Carmina

ante 470

___________________________________________________

Carmen VII

Panegyricus.

Phoebe, peragrato tandem visurus in orbe

quem possis perferre parem, da lumina caelo:

sufficit hic terris. nec se iam signifer astris

iactet, Marmaricus quem vertice conterit Atlans:

5

sidera sunt isti. quae sicut mersa nitescunt,

adversis sic Roma micat, cui fixus ab ortu

ordo fuit crevisse malis. modo principe surget

consule; nempe, patres, collatos cernere fasces

vos iuvat et sociam sceptris mandasse curulem:

10

credite, plus dabitis: currus. iam necte bifrontes,

anceps lane, comas duplicique accingere lauro.

principis anterior, iam consulis iste coruscat

annus, et emerita trabeis diademata crescunt.

incassum iam, Musa, paves, quod propulit Auster

15

vela ratis nostrae; pelago quia currere famae

coepimus, en sidus, quod nos per caerula servet.

Forte pater superum prospexit ab aethere terras:

ecce viget quodcumque videt; mundum reparasse

aspexisse fuit; solus fovet omnia nutus.

20

iamque ut conveniant superi, Tegeaticus Arcas

nunc plantis, nunc fronte volat; vix contigit arva:

et toto descendit avo. mare, terra vel aer

indigenas misere deos. germane Tonantis,

prime venis, viridi qui Dorida findere curru

25

suetus in attonita spargis cito terga serenum;

umentes Nymphas Forcus comitatur ibique

glaucus, Glauce, venis, vatum et certissime Proteu,

certus eras. longo veniunt post ordine divi:

pampineus Liber, Mars trux, Tirynthius hirtus,

30

nuda Venus, fecunda Ceres, pharetrata Diana,

Iuno gravis, prudens Pallas, turrita Cybebe,

Saturnus profugus, vaga Cynthia, Phoebus ephebus,

Pan pavidus, Fauni rigidi, Satyri petulantes.

convenere etiam caelum virtute tenentes:

35

Castor equo, Pollux caestu, Perseius harpe,

fulmine Vulcanus, Tiphys rate, gente Quirinus.

quis canat hic aulam caeli, rutilantia cuius

ipsa pavimentum sunt sidera? iam pater aureo

tranquillus sese solio locat, inde priores

40

consedere dei (fluviis quoque contigit illo,

sed senibus, residere loco, tibi, maxime fluctu

Eridane et flavis in pocula fracte Sicambris,

Rhene tumens Scythiaeque vagis equitate catervis

Hister et ignotum plus notus, Nile, per ortum):

45

cum procul erecta caeli de parte trahebat

pigros Roma gradus, curvato cernua collo

ora ferens; pendent crines de vertice, tecti

pulvere, non galea, clipeusque inpingitur aegris

gressibus, et pondus, non terror fertur in hasta.

50

utque pii genibus primum est adfusa Tonantis,

«testor, sancte parens», inquit, «te numen et illud,

quicquid Roma fui: summo satis obruta fato

invideo abiectis; pondus non sustinet ampli

culminis arta domus nec fulmen vallibus instat.

55

quid, rogo, bis seno mihi vulture Tuscus aruspex

portendit? iaciens primae cur moenia genti

ominibus iam celsa fui, dum collis Etrusci

fundamenta iugis aperis mihi, Romule pauper?

plus gladio secura fui, cum turbine iuncto

60

me Rutulus, Veiens, pariterque Auruncus et Aequus,

Hernicus et Volscus premerent. sat magna videbar

et tibi, dum rumpit vitiatum femina ferro

corpus et ad castum remeas, pudor erute, vulnus.

iam cum vallatam socio me clausit Etrusco

65

Tarquinius: pro Muci ignes! pro Coclitis undae!

pro dolor! hic quonam est, qui sub mea iura redegit

Samnitem Gurges? Volsci qui terga cecidit,

Marcius et, Senones fundens, dictator et exul?

