De actibus apostolorum

Liber secundus

_________________________________________________________

Spiritus accensam verbo radiante lucernam

Sub modio lucere vetans, secernite Saulum,

Dixit, in oris opus, quem mox sacravit euntem

Imposita Petrus ille manu, cui sermo Magistri

5

Omnia posse dedit. Cyprum, Salamiraque linquens

Pergit adire Paphum, quae fertur amoribus olim

Dedita, sacrilegae mansisse libidinis antrum,

Aligerosque vagos studio coluisse procaci.

Hinc operum procedit apex, quia gratia maior

10

Ad delicta venit; culpas huic posse remitti,

Exemplum iam Paulus erat. Quam splendida laudum

Materia est adiecta viro! Primordia casta

In luxus regione serit, fructusque pudicos

Multiplicat lascivus ager: cui nescia post haec

15

Difficilisque foret, cum sic videatur honestas

De turpi coepisse loco? pars ne qua vacaret

A meritis ieiuna, tamen molitur iniquus

Eloquio certare Magus; contraria semper

Virtuti fecere viam: iaculata retorquens

20

Ecclesiae bellator ait: fallacia monstrat,

Quo pereas genitore satus; confinia mortis

In tenebris patiere tuis, neque cernere solem

Tempus ad usque datur, rerumque attendere formas,

Artificem quibus esse negas; tunc nubila vultum,

25

Caeruleis vinxere notis, et pectoris atri

Venit in ora color: quaerit iam, calle negato,

Quo duce tutus eat, cuius pede gressibus instet,

Quis tribuat miseratus opem, vacuasque per auras

Erroris palpavit iter. Proconsule Paulus

30

Mox dedicit lucere fidem, cui causa videndi

Nox aliena fuit: non sunt nova, Paule, salutis

Obsequia, a tenebris lucem bene surgere nosti.

Omnia secretam reserant documenta figuram.

Si libeat vigili pulsare latentia sensu,

35

Iure docens Paulus miracula condere coepit

Ex oculis, iubar unde sui micat altius oris,

Amisso crescente die; sic nuper iniquum

Subdere dignus erat, tenebrisque fatentibus hostem

Vincere, qui caecus meruit sine fine videre.

40

Antiochi dictam de nomine visitat urbem

Paulus, et extemplo properat dare verba catervis

Quas Synagoga tenet; dextraque silentia mandans,

Nostis, ait, patribus tellus Aegyptia nostris

Qua posuit feritate iugum, crudelibus arvis

45

Quos rapuit per signa Deus, quibus omnia cedens

Mutavit natura vices, cum virga fugavit

Terga maris, fluctusque suis stetit exsul ab oris,

Pulvereo de calle placens, pontique facultas

Obsequio est subiecta pedum, redeunte profundo

50

Naufragium factura reis, quae vertere iussa

Per varios sua iura modos, his stravit arenas,

His cumulavit aquas; iustis via, sontibus unda.

Cumpercussa silex venis spumavit apertis,

Aequoreos enixa lacus, de vertice sicco

55

Flumineum largita vadum, non pristina morem

Gessit origo suum, veterem nec praebuit usum,

Dona novella ferens, quam lex aeterna coegit

Non innata sequi, disiunctaque semine monstrat

Posse dari, de rore dapes, de caute liquores.

60

Nam ne pauca piis fluerent miracula causis,

Saxa vomunt latices, et inundant nubila panes,

Aeriusque liquor solidis induruit escis,

Quaeque diu vacuas tenuerunt agmina fauces,

Frugiferis saturantur aquis, nimbique coloni

65

Dant epulas, pluviamque vorant, et manditur imber.

Sic invicta manus, sic gratia plena creantis

Scit querulos nutrire greges, et ponere sacros

In patria meliore choros, ut ventris amoeni

Fructus ad aeternae florescat semina vitae.

70

Davidica nam stirpe satus, genitrice Maria,

Christus adest, quem tota canunt oracula vatum

Venturum sub carne Deum, seseque creantem

Virgineos intrare sinus. Evolvite, quidquid

Sabbata vestra tegunt, typicae documenta figurae

75

Perspicitis fulgere sacri praesepibus Agni,

Cuius ab igne senes hauserunt dicta prophetae,

Et dedit ante loqui, quod coepit postea nasci.

Clamavit, virtute potens, Baptista Ioannes:

Non ego sum, post me veniet, cui tangere non sum

80

Calceamenta pedum dignus, neque solvere summam

Qua ligat excelsas humilis corrigia plantas.

Quam bene vox Pauli cecinit praecepta lavacri,

Permiscens antiqua novis! nec Epistola cessat

Haec iterare docens: Patres baptismate nostri

85

In Rubro fulsere freto sub nomine Mosi

Per legem, cum petra simul sequeretur euntes;

Nam petra Chnstus erat. Quid adhuc, gens dura, requiris?

In libris sonat ecce tuis: ne credere tardes.

Consule signa maris, quae mystica dona susurrant

90

Temporibus ventura crucis, cum sanguine Iesus

Tinxit aquas, laterisque uno de vulnere fluxit,

Quod vitae tria dona daret: rubor aequoris ille

Causa futura fuit; sic Conditor abluit omnes;

Sic emit; hic pretii color est in gurgite ponti,

95

Apparentque vado miracula debita ligno.

Saepius obscuris radios infundere fervens

Mentibus, haec rursus memoravit in ordine

Paulus: Postquam signa Dei, carnis vestitus amictu,

Christus ubique dedit, faciens manifesta, quod orbi

100

Venerit ipse salus, stimulis agitata furoris

Impia turba fremens petit hunc a iure Pilati

Suspendi, figique cruci: terrena propago!

Vota quod optanti non possent omnia ferre,

Sponte salutiferi cesserunt munera Christi,

105

Qui libertatis pretium tibi venit ab astris,

Perdita restituens, tumulisque iacentia tollens;

Respice, quam proprio maneas obnoxia regi;

Ne pereas, vult ipse mori; post tristia facta

Quin etiam, custode dato, signare sepulcrum

110

Ad geminum voluere nefas, Dominoque paratam

Surgenti damnare viam: pro caeca voluntas!

Quae putat aeternum mortali lege teneri,

Et non posse sibi post funera reddere membra,

Qui toties aliena levat: meministis ab ore

115

Davidicae resonare lyrae: Corrupta vetabis

Sanctum nosse tuum. Poteratne in pulvere lethi

Ferre moras, qui vita manet? quem suscitat auctor

Nil patiens de morte Deus. Mors denique victa est,

Vincendi transgressa modum, quae, iudice tacto

120

Linquere iussa reos, spoliis vacuata vetustis

Per sua bella cadit; veniensque absolvere vinctos

Non retinendus erat; sors ultima coepit Averni

Iam, vita praesente mori, quaeque omnia subdens

Ante fuit, tunc ipsa perit; triduoque peracto,

125

Lucis iter, quod fecit, adit, quo tota resurgit

In Domino natura suo; de lege videtis

Laxari non posse neces; hunc quaerite, cuius

Sanguine mundati, regno sociamur herili,

In cuius iamparte sumus, sub pignore carnis,

130

Quam voluit portare Deus. Tunc dogmata quosdam

Ecclesiae dant ista viros; vetuere loquelas

Ulterius proferre pias. O semper inanis!

O sterilis Iudaea, tibi! quae semina vitas,

Ne fructus afferre queas, quibus ore magistro

135

Paulus ait: Vos ista quidem, vos nosse deceret,

Ast aliis hoc lumen erit, nam scripta fatentur;

Lumen in extremis posui te gentibus esse.

Gentiles stupuere globi, fontemque secuti

Sumere promissae cupiunt novitatis honorem,

140

Et lympha genitrice sati meruere renasci.

Compellor ratione loci, pro munere tanto,

Historiae pulsare fidem, quae prodidit, olim

Cum populos gentesque duas in ventre Rebecca

Ferret, et angustis includeret agmina muris,

145

Consuleretque rogans oranti corde Tonantem,

Responsum meruisse Dei: Prior, inquit, in istis

Inferior breviorque manet, maiorque minori

Serviet, et iuvenis palmae potietur honore.

