Georgicon libri IV

Liber IV

___________________________________________________

Liber quartus

Protinus aërii mellis caelestia dona

exsequar: hanc etiam, Maecenas, aspice partem.

admiranda tibi levium spectacula rerum

magnanimosque duces totiusque ordine gentis

5

mores et studia et populos et proelia dicam.

in tenui labor; at tenuis non gloria, si quem

numina laeva sinunt auditque vocatus Apollo.

Principio sedes apibus statioque petenda,

quo neque sit ventis aditus (nam pabula venti

10

ferre domum prohibent) neque oves haedique petulci

floribus insultent, aut errans bucula campo

decutiat rorem et surgentis atterat herbas.

absint et picti squalentia terga lacerti

pinguibus a stabulis, meropesque aliaeque volucres

15

et manibus Procne pectus signata cruentis;

omnia nam late vastant ipsasque volantis

ore ferunt dulcem nidis immitibus escam.

at liquidi fontes et stagna virentia musco

adsint et tenuis fugiens per gramina rivus,

20

palmaque vestibulum aut ingens oleaster inumbret,

ut, cum prima novi ducent examina reges

vere suo ludetque favis emissa iuventus,

vicina invitet decedere ripa calori

obviaque hospitiis teneat frondentibus arbos.

25

in medium, seu stabit iners seu profluet umor,

transversas salices et grandia conice saxa,

pontibus ut crebris possint consistere et alas

pandere ad aestivum solem, si forte morantis

sparserit aut praeceps Neptuno immerserit Eurus.

30

haec circum casiae virides et olentia late

serpylla et graviter spirantis copia thymbrae

floreat, inriguumque bibant violaria fontem.

ipsa autem, seu corticibus tibi suta cavatis

seu lento fuerint alvaria vimine texta,

35

angustos habeant aditus; nam frigore mella

cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit.

utraque vis apibus pariter metuenda; neque illae

nequiquam in tectis certatim tenuia cera

spiramenta linunt, fucoque et floribus oras

40

explent, collectumque haec ipsa ad munera gluten

et visco et Phrygiae servant pice lentius Idae.

saepe etiam effossis, si vera est fama, latebris

sub terra fovere larem, penitusque repertae

pumicibusque cavis exesaeque arboris antro.

45

tu tamen et levi rimosa cubilia limo

ungue fovens circum, et raras superinice frondes.

neu propius tectis taxum sine, neve rubentis

ure foco cancros, altae neu crede paludi,

aut ubi odor caeni gravis aut ubi concava pulsu

50

saxa sonant vocisque offensa resultat imago.

Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit

sub terras caelumque aestiva luce reclusit,

illae continuo saltus silvasque peragrant

purpureosque metunt flores et flumina libant

55

summa leves. hinc nescio qua dulcedine laetae

progeniem nidosque fovent, hinc arte recentis

excudunt ceras et mella tenacia fingunt.

hinc ubi iam emissum caveis ad sidera caeli

nare per aestatem liquidam suspexeris agmen

60

obscuramque trahi vento mirabere nubem,

contemplator: aquas dulcis et frondea semper

tecta petunt. huc tu iussos asperge sapores,

trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen,

tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum:

65

ipsae consident medicatis sedibus, ipsae

intima more suo sese in cunabula condent.

Sin autem ad pugnam exierint - nam saepe duobus

regibus incessit magno discordia motu,

continuoque animos vulgi et trepidantia bello

70

corda licet longe praesciscere; namque morantis

Martius ille aeris rauci canor increpat, et vox

auditur fractos sonitus imitata tubarum.

tum trepidae inter se coeunt pennisque coruscant

spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos

75

et circa regem atque ipsa ad praetoria densae

miscentur magnisque vocant clamoribus hostem.

ergo ubi ver nactae sudum camposque patentis,

erumpunt portis, concurritur, aethere in alto

fit sonitus, magnum mixtae glomerantur in orbem

80

praecipitesque cadunt; non densior aëre grando,

nec de concussa tantum pluit ilice glandis.

ipsi per medias acies insignibus alis

ingentis animos angusto in pectore versant,

usque adeo obnixi non cedere dum gravis aut hos

aut hos versa fuga victor dare terga subegit.

hi motus animorum atque haec certamina tanta

pulveris exigui iactu compressa quiescent.

verum ubi ductores acie revocaveris ambo,

deterior qui visus, eum, ne prodigus obsit,

90

dede neci; melior vacua sine regnet in aula.

alter erit maculis auro squalentibus ardens -

nam duo sunt genera: hic melior insignis et ore

et rutilis clarus squamis; ille horridus alter

desidia latamque trahens inglorius alvum.

