Thebaidos libri XII

Liber tertius

_______________________________________________________

At non Aoniae moderator perfidus aulae

nocte sub ancipiti, quamvis umentibus astris

longus ad auroram superet labor, otia somni

accipit; invigilant animo scelerisque parati

5

supplicium exercent curae; tum plurima versat,

pessimus in dubiis augur, timor. ‹ei mihi› clamat,

‹unde morae?› (nam prona ratus facilemque tot armis

Tydea, nec numero virtutem animumque rependit)

‹num regio diversa viae? num missus ab Argis

10

subsidio globus? an sceleris data fama per urbes

finitimas? paucosne, pater Gradive, manuve

legimus indecores? at enim fortissimus illic

et Chromis et Dorylas et nostris turribus aequi

Thespiadae totos raperent mihi funditus Argos.

15

nec tamen ille meis, reor, impenetrabilis armis

aere gerens solidoque datos adamante lacertos

venerat; heu segnes, quorum labor haeret in uno,

si conserta manus.› vario sic turbidus aestu

angitur ac sese culpat super omnia, qui non

20

orantem in mediis legatum coetibus ense

perculerit foedasque palam satiaverit iras.

iam pudet incepti, iam paenitet. ac velut ille

fluctibus Ioniis Calabrae datus arbiter alno

nec rudis undarum (portus sed linquere amicos

25

purior Olenii frustra gradus impulit astri),

cum fragor hiberni subitus Iovis, omnia mundi

claustra tonant multusque polos inclinat Orion,

ipse quidem malit terras pugnatque reverti,

fert ingens a puppe Notus, tunc arte relicta

30

ingemit et caecas sequitur iam nescius undas:

talis Agenoreus ductor caeloque morantem

Luciferum et seros maerentibus increpat ortus.

Ecce sub occiduas versae iam Noctis habenas

astrorumque obitus, ubi primum maxima Tethys

35

impulit Eoo cunctantem Hyperiona ponto,

ima flagellatis, signum lugubre malorum,

ponderibus trepidavit humus, motusque Cithaeron

antiquas dedit ire nives; tunc visa levari

culmina septenaeque iugo concurrere portae.

40

et prope sunt causae: gelido remeabat Eoo

iratus fatis et tristis morte negata

Haemonides; necdum ora patent, dubiusque notari

signa dabat magnae longe manifesta ruinae

planctuque et gemitu; lacrimas nam protinus omnes

45

fuderat. haud aliter saltu devertitur orbus

pastor ab agrestum nocturna strage luporum,

cuius erile pecus silvis inopinus abegit

imber et hibernae ventosa cacumina lunae.

luce patent caedes; domino perferre recentes

50

ipse timet casus, haustaque informis harena

questibus implet agros, stabulique silentia magni

odit et amissos longo ciet ordine tauros.

Illum congestae portarum ad limina matres

ut solum videre (nefas!), nulla agmina circum

55

magnanimosque duces, nil ausae quaerere tollunt

clamorem, qualis bello supremus apertis

urbibus, aut pelago iam descendente carina.

ut primum invisi cupido data copia regis:

‹hanc tibi de tanto donat ferus agmine Tydeus

60

infelicem animam, sive haec sententia divum,

seu fortuna fuit, seu, quod pudet ira fateri,

vis invicta viri. vix credo et nuntius: omnes

procubuere, omnes. noctis vaga lumina testor

et socium manes et te, mala protinus ales,

65

qua redeo, non hanc lacrimis meruisse nec astu

crudelem veniam atque inhonorae munera lucis;

sed mihi iussa deum placitoque ignara moveri

Atropos atque olim non haec data ianua leti

eripuere necem. iamque ut mihi prodiga vitae

70

pectora et extremam nihil horrescentia mortem

aspicias: bellum infandum ominibusque negatam

movisti, funeste, aciem, dum pellere leges

et consanguineo gliscis regnare superbus

exule; te series orbarum excisa domorum

75

planctibus adsiduis, te diro horrore volantes

quinquaginta animae circum noctesque diesque

adsilient, neque enim ipse moror.› iam moverat iras

rex ferus, et tristes ignescunt sanguine vultus.

inde ultro Phlegyas et non cunctator iniqui

80

Labdacus (hos regni ferrum penes) ire manuque

proturbare parant. sed iam nudaverat ensem

magnanimus vates, et nunc trucis ora tyranni,

nunc ferrum aspectans: ‹numquam tibi sanguinis huius

ius erit aut magno feries imperdita Tydeo

85

pectora; vado equidem exultans ereptaque fata

insequor et comites feror expectatus ad umbras.

te superis fratrique –› et iam media orsa loquentis

absciderat plenum capulo latus; ille dolori

pugnat et ingentem nisu duplicatus in ictum

90

corruit, extremisque animae singultibus errans

alternus nunc ore venit, nunc vulnere sanguis.

excussae procerum mentes, turbataque mussant

concilia; ast illum coniunx fidique parentes

servantem vultus et torvum in morte peracta,

95

non longum reducem laetati, in tecta ferebant

sed ducis infandi rabidae non hactenus irae

stare queunt; vetat igne rapi, pacemque sepulcri

impius ignaris nequiquam manibus arcet.