Fabricii vitam vellem, mortes Deciorum,

70

vel sic vincentem vel sic victos: mea redde

principia. heu! quo nunc pompae ditesque triumphi

et pauper consul? Libycum mea terruit axem

cuspis et infido posui iuga tertia Poeno.

Indorum Ganges, Colchorum Phasis, Araxes

75

Armeniae, Ger Aethiopum Tanaisque Getarum

Thybrinum tremuere meum. me Teutone iuncto

quondam fracte subis Cimber, gladiisque gravatas

ante manus solas iussi portare catenas.

vae mihi! qualis eram, cum per mea iussa iuberent

80

Sulla, Asiagenes, Curius, Paulus, Pompeius

Tigrani, Antiocho, Pyrrho, Perseo, Mithridati

pacem, regna, fugam, vectigal, vincla, venenum.

Sauromatem taceo ac Moschum solitosque cruentum

lac potare Getas ac pocula tingere venis

85

vel, cum diffugiunt, fugiendos tum mage Persas.

nec terras dixisse sat est: fulgentibus armis

tot maria intravi duee, te longeque remotas

sole sub occiduo gentes. victricia Caesar

signa Caledonios transvexit ad usque Britannos;

90

fuderit et quamquam Scotum et cum Saxone Pictum,

hostes quaesivit, quem iam natura vetabat

quaerere plus homines. vidit te frangere Leucas,

trux Auguste, Pharon, dum classicus Actia miles

stagna quatit profugisque bibax Antonius armis

95

incestam vacuat patrio Ptolomaida regno.

cumque prius stricto quererer de cardine mundi,

nec limes nunc ipsa mihi. plus, summe deorum,

sum iusto tibi visa potens, quod Parthicus ultro

restituit mea signa Sapor positoque tiara

100

funera Crassorum flevit, dum purgat. et hinc iam,

pro dolor! excusso populi iure atque senatus,

quod timui, incurri; sum tota in principe, tota

principis, et fio lacerum de Caesare regnum,

quae quondam regina fui; Capreasque Tiberi

105

et caligas Gai Claudi censura secuta est

et vir morte Nero; tristi Pisone verendum

Galbam sternis, Otho, speculo qui pulcher haberi

dum captas, ego turpis eram; mihi foeda Vitelli

intulit ingluvies ventrem, qui tempore parvo

110

regnans sero perit; lassam post inclitus armis

Vespasianus habet, Titus hinc, post hunc quoque frater;

post quem tranquillus vix ine mihi reddere Nerva

coepit, adoptivo factus de Caesare maior;

Vlpius inde venit, quo formidata Sicambris

115

Agrippina fuit, fortis, pius, integer, acer.

talem capta precor. Traianum nescio si quis

aequiperet, ni fors iterum tu, Gallia, mittas

qui vincat.» lacrimae vocem clausere precantis,

et quicquid superest, luctus rogat. undique caeli

120

assurgunt proceres, Mars, Cypris, Romulus et qui

auctores tibi, Roma, dei; iam mitior ipsa

flectitur atque iras veteres Saturnia donat.

Iuppiter ista refert: «Fatum quo cuncta reguntur

quoque ego, non licuit frangi. sat celsa laborant

125

semper, et elatas nostro de munere vires

invidit Fortuna sibi; sed concipe magnos,

quamquam fracta, animos. si te Porsenna soluto

plus timuit de ponte fremens, si moenia capta

mox Brenni videre fugam, si denique dirum

130

Hannibalem iuncto terrae caelique tumultu

reppulimus (cum castra tuis iam proxima muris

starent, Collina fulmen pro turre cucurrit,

atque illic iterum timuit natura paventem

post Flegram pugnare Iovem): torpentia tolle

135

lumina, detersam mentem caligo relinquat.

te mirum est vinci; incipies cum vincere, mirum

non erit. utque tibi pateat quo surgere tandem

fessa modo possis, paucis, cognosce, docebo.

Est mihi, quae Latio se sanguine tollit alumnam,

140

tellus clara viris, cui non dedit optima quondam

rerum opifex natura parem; fecundus ab urbe

pollet ager, primo qui vix proscissus aratro

semina tarda sitit vel luxuriante iuvenco

arcana exponit piceam pinguedine glaebam.