95

Ut binae regum facies, ita corpora plebis:

namque aliae turpes horrent, ceu pulvere ab alto

cum venit et sicco terram spuit ore viator

aridus; elucent aliae et fulgore coruscant

ardentes auro et paribus lita corpora guttis.

100

haec potior suboles, hinc caeli tempore certo

dulcia mella premes, nec tantum dulcia quantum

et liquida et durum Bacchi domitura saporem.

At cum incerta volant caeloque examina ludunt

contemnuntque favos et frigida tecta relinquunt,

105

instabilis animos ludo prohibebis inani.

nec magnus prohibere labor: tu regibus alas

eripe; non illis quisquam cunctantibus altum

ire iter aut castris audebit vellere signa.

invitent croceis halantes floribus horti

110

et custos furum atque avium cum falce saligna

Hellespontiaci servet tutela Priapi.

ipse thymum tinosque ferens de montibus altis

tecta serat late circum, cui talia curae;

ipse labore manum duro terat, ipse feracis

115

figat humo plantas et amicos inriget imbris.

Vergilius Vaticanus

Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum

vela traham et terris festinem advertere proram,

forsitan et pinguis hortos quae cura colendi

ornaret canerem biferique rosaria Paesti,

120

quoque modo potis gauderent intiba rivis

et virides apio ripae, tortusque per herbam

cresceret in ventrem cucumis; nec sera comantem

narcissum aut flexi tacuissem vimen acanthi

pallentisque hederas et amantis litora myrtos.

125

namque sub Oebaliae memini me turribus arcis,

qua niger umectat flaventia culta Galaesus,

Corycium vidisse senem, cui pauca relicti

iugera ruris erant, nec fertilis illa iuvencis

nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho.

130

hic rarum tamen in dumis olus albaque circum

lilia verbenasque premens vescumque papaver

regum aequabat opes animis, seraque revertens

nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis.

primus vere rosam atque autumno carpere poma,

135

et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa

rumperet et glacie cursus frenaret aquarum,

ille comam mollis iam tondebat hyacinthi

aestatem increpitans seram Zephyrosque morantis.

ergo apibus fetis idem atque examine multo

140

primus abundare et spumantia cogere pressis

mella favis; illi tiliae atque uberrima tinus,

quotque in flore novo pomis se fertilis arbos

induerat, totidem autumno matura tenebat.

ille etiam seras in versum distulit ulmos

145

eduramque pirum et spinos iam pruna ferentis

iamque ministrantem platanum potantibus umbras.

verum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis

praetereo atque aliis post me memoranda relinquo.

Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse

150

addidit expediam, pro qua mercede canoros

Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae

Dictaeo caeli regem pavere sub antro.

solae communis natos, consortia tecta

urbis habent magnisque agitant sub legibus aevum,

155

et patriam solae et certos novere penatis;

venturaeque hiemis memores aestate laborem

experiuntur et in medium quaesita reponunt.

namque aliae victu invigilant et foedere pacto

exercentur agris; pars intra saepta domorum

160

Narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten

prima favis ponunt fundamina, deinde tenacis

suspendunt ceras; aliae spem gentis adultos

educunt fetus; aliae purissima mella

stipant et liquido distendunt nectare cellas;

165

sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti,

inque vicem speculantur aquas et nubila caeli,

aut onera accipiunt venientum, aut agmine facto

ignavum fucos pecus a praesepibus arcent:

fervet opus, redolentque thymo fraglantia mella.

Vergilius Vaticanus

170

ac veluti lentis Cyclopes fulmina massis

cum properant, alii taurinis follibus auras

accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt

aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna;

illi inter sese magna vi bracchia tollunt

175

in numerum, versantque tenaci forcipe ferrum:

non aliter, si parva licet componere magnis,

Cecropias innatus apes amor urget habendi

munere quamque suo. grandaevis oppida curae

et munire favos et daedala fingere tecta.