Tu tamen egregius fati mentisque nec umquam

100

(sic dignum est) passure situm, qui comminus ausus

vadere contemptum reges, quaque ampla veniret

libertas, sancire viam: quo carmine dignam,

quo satis ore tuis famam virtutibus addam,

augur amate deis? non te caelestia frustra

105

edocuit lauruque sua dignatus Apollo est,

105a

· · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

et nemorum Dodona parens Cirrhaeaque virgo

audebit tacito populos suspendere Phoebo.

nunc quoque Tartareo multum divisus Averno

Elysias, i, carpe plagas, ubi manibus axis

110

invius Ogygiis nec sontis iniqua tyranni

iussa valent; durant habitus et membra cruentis

inviolata feris, nudoque sub axe iacentem

et nemus et tristis volucrum reverentia servat.

At nuptae exanimes puerique aegrique parentes

115

moenibus effusi per plana, per avia, passim

quisque suas avidi ad lacrimas, miserabile, currunt,

certamen, quos densa gradu comitantur euntes

milia solandi studio, pars visere flagrant

unius acta viri et tantos in nocte labores:

120

fervet iter gemitu et plangoribus arva reclamant.

ut vero infames scopulos silvamque nefandam

perventum, ceu nulla prius lamenta nec atri

manassent imbres, sic ore miserrimus uno

exoritur fragor, aspectuque accensa cruento

125

turba furit: stat sanguineo discissus amictu

Luctus atrox caesoque invitat pectore matres.

scrutantur galeas frigentum inventaque monstrant

corpora, prociduae super externosque suosque.

hae pressant in tabe comas, hae lumina signant

130

vulneraque alta rigant lacrimis, pars spicula dextra

nequiquam parcente trahunt, pars molliter aptant

bracchia trunca loco et cervicibus ora reponunt.

At vaga per dumos vacuique in pulvere campi

magna parens iuvenum, gemini nunc funeris, Ide

135

squalentem sublata comam liventiaque ora

ungue premens (nec iam infelix miserandaque, verum

terror inest lacrimis), per et arma et corpora passim

canitiem impexam dira tellure volutans

quaerit inops natos omnique in corpore plangit.

140

Thessalis haud aliter bello gavisa recenti,

cui gentile nefas hominem renovare canendo,

multifida attollens antiqua lumina cedro

nocte subit campos versatque in sanguine functum

vulgus et explorat manes, cui plurima busto

145

imperet ad superos: animarum maesta queruntur

concilia, et nigri pater indignatur Averni.

Illi in secessu pariter sub rupe iacebant

felices, quos una dies, manus abstulit una,

pervia vulneribus media trabe pectora nexi.

150

ut vidit lacrimisque oculi patuere profusis:

‹hosne ego complexus genetrix, haec oscula, nati,

vestra tuor? sic vos extremo in fine ligavit

ingenium crudele necis? quae vulnera tractem,

quae prius ora premam? vosne illa potentia matris,

155

vos uteri fortuna mei, qua tangere divos

rebar et Ogygias titulis anteire parentes?

at quanto melius dextraque in sorte iugatae,

quis steriles thalami nulloque ululata dolore

respexit Lucina domum! mihi quippe malorum

160

causa labor; sed nec bellorum in luce patenti

conspicui fatis aeternaque gentibus ausi

quaesistis miserae vulnus memorabile matri,

sed mortem obscuram †numerosaque funera passi,†

heu quantus furto cruor et sine laude iacetis!

165

quin ego non dextras miseris complexibus ausim

dividere et tanti consortia rumpere leti:

ite diu fratres indiscretique supremis

ignibus et caros urna confundite manes!›

Nec minus interea digesta strage suorum

170

hic Cthonium coniunx, hic mater Penthea clamat

Astyoche, puerique rudes, tua, Phaedime, proles,

amissum didicere patrem, Marpessaque pactum

Phyllea, sanguineumque lavant Acamanta sorores.

tunc ferro retegunt silvas collisque propinqui

175

annosum truncant apicem, qui conscius actis

noctis et inspexit gemitus; ibi grandior aevo

ante rogos, dum quisque suo nequit igne revelli,

concilium infaustum dictis mulcebat Aletes:

‹saepe quidem infelix varioque exercita ludo

180

fatorum gens nostra fuit, Sidonius ex quo

hospes in Aonios iecit sata ferrea sulcos,

unde novi fetus et formidata colonis

arva suis. sed nec veteris cum regia Cadmi

fulmineum in cinerem monitis Iunonis iniquae

185

consedit, neque funerea cum laude potitus

infelix Athamas trepido de monte veniret,

semianimem heu laeto referens clamore Learchum,

hic gemitus Thebis, nec tempore clarius illo

Phoenissae sonuere domus, cum lassa furorem

190

vicit et ad comitum lacrimas expavit Agaue.

una dies similis fato specieque malorum

aequa fuit, qua magniloquos luit impia flatus

Tantalis, innumeris cum circumfusa ruinis

corpora tot raperet terra, tot quaereret ignes.

