Astronomica

___________________________________________________________

Liber tertius

In nova surgentem maioraque viribus ausum

nec per inaccessos metuentem vadere saltus

ducite, Pierides. vestros extendere fines

conor et ignotos in carmina ducere census.

5

non ego in excidium caeli nascentia bella,

fulminis et flammis partus in matre sepultos,

non coniuratos reges Troiaque cadente

Hectora venalem cineri Priamumque ferentem,

Colchida nec referam vendentem regna parentis

10

et lacerum fratrem stupro, segetesque virorum

taurorumque trucis flammas vigilemque draconem

et reduces annos auroque incendia facta

et male conceptos partus peiusque necatos;

non annosa canam Messenes bella nocentis,

15

septenosve duces ereptaque fulmine flammis

moenia Thebarum et victam quia vicerat urbem,

germanosve patris referam matrisque nepotes,

natorumve epulas conversaque sidera retro

ereptumque diem, nec Persica bella profundo

20

indicta et magna pontum sub classe latentem

immissumque fretum terris, iter aequoris undis;

non regis magni spatio maiore canenda

quam sunt acta loquar. Romanae gentis origo,

quotque duces urbis tot bella atque otia, et omnis

25

in populi unius leges ut cesserit orbis,

differtur. facile est ventis dare vela secundis

fecundumque solum varias agitare per artes

auroque atque ebori decus addere, cum rudis ipsa

materies niteat. speciosis condere rebus

30

carmina vulgatum est, opus et componere simplex.

at mihi per numeros ignotaque nomina rerum

temporaque et varios casus momentaque mundi

signorumque vices partesque in partibus ipsis

luctandum est. quae nosse nimis, quid, dicere quantum est?

35

carmine quid proprio? pedibus quid iungere certis?

huc ades, o quicumque meis advertere coeptis

aurem oculosque potes, veras et percipe voces.

impendas animum; nec dulcia carmina quaeras:

ornari res ipsa negat contenta doceri.

40

et, siqua externa referentur nomina lingua,

hoc operis, non vatis erit: non omnia flecti

possunt, et propria melius sub voce notantur.

Nunc age subtili rem summam perspice cura,

quae tibi praecipuos usus monstrata ministret

45

et certas det in arte vias ad fata videnda,

si bene constiterit vigilanti condita sensu.

principium rerum et custos natura latentum

(cum tantas strueret moles per moenia mundi

et circum fusis orbem concluderet astris

50

undique pendentem in medium, diversaque membra

ordinibus certis sociaret corpus in unum,

aeraque et terras flammamque undamque natantem

mutua in alternum praebere alimenta iuberet,

ut tot pugnantis regeret concordia causas

55

staretque alterno religatus foedere mundus),

exceptum a summa nequid ratione maneret

et quod erat mundi mundo regeretur ab ipso,

fata quoque et vitas hominum suspendit ab astris,

quae summas operum partes, quae lucis honorem,

60

quae famam assererent, quae numquam fessa volarent.

quae, quasi, per mediam, mundi praecordia, partem

disposita, obtineant, Phoebum lunamque vagasque

evincunt stellas nec non vincuntur et ipsa,

his regimen natura dedit, propriasque sacravit

65

unicuique vices sanxitque per omnia summam,

undique uti fati ratio traheretur in unum.

nam, quodcumque genus rerum, quotcumque labores

quaeque opera atque artes, quicumque per omnia casus

humana in vita poterant contingere, sorte

70

complexa est, tot et in partes, quot et astra locarat,

disposuit, certasque vices, sua munera cuique

attribuit, totumque hominis per sidera censum

ordine sub certo duxit, pars semper ut eidem

confinis parti vicinis staret in astris.

75

horum operum sortes ad singula signa locavit,

non ut in aeterna caeli statione manerent

et cunctos hominum pariter traherentur in ortus

ex isdem repetita locis, sed tempore sedes

nascentum acciperent proprias signisque migrarent

80

atque alias <alii> sors quaeque accederet astro,

ut caperet genitura novam per sidera formam

nec tamen incerto confunderet omnia motu.

sed, cum pars operum quae prima condita sorte est

accepit propriam nascentis tempore sedem,

85

cetera succedunt signisque sequentibus haerent.

ordo ducem sequitur donec venit orbis in orbem.

has autem facies rerum per signa locatas,

in quibus omnis erit fortunae condita summa,

ut cursu stellae septem laeduntve iuvantve

90

cardinibusve movet divina potentia mundum,

sic felix aut triste venit per singula fatum,

talis et illius sors est speranda negoti.

haec mihi sollemni sunt ordine cuncta canenda

et titulis signanda suis rerumque figuris,

95

ut pateat positura operum nomenque genusque.