180

at fessae multa referunt se nocte minores,

crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim

et glaucas salices casiamque crocumque rubentem

et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos.

omnibus una quies operum, labor omnibus unus:

185

mane ruunt portis, nusquam mora; rursus easdem

Vesper ubi e pastu tandem decedere campis

admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant;

fit sonitus, mussantque oras et limina circum.

post, ubi iam thalamis se composuere, siletur

190

in noctem, fessosque sopor suus occupat artus.

nec vero a stabulis pluvia impendente recedunt

longius, aut credunt caelo adventantibus Euris,

sed circum tutae sub moenibus urbis aquantur

excursusque brevis temptant, et saepe lapillos,

195

ut cumbae instabiles fluctu iactante saburram,

tollunt, his sese per inania nubila librant.

Illum adeo placuisse apibus mirabere morem,

quod neque concubitu indulgent, nec corpora segnes

in Venerem solvunt aut fetus nixibus edunt;

200

verum ipsae e foliis natos, e suavibus herbis

ore legunt, ipsae regem parvosque Quirites

sufficiunt, aulasque et cerea regna refingunt.

saepe etiam duris errando in cotibus alas

attrivere, ultroque animam sub fasce dedere:

205

tantus amor florum et generandi gloria mellis.

ergo ipsas quamvis angusti terminus aevi

excipiat (neque enim plus septima ducitur aestas),

at genus immortale manet, multosque per annos

stat fortuna domus, et avi numerantur avorum.

210

Praeterea regem non sic Aegyptus et ingens

Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes

observant. rege incolumi mens omnibus una est;

amisso rupere fidem, constructaque mella

diripuere ipsae et cratis solvere favorum.

215

ille operum custos, illum admirantur et omnes

circumstant fremitu denso stipantque frequentes,

et saepe attollunt umeris et corpora bello

obiectant pulchramque petunt per vulnera mortem.

His quidam signis atque haec exempla secuti

220

esse apibus partem divinae mentis et haustus

aetherios dixere; deum namque ire per omnis

terrasque tractusque maris caelumque profundum;

hinc pecudes, armenta, viros, genus omne ferarum,

quemque sibi tenuis nascentem arcessere vitas:

225

scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri

omnia, nec morti esse locum, sed viva volare

sideris in numerum atque alto succedere caelo.

Si quando sedem augustam servataque mella

thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum

230

ora fove, fumosque manu praetende sequacis.

bis gravidos cogunt fetus, duo tempora messis:

Taygete simul os terris ostendit honestum

Pleas et Oceani spretos pede reppulit amnis,

aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi

235

tristior hibernas caelo descendit in undas.

illis ira modum supra est, laesaeque venenum

morsibus inspirant, et spicula caeca relinquunt

adfixae venis, animasque in vulnere ponunt.

sin duram metues hiemem parcesque futuro

240

contusosque animos et res miserabere fractas,

at suffire thymo cerasque recidere inanis

quis dubitet? nam saepe favos ignotus adedit

stelio et lucifugis congesta cubilia blattis

immunisque sedens aliena ad pabula fucus;

245

aut asper crabro imparibus se immiscuit armis,

aut dirum tiniae genus aut invisa Minervae

laxos in foribus suspendit aranea cassis.

quo magis exhaustae fuerint, hoc acrius omnes

incumbent generis lapsi sarcire ruinas

250

complebuntque foros et floribus horrea texent.

Si vero, quoniam casus apibus quoque nostros

vita tulit, tristi languebunt corpora morbo -

quod iam non dubiis poteris cognoscere signis:

continuo est aegris alius color; horrida vultum

255

deformat macies; tum corpora luce carentum

exportant tectis et tristia funera ducunt;

aut illae pedibus conexae ad limina pendent

aut intus clausis cunctantur in aedibus omnes

ignavaeque fame et contracto frigore pigrae.

260

tum sonus auditur gravior, tractimque susurrant,

frigidus ut quondam silvis immurmurat Auster,

ut mare sollicitum stridit refluentibus undis,

aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis.

hic iam galbaneos suadebo incendere odores

265

mellaque harundineis inferre canalibus, ultro

hortantem et fessas ad pabula nota vocantem.

proderit et tunsum gallae admiscere saporem

arentisque rosas, aut igni pinguia multo

defruta vel psithia passos de vite racemos,

270

Cecropiumque thymum et grave olentia centaurea.

est etiam flos in pratis cui nomen amello

fecere agricolae, facilis quaerentibus herba;

namque uno ingentem tollit de caespite silvam

aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum

275

funduntur, violae sublucet purpura nigrae;

saepe deum nexis ornatae torquibus arae;

asper in ore sapor; tonsis in vallibus illum

pastores et curva legunt prope flumina Mellae.

huius odorato radices incoque Baccho

280

pabulaque in foribus plenis appone canistris.

