Mosella

ca. 369

Textus:

Ausonius, Mosella

ed. O. Schönberger, Stuttgart 2000

Correctiones versionis digitalis: Leo Nellissen

___________________________________________________

Transieram celerem nebuloso flumine Navam,

addita miratus veteri nova moenia Vinco,

aequavit Latias ubi quondam Gallia Cannas

infletaeque iacent inopes super arva catervae.

5

unde iter ingrediens nemorosa per avia solum

et nulla humani spectans vestigia cultus

praetereo arentem sitientibus undique terris

Dumnissum riguasque perenni fonte Tabernas

arvaque Sauromatum nuper metata colonis;

10

et tandem primis Belgarum conspicor oris

Noiomagum, divi castra inclita Constantini.

purior hic campis aer Phoebusque sereno

lumine purpureum reserat iam sudus Olympum

nec iam consertis per mutua vincula ramis

15

quaeritur exclusum viridi caligine caelum,

sed liquidum iubar et rutilam visentibus aethram

libera perspicui non invidet aura diei.

in speciem tum me patriae cultumque nitentis

Burdigalae blando pepulerunt omnia visu:

20

culmina villarum pendentibus edita ripis

et virides Baccho colles et amoena fluenta

subter labentis tacito rumore Mosellae.

Salve, amnis, laudate agris, laudate colonis,

dignata imperio debent cui moenia Belgae:

25

amnis odorifero iuga vitea consite Baccho,

consite gramineas, amnis viridissime, ripas:

naviger ut pelagus, devexas pronus in undas

ut fluvius, vitreoque lacus imitate profundo

et rivos trepido potes aequiperare meatu

30

et liquido gelidos fontes praecellere potu;

omnia solus habes, quae fons, quae rivus et amnis

et lacus et bivio refluus manamine pontus.

tu placidis praelapsus aquis nec murmura venti

ulla nec occulti pateris luctamina saxi.

35

non spirante vado rapidos properare meatus

cogeris, extantes medio non aequore terras

interceptus habes, iusti ne demat honorem

nominis, exclusum si dividat insula flumen.

tu duplices sortite vias, et cum amne secunda

40

defluis, ut celeres feriant vada concita remi,

et cum per ripas nusquam cessante remulco

intendunt collo malorum vincula nautae.

ipse tuos quotiens miraris in amne recursus

legitimosque putas prope segnius ire meatus!

45

tu neque limigenis ripam praetexeris ulvis,

nec piger immundo perfundis litora caeno:

sicca in primores pergunt vestigia lymphas.

I nunc et Phrygiis sola levia consere crustis

tendens marmoreum laqueata per atria campum;

50

ast ego despectis, quae census opesque dederunt,

naturae mirabor opus, non cura nepotum

laetaque iacturis ubi luxuriatur egestas.

hic solidae sternunt umentia litora harenae,

nec retinent memores vestigia pressa figuras.

55

Spectaris vitreo per levia terga profundo,

secreti nihil amnis habens: utque almus aperto

panditur intuitu liquidis obtutibus aer

nec placidi prohibent oculos per inania venti,

sic demersa procul durante per intima visu

60

cernimus arcanique patet penetrale profundi,

cum vada lene meant liquidarum et lapsus aquarum

prodit caerulea dispersas luce figuras:

quod sulcata levi crispatur harena meatu,

inclinata tremunt viridi quod gramina fundo;

65

usque sub ingenuis agitatae fontibus herbae

vibrantes patiuntur aquas lucetque latetque

calculus et viridem distinguit glarea muscum:

tota Caledoniis talis pictura Britannis,

cum virides algas et rubra corallia nudat

70

aestus et albentes, concharum germina, bacas,

delicias hominum, locupletibus atque sub undis

assimulant nostros imitata monilia cultus.

haud aliter placidae subter vada laeta Mosellae

detegit admixtos non concolor herba lapillos.