Fortunae sors prima data est. hoc illa per artem

censetur titulo, quia proxima continet in se

fundamenta domus domuique haerentia cuncta:

qui modus in servis, qui sit concessus in arvis

100

quamque datum magnas operum componere moles,

ut vaga fulgentis concordant sidera caeli.

post hinc militiae locus est, qua quidquid in armis

quodque peregrinas inter versantibus urbes

accidere assuevit titulo comprenditur uno.

105

tertia ad urbanos statio est numeranda labores

(hoc quoque militiae genus est, civilibus actis

compositum) fideique tenet parentia vincla;

format amicitias et saepe cadentia frustra

officia, et cultus contingant praemia quanta

110

edocet, appositis cum mundus consonat astris.

iudiciorum opus in quarto natura locavit

fortunamque fori: fundentem verba patronum

pendentemque reum lingua labrisque loquentis

impositum, et populo nudantem condita iura

115

atque expensa sua solventem iurgia fronte,

cum iudex veri nihil amplius advocat ipso.

quidquid propositas inter facundia leges

efficit, hoc totum partem concessit in unam

atque, utcumque regunt dominantia sidera, paret.

120

quintus coniugio gradus est per signa dicatus

et socios tenet, et committens hospita iura

iungitur et similis coniungens foedus amicos.

in sexta dives numeratur copia sede

atque adiuncta salus rerum, quarum altera quanti

125

contingant usus monet, altera quam diuturni,

sidera ut inclinant vires et templa gubernant.

septima censetur saevis horrenda periclis,

si male subscribunt stellae per signa locatae.

nobilitas tenet octavam, qua constat honoris

130

condicio et famae modus et genus et specioso

gratia praetexto. nonus locus occupat omnem

natorum sortem dubiam patriosque timores

omniaque infantum mixta nutricia turba.

huic vicinus erit, vitae qui continet actum,

135

in quo sortimur mores, et qualibus omnis

formetur domus exemplis, quamque ordine certo

ad sua compositi discedant munera servi.

praecipua undecima pars est in sorte locata,

quae summam nostri semper viresque gubernat,

140

quaque valetudo constat, nunc libera morbis,

nunc oppressa, movent ut mundum sidera cumque.

non alia est sedes, tempusve genusve medendi

quae sibi deposcat vel cuius tempore praestet

auxilium et vitae sucos miscere salubris.

145

ultimus et totam concludens ordine summam

rebus apiscendis labor est, qui continet omnis

votorum effectus, et, quae sibi quisque suisque

proponit studia atque artes, haec irrita ne sint.

seu ferat officium nutus blanditus in omnis,

150

aspera sive foro per litem iurgia temptet,

fortunamve petat pelago ventisque sequatur,

seu Cererem plena vincentem credita messe

aut repetat Bacchum per pinguia musta fluentem,

hac in parte dies atque hac momenta dabuntur,

155

si bene convenient stellae per signa sequentes;

quarum ego posterius vires in utrumque valentis

ordine sub serto reddam, cum pandere earum

incipiam effectus. nunc, ne permixta legentem

confundant, nudis satis est insistere membris.

Ratio diurna                                                  Ratio nocturna

160

Et, quoniam certo digestos orbe labores

nominaque in numerum viresque exegimus omnis

(athla vocant Grai, quae cuncta negotia rerum

in genera et partes bis sex divisa coercent),

nunc, quibus accedant signis quandoque, canendum est.