Sed si quem proles subito defecerit omnis

nec genus unde novae stirpis revocetur habebit,

tempus et Arcadii memoranda inventa magistri

pandere, quoque modo caesis iam saepe iuvencis

285

insincerus apes tulerit cruor. altius omnem

expediam prima repetens ab origine famam.

nam qua Pellaei gens fortunata Canopi

accolit effuso stagnantem flumine Nilum

et circum pictis vehitur sua rura phaselis,

290

quaque pharetratae vicinia Persidis urget,

et viridem Aegyptum nigra fecundat harena,

et diversa ruens septem discurrit in ora

usque coloratis amnis devexus ab Indis:

omnis in hac certam regio iacit arte salutem.

295

exiguus primum atque ipsos contractus in usus

eligitur locus; hunc angustique imbrice tecti

parietibusque premunt artis, et quattuor addunt,

quattuor a ventis obliqua luce fenestras.

tum vitulus bima curvans iam cornua fronte

300

quaeritur; huic geminae nares et spiritus oris

multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto

tunsa per integram solvuntur viscera pellem.

sic positum in clauso linquunt et ramea costis

subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentis.

305

hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas,

ante novis rubeant quam prata coloribus, ante

garrula quam tignis nidum suspendat hirundo.

interea teneris tepefactus in ossibus umor

aestuat, et visenda modis animalia miris,

310

trunca pedum primo, mox et stridentia pennis,

miscentur, tenuemque magis magis aëra carpunt,

donec ut aestivis effusus nubibus imber

erupere, aut ut nervo pulsante sagittae,

prima leves ineunt si quando proelia Parthi.

315

Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem?

unde nova ingressus hominum experientia cepit?

pastor Aristaeus fugiens Peneia Tempe,

amissis, ut fama, apibus morboque fameque,

tristis ad extremi sacrum caput astitit amnis

320

multa querens, atque hac adfatus voce parentem:

«mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius

ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum

(si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo)

invisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri

325

pulsus amor? quid me caelum sperare iubebas?

en etiam hunc ipsum vitae mortalis honorem,

quem mihi vix frugum et pecudum custodia sollers

omnia temptanti extuderat, te matre relinquo.

quin age et ipsa manu felicis erue silvas,

330

fer stabulis inimicum ignem atque interfice messis,

ure sata et validam in vitis molire bipennem,

tanta meae si te ceperunt taedia laudis.»

At mater sonitum thalamo sub fluminis alti

sensit. eam circum Milesia vellera Nymphae

335

carpebant hyali saturo fucata colore,

Drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque,

caesariem effusae nitidam per candida colla,

[Nesaee Spioque Thaliaque Cymodoceque]

Cydippe et flava Lycorias, altera virgo,

340

altera tum primos Lucinae experta labores,

Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae,

ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae,

atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea

et tandem positis velox Arethusa sagittis.

345

inter quas curam Clymene narrabat inanem

Volcani, Martisque dolos et dulcia furta,

aque Chao densos divum numerabat amores.

carmine quo captae dum fusis mollia pensa

devolvunt, iterum maternas impulit auris

350

luctus Aristaei, vitreisque sedilibus omnes

obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores

prospiciens summa flavum caput extulit unda,

et procul: «o gemitu non frustra exterrita tanto,

Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura,

355

tristis Aristaeus Penei genitoris ad undam

stat lacrimans, et te crudelem nomine dicit.»

huic percussa nova mentem formidine mater

«duc, age, duc ad nos; fas illi limina divum

tangere» ait. simul alta iubet discedere late

360

flumina, qua iuvenis gressus inferret. at illum

curvata in montis faciem circumstetit unda

accepitque sinu vasto misitque sub amnem.

iamque domum mirans genetricis et umida regna

speluncisque lacus clausos lucosque sonantis

365

ibat, et ingenti motu stupefactus aquarum

omnia sub magna labentia flumina terra

spectabat diversa locis, Phasimque Lycumque,

et caput unde altus primum se erumpit Enipeus,

unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta

370

saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus

et gemina auratus taurino cornua vultu

Eridanus, quo non alius per pinguia culta

in mare purpureum violentior effluit amnis.

postquam est in thalami pendentia pumice tecta

375

perventum et nati fletus cognovit inanis

Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontis

germanae, tonsisque ferunt mantelia villis;

pars epulis onerant mensas et plena reponunt

pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae.