Quidquid in hoc utero fecunda puerpera gessit,

150

Ecclesiae conceptus habet, formamque sequentem

Gentilis concursus agit, qui crescit in alvo,

In qua victor erit: quod iam meminisse necesse est,

Et studiis celebrare bonis, famulemur ut illi,

Cuius ab affectu nos contigit ante vocari

155

Quam nasci; qui dona prius quam tempora praestat.

Iamque Lycaonios incedens passibus agros

Lystram Paulus adit. Fuit hac tunc claudus in urbe,

Supplicio comitante satus, vestigia ferre

Nescius ex utero: membris pars coeperat aegri,

160

Se nascente, mori. Comperto dogmate Pauli,

Quo monitore piae tendunt ad sidera mentes,

Mox voluit divina sequi: bene, claude, iacebas,

Has primum graditure vias; petis aethera sensu,

Cum necdum movearis humo, pedibusque negatis

165

Longius ire vales. Paulus speculatus, in imo

Pectore quid cuperet, claudique fidelis amorem

In verbo iam stare Dei, sic clarius infit:

Surge citus, rectusque tuis imponere plantis!

Exsequitur praecepta salus, et calle novello

170

Progreditur persona vetus, motuque frequenti

Pulsat ubique solum, perque omnia currere tentans

Saepe timet, quod nescit, iter, modo gressibus ortus

Annoso languore senex; quod ut agmina cernunt,

Exclamant, divumque vocant, ac serta ministrant,

175

Ut mactanda feri procedat victima tauri.

Paulus ad haec tunicam rumpit festinus, aperta

Sic prohibens ratione viros: Solemnia nobis

Cur, precor, ista datis? fragili quos corpore constat

Terrena sub lege premi: fuit impius olim

180

Relligionis honos, cum numina fusa metallis

Artifices timuere sui, cum templa dicarent

Abscissis de rupe deis; tunc forte libebat

Innocuos mactare greges, fibrasque tepentes

Consulere, et vocem pecudis morientis in extis

185

Quaerere; nunc libeat, vanis cessantibus aris,

Aeterno parere Deo, qui semina vitae

Praebuit, et variis proventibus arva locavit,

Cuius ab imperio plenis consurgit aristis

De grano moriente seges, palmesque recisus

190

Vulnere conceptas fecundius evocat uvas,

Quo moderante polum, succedunt solibus imbres,

Tempora temporibus, quae cum fugitiva recurrunt

Post sua terga, vagi constantia permanet anni.

Discite iam verum, sacra de Virgine natum,

195

In terris celebrare Deum, nec vota feratis

Lanigero damnosa gregi, quos liberat Agnus

Unicus, ablutum qui sanguine comparat orbem.

His dictis instructa fides: sed corporis usus

In geminum processit opus, duplicemque figuram

200

Personat una salus, toto quod in aequore mundi

Ecclesiae duo sunt populi per verba duorum,

Cui plenas captura duas facit esse carinas.

Namque haec humano generi collata vicissim

Claudorum docuere pedes, quibus astat imago,

205

Singula quaeque gerens, populo communis utrique.

Quem Petrus antiquis tribuit consurgere plantis,

Ad portam vicinus erat; gens venit ab illo

Circumcisa loco, Psalmi, Lex atque Prophetae

Cui Christi cecinere diem; quem Paulus ab arvis

210

Erigit, ad templi nunquam consederat aedes,

Longinqua tellure iacens, quia gentibus orsus

Coepit ab ore pio solidae vestigia mentis

In turbas proferre rudes, populoque mederi,

Quem latuit vox prisca Dei. Sic claudus uterque

215

Cum properat, genus omne levat, gentisque salutem

Personae signavit iter, quae gloria rerum

Contulit, ut Petro Paulum gerat ordo secundum,

Qui fundamentis manet architectus in illis.

Ut tamen auctoris memoremus ad omnia laudes,

220

Hi duo sunt caeci, properantibus undique turbis,

Qui Domino dixere simul: Fili optime, David,

Da tenebras exire graves, da cernere lucem,

Quam nescimus adhuc! Subitum tunc illa medelae

Semper amica manus iubar intulit, atque reliquit

225

Nox oculos, exsulque dies illuminat orbes,

Expavitque redux inopina crepuscula visus.

Hos populos liquet esse duos, quos noxia venae

Caecavit natura suae, clementia Iesu,

Cum celebravit iter, cum tempora carnis habere

230

Se voluit, de luce novat, purgatque figuram,

Quam delicta dabant, moxque integra fulsit imago,

Quae meruit sentire Deum: pars iuncta cerebro

Maxima sunt oculi, creat hos in munere Christus,

Qui caput et splendor rerum est: pars omnibus ima

235

Sunt in fine pedes, hos sanat in aggere cura

Vocis apostolicae, quoniam speciosa vocantur,

Quae pacem cunctis portant vestigia terris.

Exortum est lumen tenebris per dona magistri;

Hi statuunt gressus, quibus est sors tradita verbi,

240

Ut vigeat medicina sequens bonitate prioris,

Paulatimque salus in totum transeat orbem.

Iam rabidas hominum Paulus superaverat iras;

Velificante fide, subitas vomuere procellas

Iudaica de nube doli, non primitus ulli

245

Posse lavacra dari, quam circumcisio carnis

Accedat de lege Dei: gens dura, quid ultra

Ad lapides ferrumque vocas? haec umbra figurae,

Non species mansura fuit; simulata relinque,

Quae iam certa vides; Christi processit ab ore

250

Vita manens, omnesque iubet de fonte renasci,

Qui veniunt: cur membra secent, partemque resolvant,

Cum totum salvare queant? ne quaere vetusto

More premi novitatis opem, deflexaque retro

Lumina constitui, postquam via rectior omnes

255

Dirigit, et caesis illustrat sentibus orbem.

Lite sub ambigua Paulus loca tendit ad urbis,

Cui radiant monumenta crucis, sanctosque revisit

Iuris apostolici proceres, quibus omnia praesens,

Quae sint gesta, refert. Petrus, cui maxima cura est

260

Commissos augere greges, ad pascua cunctos,

Se duce, laeta vocans, has explicat are loquelas:

Cernitis aeternum saeclis memorata vetustis,

Quae populo docili cecinerunt ore prophetae,

In nobis complesse Deum, qui maluit emptor

265

Omnibus esse salus, nullum discernere passus.

In pretio, quo vita redit: mihi iussit apertam

Gentibus hanc monstrare viam; quid vota morari,

Tardarique iuvat? quidve haec aenigmata cana

Misceri cum luce nova? quos gratia purgat,

270

Ut veniant, lex nulla vetat, coelestis amoris

Materia est festina fides, hanc Christus adoptat,

Hanc facit esse suam, qua quisque merebitur uti,

Circumcisus adest, et iure renascitur undis.

Pastorem statuere sequi, placet ergo ministros

275

Ire simul, scriptisque piis absolvere gentes,

Hoc illis non stare iugum, tamen esse cavendum

Ne simulacra colant, quorum libamina semper

Exsecranda forent; ne, suffocata cruore

Quae maculantur, edant; ne, saevior hoste, libido

280

Hos impura premat, quos lux baptismate mundat.

Clarius ut liqueant huius documenta figurae,

Et progressa prius, cur iam discedat imago,

Principium meminisse iuvat: Deus inquit, Abraham,

Ut testamentum tibi nunc sobolique perenne

285

Constituas in carne meum, praeputia ferro

Circumcide libens, et foedera necte superna.

Secretam scrutemur opem, videamus in isto

Vulnere pacta Dei, quae testamenta recondit

Praescius, ut terris consortia iungat Olympi,

290

Quae didicit iurare puer, qui primus ad undam

Reperit ecclesiae currentem fonte Rebeccam.