165

perpetuas neque enim sedes eademve per omnis

sidera nascentis retinent, sed tempore mutant,

nunc huc nunc illuc signorum mota per orbem,

incolumis tamen ut maneat qui conditus ordo est.

ergo age, ne falsa variet genitura figura,

170

si sua quemque voles revocare ad signa laborem,

Fortunae conquire locum per sidera cuncta,

quae primum est aerumnosis pars dicta sub athlis.

qui tibi cum fuerit certa ratione repertus,

cetera praedicto subeuntibus ordine signis

175

coniunges, teneant proprias ut singula sedes.

et, ne forte vagus Fortunae quaerere sedem

incipias, duplici certam ratione capesse.

cum tibi, nascentis percepto tempore, forma

constiterit caeli, stellis ad signa locatis,

180

transverso Phoebus si cardine celsior ibit

qui tenet exortum vel qui demergit in undas,

per tempus licet affirmes natum esse diei.

at, si subiectis senis fulgebit in astris

inferior dextra laevaque tenentibus orbem

185

cardinibus, noctis fuerit per tempora natus.

haec tibi cum fuerint certo discrimine nota,

tunc, si forte dies nascentem exceperit alma,

a sole ad lunam numerabis in ordine partes

signorum, ortivo totidem de cardine duces,

190

quem bene partitis memorant horoscopon astris.

in quodcumque igitur numerus pervenerit astrum

hoc da Fortunae. iunges tum cetera signis

athla suis, certo subeuntibus ordine cunctis.

at, cum obducta nigris nox orbem texerit alis,

195

siquis erit qui tum materna excesserit alvo,

verte vias, sicut naturae vertitur ordo.

consule tum Phoeben imitantem lumina fratris

semper et in proprio regnantem tempore noctis;

quotque ab ea Phoebus partes et signa recedit

200

tot numerare iubet fulgens horoscopos a se.

hunc Fortuna locum teneat subeuntibus athlis,

ordine naturae sicut sunt cuncta locata.

Forsitan et quaeras, agili rem corde notandam,

qua ratione queas, natalis tempore, nati

205

exprimere immerso surgentem horoscopon orbe.

quod nisi subtili visum ratione tenetur,

fundamenta ruunt artis nec consonat ordo;

cardinibus quoniam falsis, qui cuncta gubernant,

mentitur faciem mundus nec constat origo

210

flexaque momento variantur sidera templi.

sed, quanta effectu, res est tam plena laboris

cursibus aeternis mundum per signa volantem,

ut totum lustret curvatis arcubus orbem,

exprimere et vultus eius componere certos

215

ac tantae molis minimum deprendere punctum:

quae pars exortum vel quae fastigia mundi

216a

<obtineat summi demersosve aequoris undis>

auferat occasus aut imo sederit orbe.

Nec me vulgatae rationis praeterit ordo,

quae binas tribuit signis surgentibus horas

220

et paribus spatiis aequalia digerit astra,

ut parte ex illa, qua Phoebi coeperit orbis,

discedat numerus summamque accommodet astris,

donec perveniat nascentis tempus ad ipsum,

atque, ubi substiterit, signum dicatur oriri.

225

sed iacet obliquo signorum circulus orbe,

atque alia inflexis oriuntur sidera membris,

ast illis magis est rectus surgentibus ordo,

ut propius nodis aliquod vel longius astrum est.

vix finit luces Cancer, vix bruma reducit,

230

quam brevis ille iacet, tam longus circulus hic est;

Libra Ariesque parem reddunt noctemque diemque.

sic media extremis pugnant extremaque summis.

nec nocturna minus variant quam tempora lucis,

sed tantum adversis idem stat mensibus ordo.

235

in tam dissimili spatio variisque dierum

umbrarumque modis quis credere possit in auras

omnia signa pari mundi sub lege meare?

adde quod incerta est horae mensura neque ullam

altera par sequitur, sed, sicut summa dierum

240

vertitur, et partes surgunt rursusque recedunt;

cum tamen, in quocumque dies deducitur astro,

sex habeat supra terras, sex signa sub illis.

quo fit ut in binas non possint omnia nasci,

cum spatium non sit sibi par pugnantibus horis,

245

si modo bis senae servantur luce sub omni,

quem numerum debet ratio sed non capit usus.

Nec tibi constabunt aliter vestigia veri,

ni, lucem noctemque paris dimensus in horas,

in quantum vario pateant sub tempore noris,

250

regulaque exacta primum formetur in hora

quae surgens sidensque diem perpendat et umbras.

haec erit, in Libra cum lucem vincere noctes

incipiunt vel cum medio concedere vere.

tunc etenim solum bis senas tempora in horas

255

aequa patent, medio quod currit Phoebus Olympo.

is cum per gelidas hiemes summotus in austros

fulget in octava Capricorni parte biformis,

tunc angusta dies vernalis fertur in horas

dimidiam atque novem, sed nox oblita diei

260

bis septem apposita, numerus ne claudicet, hora

dimidia. sic in duodenas exit utrimque

et redit in solidum natura condita summa.