75

Intentos tamen usque oculos errore fatigant

interludentes, examina lubrica, pisces.

sed neque tot species obliquatosque natatus

quaeque per adversum succedunt agmina flumen,

nominaque et cunctos numerosae stirpis alumnos

80

edere fas aut ille sinit, cui cura secundae

sortis et aequorei cessit tutela tridentis.

tu mihi flumineis habitatrix Nais in oris,

squamigeri gregis ede choros liquidoque sub alveo

dissere caeruleo fluitantes amne catervas.

85

Squameus herbosas capito inter lucet harenas

viscere praetenero fartim congestus aristis

nec duraturus post bina trihoria mensis,

purpureisque salar stellatus tergora guttis,

et nullo spinae nociturus acumine rhedo,

90

effugiensque oculos celeri levis umbra natatu.

tuque per obliqui fauces vexate Saravi,

qua bis terna fremunt scopulosis ostia pilis,

cum defluxisti famae maioris in amnem,

liberior laxos exerces, barbe, natatus:

95

tu melior peiore aevo, tibi contigit omni

spirantum ex numero non illaudata senectus.

Nec te puniceo rutilantem viscere, salmo,

transierim, latae cuius vaga verbera caudae

gurgite de medio summas referuntur in undas,

100

occultus placido cum proditur aequore pulsus.

tu loricato squamosus pectore, frontem

lubricus et dubiae facturus fercula cenae

tempora longarum fers incorrupte morarum,

praesignis maculis capitis, cui prodiga nutat

105

alvus opimatoque fluens abdomine venter.

quaeque per Illyricum, per stagna binominis Histri

spumarum indiciis caperis, mustela, natantum

in nostrum subvecta fretum, ne lata Mosellae

flumina tam celebri defraudarentur alumno.

110

quis te naturae pinxit color! atra superne

puncta notant tergum, qua lutea circuit iris;

lubrica caeruleus perducit tergora fucus;

corporis ad medium fartim pinguescis, at illinc

usque sub extremam squalet cutis arida caudam.

115

Nec te, delicias mensarum, perca, silebo,

amnigenos inter pisces dignande marinis,

solus puniceis facilis contendere mullis:

nam neque gustus iners solidoque in corpore partes

segmentis coeunt, sed dissociantur aristis.

120

hic etiam Latio risus praenomine, cultor

stagnorum, querulis vis infestissima ranis,

Lucius, obscuras ulva caenoque lacunas

obsidet; hic nullos mensarum lectus ad usus

fervet fumosis olido nidore popinis.

125

quis non et virides, vulgi solacia, tincas

norit et alburnos, praedam puerilibus hamis,

stridentesque focis, obsonia plebis, alausas?

teque inter species geminas neutrumque et utrumque,

qui necdum salmo nec iam salar ambiguusque

130

amborum medio, sario, intercepte sub aevo?

tu quoque flumineas inter memorande cohortes,

Gobio, non geminis maior sine pollice palmis,

praepinguis, teres, ovipara congestior alvo

propexique iubas imitatus, gobio, barbi.

135

Nunc, pecus aequoreum, celebrabere, magne silure,

quem velut Actaeo perductum tergora olivo

amnicolam delphina reor: sic per freta magnum

laberis et longi vix corporis agmina solvis

aut brevibus defensa vadis aut fluminis ulvis.

140

at cum tranquillos moliris in amne meatus,

te virides ripae, te caerula turba natantum,

te liquidae mirantur aquae: diffunditur alveo

aestus et extremi procurrunt margine fluctus.

talis Atlantiaco quondam ballena profundo,

145

cum vento motuve suo telluris ad oras

pellitur, exclusum fundit mare, magnaque surgunt

aequora, vicinique timent decrescere montes.

hic tamen, hic nostrae mitis ballena Mosellae

exitio procul est magnoque honor additus amni.

150

Iam liquidas spectasse vias et lubrica pisces

agmina multiplicesque satis numerasse catervas.

inducant aliam spectacula vitea pompam

sollicitentque vagos Baccheia munera visus,

qua sublimis apex longo super ardua tractu

155

et rupes et aprica iugi flexusque sinusque

vitibus assurgunt naturalique theatro.

