Phaedra

___________________________________________________________

Actus secundus

Scaena I

[Nutrix, Phaedra, Chorus.]

Nutrix

360

Spes nulla tantum posse leniri malum,

finisque flammis nullus insanis erit.

torretur aestu tacito et inclusus quoque,

quamvis tegatur, proditur vultu furor;

erumpit oculis ignis et lassae genae

365

lucem recusant; nil idem dubiae placet,

artusque varie iactat incertus dolor:

nunc ut soluto labitur marcens gradu

et vix labante sustinet collo caput,

nunc se quieti reddit et, somni immemor,

370

noctem querelis ducit; attolli iubet

iterumque poni corpus et solvi comas

rursusque fingi: semper impatiens sui

mutatur habitus. nulla iam Cereris subit

cura aut salutis; vadit incerto pede,

375

iam viribus defecta: non idem vigor,

non ora tinguens nitida purpureus rubor;

[populatur artus cura, iam gressus tremunt,

tenerque nitidi corporis cecidit decor.]

et qui ferebant signa Phoebeae facis

380

oculi nihil gentile nec patrium micant.

lacrimae cadunt per ora et assiduo genae

rore irrigantur, qualiter Tauri iugis

tepido madescunt imbre percussae nives.

Sed en, patescunt regiae fastigia:

385

reclinis ipsa sedis auratae toro

solitos amictus mente non sana abnuit.

Phaedra

Removete, famulae, purpura atque auro inlitas

vestes, procul sit muricis Tyrii rubor,

quae fila ramis ultimi Seres legunt:

390

brevis expeditos zona constringat sinus,

cervix monili vacua, nec niveus lapis

deducat auris, Indici donum maris;

odore crinis sparsus Assyrio vacet.

sic temere iactae colla perfundant comae

395

umerosque summos, cursibus motae citis

ventos sequantur. laeva se pharetrae dabit,

hastile vibret dextra Thessalicum manus:

[talis severi mater Hippolyti fuit.]

qualis relictis frigidi Ponti plagis

400

egit catervas Atticum pulsans solum

Tanaitis aut Maeotis et nodo comas

coegit emisitque, lunata latus

protecta pelta, talis in silvas ferar.

Chorus

Sepone questus: non levat miseros dolor;

405

agreste placa virginis numen deae.

Scaena II

[Nutrix, Hippolytus.]

Nutrix

Regina nemorum, sola quae montes colis

et una solis montibus coleris dea,

converte tristes ominum in melius minas.

o magna silvas inter et lucos dea,

410

clarumque caeli sidus et noctis decus,

cuius relucet mundus alterna vice,

Hecate triformis, en ades coeptis favens.

animum rigentem tristis Hippolyti doma:

det facilis aures; mitiga pectus ferum:

415

amare discat, mutuos ignes ferat.

innecte mentem: torvus aversus ferox

in iura Veneris redeat. huc vires tuas

intende: sic te lucidi vultus ferant

et nube rupta cornibus puris eas,

420

sic te regentem frena nocturni aetheris

detrahere numquam Thessali cantus queant

nullusque de te gloriam pastor ferat.

Ades invocata, iam fave votis, dea:

ipsum intuor sollemne venerantem sacrum

425

nullo latus comitante - quid dubitas? dedit

tempus locumque casus: utendum artibus.

trepidamus? haud est facile mandatum scelus

audere, verum iusta qui reges timet

deponat, omne pellat ex animo decus:

430

malus est minister regii imperii pudor.

Hippolytus

Quid huc seniles fessa moliris gradus,

o fida nutrix, turbidam frontem gerens

et maesta vultu? sospes est certe parens

sospesque Phaedra stirpis et geminae iugum?

Nutrix

435

Metus remitte, prospero regnum in statu est

domusque florens sorte felici viget.

sed tu beatis mitior rebus veni:

namque anxiam me cura sollicitat tui,

quod te ipse poenis gravibus infestus domas.

440

quem fata cogunt, ille cum venia est miser;

at si quis ultro se malis offert volens

seque ipse torquet, perdere est dignus bona

quis nescit uti. potius annorum memor

mentem relaxa: noctibus festis facem

445

attolle, curas Bacchus exoneret graves;

aetate fruere: mobili cursu fugit.

nunc facile pectus, grata nunc iuveni Venus:

exultet animus. cur toro viduo iaces?

tristem iuventam solve; nunc cursus rape,

450

effunde habenas, optimos vitae dies

effluere prohibe. propria descripsit deus

officia et aevum per suos ducit gradus:

laetitia iuvenem, frons decet tristis senem.