263

inde cadunt noctes surguntque in tempora luces,

268

nunc huc nunc illuc gradibus per sidera certis

269

impulsae, quorum ratio manifesta per artem

270

collecta est venietque suo per carmina textu, ‹‚

264

donec ad ardentis pugnarunt sidera Cancri;

265

atque ibi conversis vicibus mutantur in horas

brumalis, noctemque dies lucemque tenebrae

hibernam referunt, alternaque tempora vincunt.

271

atque haec est illas demum mensura per oras

quas rigat aestivis gravidus torrentibus amnis

Nilus et erumpens imitatur sidera mundi

per septem fauces atque ora fugantia pontum.

275

Nunc age, quot stadiis et quanto tempore surgant

sidera, quotque cadant, animo cognosce sagaci,

ne magna in brevibus lateant compendia dictis.

nobile Lanigeri sidus, quod cuncta sequuntur,

dena quater stadia exoriens duplicataque ducit

280

cum cadit, atque horam surgens eiusque trientem

occupat, occiduus geminat. tum cetera signa

octonis crescunt stadiis orientia in orbem

et totidem amittunt gelidas vergentia in umbras.

hora novo crescit per singula signa quadrante

285

tertiaque e quinta pars parte inducitur eius.

haec sunt ad Librae sidus surgentibus astris

incrementa: pari momento damna trahuntur

cum subeunt orbem. rursusque a sidere Librae

ordine mutato paribus per tempora versa

290

momentis redeunt. nam, per quot creverat astrum

Lanigeri stadia aut horas, tot Libra recedit;

occiduusque Aries spatium tempusque cadendi

quod tenet, in tantum Chelae consurgere perstant.

excipiunt vicibus se signa sequentia versis.

295

haec ubi constiterint vigilanti condita mente

iam facile est tibi, quod quandoque horoscopet astrum,

noscere, cum liceat certis surgentia signa

ducere temporibus propriasque ascribere in horas,

partibus ut ratio signo ducatur ab illo,

300

in quo Phoebus erit, quarum mihi reddita summa est.

Sed neque per terras omnis mensura dierum

umbrarumque eadem est, simili nec tempora summa

mutantur: modus est varius ratione sub una.

nam, qua Phrixei ducuntur vellera signi

305

Chelarumque fides iustaeque examina Librae,

omnia consurgunt binas ibi signa per horas,

quod medius recto praeciditur ordine mundus

aequalisque super transversum vertitur axem.

illic perpetua iunguntur pace diebus

310

obscurae noctes; aequo stat foedere tempus;

nec manifesta patet falsi fallacia mundi,

sed similis simili toto nox redditur aevo;

omnibus autumnus signis, ver omnibus unum,

una quod aequali lustratur linea Phoebo.

315

nec refert illic quo sol decurrat in astro,

litoreumne coquat Cancrum contrane feratur,

[sideribus mediis an quae sint quattuor inter]

quod, quamquam per tris signorum circulus arcus

obliquus iaceat, recto tamen ordine zonae

320

consurgunt supra caput in terrasque feruntur

et paribus spatiis per singula lustra resurgunt,

ac bene diviso mundus latet orbe patetque.

at, simul ex illa terrarum parte recedas,

quidquid ad extremos temet provexerit axes

325

per convexa gradus gressum fastigia terrae,

quam tereti natura solo decircinat orbem

in tumidum et mediam mundo suspendit ab omni, –

ergo ubi conscendes orbem scandensque rotundum

degrediere simul, fugiet pars altera terrae,

330

altera reddetur. sed, quantum inflexeris orbem,

tantum inclinabit caeli positura volantis,

et modo quae fuerant surgentia limite recto

sidera curvato ducentur in aethera tractu,

atque erit obliquo signorum balteus orbe

335

qui transversus erat, statio quando illius una est,

nostrae mutantur sedes. ergo ipsa moveri

tempora iam ratio cogit variosque referre

sub tali regione dies, cum sidera flexo

ordine conficiant cursus obliqua malignos,

340

longius atque aliis aliud propiusve recumbat.

pro spatio mora magna datur: quae proxima nobis

consurgunt, longos caeli visuntur in orbes;

ultima quae fulgent, celeris merguntur in umbras.