Gauranum sic alma iugum vindemia vestit

et Rhodopen, proprioque nitent Pangaea Lyaeo;

sic viret Ismarius super aequora Thracia collis;

160

sic mea flaventem pingunt vineta Garunnam.

summis quippe iugis tendentis in ultima clivi

conseritur viridi fluvialis margo Lyaeo.

laeta operum plebes festinantesque coloni

vertice nunc summo properant, nunc deiuge dorso,

165

certantes solidis clamoribus. inde viator

riparum subiecta terens, hinc navita labens

probra canunt seris cultoribus: astrepit ollis

et rupes et silva tremens et concavus amnis.

Nec solos homines delectat scaena locorum:

170

hic ego et agrestes Satyros et glauca tuentes

Naidas extremis credam concurrere ripis,

capripedes agitat cum laeta protervia Panas

insultantque vadis trepidasque sub amne sorores

terrent indocili pulsantes verbere fluctum.

175

saepe etiam mediis furata e collibus uvas

inter Oreiadas Panope fluvialis amicas

fugit lascivos, paganica numina, Faunos.

dicitur et, medio cum sol stetit aureus orbe,

ad commune fretum Satyros vitreasque sorores

180

consortes celebrare choros, cum praebuit horas

secretas hominum coetu flagrantior aestus;

tunc exsultantes sua per freta ludere Nymphas

et Satyros mersare vadis rudibusque natandi

per medias exire manus, dum lubrica falsi

185

membra petunt liquidosque fovent pro corpore fluctus.

sed non haec spectata ulli nec cognita visu

fas mihi sit pro parte loqui: secreta tegatur

et commissa suis lateat reverentia rivis!

Illa fruenda palam species, cum glaucus opaco

190

respondet colli fluvius, frondere videntur

fluminei latices et palmite consitus amnis.

quis color ille vadis, seras cum propulit umbras

Hesperus et viridi perfundit monte Mosellam!

tota natant crispis iuga motibus et tremit absens

195

pampinus et vitreis vindemia turget in undis.

annumerat virides derisus navita vites,

navita caudiceo fluitans super aequora lembo

per medium, qua sese amni confundit imago

collis et umbrarum confinia conserit amnis.

200

Haec quoque quam dulces celebrant spectacula pompas:

remipedes medio certant cum flumine lembi

et varios ineunt flexus viridesque per oras

stringunt attonsis pubentia germina pratis!

puppibus et proris alacres gestire magistros

205

impubemque manum super amnica terga vagantem

dum spectat transire cliens, sua seria ludo

posthabet: excludit veteres nova gratia curas.

tales Cumano despectat in aequore ludos

Liber, sulphurei cum per iuga consita Gauri

210

perque vaporiferi graditur vineta Vesevi,

cum Venus Actiacis Augusti laeta triumphis

ludere lascivos fera proelia iussit Amores,

qualia Niliacae classes Latiaeque triremes

subter Apollineae gesserunt Leucados arces,

215

aut Pompeiani Mylasena pericula belli

Euboicae referunt per Averna sonantia cumbae:

innocuos ratium pulsus pugnasque iocantes

naumachiae, Siculo qualis spectata Peloro,

caeruleus viridi reparat sub imagine pontus.

220

non aliam speciem petulantibus addit ephebis

pubertasque amnisque et picti rostra phaseli.

hos Hyperionio cum sol perfuderit aestu,

reddit nautales vitreo sub gurgite formas

et redigit pandas inversi corporis umbras.

225

utque agiles motus dextra laevaque frequentant

et commutatis alternant pondera remis,

unda refert alios, simulacra umentia, nautas:

ipsa suo gaudet simulamine nautica pubes

fallaces fluvio mirata redire figuras.

230

sic ubi compositos ostentatura capillos,

candentem late speculi explorantis honorem

cum primum carae nutrix admovit alumnae,

laeta ignorato fruitur virguncula ludo

Germanaeque putat formam spectare puellae:

235

oscula fulgenti dat non referenda metallo

aut fixas praetemptat acus aut frontis ad oram

vibratos captat digitis extendere crines:

talis ad umbrarum ludibria nautica pubes

ambiguis fruitur veri falsique figuris.