195

talis erat vulgi status, et sic urbe relicta

primaevique senesque et longo examine matres

invidiam planxere deis miseroque tumultu

bina per ingentes stipabant funera portas.

meque ipsum memini (necdum apta doloribus aetas)

200

flesse tamen gemituque meos aequasse parentes

illa tamen superi. nec quod tibi, Delia, castos

prolapsum fontes specula temerare profana

heu dominum insani nihil agnovere Molossi,

deflerim magis, aut verso quod sanguine fluxit

205

in subitos regina lacus: sic dura Sororum

pensa dabant visumque Iovi. nunc regis iniqui

ob noxam inmeritos patriae tot culmina cives

exuimus, nec adhuc calcati foederis Argos

fama subit, et iam bellorum extrema dolemus.

210

quantus equis quantusque viris in pulvere crasso

sudor! io quanti crudele rubebitis amnes!

viderit haec bello viridis manus: ast ego doner

dum licet igne meo terraque insternar avita!›

haec senior, multumque nefas Eteoclis acervat

215

crudelem infandumque vocans poenasque daturum.

unde ea libertas? iuxta illi finis et aetas

tota retro, seraeque decus velit addere morti.

Haec sator astrorum iamdudum e vertice mundi

prospectans primoque imbutas sanguine gentes

220

Gradivum acciri propere iubet. ille furentes

Bistonas et Geticas populatus caedibus urbes

turbidus aetherias currus urguebat ad arces,

fulmine cristatum galeae iubar armaque in auro

tristia, terrificis monstrorum animata figuris,

225

incutiens: tonat axe polus clipeique cruenta

lux rubet, et solem longe ferit aemulus orbis.

hunc ubi Sarmaticos etiamnum efflare labores

Iuppiter et tota perfusum pectora belli

tempestate videt: ‹talis mihi, nate, per Argos,

230

talis abi, sic ense madens, hac nubilus ira.

exturbent resides frenos et cuncta perosi

te cupiant, tibi praecipites animasque manusque

devoveant; rape cunctantes et foedera turba,

cui dedimus; tibi fas ipsos incendere bello

235

caelicolas pacemque meam. iam semina pugnae

ipse dedi: remeat portans inmania Tydeus

ausa, ducis scelus et, turpis primordia belli,

insidias fraudesque, suis quas ultus in armis.

adde fidem. vos, o superi, meus ordine sanguis,

240

ne pugnare odiis, neu me temptare precando

certetis; sic Fata mihi nigraeque Sororum

iuravere colus: manet haec ab origine mundi

fixa dies bello, populique in proelia nati.

quodni me veterum poenas sancire malorum

245

gentibus et diros sinitis punire nepotes

(arcem hanc aeternam mentisque sacraria nostrae

testor et Elysios, etiam mihi numina, fontes)

ipse manu Thebas correptaque moenia fundo

excutiam versasque solo super Inacha tecta

250

effundam turres aut stagna in caerula verram

imbre superiecto, licet ipsa in turbine rerum

Iuno suos colles templumque amplexa laboret.›

dixit, et attoniti iussis; mortalia credas

pectora, sic cuncti vocemque animosque tenebant:

255

non secus ac longa ventorum pace solutum

aequor et imbelli recubant ubi litora somno,

silvarumque comas et abacto flamine nubes

mulcet iners aestas; tunc stagna lacusque sonori

detumuere, tacent exusti solibus amnes.

260

Gaudet ovans iussis et adhuc temone calenti

fervidus in laevum torsit Gradivus habenas.

iamque iter extremum caelique abrupta tenebat,

cum Venus ante ipsos nulla formidine gressum

figit equos; cessere retro iam iamque rigentes

265

suppliciter posuere iubas. tunc pectora summo

adclinata iugo vultumque obliqua madentem

incipit (interea dominae vestigia iuxta

spumantem proni mandunt adamanta iugales):

‹bella etiam in Thebas, socer o pulcherrime, bella

270

ipse paras ferroque tuos abolere nepotes?

nec genus Harmoniae nec te conubia caelo

festa nec hae quicquam lacrimae, furibunde, morantur?

criminis haec merces? hoc fama pudorque relictus,

hoc mihi Lemniacae de te meruere catenae?