Quid te coerces et necas rectam indolem?

455

seges illa magnum fenus agricolae dabit

quaecumque laetis tenera luxuriat satis,

arborque celso vertice evincet nemus

quam non maligna caedit aut resecat manus:

ingenia melius recta se in laudes ferunt,

460

si nobilem animum vegeta libertas alit.

truculentus et silvester ac vitae inscius

tristem iuventam Venere deserta coles?

hoc esse munus credis indictum viris,

ut dura tolerent, cursibus domitent equos

465

et saeva bella Marte sanguineo gerant?

Providit ille maximus mundi parens,

cum tam rapaces cerneret Fati manus,

ut damna semper subole repararet nova.

excedat agedum rebus humanis Venus,

470

quae supplet ac restituit exhaustum genus:

orbis iacebit squalido turpis situ,

vacuum sine ullis piscibus stabit mare,

alesque caelo derit et silvis fera,

solis et aer pervius ventis erit.

475

quam varia leti genera mortalem trahunt

carpuntque turbam, pontus et ferrum et doli!

sed fata credas desse: sic atram Styga

iam petimus ultro. caelibem vitam probet

sterilis iuventus: hoc erit, quidquid vides,

480

unius aevi turba et in semet ruet.

proinde vitae sequere naturam ducem:

urbem frequenta, civium coetus cole.

Hippolytus

Non alia magis est libera et vitio carens

ritusque melius vita quae priscos colat,

485

quam quae relictis moenibus silvas amat.

non illum avarae mentis inflammat furor

qui se dicavit montium insontem iugis,

non aura populi et vulgus infidum bonis,

non pestilens invidia, non fragilis favor;

490

non ille regno servit aut regno imminens

vanos honores sequitur aut fluxas opes,

spei metusque liber, haud illum niger

edaxque livor dente degeneri petit;

nec scelera populos inter atque urbes sata

495

novit nec omnes conscius strepitus pavet

aut verba fingit; mille non quaerit tegi

dives columnis nec trabes multo insolens

suffigit auro; non cruor largus pias

inundat aras, fruge nec sparsi sacra

500

centena nivei colla summittunt boves:

sed rure vacuo potitur et aperto aethere

innocuus errat. callidas tantum feris

struxisse fraudes novit et fessus gravi

labore niveo corpus Iliso fovet;

505

nunc ille ripam celeris Alphei legit,

nunc nemoris alti densa metatur loca,

ubi Lerna puro gelida perlucet vado,

solesque vitat. hinc aves querulae fremunt

ramique ventis lene percussi tremunt

·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   ·   

510

veteresque fagi. iuvat ‹et› aut amnis vagi

pressisse ripas, caespite aut nudo leves

duxisse somnos, sive fons largus citas

defundit undas, sive per flores novos

fugiente dulcis murmurat rivo sonus.

515

excussa silvis poma compescunt famem

et fraga parvis vulsa dumetis cibos

faciles ministrant. regios luxus procul

est impetus fugisse: sollicito bibunt

auro superbi; quam iuvat nuda manu

520

captasse fontem! certior somnus premit

secura duro membra laxantem toro.

non in recessu furta et obscuro improbus

quaerit cubili seque multiplici timens

domo recondit: aethera ac lucem petit

525

et teste caelo vivit. Hoc equidem reor

vixisse ritu prima quos mixtos deis

profudit aetas. nullus his auri fuit

caecus cupido, nullus in campo sacer

divisit agros arbiter populis lapis;

530

nondum secabant credulae pontum rates:

sua quisque norat maria; non vasto aggere

crebraque turre cinxerant urbes latus;

non arma saeva miles aptabat manu

nec torta clausas fregerat saxo gravi

535

ballista portas, iussa nec dominum pati

iuncto ferebat terra servitium bove:

sed arva per se feta poscentes nihil

pavere gentes, silva nativas opes

et opaca dederant antra nativas domos.

540

Rupere foedus impius lucri furor

et ira praeceps quaeque succensas agit

libido mentes; venit imperii sitis

cruenta, factus praeda maiori minor:

pro iure vires esse. tum primum manu

545

bellare nuda saxaque et ramos rudes

vertere in arma: non erat gracili levis

armata ferro cornus aut longo latus

mucrone cingens ensis aut crista procul

galeae micantes: tela faciebat dolor.