240

Iam vero accessus faciles qua ripa ministrat,

scrutatur toto populatrix turba profundo

heu male defensos penetrali flumine pisces.

hic medio procul amne trahens umentia lina

nodosis decepta plagis examina verrit;

245

ast hic, tranquillo qua labitur agmine flumen,

ducit corticeis fluitantia retia signis;

ille autem scopulis deiectas pronus in undas

inclinat lentae convexa cacumina virgae

inductos escis iaciens letalibus hamos.

250

quos ignara doli postquam vaga turba natantum

rictibus invasit patulaeque per intima fauces

sera occultati senserunt vulnera ferri,

dum trepidant, subit indicium crispoque tremori

vibrantis saetae nutans consentit harundo:

255

nec mora et excussam stridenti verbere praedam

dexter in obliquum raptat puer; excipit ictum

spiritus, ut fractis quondam per inane flagellis

aura crepat motoque assibilat aere ventus.

exultant udae super arida saxa rapinae

260

luciferique pavent letalia tela diei,

cuique sub amne suo mansit vigor, aere nostro

segnis anhelatis vitam consumit in auris.

iam piger invalido vibratur corpore plausus,

torpida supremos patitur iam cauda tremores,

265

nec coeunt rictus, haustas sed hiatibus auras

reddit mortiferos expirans branchia flatus.

sic ubi fabriles exercet spiritus ignes,

accipit alterno cohibetque foramine ventos

lanea fagineis alludens parma cavernis.

270

vidi egomet quosdam leti sub fine trementes

collegisse animas, mox in sublime citatos

cernua subiectum praeceps dare corpora in amnem

desperatarum potientes rursus aquarum.

quos impos damni puer inconsultus ab alto

275

impetit et stolido captat prensare natatu.

sic Anthedonius Boeotia per freta Glaucus,

gramina gustatu postquam exitialia Circes

expertus carptas moribundis piscibus herbas

sumpsit, Carpathium subiit novus accola pontum.

280

ille hamis et rete potens, scrutator operti

Nereos, aequoream solitus converrere Tethyn,

inter captivas fluitavit praedo catervas.

Talia despectant longo per caerula tractu

pendentes saxis instanti culmine villae,

285

quas medius dirimit sinuosis flexibus errans

amnis, et alternas comunt praetoria ripas.

quis modo Sestiacum pelagus, Nepheleidos Helles

aequor, Abydeni freta quis miretur ephebi?

quis Chalcedonio constratum ab litore pontum,

290

regis opus magni, mediis euripus ubi undis

Europaeque Asiaeque vetat concurrere terras?

non hic dira freti rabies, non saeva furentum

proelia caurorum; licet hic commercia linguae

iungere et alterno sermonem texere pulsu.

295

blanda salutiferas permiscent litora voces

et voces et paene manus: resonantia utrimque

verba refert mediis concurrens fluctibus echo.

Quis potis innumeros cultusque habitusque retexens

pandere tectonicas per singula praedia formas?

300

non hoc spernat opus Gortynius aliger, aedis

conditor Euboicae, casus quem fingere in auro

conantem Icarios patrii pepulere dolores;

non Philo Cecropius, non qui laudatus ab hoste

clara Syracosii traxit certamina belli.

305

forsan et insignes hominumque operumque labores

hic habuit decimo celebrata volumine Marci

hebdomas, hic clari viguere Menecratis artes

atque Ephesi spectata manus vel in arce Minervae

Ictinus, magico cui noctua perlita fuco

310

allicit omne genus volucres perimitque tuendo.

conditor hic forsan fuerit Ptolomaidos aulae

Dinochares, quadro cui in fastigia cono

surgit et ipsa suas consumit pyramis umbras.

iussus ob incesti qui quondam foedus amoris

315

Arsinoen Pharii suspendit in aere templi;

spirat enim tecti testudine corus achates

afflatamque trahit ferrato crine puellam.

hos ergo aut horum similes est credere dignum

Belgarum in terris scaenas posuisse domorum

320

molitos celsas fluvii decoramina villas.

