Carmen de figuris

vel schematibus

Textus:

De figuris vel schematibus

in: Anthologia Latina, pars I, pp.9-19

ed. A. Riese, Lipsiae 1870

________________________________________________________________________

Collibitum est nobis, in lexi schemata quae sunt,

Trino ad te, Messi, perscribere singula versu,

Et prosa et versu pariter praeclare virorum!

Κόμμα

[Komma]

Particulae membra efficiunt, haec circuitum omnem.

5

Particula est comma. ut versu tria commata in illo:

«Arcadiam petis, inmensum petis, haud tribuam istud.»

Κῶλον

[Kolon]

Membra ea sunt, quae cola vocant; ea circuitum explent.

«Nam qui eadem vult ac non vult», colon facit unum.

Huic adiunge sequens: «is demum est firmus amicus. »

Περίοδος

[Periodos]

10

Circuitus, peri-quam dicunt-odos, orta duobus

Membris, ut praedicta, venit tetracolon adusque.

Nam si plura itidem iungas, oratio fiet

Ἀνάκλασις

[Anaklasis]

Est reflexio, cum contra reflectimus dicta.

«Non expecto tuam mortem, pater» inquit. at ille

15

«Immo», ait, «expectes oro neve interimas me.»

Ἀντιμεταβολή

[Antimetabole]

Permutatio fit, vice cum convertimus verba.

«Sumere iam cretos, non sumptos cernere amicos.»

«Quom queo, tempus abest; ‹quom tempus adest› nequeo» inquit

Ἀλλοίωσις

[Alloiosis]

Differitas fit, differre hoc ubi dicimus illi.

20

«Excitat hunc cantus galli, te bucina torva.

Te ciet armatus victus, huic otia cordi.»

Ἀντίθετον

[Antitheton]

Oppositum dico, contra cum opponimus quaedam.

«Doctor tute, ego discipulus.» «Tu scriba, ego censor.»

«Histrio tu, spectator ego; adque ego sibilo, tu exis.»

Αἰτιολογία

[Aitiologia]

25

Redditio causae porro est, cum, cur ita, dico.

«Audi, etsi durum est, nam verum quod grave primo

Consilium acciderit, fit iucundum utilitate.»

Ἀνθυποφορά

[Anthypophora]

At si adversa mihi referam, relatio fiet

«Sed moveas te, lucifugus, sis in medio audax!»

30

†«Landes inductus cui pes malus optige ambos.»†

Ἀπόκρισις

[Apokrisis]

Fit responsio ad haec, quae contra fingimus dici.

«Irascetur: sperne. dabit damnum: reparabis.

Caedet: ne toleres. at sum minor: emorere, inquam.»

Ἐπαναφορά

[Epanaphora]

Est repetitio, cum verbo saepe incipio ‹uno›.

35

«Ipse epulans, ipse exposcens laeta omnia nuptae,

Ipse patrem prolemque canens, idem ipse peremit.»

Ἐπιφορά

[Epiphora]

Desitio contra, cum verbo desino in uno.

«Ut possem, fecit fatum; dedit haec mihi fatum:

Si perdam, abstulerit fatum: regit omnia fatum.»

Κοινότης

[Koinotes]

40

Haec duo coniunctim faciunt, communio uti sit,

«Vis callere aliquid: discas. vis nobilitari

Ingenio: discas. vis famam temnere: discas.»

Ἀναδίπλωσις

[Anadiplosis]

Fit replicatio, si gemines iteramine quaedam.

«Ibo in eum, sit vel pollens ut fulmine dextra,

45

Pollens fulmine dextra, fero bis praedita ferro.»

Βραχυλογία

[Brachylogia]

Est brevitas, raptim paucis cum dicimus multa.

«Mentem contempla; nam consilio valuit: fors

Decepit.» «Si peccat, homo est. concede; fatetur.»

Διαφορά

[Diaphora]

Si verbum diverse iteres, distinctio fiet.

50

«Cuivis hoc homini dones: homo si modo, nolit.»

«O mulier, vere mulier! scelera omnia in hoc sunt.»

Πολυσύνδετον

[Polysyndeton]

Multiiugum dico, articulis quod pluribus iungo.

«Ille hunc fallit, at hic gaudet, nos vero timemus

Praesertim in peregri ne fas abrumpere tentet.»

Διαλελυμένον

[Dialelymenon]

55

Abiunctum contra est, si nullis singula necto.

«Cognoscas, qui sis, cures te, vir sapiens sis,

†Et prius verbis time illum quaelibet unum.»†

Διηιρημένον

[Dieiremenon]

†Disparsum reddo, quod passum non ordine reddo†

«Ambo Iovis merito proles, verum ille equitando

60

Insignis Castor, catus hic pugilamine Pollux.»

Διέξοδος

[Diexodos]

Fit percursio, percurro cum singula raptim.