Corporis ille locus, quo circumciditur Abram,

Luxuriam lascivus habet, vitiique minister

Naturae sub lege iacet, pater ipse futurus

295

Seminis, unde salus ad vitam pullulat orbis,

Evacuat, quod culpa gravat, truncata libido

Virgineum promittit opus; haec namque propago

Divinum concepit iter; hinc sacra Maria est

Ad partum generata novum, quae, coniugis expers,

300

Mater inest, natusque Dei de Virginis alvo

Emicat, atque hominem mediator in omnia complet,

Hinc terrena levans, illic coelestia praestans.

Praeterit ergo vetus, Christo nascente, figura.

Haec facies ius omne novat, cultroque fugato,

305

Spiritus ardescens cor circumcidit in undis,

Qui sanantur aquis, ne figant vulnera membris.

Nescius interea curis laxare quietem

Paulus in orbe docet, verbique ligonibus omnes

Excolit, et fidei cogit flavescere messem,

310

Errorum fugiente gelu, quem Spiritus almus

Haec Asiae proferre vetat, nec Mysia quivit,

Dives agris, huius tunc semina ferre salutis,

Fecundo ieiuna solo; vir quippe Macedo

In somnis haec visus ait: Miserere, precamur!

315

Illyricos dignare sinus! o gratia quantum

Improvisa parat! subito flammantur amore,

Qui positum iam tempus habent; sic, nocte fugata.

Doctiloquus convertit iter, fructuque loquelae

Vescitur esuriens Macedonia, perque soporis

320

Dona salutiferam meruit comprendere linguam.

Quaestio crebra sonat, si plenus munere largo

Praedicat omnipotens: Non veni perdere mundum,

Sed salvare magis; faciat quae causa, negari

Haec aliis, aliisque dari? cum prodiga Iesu

325

In commune velit pietas succurrere cunctis.

Suppetit affatim exemplorum copia, nosque

Lectio multiplicem docet hac in parte figuram,

De qua pauca canam, Luca narrante, relatu.

E populo quidam Christo comes ire rogabat,

330

Quem secumprodire vetat, qui deinde tacentem

Sponte vocat; novit mundans interna magister,

Quae verbum iam corda ferant, quos obstruat intus

Error iniquus adhuc, ut tunc doctrina ministret

Officium, cum tuta venit: en sancta quod, inquit,

335

Incipiant violare canes, coenoque gravati

In margaritas vertant contagia porci.

Altera res etiam superest in carmine dura,

Sed, quibus ex veteri patuerunt omnia fonte,

Ore datas tenui facile est advertere guttas.

340

Exodus ille liber memorat velamina sacri

Pontificis, qua nempe queat splendescere veste,

Officiique habitum nitido componere cultu,

Qui segmentatus mediis altaribus astat,

Quas inter species parili numerantur amictu

345

In femore exuviae, quibus indumenta pudoris

Progrediens ad templa locet, studeatque sacerdos,

Renibus obstrictis, mysteria castus adire.

Quod statuit lex prisca magis, devinctaque iussit

Tunc haec membra tegi, quae possidet atra libido,

350

Cumproperat libare Deo: laxata relinquens

Coniugio post sacra tamen, ne parcior usus

Ad sobolis non staret opus, sterilique marito

Connubii frigeret amor, cum certa propago,

Hoc solemne gerens, nullos admitteret unquam

355

Externa de stirpe viros, ubi nomine prisco

Ex adytis perdurat honor, prolesque per aevum

Sanctificanda redit: vicibus supplenda creandi

Ecclesiae nunc alma fides sine fme pudicos

Pontifices iubet esse suos, et quaerit in omni

360

Cauta tribu, quos rite probet, nec sanguinis iste

Sed meriti successus erit: tamen illa figura,

Qua sine nulla vetus subsistit littera, demum

Hac melius novitate manet, variatque recurrens

Alterna ratione vices, ne forte sacerdos

365

Tunc generare velit, cum necdum mente capaces

Cernit adesse greges; cumque instat nobilis ardor

Discendique fames, ut apertius ora resolvat,

Ne quisquam ieiunus eat; nam semine verbi

Prolem posse dari Paulus quoque saepius inquit,

370

Filioli, dicendo, mei: iuvat ergo parumper

Eloquium genitale premi, studiumque docentem

Dispensare suum, laxans pro tempore vires

Ingenii, strictasque ferens, ne fusa profani

Conculcata terant, mundatis sancta reservans.

375

Fas vetat inde queri; culpis hoc imputet Adae

Venae poena suae; quid enim rea fauce parentum

Progenies sibi iure petat? sator ille benignus

Ni donare velit, quidquid temerarius error,

Corrupto natale, tulit: via sola salutis

380

Affectus parcentis erit; miseratio semper

Conditione caret; praestans indebita, Christus

His pius accelerat, iustusque his munera tardat.

In Macetum terris cum moenia nota Philippi

Doctoris celebraret iter, bacchata puella

385

Sub stimulo Pythonis ait; Paulum esse ministrum

Aeterni scitote Dei. Professio vera

Mendaci de teste sonat, vocemque fidelem

Perfidus auctor habet, sed non defertur honori,

Quod cogit formido loqui, nec mente cohaeret

390

Nudus amore timor. Paulus, miseratus ab atro

Daemone corda premi, nolensque licere profano

Divinas aperire vias, Fuge, dixit, et ista

Ulterius tentare cave! Nil iussa moratus,

Hostis abest, vacuamque domum possessor iniquus

395

Deserit, ac profugo mulier sanata periclo

Conticuit de laude viri; quae coepta peregit,

Plusque tacens hoc esse docet, de munere vulgi

Haec quaestum faciebat heris, quos turbidus implet,

Quo caret illa, furor, populique procacis in aure

400

Seditione fremunt, Romanis obvia sacris

Sacra dari, ritusque novos exire per orbem,

Et veteres cecidisse deos. Tunc agmina raptim,

Fustibus innumeris eliso corpore Pauli,

Conveniunt, ubi carcer erat, quem sedibus imis

405

Includunt, comitante Sila, vestigia quorum,

Ligno mersa cavo, vinclis tenuere beatis.

O felix de clade locus! cui clara refulgent

Lumina pro tenebris, in quo dedit esse perennem

Nox antiqua diem, niveam translatus in aulam

410

Ecclesiae, cunctisque ferens modo dona salutis,

Quam bene carcer erat! tota concurritur urbe,

Qui primus nova tecta petat quive oscula figat

Postibus, et tacta sacretur parte cylindri.

Iam nocturna quies per corpora serpere fessa

415

Coeperat; exsiluit tellus minitata ruinam,

Visceribus concussa suis, et, claustra relaxans,

Mota vagatur humus, servitque canentibus hymnum

Tempestas famulata soli. Pro quanta patescit,

A nullo superanda, fides! veniente periclo,

420

Poena fugit, geminoque metu discrimina crescunt

Ut perdant tormenta locum. Tremefactus, ab alto

Excutiens sua membra toro, cum libera custos,

Cerneret antra necis, gladii mucrone retecto,

In iugulum vult ferre manum, sed non licet illi,

425

Paulo teste, mori, cuius solamine vitam

Reperit, atque suo meruit de carcere solvi,

Descendensque domum sacris fomenta ministrat

Vulneribus, liquidamque parat sibi redditus undam,

Coelestem nacturus aquam; nam corda saluti

430

Figere Paulus amans, cunctos simul amne fluenti

Diluit aetherei, patuit cui luminis ante

Gratia non perimi, crevit post vita renasci.

Blandiloquis olim capta est sermonibus Eva,

Deceptura virum; nunc improbus ora puellae

435

Qui tunc daemon agit, repetens ad crimina sexum,

De quo praeda fuit, multis, ventura canendo,

Peccati conceptor erat; sed Apostolus Adam

Iam melior, coeleste levans in imagine signum,

Qui fuerat terrenus homo, nec certa recepit,

440

Nam fallit, quod ab hoste venit, metuamus ut omnes

Hoc audere nefas, nec corrumpamur amari

Melle doli, si vera canat, qui falsa ministrat.