Haec est natura sublimis in aggere saxi,

haec procurrentis fundata crepidine ripae,

haec refugit captumque sinu sibi vindicat amnem.

illa tenens collem, qui plurimus imminet amni,

325

usurpat faciles per culta, per aspera visus

utque suis fruitur felix speculatio terris.

quin etiam riguis humili pede condita pratis

compensat celsi bona naturalia montis

sublimique minans irrumpit in aethera tecto

330

ostentans altam, Pharos ut Memphitica, turrim.

huic proprium clausos consaepto gurgite pisces

apricas scopulorum inter captare novales.

haec summis innixa iugis labentia subter

flumina despectu iam caligante tuetur.

335

atria quid memorem viridantibus assita pratis

innumerisque super nitentia tecta columnis?

quid quae fluminea substructa crepidine fumant

Balnea, ferventi cum Mulciber haustus operto

volvit anhelatas tectoria per cava flammas

340

inclusum glomerans aestu expirante vaporem?

vidi ego defessos multo sudore lavacri

fastidisse lacus et frigora piscinarum,

ut vivis fruerentur aquis, mox amne refotos

plaudenti gelidum flumen pepulisse natatu.

345

quod si Cumanis huc afforet hospes ab oris,

crederet Euboicas simulacra exilia Baias

his donasse locis: tantus cultusque nitorque

allicit et nullum parit oblectatio luxum.

Sed mihi qui tandem finis tua glauca fluenta

350

dicere dignandumque mari memorare Mosellam,

innumeri quod te diversa per ostia late

incurrunt amnes? quamquam differre meatus

possent, sed celerant in te consumere nomen.

namque et Promeae Nemesaeque adiuta meatu

355

Sura tuas properat non degener ire sub undas,

Sura interceptis tibi gratificata fluentis,

nobilius permixta tuo sub nomine, quam si

ignoranda patri confunderet ostia ponto.

te rapidus Celbis, te marmore clarus Erubris

360

festinant famulis quam primum allambere lymphis:

nobilibus Celbis celebratus piscibus, ille

praecipiti torquens cerealia saxa rotatu

stridentesque trahens per levia marmora serras

audit perpetuos ripa ex utraque tumultus.

365

praetereo exilem Lesuram tenuemque Drahonum

nec fastiditos Salmonae usurpo fluores:

naviger undisona dudum me mole Saravus

tota veste vocat, longum qui distulit amnem,

fessa sub Augustis ut volueret ostia muris.

370

nec minor hoc, tacitum qui per sola pinguia labens

stringit frugiferas felix Alisontia ripas.

mille alii, prout quemque suus magis impetus urget,

esse tui cupiunt: tantus properantibus undis

ambitus aut mores. quod si tibi, dia Mosella,

375

Smyrna suum vatem vel Mantua clara dedisset,

cederet Iliacis Simois memoratus in oris,

nec praeferre suos auderet Thybris honores.

da veniam, da, Roma potens! pulsa, oro, facessat

invidia et Latiae Nemesis non cognita linguae:

380

imperii sedem Romae tenuere parentes.

Salve, magne parens frugum virumque, Mosella!

te clari proceres, te bello exercita pubes,

aemula te Latiae decorat facundia linguae.

quin etiam mores et laetum fronte serena

385

ingenium natura tuis concessit alumnis;

nec sola antiquos ostentat Roma Catones,

aut unus tantum iusti sectator et aequi

pollet Aristides veteresque illustrat Athenas.

Verum ego quid laxis nimium spatiatus habenis

390

victus amore tui praeconia detero? conde,

Musa, chelyn pulsis extremo carmine netis.

tempus erit, cum me studiis ignobilis oti

mulcentem curas seniique aprica foventem

materiae commendet honos; cum facta viritim

395

Belgarum patriosque canam, decora inclita, mores:

mollia subtili nebunt mihi carmina filo

Pierides tenuique aptas subtemine telas

percurrent: dabitur nostris quoque purpura fusis.