et, quanto ad gelidas propius quis venerit Arctos,

345

tam magis effugiunt oculos brumalia signa,

vixque ortis occasus erit. si longius inde

procedat, totis condentur singula membris

tricenasque trahent conexo tempore noctes

et totidem luces adiment. sic parva dierum

350

efficitur mora et attritis consumitur horis

paulatimque perit, spatio fugientibus astris.

pluraque, per partes surrepto tempore, signa

quaerentur medio terrae celata tumore

abducentque simul Phoebum texentque tenebras,

355

mensibus ereptis donec sit debilis annus.

si vero natura sinat sub vertice caeli,

quem gelidus rigidis fulcit compagibus axis,

aeternas super ire nives orbemque rigentem

prona Lycaoniae spectantem membra puellae,

360

stantis erit caeli species, laterumque meatu

turbinis in morem recta vertigine curret.

inde tibi obliquo sex tantum signa patebunt

circuitu, nullos umquam fugientia visus

sed teretem acclini mundum comitantia spira.

365

hic erit una dies per senos undique menses

dimidiumque trahens contextis lucibus annum,

numquam erit occiduus quod tanto tempore Phoebus,

dum bis terna suis perlustrat cursibus astra,

sed circum volitans recto versabitur orbe.

370

at, simul e medio praeceps descenderit orbe

inferiora petens deiecto sidera curru

et dabit in pronum laxas effusus habenas,

per totidem menses iunget nox una tenebras

vertice sub caeli. nam quisquis spectat ab axe,

375

dimidium e toto mundi videt orbe rotundi,

pars latet inferior; neque enim circumvenit illum

recta acies, mediaque tenus distenditur alvo.

effugit ergo oculos summo spectantis ab orbe

dum sex summersis vectatur Phoebus in astris,

380

abducitque simul luces tenebrasque relinquit

sideribus, donec totidem, quot mensibus actis

cesserat, inde redit geminasque ascendit ad Arctos.

hic locus in binas annum noctesque diesque

per duo partitae dirimit divortia terrae.

385

Et, quoniam quanto varientur tempora motu

et quibus e causis dictum est, nunc accipe, signa

quot surgant in quoque loco cedantque per horas,

partibus ut prendi possint orientia certis,

ne falsus dubia ratione horoscopos erret.

390

atque hoc in totum certa sub lege sequendum est,

singula quod nequeunt, per tot distantia motus,

temporibus numerisque suis exacta referri.

a me sumat iter positum, sibi quisque sequatur

perque suos tendat gressus, mihi debeat artem.

395

quacumque hoc parti terrarum quisque requiret,

deducat proprias noctemque diemque per horas

maxima sub Cancro minimis quae cingitur umbris;

et sextam summae, fuerit quae forte, diurnae

vicino tribuat post Cancri templa Leoni;

400

at quae nocturnis fuerit mensura tenebris

in totidem partes simili ratione secanda est,

ut, quantum una ferat, tantum tribuatur ad ortus

temporis averso nascenti sidere Tauro.

has inter quasque accipiet Nemeeius horas

405

quod discrimen erit, per tris id divide partes,

tertia ut accedat Geminis, qua tempora Tauri

407

vincant, atque eadem Cancro similisque Leoni,

411

sed certa sub lege, prioris semper ut astri

412

incolumem servent summam crescantque novando.

408

sic erit ad summam ratio perducta priorem

quam modo divisis Nemeaeus duxerit horis.

410

inde pari Virgo procedat temporis auctu.

413

his usque ad Chelas horarum partibus aucta

per totidem e Libra decrescent sidera partes.

415

et, quantis in utrumque moris tollentur ad ortus,

diversam in sortem tantis mergentur ad umbras.

haec erit horarum ratio ducenda per orbem

417a

<signorum: nunc in noscenda pone laborem>

418

illa, quot stadiis oriantur quaeque cadantque.

quae <quater et> cum ter centum vicenaque constent,

420

detrahitur summae tota pars, quota demitur usque

omnibus ex horis aestivae nomine noctis,

solstitium summo peragit cum Phoebus Olympo.

quodque his exsuperat demptis id ducito in aequas

sex partes, sextamque ardenti trade Leoni.