275

perge libens; at non eadem Volcania nobis

obsequia, et laesi servit tamen ira mariti!

illum ego perpetuis mihi desudare caminis

si iubeam vigilesque operi transmittere noctes,

gaudeat ornatusque novos ipsique laboret

280

arma tibi; tu – sed scopulos et aena precando

flectere corda paro; solum hoc tamen anxia, solum

obtestor, quid me Tyrio sociare marito

progeniem caram infaustisque dabas hymenaeis?

dum fore praeclaros armis et vivida rebus

285

pectora vipereo Tyrios de sanguine inactas

demissumque Iovis serie genus, a! mea quanto

Sithonia mallem nupsisset virgo sub Arcto

trans Borean Thracasque tuos! indigna parumne

pertulimus, divae Veneris quod filia longum

290

reptat et Illyricas deiectat virus in herbas?

nunc gentem inmeritam –› lacrimas non pertulit ultra

Bellipotens; hastam laeva transumit et alto

(haud mora) desiluit curru clipeoque receptam

laedit in amplexu dictisque ita mulcet amicis:

295

‹o mihi bellorum requies et sacra voluptas

unaque pax animo; soli cui tanta potestas

divorumque hominumque meis occurrere telis

impune et media quamvis in caede frementes

hos adsistere equos, hunc ensem avellere dextrae:

300

nec mihi Sidonii genialia foedera Cadmi

nec tua cara fides (ne falsa incessere gaude!)

exciderunt: prius in patrui deus infera mergar

stagna et pallentes agar exarmatus ad umbras.

sed nunc fatorum monitus mentemque supremi

305

iussus obire patris (neque enim Vulcania tali

imperio manus apta legi), quo pectore contra

ire Iovem dictasque parem contemnere leges,

cui modo (pro vires!) terras caelumque fretumque

attremere oranti tantosque ex ordine vidi

310

delituisse deos? sed ne mihi corde supremos

concipe, cara, metus: quando haec mutare potestas

nulla datur, cum iam Tyriis sub moenibus ambae

bellabunt gentes, adero et socia arma iuvabo.

tunc me sanguineo late defervere campo

315

res super Argolicas haud sic deiecta videbis;

hoc mihi ius, nec fata vetant.› sic orsus aperto

flagrantes inmisit equos. non ocius alti

in terras cadit ira Iovis, si quando nivalem

Othryn et Arctoae gelidum caput institit Ossae

320

armavitque in nube manum: volat ignea moles

saeva dei mandata ferens, caelumque trisulca

territat omne coma iamdudum aut ditibus agris

signa dare aut ponto miseros involvere nautas.

Iamque remensus iter fesso Danaeia Tydeus

325

arva gradu viridisque legit devexa Prosymnae

terribilis visu: stant fulti pulvere crines,

squalidus ex umeris cadit alta in vulnera sudor,

insomnesque oculos rubor excitat, oraque retro

sorbet anhela sitis; mens altum spirat honorem

330

conscia factorum. sic nota in pascua taurus

bellator redit, adverso cui colla suoque

sanguine proscissisque natant palearibus armi;

tunc quoque lassa tumet virtus multumque superbit

pectore despecto; vacua iacet hostis harena

335

turpe gemens crudosque vetat sentire dolores.

talis erat; medias etiam non destitit urbes,

quidquid et Asopon veteresque interiacet Argos,

inflammare odiis, multumque et ubique retexens

legatum sese Graia de gente petendis

340

isse super regnis profugi Polynicis, at inde

vim, noctem, scelus, arma, dolos, ea foedera passum

regis Echionii, fratri sua iura negari.

prona fides populis; deus omnia credere suadet

Armipotens, geminatque acceptos Fama pavores.

345

Utque introgressus portas (et forte verendos

concilio pater ipse duces cogebat Adrastus)

improvisus adest, iam illinc a postibus aulae

vociferans: ‹arma, arma viri, tuque optime Lernae

ductor, magnanimum si quis tibi sanguis avorum,

350

arma para! nusquam pietas, non gentibus aequum

fas aut cura Iovis; melius legatus adissem

Sauromatas rabidos servatoremque cruentum

Bebrycii nemoris. nec iussa incuso pigetve

officii: iuvat isse, iuvat, Thebasque nocentes

355

explorasse manu; bello me, credite, bello,

ceu turrem validam aut artam compagibus urbem,

delecti insidiis instructique omnibus armis

nocte doloque viri nudum ignarumque locorum

nequiquam clausere; iacent in sanguine mixti

360

ante urbem vacuam. nunc o nunc tempus in hostes,

dum trepidi exanguesque metu, dum funera portant,

nunc, socer, haec dum non manus excidit; ipse ego fessus

quinquaginta illis heroum inmanibus umbris

vulneraque ista ferens putri insiccata cruore

365

protinus ire peto!› trepidi de sedibus astant

Inachidae, cunctisque prior Cadmeius heros

accurrit vultum deiectus et ‹o ego divis

invisus vitaeque nocens haec vulnera cerno

integer? hosne mihi reditus, germane, parabas?