145

assurrexit huic, coxit quod torridus Auster,

Niliacum Libycumque solum, collataque semper

arida Mygdoniae damnarunt Gargara falces;

Apulus et Calaber cessit. spes unica rerum,

hanc, Arverne, colens nulli pede cedis in armis,

150

quosvis vincis equo. testis mihi Caesaris esto

hic nimium fortuna pavens, cum colle repulsus

Gergoviae castris miles vix restitit ipsis.

hos ego tam fortes volui, sed cedere Avitum

dum tibi, Roma, paro, rutilat cui maxima dudum

155

stemmata complexum germen, palmata cucurrit

per proavos, gentisque suae te teste, Philagri,

patricius resplendet apex. sed portio quanta est

haec laudum, laudare patres, quos quippe curules

et praefecturas constat debere nepoti?

160

sint alii, per quos se postuma iactet origo,

et priscum titulis numeret genus alter: Avite,

nobilitas tu solus avos. libet edere tanti

gesta viri et primam paucis percurrere vitam.

Solverat in partum generosa puerpera casti

165

ventris onus; manifesta dedi mox signa futuri

principis ac totam fausto trepidi patris aulam

implevi augurio, licet idem grandia nati

culparet fata et pueri iam regna videret.

sed sibi commissum tanto sub pignore cernens

170

mundi depositum, ne quid tibi, Roma, periret,

iuvit fortunam studio. lactantia primum

membra dedit nivibus, glaciemque irrumpere plantis

iussit et attritas parvum ridere pruinas.

surgentes animi Musis formantur et illo

175

quo Cicerone tonas; didicit quoque facta tuorum

ante ducum; didicit pugnas libroque relegit

quae gereret campo. primus vix coeperat esse

ex infante puer, rabidam cum forte cruentis

rictibus atque escas ieiuna fauce parantem

180

plus catulis stravit (fuerant nam fragmina propter)

arrepta de caute lupam, fractusque molari

dissiluit vertex et saxum vulnere sedit.

sic meus Alcides, Nemeae dum saltibus errat,

occurrit monstro vacuus, non robora portans,

185

non pharetras; stetit ira fremens atque hoste propinquo

consuluit solos virtus decepta lacertos.

parva quidem, dicenda tamen: quis promptior isto

tensa catenati summittere colla Molossi,

et lustris recubare feras, interprete nare

190

discere non visas et in aere quaerere plantas?

iam si forte suem latratibus improbus Vmber

terruit, albentes nigro sub gutture lunas

frangere ludus erat colluctantique lacerto

vasta per adversas venabula cogere praedas.

195

quam pulchrum, cum forte domum post lustra revertens

horrore splenderet apri virtusque repugnans

proderet invitum per fortia facta pudorem!

sic Pandioniis castae Tritonidos arvis

Hippolytus roseo sudum radiabat ab ore,

200

sed simili, gemino flagrans cum Cressa furore

transiit affectu matres et fraude novercas.

quid volucrum studium, dat quas natura rapaces

in vulgus prope cognatum? quis doctior isto

instituit varias per nubila iungere lites?

205

alite vincit aves, celerique per aethera plausu

hoc nulli melius pugnator militat unguis.

nec minus haec inter civilia iura secutus

eligitur primus, iuvenis, solus, mala fractae

alliget ut patriae poscatque informe recidi

210

vectigal. procerum tum forte potentior illic,

post etiam princeps, Constantius omnia praestat,

indole defixus tanta et miratus in annis

parvis grande bonum vel in ore precantis ephebi

verba senis. ducis hinc pugnas et foedera regum

215

pandere, Roma, libet, variis incussa procellis

bellorum regi Getico tua Gallia pacis

pignora iussa dare est, inter quae nobilis obses

tu, Theodore, venis, quem pro pietate propinqui

expetis in media pelliti principis aula

220

tutus, Avite, fide; probat hoc iam Theudoris altum

exemplum officii. res mira et digna relatu,

quod fueris blandus, regi placuisse feroci.

hinc te paulatim praelibat sensibus imis

atque animis: vult esse suum; sed spernis amicum

225

plus quam Romanum gerere. stupet ille repulsam

et plus inde places. rigidum sic, Pyrrhe, videbas

Fabricium, ingestas animo cum divite fugit

pauper opes, regem temnens, dum supplice censu

pignus amicitiae vili mendicat ab auro.