380

et mater «cape Maeonii carchesia Bacchi:

Oceano libemus» ait. simul ipsa precatur

Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores,

centum quae silvas, centum quae flumina servant.

ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam,

385

ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit.

omine quo firmans animum sic incipit ipsa:

«Est in Carpathio Neptuni gurgite vates

caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor

et iuncto bipedum curru metitur equorum.

390

hic nunc Emathiae portus patriamque revisit

Pallenen; hunc et Nymphae veneramur et ipse

grandaevus Nereus: novit namque omnia vates,

quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur;

quippe ita Neptuno visum est, immania cuius

395

armenta et turpis pascit sub gurgite phocas.

hic tibi, nate, prius vinclis capiendus, ut omnem

expediat morbi causam eventusque secundet.

nam sine vi non ulla dabit praecepta, neque illum

orando flectes; vim duram et vincula capto

400

tende; doli circum haec demum frangentur inanes.

ipsa ego te, medios cum sol accenderit aestus,

cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est,

in secreta senis ducam, quo fessus ab undis

se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem.

405

verum ubi correptum manibus vinclisque tenebis,

tum variae eludent species atque ora ferarum.

fiet enim subito sus horridus atraque tigris

squamosusque draco et fulva cervice leaena,

aut acrem flammae sonitum dabit atque ita vinclis

410

excidet, aut in aquas tenuis dilapsus abibit.

sed quanto ille magis formas se vertet in omnis

tam tu, nate, magis contende tenacia vincla,

donec talis erit mutato corpore qualem

videris incepto tegeret cum lumina somno.»

415

Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem,

quo totum nati corpus perduxit; at illi

dulcis compositis spiravit crinibus aura

atque habilis membris venit vigor. est specus ingens

exesi latere in montis, quo plurima vento

420

cogitur inque sinus scindit sese unda reductos,

deprensis olim statio tutissima nautis;

intus se vasti Proteus tegit obice saxi.

his iuvenem in latebris aversum a lumine Nympha

conlocat, ipsa procul nebulis obscura resistit.

425

iam rapidus torrens sitientis Sirius Indos

ardebat caelo et medium sol igneus orbem

hauserat, arebant herbae et cava flumina siccis

faucibus ad limum radii tepefacta coquebant,

cum Proteus consueta petens e fluctibus antra

430

ibat; eum vasti circum gens umida ponti

exsultans rorem late dispergit amarum.

sternunt se somno diversae in litore phocae;

ipse, velut stabuli custos in montibus olim,

Vesper ubi e pastu vitulos ad tecta reducit

435

auditisque lupos acuunt balatibus agni,

consedit scopulo medius, numerumque recenset.

cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas,

vix defessa senem passus componere membra

cum clamore ruit magno, manicisque iacentem

440

occupat. ille suae contra non immemor artis

omnia transformat sese in miracula rerum,

ignemque horribilemque feram fluviumque liquentem.

verum ubi nulla fugam reperit fallacia, victus

in sese redit atque hominis tandem ore locutus

445

«nam quis te, iuvenum confidentissime, nostras

iussit adire domos? quidve hinc petis?» inquit. at ille:

«scis, Proteu, scis ipse, neque est te fallere quicquam:

sed tu desine velle. deum praecepta secuti

venimus hinc lassis quaesitum oracula rebus.»

450

tantum effatus. ad haec vates vi denique multa

ardentis oculos intorsit lumine glauco,

et graviter frendens sic fatis ora resolvit:

«Non te nullius exercent numinis irae;

magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus

455

haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant,

suscitat, et rapta graviter pro coniuge saevit.

illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps,

immanem ante pedes hydrum moritura puella

servantem ripas alta non vidit in herba.

460

at chorus aequalis Dryadum clamore supremos

implevit montis; flerunt Rhodopeiae arces

altaque Pangaea et Rhesi Mavortia tellus

atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.

ipse cava solans aegrum testudine amorem

465

te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,

te veniente die, te decedente canebat.

