Carmina

ante 470

___________________________________________________

Carmen XXIII

Ad Consentium.

Cum iam pro meritis tuis pararem,

Consenti. columen decusque morum,

vestrae laudibus hospitalitatis

cantum impendere pauperis cicutae,

5

ultro in carmina tu tubam recludens

converso ordine versibus citasti

suetum ludere sic magis sodalem.

paret Musa tibi, sed impudentem

multo cautius hinc stilum movebit;

10

nam cum carmina postules diserte,

suades scribere, sed facis tacere.

nuper quadrupedante cum citato

ires Phocida Sestiasque Baias,

illustres titulisque proeliisque

15

urbes per duo consulum trophaea,

(nam Martem tulit ista Iulianum

et Bruto duce nauticum furorem,

ast haec Teutonicas cruenta pugnas,

erectum et Marium cadente Cimbro)

20

misisti mihi multiplex poema,

doctum, nobile, forte, delicatum.

ibant hexametri superbientes

et vestigia iuncta, sed minora,

per quinos elegi pedes ferebant;

25

misisti et, triplicis metrum trochaei

spondeo comitante dactyloque,

dulces hendecasyllabos, tuumque

blando faenore Sollium ligasti.

usuram petimurque reddimusque;

30

nam quod carmine pro tuo rependo,

hoc centesima laudium tuarum est.

Quid primum venerer colamque pro te?

ni fallor, patriam patremque iuxta;

qui quamquam sibi vindicare summum

35

possit iure locum, tamen necesse est

illam vincere, quae parit parentes.

salve, Narbo potens salubritate,

urbe et rure simul bonus videri,

muris, civibus, ambitu, tabernis,

40

portis, porticibus, foro, theatro,

delubris, capitoliis, monetis,

thermis, arcubus, horreis, macellis,

pratis, fontibus, insulis, salinis,

stagnis, flumine, merce, ponte, ponto;

45

unus qui venerere iure divos

Lenaeum, Cererem, Palem, Minervam

spicis, palmite, pascuis, trapetis.

solis fise viris nec expetito

naturae auxilio procul relictis

50

promens montibus altius cacumen,

non te fossa patens nec hispidarum

obiectu sudium coronat agger;

non tu marmora, bratteam vitrumque,

non testudinis Indicae nitorem,

55

non si quas eboris trabes refractis

rostris Marmarici dedere barri,

figis moenibus aureasque portas

exornas asaroticis lapillis;

sed per semirutas superbus arces,

60

ostendens veteris decus duelli,

quassatos geris ictibus molares,

laudandis pretiosior ruinis.

sint urbes aliae situ minaces,

quas vires humiles per alta condunt,

65

et per praecipites locata cristas

numquam moenia caesa glorientur:

tu pulsate places fidemque fortem

oppugnatio passa publicavit,

Hinc te Martius ille rector atque

70

magno patre prior, decus Getarum,

Romanae columen salusque gentis,

Theudericus amat sibique fidum

adversos probat ante per tumultus.

sed non hinc videare forte turpis,

75

quod te machina crebra perforavit;

namque in corpore fortium virorum

laus est amplior amplior cicatrix.

in castris Marathoniis merentem

vulnus non habuisse grande probrum est:

80

inter Publicolas manu feroces

trunco Mucius eminet lacerto;

vallum Caesaris opprimente Magno

inter tot facies ab hoste tutas

luscus Scaeva fuit magis decorus.

85

laus est ardua dura sustinere;

ignavis, timidis et improbatis

multum fingitur otiosa virtus.

Quid quod Caesaribus ferax creandis,

felix prole virum, simul dedisti

90

natos cum genitore principantes?

nam quis Persidis expeditionem

aut victricia castra praeteribit

Cari principis et perambulatum

Romanis legionibus Niphaten,

95

tum cum fulmine captus imperator

vitam fulminibus parem peregit?