370

in me haec tela dabas! pro vitae foeda cupido!

infelix, facinus fratri tam grande negavi.

et nunc vestra quidem maneant in pace quieta

moenia, nec vobis tanti sim causa tumultus

hospes adhuc. scio (nec me adeo res dextra levavit)

375

quam durum natis, thalamo quam triste revelli,

quam patria; non me ullius domus anxia culpet

respectentve truces obliquo limine matres.

ibo libens certusque mori, licet optima coniunx

auditusque iterum revocet socer; hunc ego Thebis,

380

hunc, germane, tibi iugulum et tibi, maxime Tydeu,

debeo.› sic variis pertemptat pectora dictis

obliquatque preces. commotae questibus irae

et mixtus lacrimis caluit dolor; omnibus ultro

non iuvenum modo, sed gelidis et inertibus aevo

385

pectoribus mens una subit, viduare penates,

finitimas adhibere manus, iamque ire. sed altus

consiliis pater imperiique haud flectere molem

inscius: ‹ista quidem superis curaeque medenda

linquite, quaeso, meae: nec te germanus inulto

390

sceptra geret, neque nos avidi promittere bellum.

at nunc egregium tantoque in sanguine ovantem

excipite Oeniden, animosaque pectora laxet

sera quies: nobis dolor haud rationis egebit.›

Turbati extemplo comites et pallida coniunx

395

Tydea circum omnes fessum bellique viaeque

stipantur. laetus mediis in sedibus aulae

constitit, ingentique exceptus terga columna,

vulnera dum lymphis Epidaurius eluit Idmon

(nunc velox ferro, nunc ille tepentibus herbis

400

mitior), ipse alta seductus mente renarrat

principia irarum, quaeque orsus uterque vicissim,

quis locus insidiis, tacito quae tempora bello,

qui contra quantique duces, ubi maximus illi

sudor, et indicio servatum Maeona tristi

405

exponit. cui fida manus proceresque socerque

astupet oranti, Tyriusque incenditur exul.

Solverat Hesperii devexo margine ponti

flagrantes Sol pronus equos rutilamque lavabat

Oceani sub fonte comam, cui turba profundi

410

Nereos et rapidis accurrunt passibus Horae,

frenaque et auratae textum sublime coronae

deripiunt, laxant calidis umentia loris

pectora; pars meritos vertunt ad molle iugales

gramen et erecto currum temone supinant.

415

Nox subiit curasque hominum motusque ferarum

composuit nigroque polos involvit amictu,

illa quidem cunctis, sed non tibi mitis, Adraste,

Labdacioque duci: nam Tydea largus habebat

perfusum magna virtutis imagine somnus.

420

et iam noctivagas inter deus armifer umbras

desuper Arcadiae fines Nemeaeaque rura

Taenariumque cacumen Apollineasque Therapnas

armorum tonitru ferit et trepidantia corda

implet amore sui. comunt Furor Iraque cristas,

425

frena ministrat equis Pavor armiger. at vigil omni

Fama sono vanos rerum succincta tumultus

antevolat currum flatuque impulsa gementum

alipedum trepidas denso cum murmure plumas

excutit: urguet enim stimulis auriga cruentis

430

facta, infecta loqui, curruque infestus ab alto

terga comasque deae Scythica pater increpat hasta.

qualis ubi Aeolio dimissos carcere Ventos

dux prae se Neptunus agit magnoque volentes

incitat Aegaeo; tristis comitatus eunti

435

circum lora fremunt Nimbique Hiemesque profundae

Nubilaque et vulso terrarum sordida fundo

Tempestas: dubiae motis radicibus obstant

Cyclades, ipsa tua Mycono Gyaroque revelli,

Dele, times magnique fidem testaris alumni.

440

Septima iam nitidum terris Aurora deisque

purpureo vehit ore diem, Perseius heros

cum primum arcana senior sese extulit aula,

multa super bello generisque tumentibus amens

incertusque animi, daret armis iura novosque

445

gentibus incuteret stimulos, an frena teneret

irarum et motos capulis adstringeret enses.

hinc pacis tranquilla movent, atque inde pudori

foeda quies, flectique nova dulcedine pugnae

difficiles populi; dubio sententia tandem

450

sera placet, vatum mentes ac provida veri

sacra movere deum. sollers tibi cura futuri,

Amphiarae, datur, iuxtaque Amythaone cretus

iam senior (sed mente viret Phoeboque) Melampus

adsociat passus: dubium cui pronus Apollo

455

oraque Cirrhaea satiarit largius unda.

principio fibris pecudumque in sanguine divos

explorant; iam tum pavidis maculosa bidentum

corda negant diraque nefas minitantia vena.

ire tamen vacuoque sedet petere omina caelo.