550

invenit artes bellicus Mavors novas

et mille formas mortis. hinc terras cruor

infecit omnis fusus et rubuit mare.

tum scelera dempto fine per cunctas domos

iere, nullum caruit exemplo nefas:

555

a fratre frater, dextera gnati parens

cecidit, maritus coniugis ferro iacet

perimuntque fetus impiae matres suos;

taceo novercas: mitius nil est feris.

Sed dux malorum femina: haec scelerum artifex

560

obsedit animos, huius incestae stupris

fumant tot urbes, bella tot gentes gerunt

et versa ab imo regna tot populos premunt.

sileantur aliae: sola coniunx Aegei,

Medea, reddet feminas dirum genus.

Nutrix

565

Cur omnium fit culpa paucarum scelus?

Hippolytus

Detestor omnis, horreo fugio execror.

sit ratio, sit natura, sit dirus furor:

odisse placuit. ignibus iunges aquas

et amica ratibus ante promittet vada

570

incerta Syrtis, ante ab extremo sinu

Hesperia Tethys lucidum attollet diem

et ora dammis blanda praebebunt lupi,

quam victus animum feminae mitem geram.

Nutrix

Saepe obstinatis induit frenos Amor

575

et odia mutat. regna materna aspice:

illae feroces sentiunt Veneris iugum;

testaris istud unicus gentis puer.

Hippolytus

Solamen unum matris amissae fero,

odisse quod iam feminas omnis licet.

Nutrix

580

Ut dura cautes undique intractabilis

resistit undis et lacessentes aquas

longe remittit, verba sic spernit mea.

Sed Phaedra praeceps graditur, impatiens morae.

quo se dabit fortuna? quo verget furor?

585

terrae repente corpus exanimum accidit

et ora morti similis obduxit color.

attolle vultus, dimove vocis moras:

tuus en, alumna, temet Hippolytus tenet.

Scaena III

[Phaedra, Hippolytus, Nutrix.]

Phaedra

Quis me dolori reddit atque aestus graves

590

reponit animo? quam bene excideram mihi!

Hippolytus

Cur dulce munus redditae lucis fugis?

Phaedra

Aude, anime, tempta, perage mandatum tuum.

intrepida constent verba: qui timide rogat

docet negare. magna pars sceleris mei

595

olim peracta est; serus est nobis pudor:

admovimus nefanda. si coepta exequor,

forsan iugali crimen abscondam face:

honesta quaedam scelera successus facit.

en, incipe, anime! - Commodes paulum, precor,

600

secretus aures. si quis est abeat comes.

Hippolytus

En locus ab omni liber arbitrio vacat.

Phaedra

Sed ora coeptis transitum verbis negant;

vis magna vocem mittit et maior tenet.

vos testor omnis, caelites, hoc quod volo

605

me nolle.

Hippolytus

Animusne cupiens aliquid effari nequit?

Phaedra

Curae leves locuntur, ingentes stupent.

Hippolytus

Committe curas auribus, mater, meis.

Phaedra

Matris superbum est nomen et nimium potens:

610

nostros humilius nomen affectus decet;

me vel sororem, Hippolyte, vel famulam voca,

famulamque potius: omne servitium feram.

non me per altas ire si iubeas nives

pigeat gelatis ingredi Pindi iugis;

615

non, si per ignes ire et infesta agmina,

cuncter paratis ensibus pectus dare.

mandata recipe sceptra, me famulam accipe:

[te imperia regere, me decet iussa exequi]

muliebre non est regna tutari urbium.

620

tu qui iuventae flore primaevo viges,

cives paterno fortis imperio rege;

sinu receptam supplicem ac servam tege:

miserere viduae.

Hippolytus

Summus hoc omen deus

avertat. aderit sospes actutum parens.

Phaedra

625

Regni tenacis dominus et tacitae Stygis

nullam relictos fecit ad superos viam:

thalami remittet ille raptorem sui?

nisi forte amori placidus et Pluton sedet.

Hippolytus

Illum quidem aequi caelites reducem dabunt.

630

sed dum tenebit vota in incerto deus,

pietate caros debita fratres colam,

et te merebor esse ne viduam putes

ac tibi parentis ipse supplebo locum.

Phaedra

O spes amantum credula, o fallax Amor!

635

satisne dixi? - precibus admotis agam.

Miserere, pavidae mentis exaudi preces -

libet loqui pigetque.

Hippolytus

Quodnam istud malum est?

Phaedra

Quod in novercam cadere vix credas malum.

Hippolytus

Ambigua voce verba perplexa iacis:

640

effare aperte.

Phaedra

Pectus insanum vapor

amorque torret. intimis saevit ferus

[penitus medullas atque per venas meat]

visceribus ignis mersus et venas latens

ut agilis altas flamma percurrit trabes.