Ingeniis claras et linguis Paulus Athenas

Ingreditur, tumidamque feris conflictibus urbem

445

Eloquio torrente premit, quem turba profari

Doctisonis mirata modis, Quibus, inquit, ab oris

Verborum fluit iste sator? Plebs nescia Paulum

Semina ferre vocat, fruiturque errore magistro

Vera loquens; namque hic facundus in orbe viator

450

Ambulat, atque colit, cuius labor omnibus instat,

Ut crescat divinus ager, purgataque fructum

Mens humana ferat, lolii ne sordeat herbis,

Quam segetes portare decet. Manus aemula cogit

Ad proceres hunc ire simul, quibus edidit astans:

455

Cecropidae, quos fama canit sermone diserto

Gymnasiis vernare suis, ubi praesidet altus

Sacrilegae novitatis amor, vos cernimus aram

Ignoto posuisse Deo, qui condidit astra,

Qui pelagus terrasque dedit, quem vita parentem,

460

Ut moveamur, habet, cuius spiramus ab igne,

Cuius imago sumus, de quo cecinere poetae

Hinc hominum constare genus, quem praedico, cuncta

Sanxit ab ore suo; cur haec divina vocatis,

Quae facitis, vacuoque metu coeleste putatis

465

Auxilium, quod gignit humus? natura metalli

Visceribus latet ima soli, quibus eruta sumit

Ingenii fabricantis opem, seu numina templis

Hinc veniant, seu vasa focis; sibi causa timoris

Ars operata deos; Dominum super omnia fusum

470

Claudere nemo potest, parvisque arctare figuris;

Quod capitur, minus est spatio capientis; in auro

Materia est, opifex rerum non sustinet usum

Quem simulant quos ipse creat: quam dura luetis

Crimina! quam stultam sese sapientia vestra

475

Iudicii est sensura die! cum corpora Christus

Surgere cuncta iubet, tormentaque fme carebunt,

Utque reos cruciet, servat, quos devoret ignis.

Sic caro, iuncta Deo, carnales expiat actus,

Et commissa sibi coram hac examinat ultor,

480

Qua voluit moriente pati, quam, funeris expers,

Vivificare volens post tartara reddidit astris.

Haec multos ad dona vocant. Dionysius ipse

Primus in arce loci nova praemia iungit honori,

Complexusque fidem sic incipit esse sophista.

485

O lupe, Paule, rapax! dedit hoc benedictio Iacob

Nomen habere tibi; quid iam remanebit in orbe,

Quod non ore trahas, postquam solertia Graia

Cessit, et invictas in dogmate vincis Athenas?

Cur Epicureus, vel Stoicus impia soli

490

Bella cient? reserare opus est quo nomine multi

Sectarum coiere greges: vitam ambo beatam

Elegere sequi, quam corpore diligit alter,

Hic animi virtute colit: dat et actio Pauli

Ad vitam praecepta piam; sic, themate iuncto,

495

Hi magis alternis solverunt vocibus ora:

Corporis atque animae commissus partibus exit

Plenus homo, sed nunc, studiis diversa sequentes,

Ambo volunt quod neuter habet. Vas lumine plenum

Subdit utrumque Deo. Video, clamans, caro menti

500

Quam sit iniqua meae, rursusque salubriter infit

Non propria de parte geri quod gratia donat.

Hoc celebremus iter, vita est quia Christus, et ipse

Se vocat esse viam, per se gradiamur ut ad se.

Sanctaque ne pedibus possit cessare lucerna,

505

Praeco datus fidei vestigia suggerit orbi.

Attica discedens iam liquerat agmina Paulus,

Eloquiis superata piis, bimarisque Corinthi

Moenia iuncta petens populosam reperit urbem,

Quae, licet alterni contingeret aequoris undas,

510

Perpetuas sitiebat aquas; ibi Ponticus ille

Aquila tunc praeceptor erat, vir plurima laudis

Instrumenta gerens, cuius se Paulus amico

Contulit hospitio, sociam dignatus adire

Artis amore domum; nam scenifactor uterque

515

Pollebant operis studiis et dogmate legis.

Christus ait: Nunc, Paule, doce; non obviat ullus,

Me comitante, tibi; quae sit mihi moenibus istis

Turba, vides; insiste loquens; ego pectora firmo.

Ista monent nullos unquam de munere tardo

520

Posse queri, gratis quod dat clementia Christi.

Tecta sub ambiguo lateat ne forte figura,

Qua dabitur, ratione canam; de nomine saepe

Argumenta trahi, documentaque maxima gigni

Scripturae cecinere piae: iuvat altius ergo

525

Quaerere qui Paulo charus coniungitur hospes

Factus in arte comes, sub cuius imagine causae

Sic vocitatus erat, qualive decorus honore est,

Hac quoque parte placens: aquilae natura fidelis

Sponte gerit quod forma tenet; nam debilis aevo

530

Et declinatis senio iam visibus ales

Flammivomo sub sole iacet, pennasque gravatas

Eius in igne fovet, nocturnaque lumina pandit,

Atque oculos radiis ardentibus ingerit aegros,

Ad veterem reditura diem; sic dona caloris

535

Languida sumit avis, cuius de fomite vires

Accipit, et prisci reparat dispendia saecli.

Cui ne sola forent, quae fervidus incutit aestus,

Per laticum mundanda vadum, ter mergitur undis,

Et senium deponit aquis, iuvenemque decoris

540

Effigiem de fonte levat; quis apertior actus

Relligionis erit? cum veri lumine Solis

Tangimur, antiqui contagia solvimus aevi,

Accendente fide: lympha mox matre renati

Conspicimur novitate rudes: infantia rursus

545

Fit recidiva seni; gemino manantibus ortu

Hic melior natalis adest, bene conscius huius

Alitis exempli, quem Spiritus egit opimam

In cithara versare manum: Renovaberis, inquit,

More aquilae; qua lege datur sentire probatis

550

Laude placere typi, quod firmant cantica iusti.

Nec vacat ars Pauli, socio celebrata sub ipso,

Secreti virtute boni, tentoria quippe

Fortia mobilibus fabricabat in aggere tectis.

Longius haec abiens peregrinus ubique viator

555

Erigit, atque hiemes solesque his pellibus arcet.

Nos quoque, per culpam prima de sede repulsi,

Exsilio mundi iacimur; via reddita tandem est,

Qua patriae repetamus iter; munimina nobis

In castris sunt, Paule, tuis, ne criminis imbres

560

Tempestas mundana ferat, scelerumque vapores

Ignitus tentator agat; sub tegmine tali

Tuta salus nullum discriminis excipit ictum,

Nec prostrata feri succumbit viribus hostis.

Mystica signa duces praemittunt laudibus artis.

565

Pisces Petrus agens, homines capit; aequoris hospes

In sacris persistit aquis: habitacula Paulus

Dum terrena levat, docet ut coelestia condat.

Factaque saepe manu nunc construit atria verbo.

Ulteriora sequens, lustratis fmibus, arva

570

Conveniens Ephesum Paulus docet, atque ibi quosdam

Prospiciens astare viros: An Spiritus almus

Venerit his? quaesitor ait, qui fonte Ioannis

Se dudum maduisse ferunt, nam nominis huius

Expertes hucusque trahi, quos flumine sacro

575

Abluit, et sanctus mox Spiritus ora replevit,

Verborumque dedit solitis virtutibus imbrem.

Saepius arma movent ista de parte profani,

Et bellare parant, quibus ut contraria possim

Fundere tela loquens, tu nunc mihi largius ora,

580

Spiritus alme, riga, sint ut tibi dogmata digna,

Quae dederis! tu vocis iter, tu semita vitae,

Tu dicture veni! qui per tua munera semper,

Quod reddamus, agis, donique resuscipis usum.