460

Mons erat audaci seductus in aethera dorso

(nomine Lernaei memorant Aphesanta coloni)

gentibus Argolicis olim sacer; inde ferebant

nubila suspenso celerem temerasse volatu

Persea, cum raptos pueri perterrita mater

465

prospexit de rupe gradus ac paene secuta est.

hoc gemini vates sanctam canentis olivae

fronde comam et niveis ornati tempora vittis

evadunt pariter, madidos ubi lucidus agros

ortus et algentes laxavit sole pruinas.

470

ac prior Oeclides solitum prece numen amicat:

‹Iuppiter omnipotens (nam te pernicibus alis

addere consilium volucresque implere futuri

ominaque et causas caelo deferre latentes

accipimus), non Cirrha deum promiserit antro

475

certius, aut frondes lucis quas fama Molossis

Chaonias sonuisse tibi, licet aridus Hammon

invideat Lyciaeque parent contendere sortes

Niliacumque pecus patrioque aequalis honori

Branchus et undosae qui rusticus accola Pisae

480

Pana Lycaonia nocturnum exaudit in umbra:

ditior ille animi, cui tu, Dictaee, secundas

impuleris manifestus aves. mirum unde, sed olim

hic honor alitibus, superae seu conditor aulae

sic dedit effusum chaos in nova semina texens,

485

seu quia mutatae nostraque ab origine versis

corporibus subiere notos, seu purior axis

amotumque nefas et rarum insistere terris

vera docent: tibi, summe sator terraeque deumque,

scire licet: nos Argolicae primordia pugnae

490

venturumque sinas caelo praenosse laborem.

si datur et duris sedet haec sententia Parcis

solvere Echionias Lernaea cuspide portas,

signa feras laevusque tones; tunc omnis in astris

consonet arcana volucris bona murmura lingua.

495

si prohibes, hic necte moras dextrisque profundum

alitibus praetexe diem.› sic fatus et alto

membra locat scopulo; tunc plura ignotaque iungit

numina et inmensi fruitur caligine mundi.

Postquam rite diu partiti sidera, cunctas

500

perlegere animis oculisque sequacibus auras,

tunc Amythaonius longo post tempore vates:

‹nonne sub excelso spirantis limite caeli,

Amphiarae, vides, cursus ut nulla serenos

ales agat liquidoque polum complexa meatu

505

pendeat aut fugiens placabile clanxerit omen?

non comes obscurus tripodum, non fulminis ardens

vector adest, flavaeque sonans avis unca Minervae

non venit auguriis melior; quin vultur et altis

desuper accipitres exultavere rapinis.

510

monstra volant: dirae stridunt in nube volucres,

nocturnaeque gemunt striges et feralia bubo

damna canens. quae prima deum portenta sequamur?

hisne dari, Thymbraee, polum? simul ora recurvo

ungue secant rabidae planctumque imitantibus alis

515

exagitant zephyros et plumea pectora caedunt.›

ille sub haec: ‹equidem varii, pater, omina Phoebi

saepe tuli: iam tum, prima cum pube virentem

semideos inter pinus me Thessala reges

duceret, hic casus terraeque marisque canentem

520

obstipuere duces, nec me ventura locuto

saepius in dubiis auditus Iasoni Mopsus.

sed similes non ante metus aut astra notavi

prodigiosa magis; quamquam maiora parantur.

huc adverte animum: clara regione profundi

525

aetheros innumeri statuerunt agmina cycni.

sive hos Strymonia Boreas eiecit ab Arcto,

seu fecunda refert placidi clementia Nili.

fixerunt cursus: has rere in imagine Thebas:

nam sese inmoti gyro atque in pace silentes

530

ceu muris valloque tenent. sed fortior ecce

adventat per inane cohors; septem ordine fulvo

armigeras summi Iovis exultante caterva

intuor: Inachii sint hi tibi, concipe, reges.

invasere globum nivei gregis uncaque pandunt

535

caedibus ora novis et strictis unguibus instant.

cernis inexperto rorantes sanguine ventos,

et plumis stillare diem? quae saeva repente

victores agitat leto Iovis ira sinistri?

hic excelsa petens subita face solus inarsit

540

summisitque animos, illum vestigia adortum

maiorum volucrum tenerae deponitis alae.

hic hosti implicitus pariter ruit, hunc fuga retro

volvit agens sociae linquentem fata catervae.