425

rursus qui steterit numerus sub nomine noctis

eius erit signo Tauri pars illa dicanda.

quodque, haec, exsuperat, pars cum superatur ab illa,

distinguitque duas medio discrimine summas,

tertia pars eius, numero super addita Tauri,

430

tradetur Geminis. simili tum cetera lucro

procedent numeros semper tutata priores

augebuntque novo vicinas munere summas,

donec perveniant ad iustae sidera Librae:

ex illa totidem per partes sic breviantur

435

Lanigeri ad fines; conversaque omnia lege

accipiunt perduntque paris cedentia sortes.

haec via monstrabit stadiorum ponere summas

et numerare suos ortus per sidera cuncta.

quod bene cum propriis simul acceptaveris horis,

440

in nulla fallet regione horoscopos umquam,

cum poterunt certis numerari singula signa

temporibus parte ex illa quam Phoebus habebit.

Nunc, quibus hiberni momentis surgere menses

incipiant (neque enim paribus per sidera cuncta

445

procedunt gradibus, nivei dum vellera signi

contingant aequum luces cogentia et umbras

ferre iugum), magna est ratio breviterque docenda.

principio capienda tibi est mensura diei

quam minimam Capricornus agit, noctisque per horas

450

quam summam; quodque a iusto superaverit umbris,

perdiderint luces, eius pars tertia signo

tradenda est medio semper, qua sorte retenta

dimidio vincat primum, vincatur et ipsum

extremo: totum in partes ita digere tempus.

455

his opibus tria signa valent; sed summa prioris

ac medii numeri coniuncta sequentibus astris

cesserit, ut, senis fuerit si longior horis

brumali nox forte die, Capricornus in horam

dimidiam attollat luces, et Aquarius horam

460

ipse suam proprie ducat summaeque priori

adiungat, Pisces tantum sibi temporis ipsi

constituant, quantum accipiant de sorte prioris,

et tribus expletis horis noctemque diemque

Lanigero tradant aequandam tempore veris.

465

incipit a sexta tempus procedere parte

dividuum; triplicant vires haerentia signa

ultimaque acceptas duplicant. ita summa diebus

473

redditur, aequatae solvuntur faenore noctes

474

rursus et incipiunt propria de sorte diebus

468

cedere diversa labentia tempora lege.

namque Aries totidem deducit noctibus horas

470

quot prius abstulerant proprio sub nomine Pisces,

hora datur Tauro, cumuletque ut damna priora

dimidiam adiungunt Gemini. sic ultima primis

475

respondent, pariterque, illis quae proxima fulgent,

et media aequatis censentur viribus astra.

[praecipuosque gerunt varianda ad tempora motus]

hac vice descendunt noctes a sidere brumae

tollunturque dies, annique invertitur orbis,

480

solstitium tardi dum fit sub sidere Cancri;

tumque diem brumae nox aequat, tempora noctis

longa dies, similique redit, quam creverat, actu.

Illa etiam poterit nascens via ducere ad astrum

quod quandoque vadis emissum redditur orbi.

485

nam quota sit lucis, si luce requiritur, hora

aspicies, atque hunc numerum revocabis in ipsum

multiplicans decies, adiectis insuper eidem

quinque tamen summis, quia qualicumque sub hora

ter quinas mundi se tollunt sidera partes.

490

hic ubi constiterit numerus, coniungere et illas,

quae superent Phoebo partes per signa, memento.

ex hac tricenas summa per sidera partes

distribues, primamque vicem, quo Phoebus in astro

fulserit, inde aliis, solem quaecumque sequentur.

495

tum quo subsistet numerus consumptus in astro

quave in parte suam summam nomenque relinquet

haec erit exoriens et pars et forma per ignes.

* * *

contineat partes. ubi summam feceris unam,

tricenas dabis ex illa per singula signa,

500

donec deficiat numerus; quaque ille sub astri

parte cadet, credas illam cum corpore natam

esse hominis pariterque orbem vidisse per umbras.

sic erit ipse tibi rapidis quaerendus in astris

natalis mundi certoque horoscopos ortu,

505

ut, cum exacta fides steterit sub cardine primo,

fallere non possint summi fastigia caeli,

non celeres obitus, stent fundamenta sub imo,

[stent veri stellarum obitus verique subortus]

sideraque in proprias vires sortesque recedant.