230

Aetium interea, Scythico quia saepe duello est

edoctus, sequeris; qui, quamquam celsus in armis.

nil sine te gessit, cum plurima tute sine illo.

nam post Iuthungos et Norica bella subacto

victor Vindelico Belgam, Burgundio quem trux

235

presserat, absolvit iunctus tibi. vincitur illic

cursu Herulus, Chunus iaculis Francusque natatu,

Sauromata clipeo, Salius pede, falce Gelonus,

vulnere vel si quis plangit, cui flesse feriri est

ac ferro perarasse genas vultuque minaci

240

rubra cicatricum vestigia defodisse.

Illustri iam tum donatur celsus honore.

squameus et rutilis etiamnunc livida cristis

ora gerens vix arma domum sordentia castris

rettulerat: nova bella iterum pugnamque sub ipsis

245

iam patriae muris periturus commovet hostis,

Litorius Scythicos equites tum forte subacto

celsus Aremorico Geticum rapiebat in agmen

per terras, Arverne, tuas, qui proxima quaeque

discursu, flammis, ferro, feritate, rapinis

250

delebant, pacis fallentes nomen inane.

huius tum famulum quidam truculentior horum,

mox feriende, feris; ruit ille et tristia fata

commendat domino absenti partemque futuram

vindictae moriens Stygium spe portat ad amnem.

255

et iam fama viro turres portasque tuenti

intuitu pavidae plebis perfert scelus actum.

excutitur, restat, pallet, rubet, alget et ardet,

ac sibimet multas vultum variata per unum

ira facit facies, vel, qui mos saepe dolenti,

260

plus amat extinctum; tandem prorumpit et arma,

arma fremit, pinguisque etiamnum sanguine fertur

lorica, obtusus per barbara vulnera contus

atque sub assiduis dentatus caedibus ensis.

includit suras ocreis capitique micantem

265

imponit galeam, fulvus cui crescit in altum

conus et iratam iaculatur vertice lucem.

et iam scandit equum vulsisque a cardine portis

emicat; adsistunt socio Virtusque Dolorque

et Pudor: armatas pilo petit impiger alas

270

pugnando pugnam quaerens, pavidumque per agmen

multorum interitu compensat quod latet unus.

sic Phrygium Emathia victorem cuspide poscens

Aeacides caeso luctum frenavit amico

per mortes tot, Troia, tuas, iam vilia per se

275

agmina contentus ruere, strictumque per amplos

exerere gladium populos; natat obruta tellus

sanguine, dumque hebetat turba grave caedua telum,

absens in cuncto sibi vulnere iam cadit Hector.

proditus ut tandem tanti qui causa tumultus,

280

inquit Avitus: «Age, Scythica nutrite sub arcto

qui furis et caeso tantum qui fidis inermi,

congredere armato. multum tibi praestitit ira

iam mea: concessi pugnam iubeoque resistas;

certantem mactasse iuvat.» sic fatur et aequor

285

prosilit in medium, nec non ferus advenit hostis.

ut primum pectus vel comminus ora tulere,

hic ira tremit, ille metu. iam cetera turba

diversis trepidat votis variosque per ictus

pendet ab eventu. sed postquam prima, secunda

290

tertiaque acta rota est, venit ecce et celsa cruentum

perforat hasta virum, post et confinia dorsi

cedit transfosso ruptus bis pectore thorax.

et dum per duplicem sanguis singultat hiatum,

dividua ancipitem carpserunt vulnera vitam.