His tu civibus, urbe, rure pollens

Consenti mihi gignis alme patrem,

illum cui nitidi sales rigorque

100

Romanus fuit Attico in lepore.

hunc Miletius et Thales stupere

auditum potuit simulque Lindi est

notus qui Cleobulus inter arces,

et tu, qui, Periandre, de Corintho es,

105

et tu, quem dederat, Bias, Priene,

et tu, Pittace, Lesbius sophistes,

et tu, qui tetricis potens Athenis

vincis Socraticas, Solon, palaestras,

et tu, Tyndareis satus Therapnis,

110

Chilon, legifero prior Lycurgo.

non hic, si voluit vacante cura

quis sit sideribus notare cursus,

diversas Arato vias cucurrit;

non hunc, cum geometricas ad artes

115

mentem composuit, sequi valebat

Euclides spatium sciens Olympi;

non hunc, si voluit rotare rhythmos,

quicquam proposito virum morari

Chrysippus potuisset ex acervo.

120

hic cum Amphioniae studebat arti

plectro, pollice, voce tibiaque,

Thrax vates, deus Arcas atque Phoebus

omni carmine post erant et ipsas

Musas non ita musicas putares.

125

hic si syrmate cultus et cothurno

intrasset semel Atticum theatrum,

cessissent Sophocles et Euripides;

aut si pulpita personare socco

comoedus voluisset, huic levato

130

palmam tu digito dares, Menander.

hic cum senipedem stilum polibat

Zmyrnaeae cute doctus officinae

aut cum se historiae dabat severae,

primos vix poterant locos tueri

135

torrens Herodotus, tonans Homerus.

non isto potior fuisset, olim

qui Pandioniam movebat arte

orator caveam tumultuosus,

seu luscum raperetur in Philippum,

140

causam seu Ctesiphontis actitaret,

vir semper popularitate crescens

et iuste residens in arce fandi,

qui fabro genitore procreatus

oris maluit expolire limam.

145

quid vos eloquii canam Latini,

Arpinas, Patavine, Mantuane,

et te, comica qui doces, Terenti,

et te, tempore qui satus severo

Graios, Flaute, sales lepore transis,

150

et te multimoda satis verendum

scriptorum numerositate, Varro,

et te, qui brevitate, Crispe, polles,

et qui pro ingenio fluente nulli,

Corneli Tacite, es tacendus ori,

155

et te Massiliensium per hortos

sacri stipitis, Arbiter, colonum

Hellespontiaco parem Priapo,

et te carmina per libidinosa

notum, Naso tener, Tomosque missum,

160

quondam Caesareae nimis puellae

ficto nomine subditum Corinnae?

quid celsos Senecas loquar vel illum

quem dat Bilbilis alta Martialem,

terrarum indigenas Hibericarum?

165

quid quos duplicibus iugata taedis

Argentaria pallidat poetas?

quid multos varii stili retexam?

arguti, teneri, graves, dicaces,

si Consentius affuit, latebant.

170

Huic summi ingenii viro simulque

summae nobilitatis atque formae

iuncta est femina, quae domum ad mariti

prisci insignia transferens Iovini

implevit trabeis larem sophistae.

175

sic intra proprios tibi penates,

Consenti, patriae decus superbum,

fastis vivit avus paterque libris.

Haec per stemmata te satis potentem,

morum culmine sed potentiorem,

180

non possim merita sonare laude,

nec si me Odrysio canens in antro,

qua late trepidantibus fluentis

cautes per Ciconum resultat Hebrus,

princeps instituisset ille vatum,

185

cum dulces animata saxa chordae

ferrent per Rhodopen trahente cantu

et versa vice fontibus ligatis

terras currere cogerent anhelas,

nec non Hismara solibus paterent

190

aurita chelyn expetente silva

et nulli resolubiles calori

curvata ruerent nives ab Ossa,

stantem aut Strymona Bistones viderent,

cum carmen rapidus latex sitiret;

195

nec si Peliaco datus bimembri

ad Centaurica plectra constitissem,

hinnitum duplicis timens magistri;

nec si me docuisset ille fari,

iussus pascere qui gregem est clientis

200

Amphrysi ad fluvium deus bubulcus,

quod ferrugineos Cyclopas arcu

stravit sub Liparensibus caminis

vibrans plus grave fulmen in sagitta.