Nomine venturi praecursor in orbe Ioannes

585

Exhibuit baptisma suum, Dominoque paravit

Ipse viam, memorans cunctis baptisma futurum,

Post aliud quod iure datur, quod trina potestas

Illustrare solet; sed quod magis eligit huius

Tangere Christus aquas, formam facit omnibus, ad se

590

Currere, fonte pio sacram ne deserat undam

Ulterius mortale genus, quam corpore mundo

Et Dominus dignatus erat, cum diluit amnem

Per famulum mergente Deo: iam, flumine tacto,

Discipulis hoc cessit opus, quos dogmata plures

595

Baptizasse canunt; servi cessare lavacrum

Fas fuerat, veniente Deo, praenuntius ex quo

Dixerat ista prius; quo fecit tempore Iesus

Iam plenum baptisma geri, velut ante Ioannes,

Cur solitum propriumque daret? quae regula Paulum

600

Compulit, ut Christi deberent fonte renasci,

Quem non venturum, sed iam venisse Ioannes

Insinuans digito coelestem prodidit Agnum,

Hunc peccata canens a cuncto tollere mundo.

Quid geminum baptisma cupis simulare, profane?

605

Dissona non iterant; repetitio rem tenet ipsam,

Non aliam, bisque illa foret, quae primitus esse

Coepit, et ipsa redit; nam cum discordet origo

Principii fmisque sequens, et singula dici

Et patet esse semel, nulloque errore gravantur,

610

Quae collata simul possunt divisa probari.

Cum tamen haeretico nigredine plenus Averni

Polluitur quicunque lacu, si lumen habere

Ecclesiae vult fonte piae, non cogit ad undam

Nostra fides hunc ire iterum, quia nomine trino

615

Dogmata prava trahunt, nec qui, sed quid dare possint,

Explorare solet, positae quem vera fateri

Instituere manus, solusque repellitur error

In diversa trahens, quod Spiritus efficit unum.

Hos etiam bis sex memorat Scriptura fuisse.

620

O sacer et felix numeri modus! agmine fuso

Cum meruere cibi damnorum semine nasci,

Iuris apostolici lata est tot gloria vasis.

Iam sermone potens Ephesi converterat urbem

Paulus, et aethereis fulgebat gloria signis.

625

Cumque per innumeros nutarent saucia morbos

Corpora, nec miseros operata refecerit aegros

Artificum medicina manu, velamina sacra

Absentes petiere sibi, quibus adfuit ardens,

Ut caderet vapor ille, fides, finemque calori

630

Altera flamma daret; semicinctia denique Pauli,

Atque oblata palam sudaria, fusa per artus,

Languorum pressere focos, membrisque repostae

Ad nihilum fluxere lues: vigor omnia curans

Tactus erat, nullaeque domus a munere cessant,

635

Quod medica de veste ferunt: virtute sub ipsa

Spirituum quoque turba minax, velut irrita fumi

Pars per inane, fugit, ne fabrica pulchra creantis,

Quae plasmata solo coelestis imaginis instar

Traxit, et auctoris speciem pro pignore gestat,

640

Hospite sit polluta suo, templumque decoris

Inficiat praedonis odor; quo tempore septem

Iudaea de stirpe viri nova praelia tentant.

Sic prius affati: Quem Paulus nomine Iesum

Praedicat, hunc tibimet pariter proponimus et nos;

645

Pervasum dimitte locum. Vox reddita contra,

Christus qui sit, ait, qui Paulus, sentio, nam vos

Ignotos vitare licet; cognosce furorem,

Gens inimica, tuum; daemon regnare fatetur,

Quem venisse negas, atque hoc convinceris ipso,

650

Quo stimulante ruis, cui non datur ore placere,

Quod terrore movet; contraria dicere voto

Causa Dei prohibet, quam lex comitatur amoris.

Haec est vera fides: quae tunc spectacula plebi,

Quamve triumphalem, Domino vincente, coronam

655

Contigit inde geri! rabido cum murmure frendens

Daemonis ira, suis bene noxia, rumpit amictus,

Dissecat et facies, fugiuntque pericula victi,

Nudaque praecipiti convertunt terga pavore.

Quid, Iudaea ferox, iam non de clade timebis?

660

Quae socio sic hoste peris, cui criminis auctor,

Punitorque idem est, ne sit te iudice pulsus,

Qua simul est peccante reus. Mox fama per urbem

Sparsit ubique volans, et daemonis edere vocem,

Quod virtus est summa Dei: concurrere gaudent

665

In latices intrare pios, maculasque vetustas

Fonte lavare novo, sanctisque nitescere lymphis.

E quibus una datur simul insons omnibus aetas.

Ast alii magicis ponunt incendia libris,

Ut mereantur aquas, et vitent ignibus ignes.

670

Ardua flamma nimis, cuius super aera fulgor

Evolat, et coelum tales petiere favillae.

Quinquaginta etiam pretium posuere libellis

Millia nummorum, quoniam meruere nocentes

Sic abolere nefas; huius haec causa figurae est:

675

Lege sacer numerus delicta resolvit, ut olim

Diluit in toto David sua crimina Psalmo,

Contractusque fugat; nam quinquagesimus annus

Cum iubilaeus adest, proprii distractio ruris

Antiquo donatur hero; servire coactos

680

Libertas amissa petit; mala debita laxat

Creditor, et limen patriae vetus aspicit exsul.

Quinquaginta etiam cubitis distenditur arca,

Quae deprensa vadis, atque aequore tuta salutem

Sub numero pietatis agit, servataque crescit

685

Per spatii parcentis opem, quia Christus ubique

Condidit ecclesiam venia fabricante capacem,

Quae, sic coepta fretis, latissima funditur arvis.

Infelix Ephesi Demetrius arte locabat

Sacrilegis delubra locis argentea, suetus

690

Solvere vota suae pretio maiore Dianae,

Cedere cuncta videns prisci monumenta furoris

Ingemit, et varias his vocibus excitat iras:

Non pudet, o socii, nostram cecidisse Dianam,

Quam mundi suspexit honor? mortalibus ultra

695

Quae speranda salus, si non per saecula possunt

Fine carere Dei? quae nunc simulacra sacellis,

Quae poterunt dare thura focis? quos advena Paulus

Territat, et, quidquid gerimus pro numine divum,

Muta metalla vocat, quorum discedit ab orbe

700

Relligio, pulsique fugampetiere Penates.

Et mihi iam video subitis lapsura ruinis

Condita fana diu, templi quoque nobilis aedem

In cinerem stragemque dari! quamprendimus arcem,

Quamve tenemus opem? quibus interclusa facultas

705

Est operum, crimenque foret fecisse Dianam.

Pergite! tempus adest! labor ultimus omnia secum,

Si desperat, habet; sola est via vincere victis,

Formidare nihil; restat sors certa triumphi

Pro superis movisse manus; insurgite telis,

710

Et, quam vota deam celebrant, hanc arma reposcant!

His dictis plebs mota fremit, magnamque Dianam

Communi clamore vocant, ac praepete cursu

Itur in obscenum cum seditione theatrum.

Non alio decuit causas meritumque Dianae

715

Lascivos tractare foro; capit area turpis

Concilii deformis opus; tamen impetus amens

Fluxit, ut in vacuas oculis qui labitur auras,

Nullaque dispersus retinet vestigia fumus.

O miseranda manus! cui tu praestare laboras?

720

Perpetuam cur esse putas? te teste, sacellis

Eruitur fugitiva suis; quo iure pavescis?

Qua pereunte doles, coeloque adiungere tentas,

Quam terris remanere negas? Nunc ordo figurae

Explorandus erit, latebrisque videndus apertis.

725

Dicitur e solo Demetrius atria demens

Argento posuisse Deae, cumplura capaci

Protulerit natura sinu, quibus ista metallis

Fingeret; et fusis animantur vultibus aera,

Ingeniique manus promittunt vivere cautes.

730

Quod si sanctiloquos volvamus ab ordine libros,

Inveniemus iter, puris quia sensibus aurum

Comparat, argentum nitidis scriptura loquelis.