295

Haec post gesta viri (temet, Styx livida, testor)

intemerata mihi praefectus iura regebat:

et caput hoc sibimet solitis defessa ruinis

Gallia suscipiens Getica pallebat ab ira.

nil prece, nil pretio, nil milite fractus agebat

300

Aetius; capto terrarum damna patebant

Litorio; in Rhodanum proprios producere fines

Theudoridae fixum, nec erat pugnare necesse,

sed migrare Getis. rabidam trux asperat iram

victor; quod sensit Scythicum pro moenibus hostem,

305

imputat; et nil est gravius, si forsitan umquam

vincere contingat, trepido. postquam undique nullum

praesidium ducibusque tuis nil, Roma, relictum est,

foedus, Avite, novas; saevum tua pagina regem

lecta domat; iussisse sat est te quod rogat orbis.

310

credent hoc umquam gentes populique futuri?

littera Romani cassat quod, barbare, vincis.

iura igitur rexit; namque hoc quoque par fuit, ut tum

assertor fieret legum qui nunc erit auctor,

ne dandus populis princeps, caput, induperator,

315

Caesar et Augustus solum fera proelia nosset.

Iam praefecturae perfunctus culmine tandem

se dederat ruri (numquam tamen otia, numquam

desidia imbellis: studiumque et cura quieto

armorum semper): subito cum rupta tumultu

320

barbaries totas in te transfuderat arctos,

Gallia. pugnacem Rugum comitante Gelono

Gepida trux sequitur; Seyrum Burgundio cogit;

Chunus, Bellonotus, Neurus, Bastarna, Toringus,

Bructerus, ulvosa vel quem Nicer alluit unda,

325

prorumpit Francus; cecidit cito secta bipenni

Hercynia in lintres et Rhenum texuit alno;

et iam terrificis diffuderat Attila turmis

in campos se, Belga, tuos. vix liquerat Alpes

Aetius, tenue et rarum sine milite ducens

330

robur in auxiliis, Geticum male credulus agmen

incassum propriis praesumens adfore castris.

nuntius at postquam ductorem perculit, Hunos

iam prope contemptum propriis in sedibus hostem

expectare Getas, versat vagus omnia secum

335

consilia et mentem curarum fluctibus urget,

tandem nutanti sedit sententia celsum

exorare virum, collectisque omnibus una

principibus coram supplex sic talibus infit:

«orbis, Avite, salus, cui non nova gloria nunc est,

340

quod rogat Aetius; voluisti, et non nocet hostis;

vis: prodest. inclusa tenes tot milia nutu,

et populis Geticis sola est tua gratia limes;

infensi semper nobis pacem tibi praestant.

victrices, i, prome aquilas; fac, optime, Chunos,

345

quorum forte prior fuga nos concusserat olim,

bis victos prodesse mihi.» sic fatur, et ille

pollicitus votum fecit spem. protinus inde

avolat et famulas in proelia concitat iras.

ibant pellitae post classica Romula turmae,

350

ad nomen currente Geta; timet aere vocari

dirutus, opprobrium. non damnum barbarus horrens.

hos ad bella trahit iam tum spes orbis Avitus,

vel iam privatus vel adhuc. sic cinnama busto

collis Erythraei portans Phoebeius ales

355

concitat omne avium vulgus; famulantia currunt

agmina, et angustus pennas non explicat aer.

Iam prope fata tui bis senas vulturis alas

complebant (scis namque tuos, scis, Roma, labores):

Aetium Placidus mactavit semivir amens.

360

vixque tuo impositum capiti diadema, Petroni:

ilico barbaries, nec non sibi capta videri

Roma Getis tellusque suo cessura furori.

raptores ceu forte lupi, quis nare sagaci

monstrat odor pinguem clausis ab ovilibus auram,

365

irritant acuuntque famem portantque rapinae

in vultu speciem, patulo ieiunia rictu

fallentes; iam iamque tener spe frangitur agnus,

atque absens avido crepitat iam praeda palato.

quin et Aremoricus piratam Saxona tractus

370

sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum

ludus et assuto glaucum mare findere lembo.