quis mihi tum non dictus erit? memorabo quietos

400

agricolas legumque catos fandique potentes,

praesidium sublime reis; quos curia summos

municipum vidit proceres propriumque senatum,

quos praetextati celebris facundia ludi

contulit ad veteris praeconia Quintiliani,

405

quique suas rexere urbes purumque tribunal

sanguine et innocuas illustravere secures,

aut Italum populos aquilonigenasque Britannos

praefecturarum titulo tenuere secundo;

quique caput rerum, Romam, populumque patresque

410

tantum non primo rexit sub nomine, quamvis

par fuerit primis: festinat solvere tandem

errorem fortuna suum libataque supplens

praemia iam veri fastigia reddat honoris

nobilibus repetenda nepotibus. at modo coeptum

415

detexatur opus, dilata et laude virorum

dicamus laeto per rura virentia tractu

felicem fluuium Rhenique sacremus in undas.

Caeruleos nunc, Rhene, sinus hyaloque virentem

pande peplum spatiumque novi metare fluenti

420

fraternis cumulandus aquis. nec praemia in undis

sola, sed Augustae veniens quod moenibus urbis

spectavit iunctos natique patrisque triumphos

hostibus exactis Nicrum super et Lupodunum

et fontem Latiis ignotum annalibus Histri.

425

haec profligati venit modo laurea belli,

hinc alias aliasque feret. vos pergite iuncti

et mare purpureum gemino propellite tractu.

neu vereare minor, pulcherrime Rhene, videri:

invidiae nihil hospes habet; potiere perenni

430

nomine: tu fratrem famae securus adopta.

dives aquis, dives Nymphis, largitor utrique

alveus extendet geminis divortia ripis

communesque vias diversa per ostia fundet.

accedent vires, quas Francia quasque Chamaves

435

Germanique tremant: tunc verus habebere limes.

accedet tanto geminum tibi nomen ab amni,

cumque unus de fonte fluas, dicere bicornis.

Haec ego, Vivisca ducens ab origine gentem,

Belgarum hospitiis non per nova foedera notus,

440

Ausonius, nomen Latium, patriaque domoque

Gallorum extremos inter celsamque Pyrenen,

temperat ingenuos qua laeta Aquitanica mores,

audax exigua fide concino. fas mihi sacrum

perstrinxisse amnem tenui libamine Musae.

445

nec laudem affecto, veniam peto. sunt tibi multi,

alme amnis, sacros qui sollicitare fluores

Aonidum totamque solent haurire Aganippen.

ast ego quanta mei dederit se vena liquoris,

Burdigalam cum me in patriam nidumque senectae

450

Augustus, pater et nati, mea maxima cura,

fascibus Ausoniis decoratum et honore curuli

mittent emeritae post munera disciplinae,

latius Arctoi praeconia persequar amnis.

addam urbes, tacito quas subter laberis alveo,

455

moeniaque antiquis te prospectantia muris;

addam praesidiis dubiarum condita rerum,

sed modo securis non castra, sed horrea Belgis;

addam felices ripa ex utraque colonos

teque inter medios hominumque boumque labores

460

stringentem ripas et pinguia culta secantem.

non tibi se Liger anteferet, non Axona praeceps,

matrona non, Gallis Belgisque intersita finis,

Santonico refluus non ipse Carantonus aestu.

concedet gelido Durani de monte volutus

465

amnis, et auriferum postponet Gallia Tarnen,

insanumque ruens per saxa rotantia late

in mare purpureum dominae tamen ante Mosellae

numine adorato Tarbellicus ibit Aturrus.

Corniger externas celebrande Mosella per oras,

470

nec solis celebrande locis, ubi fonte superno

exeris auratum taurinae frontis honorem

quaque trahis placidos sinuosa per arva meatus

vel qua Germanis sub portibus ostia solvis:

si quis honos tenui volet aspirare Camenae,

475

perdere si quis in his dignabitur otia musis,

ibis in ora hominum laetoque fovebere cantu.

te fontes vivique lacus, te caerula noscent

flumina, te veteres, pagorum gloria, luci;

te Druna, te sparsis incerta Druentia ripis

480

Alpinique colent fluvii duplicemque per urbem

qui meat et dextrae Rhodanus dat nomina ripae;

te stagnis ego caeruleis magnumque sonoris

amnibus, aequoreae te commendabo Garunnae.