Vergilius Vaticanus

Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis,

et caligantem nigra formidine lucum

ingressus, Manisque adiit regemque tremendum

470

nesciaque humanis precibus mansuescere corda.

at cantu commotae Erebi de sedibus imis

umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum,

quam multa in foliis avium se milia condunt,

Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,

475

matres atque viri defunctaque corpora vita

magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,

impositique rogis iuvenes ante ora parentum,

quos circum limus niger et deformis harundo

Cocyti tardaque palus inamabilis unda

480

alligat et novies Styx interfusa coercet.

quin ipsae stupuere domus atque intima Leti

Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis

Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora,

atque Ixionii vento rota constitit orbis.

485

iamque pedem referens casus evaserat omnis,

redditaque Eurydice superas veniebat ad auras

pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem),

cum subita incautum dementia cepit amantem,

ignoscenda quidem, scirent si ignoscere Manes:

490

restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa

immemor heu! victusque animi respexit. ibi omnis

effusus labor atque immitis rupta tyranni

foedera, terque fragor stagnis auditus Avernis.

illa «quis et me» inquit «miseram et te perdidit, Orpheu,

495

quis tantus furor? en iterum crudelia retro

fata vocant, conditque natantia lumina somnus.

iamque vale: feror ingenti circumdata nocte

invalidasque tibi tendens, heu non tua, palmas.»

dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras

500

commixtus tenuis, fugit diversa, neque illum

prensantem nequiquam umbras et multa volentem

dicere praeterea vidit; nec portitor Orci

amplius obiectam passus transire paludem.

quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret?

505

quo fletu Manis, quae numina voce moveret?

illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba.

septem illum totos perhibent ex ordine mensis

rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam

flesse sibi, et gelidis haec evolvisse sub antris

510

mulcentem tigris et agentem carmine quercus:

qualis populea maerens philomela sub umbra

amissos queritur fetus, quos durus arator

observans nido implumis detraxit; at illa

flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen

515

integrat, et maestis late loca questibus implet.

nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei:

solus Hyperboreas glacies Tanaimque nivalem

arvaque Riphaeis numquam viduata pruinis

lustrabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis

520

dona querens. spretae Ciconum quo munere matres

inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi

discerptum latos iuvenem sparsere per agros.

tum quoque marmorea caput a cervice revulsum

gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus

525

volveret, Eurydicen vox ipsa et frigida lingua,

a miseram Eurydicen! anima fugiente vocabat:

Eurydicen toto referebant flumine ripae.»

Vergilius Vaticanus

Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum,

quaque dedit, spumantem undam sub vertice torsit.

530

at non Cyrene, namque ultro adfata timentem:

«nate, licet tristis animo deponere curas.

haec omnis morbi causa, hinc miserabile Nymphae,

cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,

exitium misere apibus. tu munera supplex

535

tende petens pacem, et facilis venerare Napaeas;

namque dabunt veniam votis, irasque remittent.

sed modus orandi qui sit prius ordine dicam:

quattuor eximios praestanti corpore tauros,

qui tibi nunc viridis depascunt summa Lycaei,

540

delige, et intacta totidem cervice iuvencas.

quattuor his aras alta ad delubra dearum

constitue, et sacrum iugulis demitte cruorem,

corporaque ipsa boum frondoso desere luco.

post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,

545

inferias Orphei Lethaea papavera mittes

et nigram mactabis ovem, lucumque revises;

placatam Eurydicen vitula venerabere caesa.»

Haud mora, continuo matris praecepta facessit:

ad delubra venit, monstratas excitat aras,

550

quattuor eximios praestanti corpore tauros

ducit et intacta totidem cervice iuvencas.

post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,

inferias Orphei mittit, lucumque revisit.

hic vero subitum ac dictu mirabile monstrum

555

aspiciunt, liquefacta boum per viscera toto

stridere apes utero et ruptis effervere costis,

immensasque trahi nubes, iamque arbore summa

confluere et lentis uvam demittere ramis.

Haec super arvorum cultu pecorumque canebam

560

et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum

fulminat Euphraten bello victorque volentis

per populos dat iura viamque adfectat Olympo.

illo Vergilium me tempore dulcis alebat

Parthenope studiis florentem ignobilis oti,

565

carmina qui lusi pastorum audaxque iuventa,

Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.