibus his profugos constituisse Larem.

a quibus adveniat Miletida sospes ad urbem,

offensi quo me detulit ira dei.

haec si contigerint, meritae cadet agna Minervae:

non facit ad nostras hostia maior opes.

45

vos quoque, Tyndaridae, quos haec colit insula, fratres,

mite, precor, duplici numen adeste viae!

altera namque parat Symplegadas ire per artas,

scindere Bistonias altera puppis aquas.

vos facite ut ventos, loca cum diversa petamus,

50

illa suos habeat, nec minus illa suos.

     XI

Littera quaecumque est toto tibi lecta libello,

est mihi sollicitae tempore facta viae.

aut haec me, gelido tremerem cum mense Decembri,

scribentem mediis Hadria vidit aquis;

5

aut, postquam bimarem cursu superavimus Isthmon,

alteraque est nostrae sumpta carina fugae,

quod facerem versus inter fera murmura ponti,

Cycladas Aegaeas obstipuisse puto.

ipse ego nunc miror tantis animique marisque

10

fluctibus ingenium non cecidisse meum.

seu stupor huic studio sive est insania nomen,

omnis ab hac cura cura levata mea est.

saepe ego nimbosis dubius iactabar ab Haedis,

saepe minax Steropes sidere pontus erat,

15

fuscabatque diem custos Atlantidos Ursae,

aut Hyadas seris hauserat Auster aquis,

saepe maris pars intus erat; tamen ipse trementi

carmina ducebam qualiacumque manu.

nunc quoque contenti stridunt Aquilone rudentes,

20

inque modum cumuli concava surgit aqua.

ipse gubernator tollens ad sidera palmas

exposcit votis, inmemor artis, opem.

quocumque aspexi, nihil est nisi mortis imago,

quam dubia timeo mente timensque precor.

25

attigero portum, portu terrebor ab ipso:

plus habet infesta terra timoris aqua;

nam simul insidiis hominum pelagique laboro,

et faciunt geminos ensis et unda metus.

ille meo vereor ne speret sanguine praedam,

30

haec titulum nostrae mortis habere velit.

barbara pars laeva est avidaeque adsueta rapinae,

quam cruor et caedes bellaque semper habent,

cumque sit hibernis agitatum fluctibus aequor,

pectora sunt ipso turbidiora mari.

35

quo magis his debes ignoscere, candide lector,

si spe sunt, ut sunt, inferiora tua.

non haec in nostris, ut quondam, scripsimus hortis,

nec, consuete, meum, lectule, corpus habes.

iactor in indomito brumali luce profundo

40

ipsaque caeruleis charta feritur aquis.

improba pugnat hiems indignaturque quod ausim

scribere se rigidas incutiente minas.

vincat hiems hominem! sed eodem tempore, quaeso,

ipse modum statuam carminis, illa sui.