Iam primo tenero calentem ab ortu

205

excepere sinu novem sorores,

et te de genetrice vagientem

tinxerunt vitreae vado Hippocrenes:

tunc, hac mersus aqua, loquacis undae

pro fluctu mage litteras bibisti.

210

hinc tu iam puer aptior magistro,

quicquid rhetoricae institutionis,

quicquid grammaticalis aut palaestrae est,

sicut iam tener hauseras, vorasti.

et iam te aula tulit piusque princeps

215

inter conspicuos statim locavit,

consistoria quos habent, tribunos;

iamque et purpureus in arce regni

praeesse officiis tuis solebat,

mores nobilitate quod merebant:

220

tantum culminis et decus stupendum

scripti annalibus indicant honores.

Hinc tu militiam secutus amplam,

castrensem licet ampliare censum

per suffragia iusta debuisses,

225

sollemnis tamen abstinens lucelli

fama plus locuples domum redisti

solum, quod dederas, tuum putando.

tum si forte fuit quod imperator

Eoas soceri venire in aures

230

fido interprete vellet et perito,

te commercia duplicis loquelae

doctum solvere protinus legebat.

o, sodes, quotiens tibi loquenti

Byzantina sophos dedere regna,

235

et te seu Latiariter sonantem

tamquam Romulea satum Subura,

seu linguae Argolicae rotunditate

undantem Marathone ceu creatum

plaudentes stupuere Bosphorani

240

mirati minus Atticos alumnos?

hinc si foedera solverentur orbis,

pacem te medio darent feroces

Chunus, Sauromates, Getes, Gelonus;

tu Tuncrum et Vachalim, Visurgin, Albin,

245

Francorum et penitissimas paludes

intrares venerantibus Sigambris

solis moribus inter arma tutus,

tu Maeotida Caspiasque portas,

tu fluxis equitata Bactra Parthis

250

constans intrepidusque sic adires,

ut fastu posito tumentis aulae

qui supra satrapas sedet tyrannus

ructans semideum propinquitates

lunatum tibi flecteret tiaram.

255

tu, si publica fata non vetarent,

ut Byrsam peteres vel Africanae

telluris Tanaiticum rebellem,

confestim posito furore Martis

post piratica damna destinaret

260

plenas mercibus institor carinas,

et per te bene pace restituta

non ultra mihi bella navigarent.

Iam si seria forte terminantem

te spectacula ceperant theatri,

265

pallebat chorus omnis histrionum,

tamquam si Arcitenens novemque Musae

propter pulpita iudices sederent.

coram te Caramallus aut Phabaton

clausis faucibus et loquente gestu

270

nutu, crure, genu, manu, rotatu

toto in schemate vel semel latebit,

sive Aeetias et suus Iason

inducuntur ibi ferusque Phasis,

qui iactos super arva Colcha dentes

275

expavit, fruticante cum duello

spicis spicula mixta fluctuarent;

sive prandia quis refert Thyestae

seu vestros, Philomela torva, planctus,

discerptum aut puerum cibumque factum

280

iamiam coniugis innocentioris;

seu raptus Tyrios Iovemque taurum

spreto fulmine fronte plus timendum;

seu turris Danaae refertur illic,

cum multum pluvio rigata censu est,

285

dans plus aurea furta quam metalla;

seu Ledam quis agit Phrygemque ephebum

aptans ad cyathos facit Tonanti

suco nectaris esse dulciorem:

seu Martem simulat modo in catenas

290

missum Lemniacas, modo aut repulso

formam imponit apri caputque saetis

et tergum asperat hispidisque malis

leve incurvat ebur, vel ille fingit

hirtam dorsa feram repanda tela

295

attritu assiduo cacuminantem;

seu Perseia virgo vindicata

illic luditur harpe coniugali;

seu quod carminis atque fabularum

clausa ad Pergama dat bilustre bellum.

300

quid dicam citharistrias, choraulas,

mimos, schoenobatas, gelasianos,

cannas, plectra, iocos, palen, rudentem

coram te trepidanter explicare?

nam circensibus ipse quanta ludis

305

victor gesseris intonante Roma,

laetam par fuit exarare Musam.