Francus Germanum primum Belgamque secundum

sternebat, Rhenumque ferox, Alamanne, bibebas

Romani ripis et utroque superbus in agro

375

vel civis vel victor eras. sed perdita cernens

terrarum spatia princeps iam Maximus, unum

quod fuit in rebus, peditumque equitumque magistrum

te sibi, Avite, legit. collati rumor honoris

invenit agricolam, flexi dum forte ligonis

380

exercet dentes vel pando pronus aratro

vertit inexcoctam per pinguia iugera glaebam.

sic quondam ad patriae res fractas pauper arator,

Cincinnate, venis, veterem cum te induit uxor

ante boves trabeam dictatoremque salignae

385

excepere fores atque ad sua tecta ferentem

quod non persevit, turpique e fasce gravata

vile triumphalis portavit purpura semen.

Vt primum ingesti pondus suscepit honoris,

legas qui veniam poscant, Alamanne, furori,

390

Saxonis incursus cessat, Chattumque palustri

alligat Albis aqua; vixque hoc ter menstrua totum

luna videt, iamque ad populos ac rura feroci

tenta Getae pertendit iter, qua pulsus ab aestu

Oceanus refluum spargit per culta Garumnam;

395

in flumen currente mari transcendit amarus

blanda fluenta latex, fluviique impacta per alveum

salsa peregrinum sibi navigat unda profundum.

hic iam disposito laxantes frena duello

Vesorum proceres raptim suspendit ab ira

400

rumor, succincto referens diplomate Avitum

iam Geticas intrare domos positaque parumper

mole magisterii legati iura subisse.

obstupuere duces pariter Seythicusque senatus

et timuere, suam pacem ne forte negaret.

405

sic rutilus Phaethonta levem cum carperet axis

iam pallente die flagrantique excita mundo

pax elementorum fureret vel sicca propinquus

saeviret per stagna vapor limusque sitiret

pulvereo ponti fundo, tunc unica Phoebi

410

insuetum clemens extinxit flamma calorem.

Hic aliquis tum forte Getes, dum falce recocta

ictibus informat saxoque cacuminat ensem,

iam promptus caluisse tubis, iam iamque frequenti

caede sepulturus terram non hoste sepulto,

415

claruit ut primum nomen venientis Aviti,

exclamat: «periit bellum, date rursus aratra.

otia si replico priscae bene nota quietis,

non semel iste mihi ferrum tulit. o pudor! o di!

tantum posse fidem! quid foedera lenta minaris,

420

in damnum mihi fide meum? compendia pacis

et praestare iubes nos et debere: quis umquam

crederet? en Getici reges, parere volentes,

inferius regnasse putant. nec dicere saltim

desidiae obtentu possum te proelia nolle:

425

pacem fortis amas. iam partes sternit Avitus;

insuper et Geticas praemissus continet iras

Messianus; adhuc mandasti, et ponimus arma.

quid restat, quod posse velis? quod non sumus hostes,

parva reor; prisco tu si mihi notus in actu es,

430

auxiliaris ero. vel sic pugnare licebit.»

Haec secum rigido Vesus dum corde volutat,

ventum in conspectum fuerat; rex atque magister

propter constiterant; hic vultu erectus, at ille

laetitia erubuit veniamque rubore poposcit.

435

post hinc germano regis, hinc rege retento

Palladiam implicitis manibus subiere Tolosam.

band secus insertis ad pulvinaria palmis

Romulus et Tatius foedus iecere, parentum

cum ferro et rabidis cognato in Marte maritis

440

Hersilia inseruit Pallantis colle Sabinas.

Interea incautam furtivis Vandalus armis

te capit, infidoque tibi Burgundio ductu

extorquet trepidas mactandi principis iras.

heu facinus! in bella iterum quartosque labores

445

perfida Elisseae crudeseunt classica Byrsae.

nutristis quod, fata, malum? conscenderat arces

Euandri Massyla phalanx montesque Quirini

Marmarici pressere pedes rursusque revexit

quae captiva dedit quondam stipendia Barce.