Nam Psalmus licet ista canat, tamen, inclyte Moses,

Altius haec memoras, populo cum talia dictas:

735

Aurum atque argentum templorum ferte decori,

Quod iacet interius menti, non dura metalli

Materies sub corde latet, sed apertius illud

Exagitat, quod Christus amat; mens obtulit aurum,

Cui fuerit pretiosa fides, pariterque ministrat

740

Argentum, cui voce sonant bona tympana cordis,

Ut Dominum duo iuncta colant, de pectore sensus,

De sermone sonus, sic aurum dogmata legis,

Argentumque petunt haec ad pia templa parari.

Nos, quia templa sumus, si crimina cuncta recedant,

745

Praescia verba monent, quod Apostolus ipse revelat.

Corde salus credentis erit, confessio voce.

Sacrilego res una fuit; Demetrius aedes

Condidit argento, cuius facundia movit

Hos animos, ut norma probet, sine iudice sensu

750

Numina vana coli, nec de virtute venire

Pectoris istud opus, cui pars haec sola dicatur,

Quae, rationis inops, nudam serit ore loquelam.

Tu quoque, signa ferens, titulos in carmine nostro,

Troia, repone tuos et laudibus adde triumphos,

755

Qui magis ex vero fulgent tibi clarius actu,

Quam quos pomposo reboant tua bella cothurno

Lingua colona Dei cum semina feta saluti

Spargeret, in seram produxit tempora noctem,

Plus animis factura diem; micuere coruscae

760

Lampades, ut verbi lucerent igne fideles.

Solus ab excubiis vivacibus Eutychus exsul

Mersa sopore gravi commisit membra fenestrae.

O male parta quies! o semper dedita somno

Pectora, nuda bono! quantis patet ille ruinis,

765

Quem nox sola tenet, nunquamque resuscitat aegrum

Ad meliora caput! nescit vigilare periclo,

Qui patitur dormire Deo! quid inane fenestrae

Quaeris, adulte, chaos? quidve hac in parte quiescis,

Qua ruiturus eris? res est inimica saluti

770

Pendula celsa sequi, furtivaque somnia prono

Carpere velle toro; poteras meliore cubili

In verbo recubare Dei, Pauloque monente

Eius velle aditum, cui limine pervia recto

Ianua nomen inest, per quam de fonte levatae

775

Ad vitam gradiuntur oves; hanc quaerite cuncti,

Si rabidas fauces cura est morsusque cruentos

Evitare lupi, cuius lacerabitur ore

A pastore fugax, qui sparsos vocibus agnos

Evocat, atque gregem, propria de morte redemptum,

780

Non sinit insidiis et amari vulnere dentis

Rursus ab hoste capi. Moesto sonuere tumultu

Atria; concurrit gemitu miserata frequenti

Turba videre locum, qui funere tristis acerbo

Laetitiam facturus erit; cui Paulus adhaerens

785

Pectore, vivit, ait; quam vocem vita secuta est,

Morsque repulsa fugit: quantum tua, Christe, potestas

In famulis operata facit! tu redditus astris,

Aequalisque Patri de maiestate perenni

Iura superna regis; sed quod caro, corpore matris

790

Virginis orta tibi, regnum spoliavit Averni,

Vivaque de proprio revocasti membra sepulcro,

Teque probans voluisse mori, qua parte resurgis,

Et qua natus eras, iam ferrea vincula solvis.

Lux aliis alterna redit te auctore, simulque

795

Exemplo donata tuo, qui subdita dudum

Cogis, et electis succumbere tartara servis.

Interea felix surgit de morte cadaver,

Et meliore via tria per coenacula sospes

Ducitur ad Paulum, cuius conspectibus insons

800

Coepit adesse puer, vitae iam dignus honore,

Cum lethi convertit iter, quae gloria facti

Instruit ad veterem causas aperire figuram.

Fulta tribus cameris Noe describitur arca,

Ecclesiae documenta gerens; stetit ordine primae

805

Pars hominum, pecudesque gradum tenuere secundae,

Tertia sors addicta feris, quae cuncta per undas

Arca quadrata tulit, velut in baptismate fontis

Omnibus est nunc una salus, sed moribus unus

Non valet esse locus, nam nidos fertur in illa

810

Aedificasse Noe, quem iustum dicit Hebraeus

Et requiem, quod Christus inest, qui dividit aequus

Praemia certa suis: quisquis virtutis amator

Iungitur alta petens Noe; stat proximus infra

Ingenio breviore minor; sors dedita saevis

815

Tartareum tenet ima sinum: sic Eutychus ergo,

Prima parte cadens, inferni perditus oris

Haesit, et humana vacuus ratione ferarum

Coepit habere locum, cui postquam pectore Paulus

Incubuit, verbumque suum sapientia fudit,

820

Ore levans animam, carnali lege peremptam,

Ad Dominum de morte redit, quod Epistola clamat:

Qui dormis, iam surge citus! rursusque perurget:

Teque vigil de morte leva! Super ardua trina

Promeruit iam stare puer, quia dogmate trino

825

Comperit, aeternae quae sit substantia vitae.

Iamque peragratis Paulus stationibus orbis

Ad Solymam venturus erat, quo Spiritus illum

Pergere saepe monet, cupiens in littore noto

Perpetuum memorare vale, simul undique sacros

830

Evocat, has reddens charo de pectore voces:

O dilecta manus, quae Christi militat armis!

O summo plebs nata Deo! meministis amoris

Et studii documenta mei; gentilia promptus

Agmina Iudaicosque tuli sine fme furores,

835

Ut vitae praecepta darem, nullumque lateret

In populo narrata fides; a sanguine vestro

Mundus semper ero, nec debitor oris avari

Clausa talenta luam, sterilemque in semine verbi

Ieiunus culpabit ager; vos convenit inde

840

Usuram praestare piam; cum venerit auctor,

Qui meriti discussor erit, servosque reposcet

Mensurae crementa suae; mihi semina ferre

Sensibus ardor erat, quae passim credita sulcis

Sparsimus, at fructus tenues mala terra dolebit.

845

Vado videre crucis venerandam gentibus urbem,

Quo me iussa vocant, varii luctamen agonis

Hic dabitur certare mihi, nam cuncta subibit,

Qui cursum complere volet; mitissima sors est

Poenarum, quas vota gerunt, regnique facultas

850

Perpetuo pro rege pati: servate, ministri,

Ecclesiam Christi, pretium quam sanguine nobis

Fecit in orbe suo; famuli retinere laborent

Quae Dominus de morte dedit; non cernitis ultra

Iam faciem vultusque meos; vigilantius oro,

855

Commissos lustrate greges, quia dente rapaci

Convenient ad ovile lupi; custodia peccat,

Cum spoliis si raptor erat; pastoris inertis

Fraude perit, quod praedo capit; sed et acrior hostis

Intus erit, graviusque malum discordia portat,

860

Quae vulnus sub pace creat; ne cedite duris,

Virtuti damnosa quies, nullumque coronat

In stadio securus honor; sua gloria forti

Causa laboris erit, rarusque ad praemia miles,

Cui pax sola fuit; victoria semen ab hoste

865

Accipit; hinc oritur. Dominus plantaria vestra

Fecundare valet, qui per sua dona venire

Ad sua dona facit, quodque adiuvat, ipse ministrat.

Non ego divitias, luxu fallente superbas,

Alterna mercede tuli, nec munera sumpsi,

870

Vos potius quam vestra petens; me scitis, ut istae

Cum sociis pavere manus; assuescite gazas

In lucis proferre vias, operumque locare

Thesauros in sede poli; nil proderit aurum

Defossis quaesisse locis, si claudat avarus,

875

Quod celabat humus, quod non in paupere surgit,

In tellure iacet, caecoque revolvitur antro,

Obscura peccante manu, laxate supernis

Corda, precor, monitis, neque respuat ullus egeno

Tecta parare gregi, quo suscipit hospite Christum.