510

Nunc sua reddentur generatim tempora signis,

quae divisa etiam proprios ducuntur in annos

et menses lucesque suas horasque dierum,

per quae praecipuas ostendunt singula vires.

primus erit signi, quo Sol effulserit, annus,

515

annua quod lustrans consumit tempora mundum;

proximus atque alii subeuntia signa sequuntur.

Luna dabit menses, peragit quod menstrua cursum.

tutelaeque suae primas horoscopos horas

asserit atque dies, traditque sequentibus astris.

520

sic annum mensesque suos natura diesque

atque ipsas voluit numerari signa per horas,

omnia ut omne foret divisum tempus in astra

perque alterna suos variaret sidera motus,

ut cuiusque vices ageret redeuntis in orbem.

525

idcirco tanta est rerum discordia in aevo

et subtexta malis bona sunt lacrimaeque sequuntur

vota nec inconstans servat fortuna tenorem;

usque adeo permixta fluit nec permanet usquam,

amisitque fidem variando cuncta per omnis.

530

non annis anni nec menses mensibus usquam

conveniunt, seque ipsa dies alia usque requirit

horaque non ulli similis producitur horae,

tempora quod distant, propriis parentia signis,

per numeros omnis aevi divisa volantis,

535

talisque efficiunt vitas casusque animantum,

qualia sunt, quorum vicibus tum vertimur, astra.

Sunt quibus et caeli placeat nascentis ab orae

sidere, quem memorant horoscopon inventores,

parte quod ex illa describitur hora diebus,

540

omne genus rationis agi per tempora et astra

et capite ex uno menses annosque diesque

incipere atque horas tradique sequentibus astris;

et, quamquam socia nascantur origine cuncta,

diversas tamen esse vices, quod tardius illa,

545

haec citius peragant orbem. semel omnia ad astra

hora die, bis mense dies venit, unus in anno

mensis et exactis bis sex iam solibus annus.

difficile est in idem tempus concurrere cuncta,

549

unius ut signi pariter sit mensis et annus

549a

<atque dies atque hora simul: sibi discrepat ordo.

549b

saepe fit ut, mitis tulerint qui sideris annum,>

550

asperioris agant mensem; si mensis in astrum

laetius inciderit, signum sit triste diei;

si fortuna diem foveat, sit durior hora.

idcirco nihil in totum sibi credere fas est,

non annos signis, menses vertentibus annis,

555

mensibus aut luces, aut omnis lucibus horas,

quod nunc illa nimis properant, nunc illa morantur,

et modo dest aliis, modo adest, vicibusque recedit

aut redit atque alio mutatur tempore tempus

interpellatum variata sorte dierum.

560

Et, quoniam docui, per singula tempora, vitae

quod quandoque genus veniat, cuiusque sit astri

quisque annus, cuius mensis, simul hora diesque,

altera nunc ratio, quae summam continet aevi,

reddenda est, quot quaeque annos dare signa ferantur.

565

quae tibi, cum finem vitae per sidera quaeris,

respicienda manet ratio numerisque notanda.

bis quinos annos Aries unumque triente

fraudatum dabit. appositis tu, Taure, duobus

vincis, sed totidem Geminorum vinceris astro,

570

tuque bis octonos, Cancer, binosque trientes,

bisque novem, Nemeaee, dabis bessemque sub illis.

Erigone geminatque decem geminatque trientem,

nec plures fuerint Librae quam Virginis anni.

Scorpios aequabit tribuentem dona Leonem.

575

Centauri fuerint eadem quae munera Cancri.

ter quinos, Capricorne, dares, si quattuor essent

appositi menses. triplicabit Aquarius annos

quattuor et menses vitam producet in octo.

Piscibus est Aries et sorte et finibus haerens:

580

lustra decem tribuent solis cum mensibus octo.

Nec satis est annos signorum noscere certos,

ne lateat ratio finem quaerentibus aevi:

templa quoque et partes caeli sua munera norunt

et proprias tribuunt certo discrimine summas,

585

cum bene constiterit stellarum conditus ordo.

sed mihi templorum tantum nunc iura canentur;

mox veniet mixtura suis cum viribus omnis,

cum bene materies steterit percognita rerum

non interpositis turbatarum undique membris.

590

si bene constiterit primo sub cardine Luna,

qua redit in terras mundus, nascensque tenebit

exortum, octo tenor decies ducetur in annos

si duo decedant. at, cum sub culmine summo

consistet, tribus hic numerus fraudabitur annis.