hic nimbo glomeratus obit, hic praepete viva

545

pascitur inmoriens; spargit cava nubila sanguis.

quid furtim inlacrimas? illum, venerande Melampu,

qui cadit, agnosco.› trepidos sic mole futuri

cunctaque iam rerum certa sub imagine passos

terror habet vates; piget inrupisse volantum

550

concilia et caelo mentem insertasse vetanti,

auditique odere deos. unde iste per orbem

primus venturi miseris animantibus aeger

crevit amor? divumne feras hoc munus, an ipsi,

gens avida et parto non umquam stare quieti,

555

eruimus quae prima dies, ubi terminus aevi,

quid bonus ille deum genitor, quid ferrea Clotho

cogitet? hinc fibrae et volucrum per nubila sermo

astrorumque vices numerataque semita lunae

Thessalicumque nefas. at non prior aureus ille

560

sanguis avum scopulisque satae vel robore gentes

mentibus his usae; silvas amor unus humumque

edomuisse manu; quid crastina volveret aetas

scire nefas homini. nos, pravum et flebile vulgus,

scrutati penitus superos: hinc pallor et irae,

565

hinc scelus insidiaeque et nulla modestia voti.

Ergo manu vittas damnataque vertice serta

deripit abiectaque inhonorus fronde sacerdos

inviso de monte redit; iam bella tubaeque

comminus, absentesque fremunt sub pectore Thebae.

570

ille nec aspectum vulgi, nec fida tyranni

conloquia aut coetus procerum perferre, sed atra

sede tegi, et superum clausus negat acta fateri

(te pudor et curae retinent per rura, Melampu):

bissenos premit ora dies populumque ducesque

575

extrahit incertis. et iam suprema Tonantis

iussa fremunt agrosque viris annosaque vastant

oppida; bellipotens prae se deus agmina passim

mille rapit; liquere domos dilectaque laeti

conubia et primo plorantes limine natos:

580

tantus in attonitos cecidit deus. arma paternis

postibus et fixos superum ad penetralia currus

vellere amor; tunc fessa putri robigine pila

haerentesque situ gladios in saeva recurant

vulnera et attrito cogunt iuvenescere saxo.

585

hi teretes galeas magnorumque aerea suta

thoracum et tunicas Chalybum squalore crepantes

pectoribus temptare, alii Gortynia lentant

cornua; iam falces avidis et aratra caminis

rastraque et incurvi saevum rubuere ligones.

590

caedere nec validas sanctis e stirpibus hastas,

nec pudor emerito clipeum vestisse iuvenco.

inrupere Argos maestique ad limina regis

bella animis, bella ore fremunt; it clamor ad auras,

quantus Tyrrheni gemitus salis, aut ubi temptat

595

Enceladus mutare latus; super igneus antris

mons tonat: exundant apices, fluctusque Pelorus

contrahit, et sperat tellus abrupta reverti.

Atque hic ingenti Capaneus Mavortis amore

excitus et longam pridem indignantia pacem

600

corda tumens (huic ampla quidem de sanguine prisco

nobilitas; sed enim ipse manu praegressus avorum

facta, diu tuto superum contemptor et aequi

impatiens largusque animae, modo suaserit ira),

unus ut e silvis Pholoes habitator opacae

605

inter et Aetnaeos aequus consurgere fratres,

ante fores, ubi turba ducum vulgique frementis,

Amphiarae, tuas ‹quae tanta ignavia› clamat,

‹Inachidae vosque o socio de sanguine Achivi?

unius (heu pudeat!) plebeia ad limina civis

610

tot ferro accinctae gentes animisque paratae

pendemus? non si ipse cavo sub vertice Cirrhae

(quisquis is est, timidis famaeque ita visus) Apollo

mugiat insano penitus seclusus in antro,

expectare queam dum pallida virgo tremendas

615

nuntiet ambages. virtus mihi numen et ensis

quem teneo! iamque hic timida cum fraude sacerdos

exeat, aut hodie, volucrum quae tanta potestas,

experiar.› laetum fremit adsensuque furentem

implet Achaea manus. tandem prorumpere adactus

620

Oeclides: ‹alio curarum agitante tumultu

non equidem effreno iuvenis clamore profani

dictorumque metu, licet hic insana minetur,

elicior tenebris; alio mihi debita fato

summa dies, vetitumque dari mortalibus armis.