Ianus forte suas bifrons Kalendas

anni tempora circinante Phoebo

sumendas referebat ad curules.

310

mos est Caesaris hic die bis uno

(privatos vocitant) parare ludos.

tunc coetus iuvenum sed aulicorum

Elei simulacra torva campi

exercet spatiantibus quadrigis.

315

et iam te urna petit cietque raucae

acclamatio sibilans coronae;

tum qua est ianua consulumque sedes,

ambit quam paries utrimque senis

cryptis carceribusque fornicatus,

320

uno e quattuor axe forte lecto

curvas ingrederis premens habenas.

id collega tuus simulque vobis

pars adversa facit; micant colores,

albus vel venetus, virens rubensque,

325

vestra insignia. continent ministri

ora et lora manus iubasque tortas

cogunt flexilibus latere nodis

hortanturque obiter, iuvantque blandis

ultro plausibus et voluptuosum

330

dictant quadrupedantibus furorem.

illi ad claustra fremunt repagulisque

incumbunt simul ac per obseratas

transfumant tabulas et ante cursum

campus flatibus occupatur absens.

335

impellunt, trepidant, trahunt, repugnant,

ardescunt, saliunt, timent, timentur,

nec gressum cohibent, sed inquieto

duratum pede stipitem flagellant.

tandem murmure bucinae strepentis

340

suspensas tubicen vocans quadrigas

effundit celeres in arva currus;

non sic fulminis impetus trisulci,

non pulsa Scythico sagitta nervo,

non sulcus rapide cadentis astri,

345

non fundis Balearibus rotata

umquam sic liquidos poli meatus

rupit plumbea glandium procella.

cedit terra rotis et orbitarum

moto pulvere sordidatur aer;

350

instant verberibus simul regentes,

iamque et pectora prona de covinno

extensi rapiuntur et iugales

trans armos feriunt vacante tergo,

nec cernas cito cernuos magistros

355

temones mage sufferant an axes.

iam vos ex oculis velut volantes

consumpto spatio patentiore

campus clauserat artus arte factus,

per quem longam, humilem duplamque muro

360

Euripus sibi machinam tetendit.

ut meta ulterior remisit omnes,

fit collega tuus prior duobus,

qui te transierant; ita ipse quartus

gyri condicione tum fuisti.

365

curae est id mediis, ut ille primus

pressus dexteriore concitatu,

partem si patefecerit sinistram

totas ad podium ferens habenas,

curru praetereatur intus acto.

370

tu conamine duplicatus ipso

stringis quadriiugos et arte summa

in gyrum bene septimum reservas;

instabant alii manu atque voce,

passim et deciduis in arva guttis

375

rectorum alipedumque sudor ibat.

raucus corda ferit fragor faventum

atque ipsis pariter viris equisque

fit cursu calor et timore frigus.

itur sic semel, itur et secundo,

380

est sic tertius atque quartus orbis;

quinto circite non valens sequentum

pondus ferre prior retorquet axem,

quod velocibus imperans quadrigis

exhaustos sibi senserat iugales;

385

iam sexto reditu perexplicato

iamque et praemia flagitante vulgo

pars contraria nil timens tuam vim

securas prior orbitas terebat,

tensis cum subito sinu lupatis,

390

tensis pectoribus, pede ante fixo,

quantum auriga suos solebat ille

raptans Oenomaum tremente Pisa,

tantum tu rapidos teris iugales.

hic compendia flexuosa metae

395

unus dum premit, incitatus a te

elatas semel impetu quadrigas

iuncto non valuit plicare gyro,

quem tu, quod sine lege praeteriret,

transisti remanens, ab arte restans.

400

alter dum popularitate gaudet,

dexter sub cuneis nimis cucurrit.

hunc, dum obliquat iter diuque lentus

sero cornipedes citat flagello,

tortum tramite transis ipse recto.