«Vim maiorem haud inveniet, parilem similemve

Vincemus, non audebit certare minore.»

Ἐπιπλοκή

[Epiploke]

Fit conexio, posterius si necto priori.

65

«Cum sensi, dixi; cum dixissem, inde suasi;

Cum suasissem, abii; simul atque abii, indupetravi.»

Ἐπανάληψις

[Epanalepsis]

Illa resumptio fit, quaedam cum dicta resumo.

«Cognitus est nobis, iam cognitus, ac bene novi.»

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

‹Ἐπίφρασις›

[‹Epiphrasis›]

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Tu vero sapiens †cunctis, immo ipsa Minerva.»

Ἐπιτροπή

[Epitrope]

70

Fit concessio, cum quidvis concedimus optet.

«Nescivit vel non potuit vel noluit: ut vis,

Pone, tibi permitto; tamen non debuit uti.»

Ἐπιφωνούμενον

[Epiphonoumenon]

Intersertio, cum inseritur sententia quaedam.

«Pollet enim forma, quod regnum aetatis habendum est,

75

Fortuna, quae sola potest quemcunque beare.»

Ἐπίζευξις

[Epizeuxis]

Fit geminatio, cum sensus geminamus eosdem.

«Thebae autem, Thebae, vicina urbs inclytaque olim.»

«Mi nate, o mi nate, meae spes sola senectae.»

Ἐπεκφώνησίς

[Epekphonesis]

Exclamatio ea est, quam ut motus reddo repente.

80

«A, postquam victum video me, tu improba et amens,

Fortuna, es, quos sublimas mox ipsa premendo.»

Ἰσόκωλον

[Isokolon]

Fit parimembre, ubi membra †aequa et circuitus sunt.

«Cui nec finis adest cupiendi nec modus extat

Utendi, citus in dando est, celer in repetendo.»

Μερισμός

[Merismos]

85

Cum privis propria attribuas, fit distribuela.

«Huic furta in manibus, fuga plantis, ventre sagina.»

«Tu sumptu pauper, dando dis, ingenio rex.»

Μετάβασις

[Metabasis]

At remeatio fit, cum rursus me redigo ad rem.

«Verum longius excessi nec tempore in ipso

90

Fortasse indulgens animis: ergo redeo illuc.»

Μετάφρασις

[Metaphrasis]

Fit variatio, cum simili re nomina muto.

«Regnavit Libyco generi, regnavit et Argis

Inachiis, dominatus item est apud Oebaliam arcem.»

Μετάκλισίς

[Metaklisis]

Declinatio, cum verbo declino parumper.

95

«A primo puerum rectum est condiscere recte.»

«Dignos digna manent, plerumque bonis bene vortit.»

Ὁρισμός

[Horismos]

Definitio fit, cum rem definio pro me.

«Diligere, hoc prorsum est velle id, ‹quod› prosiet illi:

Nam qui ad se revocat quod vult, mihi sese amat ipse.»

Ὁμοιοτέλευτον

[Homoioteleuton]

100

Confine est, simili fini cum claudimus quaedam.

«Quom minus indignatur, ibi magis insidiatur,

Ut metuas noxam, si non ostenderit iram.»

Ὁμοιόπτωτον

[Homoioptoton]

Aequeclinatum est, quod casu promimus uno.

«Auxilium, non consilium, rata, non cata verba,

105

Rem, non spem, factum, non dictum quaerit amicus.»

Πολύπτωτον

[Polyptoton]

Multiclinatum contra, variantibus quod fit.

«Tu solus sapiens, tibi cuncti cedere debent,

A te consilium petere et tua dicta probare.»

Παρονομασία

[Paronomasia]

Supparile est, alia aequisono si nomine dicas.

110

«Mobilitas, non nobilitas.» «bona gens, mala mens est.»

«Dividiae, non divitiae.» «tibi villa favilla est.»

Προσαπόδοσις

[Prosapodosis]

Est subnexio, propositis subnectere quaeque.

«At nos non ut tu: nos simplicitate, tu arte.»

«Hoc das, hoc adimis nobis: das spes, adimis res.

Παραδιαστολή

[Paradiastole]

115

Subdistinctio fit, cum rem distinguimus ab re.

«Dum fortem, quia sit vaecors, comemque vocat se,

Quod sit prodigus, et clarum, qui infamis habetur.»

Παρένθεσις

[Parenthesis]

Interiectio, cum quaedam medio ordine famur.

«Huc ut venimus, interea - nam tempus erat ver,

120

Et sacrum Florae et Cereri nemus - imus ad aras.»

Παρομολογία

[Paromologia]

Est suffessio, cum sensim pro parte fatemur.

«Verum Academicus est.» «Esto: tamen omnia nulli

In dubium revocant.» «At quaedam; at pleraque, si vis.»