880

Sic postquam fatus, dedit oscula, tum simul orans

Flexit in arva genu, strictique doloribus omnes

Ad lacrymas fluxere pias, longeque per undas,

Obtutu comitante, sequi meruere carinam.

Dumque per oppositas extendunt lumina nubes,

885

Additur in pelagus oculis via, raptaque flabris

Puppis adhuc nota est, et mulcet imagine mentes,

Affectuque animi crescit mensura videndi.

Sed quod ait: tribus haec annis praecepta saluti,

Nocte dieque, dedi: patet hac ratione figura;

890

Qui canit Ecclesiae tria dogmata, saepius edit

Historicum, morale sonans typicumque volumen.

Sic etenim ternas capiunt sex vasa metretas,

Quae veteri de lege novo rubuere liquore.

Forma sacrificii perfecti prisca canistro

895

Tres panes offerre iubet; quibus additur illud,

Discipulis quod Christus ait, iam nocte roganti

Tres panes debere dari: nox ista profecto est

Mundus, ut, hic si quis verbi desideret escas,

Exhibeas, quaesite, dapes, doceasque volentem,

900

Quod Pater et Natus, quod sanctus Spiritus unus

Sint Deus, et numerum triplicet substantia simplex.

Nec semel hoc pia iussa canunt. Angariat, inquit,

Te quicunque petens, ut pergas praevius unum,

Caetera vade simul duo millia: nonne videntur

905

Hoc mandata loqui? si quis te consulit errans

Ignarusque viae, quid sit Deus, edere malis,

Prode Patrem, subiunge libens, quod Filius, et quod

Spiritus est almus, numero tres, et tamen unus.

Hinc Iudaea vacans, sterilis quae dicitur arbor,

910

Exspectata tribus fructum non attulit annis,

Quod, triplici spernens tractare volumina sensu,

In fidei numeris nescit dare munera Christo.

Nobile iam templum Salomonis Paulus adire

Coeperat, et veteris solemnia reddere legis.

915

Corripit hunc Iudaea manus, rabidoque tumultu

Conclamant necis esse reum, sed in arma tribunus

Evolat, et vinctum geminis iubet ire catenis,

Quae tamen astrictis incumbunt dura lacertis,

Non animum tormenta ligant, quod Epistola Pauli

920

Lumine plena canit, vinciri posse ministros,

Vinciri non posse fidem, verbumque teneri

Suppliciis non esse datum; gradibusque sub ipsis

Constitit, Hebraeo plebi sermone locutus:

O fratres, patresque viri! me nostis in oris

925

His venisse rudem; doctrinae deditus omni

Legis amore fui: vobis modo testibus utor,

Quorum scripta ferens ardebam caede Damasci

Christicolas punire greges, et fmibus orbis

Hanc prohibere fidem: sed non mortalia possunt

930

Auctori certare suo, descendit ab astris

Lux oculos clausura meos, et ab igne corusco

Acta dies latuit, caligantesque tenebrae

Orbibus incumbunt, quarum mihi tempore crevit

Adveniens cum nocte iubar: discernere causas

935

Eventus post facta solet: bene vidimus umbras

Usuri iam sole novo: sed et auribus haesit

Clamor ab ore Dei: repetito nomine Saule,

Me Christus terrore quatit, ne signifer ultra

Auderem bellare sibi: quo iure negabo?

940

Quod feriente cado, cuius de munere pronus

Attollor meliore via, perque ardua surgo,

Sublimisque sequor felicia dona ruinae.

Iam satis, o cives! crudelia movimus arma.

Nil dubium pars illa docet, quae teste beata

945

Fungitur hoste suo: quid adhuc libet esse nocentes?

De tenebris lucete meis, cui fontis ab undis

Est visum largita fides, et mortis imago

Vivere coepit aquis: heu nunquam, saxea tellus,

Seminibus fecunda suis! vacuique labores,

950

Qui sterilempatiunturhumum! Post denique Iesus

Haec mihi visus ait: Procul hac procul urbe relicta

Pergere, Saule, para; non est tibi credula nostri

Nominis; ad gentes potius cane verba salutis.

Protinus hanc vocem querulae rapuere phalanges.

955

Proiiciunt vestes, ac, pulvere longius acto,

Ventosa levitate fremunt, varioque fragore

Personat in Pauli rabidum discrimina vulgus.

O Iudaea nocens! auctorem perdere vitae

Cum cuperes, sic dicta dabas: fuit optio, linqui

960

Quem velles clamosa tibi, sed ab ore cruento

Triste petis male suada nefas, et gaudia Paschae,

Electo latrone, colis, geminasque furorem,

Saeva pio, placata reo; certamine cuncto

Te spolias, vacuamque locas, cum durior ipsis

965

In Stephanum tormenta iacis, deponis amictum,

Et nunc veste cares, primi quia poena parentis

Est cognata tibi, veterisque in corpore portas

Transgressoris onus, contraria fontis honori

Ne renoveris aquis: Adam sub criminis ortu

970

Cognovit quod nudus erat, documentaque noxae

Hinc misero patuere suae; te mortis origo

Crebra subit, cui plena malis interserit ira

Bis habitum, quem culpa creat. Iam bella Tribunus

Vocibus his ardere videns, fera vincula Paulo

975

Addidit, et castris torquendum misit iniquis.

Nota querela locis ut sit superanda, canemus.

Paulus, gesta loquens, socios ibi lumina dudum

Conspexisse suos, vocem tamen auribus illam

Non hausisse refert; at tunc, quo tempore caecus

980

Decidit, et vocem comites audisse leguntur.

Sic variat narrantis opus: sed utrumque necesse est,

Concinat haud dubium, nam tunc audisse feruntur,

Accepisse sonum, nunc non audisse profecto.

Haec rationis erit simplex via: iure negatur

985

Vox quoniam confusa loqui, neque creditur illud

A sermone dari, quod non in pectore condit

Accipiens; dubia tantum stimulatus ab aure,

Ambiguusque fragor solas diverberat auras.

Sic audisse simul, sic non audisse leguntur.

990

Altera pars sonitus, certa est pars altera vocis,

Et fert atque refert geminam res una figuram.

Agmina supplicii ferventia corpore Pauli,

Poenarumque graves evolvere versibus iras

Causa monet, sed lingua pavet: fugiamus ab ista

995

Parte dolos, veritique nefas tam triste, premamus

Eloquium, ne forte legens sua fletibus ora

Compleat, et largis humescat pagina guttis.

Nec tamen haec poterant animos satiare cruentos;

Ardet amor scelerum, cupiuntque in sanguine Pauli

1000

Sacrilegas versare manus; quae dura malorum

Vota! quaterdeni vesanae stirpis alumni

Imposuere sibi, non ullum sumere potum

Primitus atque cibum, quam, parta caede, daretur.

Hinc magis esse dapes: o pallida cordis imago!

1005

Pocula sunt, Iudaea, tibi meliora cruoris

Quam laticis, nullasque volens contingere mensas

Esuris ad facinus, saturamque cadavere iusti

Quaeris habere famem: non haec ieiunia Moses

Condidit exemplo, tot consummata diebus,

1010

Ut memoras, quot tela moves, totque inspicis annis

Secretas patuisse vias, ubi divite nimbo

Fluxerunt de rore cibi, rupesque vicissim

Arida fudit aquas, in quo meruere parentes

Divina bonitate frui, donisque supernis

1015

Enutrire animas: numero crudelis ab ipso

Tu saevire venis, pollutaque foedera iungis

Agminis, ut plures faciat mors una nocentes.

Comperit haec Lysias, Pauli vulgante propinquo,

Quove parent adversa loco; monet ocius ergo

1020

Clam sua iussa tegi, noctisque in tempore cautus

Obscurum praevenit opus, lectisque maniplis

Imperat, ut tuto Paulum comitentur honore.