450

exilium patrum, plebis mala, principe caeso

captivum imperium ad Geticas rumor tulit aures.

luce nova veterum coetus de more Getarum

contrahitur; stat prisca annis viridisque senectus

consiliis; squalent vestes ac sordida macro

455

lintea pinguescunt tergo, nec tangere possunt

altatae suram pelles, ac poplite nudo

peronem pauper nodus suspendit equinum.

Postquam in consilium seniorum venit honora

pauperies pacisque simul rex verba poposcit,

460

dux ait: «optassem patriis securus in arvis

emeritam, fateor, semper fovisse quietem,

ex quo militiae post munia trina superbum

praefecturae apicem quarto iam culmine rexi.

sed dum me nostri princeps modo Maximus orbis,

465

ignarum, absentem, procerum per mille repulsas

ad lituos post iura vocat voluitque sonoris

praeconem mutare tubis, promptissimus istud

arripui officium, vos quo legatus adirem.

foedera prisca precor, quae nune meus ille teneret,

470

iussissem si forte, senex, cui semper Avitum

sectari crevisse fuit. tractare solebam

res Geticas olim; scis te nescisse frequenter

quae suasi nisi facta. tamen fortuna priorem

abripuit genium; periit quodcumque merebar

475

cum genitore tuo. Narbonem tabe solutum

ambierat (tu parvus eras), trepidantia cingens

nailia in infames iam iamque coegerat escas;

iam tristis propriae credebat defore praedae,

si clausus fortasse perit, cum nostra probavit

480

consilia et refugo laxavit moenia bello.

teque ipsum (sunt ecce senes) hoc pectore fultum

hae flentem tenuere manus, si forsitan altrix

te mihi, cum nolles, lactandum tolleret. ecce

advenio et prisci repeto modo pignus amoris.

485

si tibi nulla fides, nulla est reverentia patris,

i durus pacemque nega.» prorumpit ab omni

murmur concilio fremitusque et proelia damnans

seditiosa ciet concordem turba tumultum.

tum rex effatur: «dudum, dux inclite, culpo

490

poscere te pacem nostram, cum cogere possis

servitium, trahere ac populos in bella sequaces.

ne, quaeso, invidiam patrio mihi nomine inuras:

quid mereor, si nulla iubes? suadere sub illo

quod poteras, modo velle sat est, solumque moratur,

495

quod cupias nescisse Getas. mihi Romula dudum

per te iura placent, parvumque ediscere iussit

ad tua verba pater, docili quo prisca Maronis

carmine molliret Scythicos mihi pagina mores;

iam pacem tum velle doces. sed percipe, quae sit

500

condicio obsequii: forsan rata pacta probabis.

testor, Koma, tuum nobis venerabile nomen

et socium de Marte genus (vel quicquid ab aevo,

nil te mundus habet melius, nil ipsa senatu),

me pacem servare tibi vel velle abolere

505

quae noster peccavit avus, quem fuscat id unum,

quod te, Roma, capit; sed di si vota secundant,

excidii veteris crimen purgare valebit

ultio praesentis, si tu, dux inclite, solum

Augusti subeas nomen. quid lumina flectis?

510

invitum plus esse decet. non cogimus istud,

sed contestamur: Romae sum te duce amicus,

principe te miles. regnum non praeripis ulli,

nec quisquam Latias Augustus possidet arces;

qua vacat, aula tua est. testor, non sufficit istud,

515

ne noceam; atque tuo hoc utinam diademate fiat,

ut prosim! suadere meum est; nam Gallia si te

compulerit, quae iure potest, tibi pareat orbis,

ne pereat,» dixit pariterque in verba petita

dat sanctam cum fratre fidem. discedis, Avite,

520

maestus, qui Gallos scires non posse latere

quid possint servire Getae te principe. namque

civibus ut patuit trepidis te foedera ferre,

occurrunt alacres ignaroque ante tribunal

sternunt; utque satis sibimet numerosa coisse

525

nobilitas visa est, quam saxa nivalia Cotti

despectant, variis nec non quam partibus ambit

Tyrrheni Rhenique liquor, vel longa Pyrenei

quam iuga ab Hispano seclusam iure cohercent,

aggreditur nimio curarum pondere tristem

530

gaudens turba virum. procerum tum maximus unus,

dignus qui patriae personam sumeret, infit:

«quam nos per varios dudum fortuna labores

principe sub puero laceris terat aspera rebus,

fors longum, dux magne, queri, cum quippe dolentum

535

maxima pars fueris, patriae dum vulnera lugens

sollicitudinibus vehementibus exagitaris.

has nobis inter clades ae funera mundi

mors vixisse fuit. sed dum per verba parentum

ignavas colimus leges sanctumque putamus

540

rem veterem per damna sequi, portavimus umbram

imperii, generis contenti ferre vetusti

et vitia ac solitam vestiri murice gentem

more magis quam iure pati. promptissima nuper

fulsit condicio, proprias qua Gallia vires

545

exereret, trepidam dum Maximus occupat urbem:

orbem sat potuit, si te sibi tota magistro

regna reformasset. quis nostrum Belgica rura,

litus Aremorici, Geticas quis moverit iras,

non latet: his tantis tibi cessimus, inclite, bellis.

550

nunc iam summa vocant; dubio sub tempore regnum

non regit ignavus. postponitur ambitus omnis,

ultima cum claros quaerunt: post damna Ticini

ac Trebiae trepidans raptim res publica venit

ad Fabium. Cannas celebres Varrone fugato

555

Scipiadumque etiam turgentem funere Poenum

Livius electus fregit. captivus, ut aiunt,

orbis in urbe iacet; princeps perit, hic caput omne

nunc habet imperium. petimus, conscende tribunal,

erige collapsos; non hoc modo tempora poscunt,

560

ut Romam plus alter amet. ne forte reare

te regno non esse parem: cum Brennica signa

Tarpeium premerent, scis, tum res publica nostra

tota Camillus erat, patriae qui debitus ultor

texit fumantes hostili strage favillas.

565

non tibi centurias aurum populare paravit,

nec modo venales numerosoque asse redemptae

concurrunt ad puncta tribus; suffragia mundi

nullus emit. pauper legeris; quod sufficit unum,

es meritis dives. patriae cur vota moraris,

570

quae iubet ut iubeas? haec est sententia cunctis:

si dominus fis, liber ero.» fragor atria complet

Uierni, quo forte loco pia turba senatus

detulerat vim, vota, preces. locus, hora diesque

dicitur imperio felix, ac protinus illic

575

nobilium excubias gaudens sollertia mandat.

Tertia lux refugis Hyperiona fuderat astris;

concurrunt proceres, ac milite circumfuso

aggere composito statuunt ac torque coronant

castrensi maestum donantque insignia regni;

580

iam prius induerat solas de principe curas.

haud alio quondam vultu Tirynthius heros

pondera suscepit caeli simul atque novercae,

cum Libyca se rupe gigas subduceret et cum

tutior Herculeo sedisset machina dorso.

585

Hunc tibi, Roma, dedi, patulis dum Gallia campis

intonat Augustum plausu faustumque fragorem

portat in exsanguem Boreas iam fortior Austrum.

hic tibi restituet Libyen per vincula quarta,

et cuius solum amissas post saecula multa

590

Pannonias revocavit iter, iam credere promptum est,

quid faciat bellis. o quas tibi saepe iugabit

inflictis gentes aquilis, qui maxima regni

omina privatus fugit, cum forte vianti

excuteret praepes plebeium motus amictum!

595

laetior at tanto modo principe, prisca deorum,

Roma, parens, attolle genas ac turpe veternum

depone; en princeps faciet iuvenescere maior,

quam pueri fecere senem.» finem pater ore

vix dederat: plausere dei fremitusque cucurrit

600

concilio. felix tempus nevere sorores

imperiis, Auguste, tuis et consulis anno

fulva volubilibus duxerunt saecula pensis.