405

hic te incautius assecutus hostis

sperans anticipasse iam priorem

transversum venit impudens in axem;

incurvantur equi, proterva crurum

intrat turba rotas quaterque terni

410

artantur radii, repleta donec

intervalla crepent volubilisque

frangat margo pedes; ibi ipse quintus

curru praecipitatus obruente

montem multiplici facit ruina,

415

turpans prociduam cruore frontem.

miscet cuncta fragor resuscitatus,

quantum non cyparissifer Lycaeus,

quantum non nemorosa tollit Ossa

crebras inrequieta per procellas,

420

quantum nec reboant volutae ab austro

Doris Trinacris aut, voraginoso

quae vallat sale Bosphorum, Propontis.

hic mox praecipit aequus imperator

palmis serica, torquibus coronas

425

coniungi et meritum remunerari,

victis ire iubens satis pudendis

villis versicoloribus tapetas.

Iam vero iuvenalibus peractis

quem te praebueris sequente in aevo

430

intra aulam soceri mei expetitus

curam cum moderatus es Palati,

chartis posterioribus loquemur,

si plus temporibus vacat futuris;

nunc quam diximus hospitalitatem

435

paucis personet obsequens Thalia.

O dulcis domus, o pii penates,

quos (res difficilis sibique discors)

libertas simul excolit pudorque!

o convivia, fabulae, libelli,

440

risus, serietas, dicacitates,

occursus, comitatus unus idem,

seu delubra dei colenda nobis,

445

tecta illustria seu videnda Livi,

443

sive ad pontificem gradus ferendi

sive ad culmina Marcii Myronis,

446

sive ad doctiloqui Leonis aedes

(quo bis sex tabulas docente iuris

ultro Claudius Appius lateret

claro obscurior in decemviratu;

450

at si dicat epos metrumque rhythmis

flectat commaticis tonante plectro,

mordacem faciat silere Flaccum,

quamvis post satiras lyramque tendat

ille ad Pindaricum volare cygnum);

455

seu nos, Magne, tuus favor tenebat,

multis praedite dotibus virorum,

forma, nobilitate, mente, censu;

(cuius si varios eam per actus,

centum et ferrea lasset ora laude,

460

constans, ingeniosus efficaxque,

prudens arbiter, optimus propinquus,

nil fraudans genii sibi vel ulli

pevsonas, loca, tempus intuendo);

seu nos atria vestra continebant,

465

Marcelline meus, perite legum

(qui, verax nimis et nimis severus,

asper crederis esse nescienti;

at si te bene quispiam probavit,

noscit quod velit ipse iudicare;

470

nam numquam metuis loqui quod aequum est,

si te Sulla premat ferusque Carbo,

si tristes Marii trucesque Cinnae,

et si forte tuum caput latusque

circumstent gladii triumvirales);

475

seu nos Limpidii lares habebant,

civis magnifici virique summi,

fraternam bene regulam sequentis;

seu nos eximii simul tenebat

nectens officiositas Marini,

480

cuius sedulitas sodalitasque

aeterna mihi laude sunt colendae;

seu quoscumque alios videre fratres

cordi utrique fuit, quibus vacasse

laudandam reor occupationem;

485

horum nomina cum referre versu

affectus cupiat, metrum recusat.

Hinc nos ad propriam domum vocabas,

cum mane exierat novum et calescens

horam sol dabat alteram secundam.

490

hic promens teretes pilas trochosque,

hic talos crepitantibus fritillis

nos ad verbera tractuum struentes,

tamquam Naupliades, repertor artis,

gaudebas hilarem ciere rixam.

495

hinc ad balnea, non Neroniana

nec quae Agrippa dedit vel ille cuius

bustum Dalmaticae vident Salonae,

ad thermas tamen ire, sed libebat

privato bene praebitas pudori.

500

post quas nos tua pocula et tuarum

Musarum medius torus tenebat,

quales nec statuas imaginesque

aere aut marmoribus coloribusque

Mentor, Praxiteles, Scopas dederunt,

505

quantas nec Polycletus ipse finxit

nec fit Fidiaco figura caelo.

Sed iam te veniam loquacitati

quingenti hendecasyllabi precantur.

tantum, etsi placeat, poema longum est.

510

iam iam sufficit, ipse et impediris

multum in carmine perlegens amicum,

dormitantibus otiosiorem.