Πρόληψις

[Prolepsis]

Anticipatio fit, contraria cum occupo verba.

125

«Credo, ille et flebit multum et iurabit, amicos

Producet testes: sed vos rem quaerere par est.»

Παρόμοιον

[Paromoion]

†Adsimula, momento cum simile hoc facio illi.

«Nam plebeius homo, ut ferme fit libera in urbe,

Reg‹nat› ibi, et puncto regnat suffragioloque.»

Παρρησία

[Parresia]

130

Inreticentia, cum verum reticere negamus.

«Dicere, quod res est, cogor; vos ista, Quirites,

Vos facitis, dum non dignis donatis honores.»

Πρότασις

[Protasis]

Propositum, cum proponas, quod deinde repellas.

«Est ornanda domus spoliis: hic ornat amicam

135

Exuviis. leges discendum est: discit amores.»

Πάντα πρὸς πάντα

[Panta pros panta]

Cuncta ad cuncta, ut: «Gens Graia, Afra, Hispanica servit;

Nam partim meritost ultus, partim insidiantes

Praevenit, partim victor virtute subegit.»

Συναθροισμός

[Synathroismos]

Est conductio conquegregatio, cum adcumulo res.

140

«Multa hortantur me: res, aetas, tempus, amici,

Concilium tantae plebis, praenuntia vatum.»

Συνοικείωσις

[Synoikeiosis]

Conciliatio, diversum si conciliamus.

«Prodigus ‹est› et parcus idem: ‹nam› nescit uterque

Uti opibus, peccant ambo; res deterit ambos.

Τρίκωλον

[Trikolon]

145

Teriuga sunt, quae respondent secum ordine trino.

«Si neque divitiis polles neque corpore praestas

Nec corde exuperas, cur te dicam esse beatum?»

Χαρακτηρισμός

[Charakterismos]

Fit depictio, cum verbis ut imagine pingo.

«Pocula, serta tenens flexa cervice iacebat,

150

Limodes, gravis optutu, madido ore renidens.»

Ἐπιτίμησις

[Epitimesis]

Est correctio, cum in quodam me corrigo dictu.

«Nam tarde tandem - tarde dico? immo hodie, inquam.»

Vel sic: «non amor est, verum ardor vel furor iste.»

Προυπάντησις

[Proupantesis]

Fit praeoccursio, si reddas prius posteriori.

155

Ut: «pluvias cernas nolle istos ac cupere illos:

Lirantes cupiunt imbrem noluntque viantes.»

Ἀναστροφή

[Anastrophe]

Esse reversio et in prosa solet, ut fit in istis:

«Pauxillam ob culpam.» «male quod vult.» «praecipiti in re.»

Troianos facit ire ut divus Homerus «aves ut.»

Ὑπερβατόν

[Hyperbaton]

160

Transcensus porro est, cum intersita pendula claudo.

«Atque ego, quod negat hic vivis, ius eripit omne,

Fas abolet, laedit leges, haec omnia mitto.»

Ἀντεναντίωσις

[Antenantiosis]

Exadversio fit, minimis si maxima monstres.

«Non parva est res, qua de agitur» pro «maxima res est,»

165

Ut dictust Aiax «non infortissimus Graium.»

Ζεῦγμα

[Zeugma]

Nexum est, si varias res uno nectimus verbo.

«Oebalon ense ferit, Lycon hasta, Pedason arcu.»

Nam mediost «ferit» et fini pote principioque.

Μεταβολή

[Metabole]

Si verbum varie mutes, variatio fiet.

170

«Quis nos propter te dilexit? quando aliquem tu

Iuvisti? quas res gessisti? cur ita abundas?»

Ἀλλοίωσις aut Ὑπαλλαγή

[Alloiosis aut Hypallage]

Fit mutatio multimodis. «Bello Africa flagrat»,

Afros cum dicas bellare. et tempora quando

Et casus numerosque figurando variamus.

Ἔλλειψις

[Elleipsis]

175

Fit defectio, cum verbum, quod subtraho grate,

Defit. «Curat enim nemo nec corrigit hanc rem,

Sed culpat,» quippe hic «quisquam» subtraximus grate.

Πλεονασμός

[Pleonasmos]

Exuperatio fit, cum causa appono decoris,

Quod vacat, ut: «quarta vix demum exponimur hora;»

180

«Saucius ille leo» - quia «vix» pote tollere et «ille».

Περίφρασις

[Periphrasis]

Est autem circum illa locutio: «bucera saecla»

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Fac discas» pro «disce», et pro «dic» «dice loquendo.»

Προσδιασάφησις

[Prosdiasaphesis]

Si plenum cumules, adsignificatio fiet

185

Ut: «mihi non placet hoc animo.» quippe ‹ «hoc› animo» aufer,

Et nihilo minus est plenum; verum auxerit illud.