Hippolytus

645

Amore nempe Thesei casto furis?

Phaedra

Hippolyte, sic est: Thesei vultus amo

illos priores, quos tulit quondam puer,

cum prima puras barba signaret genas

monstrique caecam Gnosii vidit domum

650

et longa curva fila collegit via.

quis tum ille fulsit! presserant vittae comam

et ora flavus tenera tinguebat pudor;

inerant lacertis mollibus fortes tori,

tuaeque Phoebes vultus aut Phoebi mei,

655

tuusve potius - talis, en talis fuit

cum placuit hosti, sic tulit celsum caput.

in te magis refulget incomptus decor:

est genitor in te totus et torvae tamen

pars aliqua matris miscet ex aequo decus:

660

in ore Graio Scythicus apparet rigor.

si cum parente Creticum intrasses fretum,

tibi fila potius nostra nevisset soror.

Te te, soror, quacumque siderei poli

in parte fulges, invoco ad causam parem:

665

domus sorores una corripuit duas,

te genitor, at me gnatus. - en supplex iacet

adlapsa genibus regiae proles domus.

respersa nulla labe et intacta, innocens

tibi mutor uni. certa descendi ad preces:

670

finem hic dolori faciet aut vitae dies.

miserere amantis. –

Hippolytus

Magne regnator deum,

tam lentus audis scelera? tam lentus vides?

et quando saeva fulmen emittes manu,

si nunc serenum est? omnis impulsus ruat

675

aether et atris nubibus condat diem,

ac versa retro sidera obliquos agant

retorta cursus. tuque, sidereum caput,

radiate Titan, tu nefas stirpis tuae

speculare? lucem merge et in tenebras fuge.

680

cur dextra, divum rector atque hominum, vacat

tua, nec trisulca mundus ardescit face?

in me tona, me fige, me velox cremet

transactus ignis: sum nocens, merui mori:

placui novercae. dignus en stupris ego?

685

scelerique tanto visus ego solus tibi

materia facilis? hoc meus meruit rigor?

o scelere vincens omne femineum genus,

o maius ausa matre monstrifera malum

genetrice peior! illa se tantum stupro

690

contaminavit, et tamen tacitum diu

crimen biformi partus exhibuit nota,

scelusque matris arguit vultu truci

ambiguus infans - ille te venter tulit.

o ter quaterque prospero fato dati

695

quos hausit et peremit et leto dedit

odium dolusque - genitor, invideo tibi:

Colchide noverca maius hoc, maius malum est.

Phaedra

Et ipsa nostrae fata cognosco domus:

fugienda petimus; sed mei non sum potens.

700

te vel per ignes, per mare insanum sequar

rupesque et amnes, unda quos torrens rapit;

quacumque gressus tuleris hac amens agar -

iterum, superbe, genibus advolvor tuis.

Hippolytus

Procul impudicos corpore a casto amove

705

tactus - quid hoc est? etiam in amplexus ruit?

stringatur ensis, merita supplicia exigat.

en impudicum crine contorto caput

laeva reflexi: iustior numquam focis

datus tuis est sanguis, arquitenens dea.

Phaedra

710

Hippolyte, nunc me compotem voti facis;

sanas furentem. maius hoc voto meo est,

salvo ut pudore manibus immoriar tuis.

Hippolytus

Abscede, vive, ne quid exores, et hic

contactus ensis deserat castum latus.

715

quis eluet me Tanais aut quae barbaris

Maeotis undis Pontico incumbens mari?

non ipse toto magnus Oceano pater

tantum expiarit sceleris. o silvae, o ferae!

Nutrix

Deprensa culpa est. anime, quid segnis stupes?

720

regeramus ipsi crimen atque ultro impiam

Venerem arguamus: scelere velandum est scelus;

tutissimum est inferre, cum timeas, gradum.

ausae priores simus an passae nefas,

secreta cum sit culpa, quis testis sciet?

725

Adeste, Athenae! fida famulorum manus,

fer opem! nefandi raptor Hippolytus stupri

instat premitque, mortis intentat metum,

ferro pudicam terret - en praeceps abit

ensemque trepida liquit attonitus fuga.

730

pignus tenemus sceleris. hanc maestam prius

recreate. crinis tractus et lacerae comae

ut sunt remaneant, facinoris tanti notae.

perferte in urbem! - Recipe iam sensus, era.

quid te ipsa lacerans omnium aspectus fugis?

735

mens impudicam facere, non casus, solet.