625

sed me vester amor nimiusque arcana profari

Phoebus agit; vobis ventura atque omne quod ultra est

pandere maestus eo; nam te, vesane, moneri

ante nefas, unique tacet tibi noster Apollo.

quo, miseri, fatis superisque obstantibus arma,

630

quo rapitis? quae vos Furiarum verbera caecos

exagitant? adeone animarum taedet? et Argos

exosi? nil dulce domi? nulla omina curae?

quid me Persei secreta ad culmina montis

ire gradu trepido superumque inrumpere coetus

635

egistis? potui pariter nescire quis armis

casus, ubi atra dies, quae fati exordia cunctis,

quae mihi. consulti testor penetralia mundi

et volucrum adfatus et te, Thymbraee, vocanti

non alias tam saeve mihi, quae signa futuri

640

pertulerim: vidi ingentis portenta ruinae,

vidi hominum divumque metus hilaremque Megaeram

et Lachesin putri vacuantem saecula penso.

proicite arma manu: deus ecce furentibus obstat,

ecce deus! miseri, quid pulchrum sanguine victo

645

Aoniam et diri saturare novalia Cadmi?

sed quid vana cano, quid fixos arceo casus?

ibimus.› hic presso gemuit semel ore sacerdos.

illum iterum Capaneus: ‹tuus o furor auguret uni

ista tibi, ut serves vacuos inglorius annos

650

et tua non umquam Tyrrhenus tempora circum

clangor eat. quid vota virum meliora moraris?

scilicet ut vanis avibus natoque domoque

et thalamis potiare iacens, sileamus inulti

Tydeos egregii perfossum pectus et arma

655

foederis abrupti? quodsi bella effera Graios

ferre vetas, i Sidonios legatus ad hostes:

haec pacem tibi serta dabunt. tua prorsus inani

verba polo causas abstrusa atque omina rerum

eliciunt? miseret superum, si carmina curae

660

humanaeque preces. quid inertia pectora terres?

primus in orbe deos fecit timor! et tibi tuto

nunc eat iste furor; sed prima ad classica cum iam

hostilem Ismenon galeis Dircenque bibemus,

ne mihi tunc, moneo, lituos atque arma volenti

665

obvius ire pares venisque aut alite visa

bellorum proferre diem: procul haec tibi mollis

infula terrificique aberit dementia Phoebi:

illic augur ego et mecum quicumque parati

insanire manu.› rursus fragor intonat ingens

670

hortantum et vasto subter volat astra tumultu.

ut rapidus torrens, animos cui verna ministrant

flamina et exuti concreto frigore montes,

cum vagus in campos frustra prohibentibus exit

obicibus, resonant permixto turbine tecta,

675

arva, armenta, viri, donec stetit improbus alto

colle minor magnoque invenit in aggere ripas:

haec alterna ducum nox interfusa diremit.

At gemitus Argia viri non amplius aequo

corde ferens sociumque animo miserata dolorem,

680

sicut erat, laceris pridem turpata capillis,

et fletu signata genas, ad celsa verendi

ibat tecta patris parvumque sub ubere caro

Thessandrum portabat avo iam nocte suprema

ante novos ortus, ubi sola superstite Plaustro

685

Arctos ad Oceanum fugientibus invidet astris

utque fores iniit magnoque adfusa parenti est:

‹cur tua cum lacrimis maesto sine coniuge supplex

limina nocte petam, cessem licet ipsa profari,

scis genitor. sed iura deum genialia testor

690

teque, pater, non ille iubet sed pervigil angor.

ex quo primus Hymen movitque infausta sinistram

Iuno facem, semper lacrimis gemituque propinquo

exturbata quies. non si mihi tigridis horror

aequoreaeque super rigeant praecordia cautes,

695

ferre queam; tu solus opem, tu summa medendi

iura tenes; da bella, pater, generique iacentis

aspice res humiles, atque hanc, pater, aspice prolem

exulis; huic olim generis pudor. o ubi prima

hospitia et iunctae testato numine dextrae?

700

hic certe est quem fata dabant, quem dixit Apollo;

non egomet tacitos Veneris furata calores

culpatamve facem: tua iussa verenda tuosque

dilexi monitus. nunc qua feritate dolentis

despiciam questus? nescis, pater optime, nescis

705

quantus amor castae misero nupsisse marito.

et nunc maesta quidem grave et inlaetabile munus,

ut timeam doleamque, rego; sed cum oscula rumpet

maesta dies, cum rauca dabunt abeuntibus armis

signa tubae saevoque genas fulgebitis auro,

710

ei mihi, care parens, iterum fortasse rogabo!›

Illius umenti carpens pater oscula vultu:

‹non equidem has umquam culparim, nata, querelas;

pone metus, laudanda rogas nec digna negari.

sed mihi multa dei (nec tu sperare quod urgues

715

desine), multa metus regnique volubile pondus

subiciunt animo. veniet qui debitus istis,

nata, modus neque te incassum flevisse quereris.

tu solare virum, neu sint dispendia iustae

dura morae: magnos cunctamur, nata, paratus.

720

proficitur bello.› dicentem talia nascens

lux movet ingentesque iubent adsurgere curae.