595

bis quadragenos occasus dives in actus

solis erat, numero nisi desset olympias una.

imaque tricenos bis fundamenta per annos

censentur bis sex adiectis messibus aevo.

quodque prius natum fuerit dextrumque trigonum

600

hoc sexagenos tribuit duplicatque quaternos.

quod fuerit laevum praelataque signa sequetur

tricenos annos duplicat, tris insuper addit.

quaeque super signum nascens a cardine primum

tertia sors manet et summo iam proxima caelo

605

haec ter vicenos geminat, tris abstrahit annos.

quaeque infra veniet spatio divisa sub aequo

per quinquagenas complet sua munera brumas.

quemque locum superat nascens horoscopos, ille

dena quater revocat vertentis tempora solis

610

accumulatque duos cursus iuvenemque relinquit.

at qui praecedit surgentis cardinis oram

vicenos ternosque dabit nascentibus annos

vix degustatam rapiens sub flore iuventam.

quod super occasus templum est ter dena remittit

615

annorum spatia et decimam tribus applicat auctis.

inferius puerum interimet, bis sexque peracti

immatura trahent natales corpora morti.

Sed tamen in primis memori sunt mente notanda

partibus adversis quae surgunt condita signa

620

divisumque tenent aequo discrimine caelum;

quae tropica appellant, quod in illis quattuor anni

tempora vertuntur signis nodosque resolvunt

totumque emutant converso cardine mundum

inducuntque novas operum rerumque figuras.

625

Cancer ad aestivae fulget fastigia zonae

extenditque diem summum parvoque recessu

destruit et, quanto fraudavit tempore luces,

in tantum noctes auget: stat summa per omnis.

tum Cererem fragili properant destringere culmo,

630

Campus et in varias destringit membra palaestras,

et tepidas pelagus iactatum languet in undas.

tunc et bella fero tractantur Marte cruenta

nec Scythiam defendit hiems; Germania sicca

iam tellure fugit Nilusque tumescit in arva.

635

hic rerum status est, Cancri cum sidere Phoebus

solstitium facit et summo versatur Olympo.

Parte ex adversa brumam Capricornus inertem

per minimas cogit luces et maxima noctis

tempora, producitque diem tenebrasque resolvit,

640

inque vicem nunc damna regit, nunc tempora supplet.

tunc riget omnis ager, clausum mare, condita castra,

nec tolerant medias hiemes sudantia saxa,

statque uno natura loco paulumque quiescit.

Proxima in effectum et similis referentia motus

645

esse ferunt luces aequantia signa tenebris.

namque Aries Phoebum repetentem sidera Cancri

inter principium reditus finemque coercet

tempora diviso iungens concordia mundo,

convertitque vices victumque a sidere Librae

650

exsuperare diem iubet et succumbere noctes,

aestivi donec veniant ad sidera Cancri.

tum primum miti pelagus consternitur unda

et varios audet flores emittere tellus;

tum pecudum volucrumque genus per pabula laeta

655

in Venerem partumque ruit, totumque canora

voce nemus loquitur frondemque virescit in omnem.

viribus in tantum signi natura movetur.

Huic ex adverso simili cum sorte refulget

Libra diem noctemque pari cum foedere ducens,

660

tantum quod victas usque ad se vincere noctes

ex ipsa iubet, ad brumae dum tempora surgant.

tum Liber gravida descendit plenus ab ulmo

pinguiaque impressis despumant musta racemis;

mandant et sulcis Cererem, dum terra tepore

665

autumni resoluta patet, dum semina ducit.

Quattuor haec et in arte valent, ut tempora vertunt

sic hos aut illos rerum flectentia casus

nec quicquam in prima patientia sede manere.

sed non per totas aequa est versura figuras,

670

annua nec plenis flectuntur tempora signis.

una dies sub utroque aequat sibi tempore noctem,

dum Libra atque Aries autumnum verque figurant;

una dies toto Cancri longissima signo,

cui nox aequalis Capricorni sidere fertur:

675

cetera nunc urgent vicibus, nunc tempora cedunt.

una ergo in tropicis pars est cernenda figuris,

quae moveat mundum, quae rerum tempora mutet,

facta novet, consulta alios declinet in usus,

omnia in aversum flectat contraque revolvat.

680

has quidam vires octava in parte reponunt;

sunt quibus esse placet decimae; nec defuit auctor

qui primae momenta daret frenosque dierum.