Gloria de meritis a te, delator honeste,

Non aliena foret, quodque est ad praemia rarum,

1025

Proditione places: nec te constantia laedit,

Quam sceleri servare times; in crimine virtus

Crimen erit, cumque ad facinus sociantur iniqui,

Est tibi culpa fides, quam tunc in laudibus ornat

Verus honor, cum causa pia est. Stipantibus armis

1030

Caesaream mox Paulus adit, quo turba cucurrit

Rhetore fulta suo, qui praesidis aure potitus

Irrita verba dedit: contra sic denique Paulus,

Optime praeses, ait, dudum te novimus omnes

Iustitiae documenta sequi, comitemque modestam

1035

Consiliis hanc esse tuis, quae gratia suadet

Fidere, nec dubium tali sub iudice fari.

Non legis templique pium violavimus usum,

Nec sermone vago populares movimus auras.

Urbibus ex Asiae venientes solvere dona

1040

Coepimus, ad purum semper spectantia votum.

Quis, rogo, liber erit, si res facit ista nocentem?

Eloquor haud metuens, neque enim discrimina novit

Formidare fides, audent quam dicere sectam,

Luminis esse viam, nec discordare novellis

1045

Iura vetusta patrum; fas est modo credere cunctos,

Corpora de tumulis iam posse resurgere, postquam

Detulit inde suum, qui condidit omnia, Christus.

Obstupuit Felix amisso nomine, vincla

Quem faciunt aliena reum, quorum obiice Paulus

1050

Stringitur, et Festi servatur praesidis anno.

Linquimus hic nimium, ne gaudia nostra morentur.

Ad Latium iam, Paule, veni! certamina crebro

Quae fuerint agitata foro, quantique legantur

Iudaici fluxisse doli; nam talia Paulus:

1055

Caesaris ad solium vos provoco; Caesaris, inquit,

Appello Romanus opem; cui Festus: Abibis,

Ut cupis, Augusti citius visure tribunal.

Non stimulante metu fugiens discrimina Paulus

udicii vitavit onus; mens anxia semper

1060

Pro vita meliore mori; sed muneris auctor

Praeconi testique suo iam dixerat olim,

Quod Romam venturus erat. Clementia Iesu

Omnibus in terris fidei sitientibus haustum

Pocula dat de vase suo, cunctosque rigari

1065

Multifluo sermone iubet, meruitque venustas

Nominis occidui de lumine crescere verbi.

Solverat Eoo classem de littore vector,

Austri nactus opem, cuius spiramine laeta

Crebrescente via, velique patentibus alis

1070

Aequora fmdebat puppis; sed mite quid unquam

Ventorum tenuere doli? mox flatibus Euri

Rupta quies pelagi, tumidisque incanduit undis

Caerulei pax ficta maris; furit undique pontus,

Attollensque suas irato gurgite moles

1075

Denegat abreptae vestigia certa carinae,

Quae suspensa polis, deiectaque iungitur arvis,

Terrarum coelique sequax, caret artis amicae

Praesidiis manus apta rati, gelidoque pavore

Deponunt animos, nigroque sub aere caeci

1080

Naufragium iam iamque vident, clausoque profundo

Mortis imago patet. Vastas percurrere syrtes

Historica ratione vocor, lacerosque rudentes

Et clavi fragmenta sequi, sed non ego linguam

Tam fragilem committo vadis, rapidasque procellas

1085

Aufugiam tentare diu, ne forte canenti

Obruat exiguam violentior unda loquelam.

Tangere pauca libet, tutas conabor arenas.

Praevia fluctivagae latuerunt sidera puppi,

Nec solis radiis sub nubibus emicat axis.

1090

Cumque dies multos iam rite peregerit orbis,

In pelago nox una fuit, quo tempore nullis

Indulsere cibis: quanta est heu poena timoris

Supplicium nescire famis! dat semina causis

Res mala saepe bonis: tam clari nautica pubes

1095

Militiaeque cohors hominis tempsisset honorem,

Prosperiore freto, cuius custodia tandem

Solvitur, et saevo venerantur ab aequore victi,

Quem portum sensere suum: gerit illa ruina,

Ne lateat, quod Paulus erat, sanctusque patescat

1100

Assertore mari, raptisque elementa laborant

Luminibus monstrare virum, mediisque tenebris

Apparet radiata fides; fit laurea iustis

Ex pretio, quod terror agit, mansuraque virtus

Crescit in adversis, quae, testibus usa periclis,

1105

Ad meritum discrimen habet: stans denique Paulus

Conclamata piis animat sic pectora verbis:

O utinam nostris voluisses, fida iuventus,

Consiliis parere prius, nec littora Cretae

Liqueris, insani rabiem passura profundi!

1110

Non pelagi coelique minas, non triste tulisses

Iacturae populantis onus, nec turbine tanto

Desperata salus gemeret confinia mortis.

Quae tamen humanum transcendunt gaudia votum,

Haec facile est praestare Deo, cui muneris usus

1115

Angelus haec placido veniens denuntiat ore:

Quam turbam vehit ista ratis, tibi rector Olympi

Contulit, ut nullis figatur naufraga saxis.

Credite, vera fient, nec spe frustrabor inani,

Qui merui promissa Dei, concessaque nobis

1120

Insula portus erit, cuius statione licebit

Arrepta tellure frui, navisque solutae

Prospectare gravem nullo discrimine casum.

His dictis ruit ira maris, sublataque dudum

Lux revocata micat, velamine noctis aperto

1125

Pandere visa solum, quod praebuit hospita nautis,

Sicanio lateri remis vicina, Melite.

Ante tamen rabidos quam vincant aequoris aestus,

Solvite, proclamat Paulus, ieiunia fessi,

Et quarto decimo, sicut nos vescimur inquit,

1130

Iam panem gustate die. Memoranda figurae

Sacramenta piae valeant qua lege, probemus.

Tempore, quo primi fulserunt lumina mensis,

Hoc numero currente die, de carnibus agni

Turba iubetur ali, quarum munimine tacto.

1135

Libera Niliacas meruit vitare tenebras.

Hinc spatio simili Paulus, de gurgite mundi

Quos auferre cupit, secum convivere suadet,

Et sacrum libare cibum, vestigia Mosi

Observata legens, quorum speculantibus actum

1140

Haec duo sunt diversa locis, sed proxima, causis,

Et repetita salus uno de fonte levatur.

Agnus Christus inest, panis quoque Christus habetur

De coelo, quod et ipse docet; qui corpore Iesum

Sumpserit, hoste caret, nec iam sua iura Pharao

1145

Aegyptusque tenet; mox omnia daemonis arma

His merguntur aquis, quibus ille renascitur infans,

Qui captivus erat; salsae quoque fluctus abyssi

Linquitur, et tetri superantur stagna draconis,

Ereptoque gregi largitur pascua Christus,

1150

Nominibus propriis, pastor iam verus edenti.

Hinc etiam Ecclesiae gerit aurea luna figuram,

Quae quarto decimo, de primae lampadis ortu,

Conspicitur iam plena die, quia corpore Iesu

Crevit in orbe suo, lucem factura perennem.

1155

Pelleret ut Paulus crescentia frigora nimbis,

Contulerat sarmenta focis, cui vipera fixit,

Daemonis arma ferens, surgentibus obvia flammis,

Antiqua feritate manum, gelidique veneni

Vulnus in igne dedit. Quid adhuc, male noxia serpens,

1160

A Domino revocare cupis, veteresque rapinas

In legis novitate paras? quid, mortis amatrix,

Cuius es ipsa parens, instauras bella redemptis?

Praedo venis, sed praeda iaces, letumque ministrans

Arboris alternis consumeris, improba, ramis,

1165

Postque crucem Christi mors est tibi portio ligni.

Haud procul hinc aberant agrestia corda gerentes,

Barbarica de stirpe sati, qui murmure diro

Insonuere simul: satis est ex crimine fusi

Sanguinis iste reus, nullis iam tutus in oris,

1170

Cui pelagus tellusque furunt. Mortalia tractant,

Et divina probant; digito nam bestia pendens

Excutitur, proiecta rogis, bene reddita flammae,

Quam dedit ipsa prius, quae culpae protulit ignem,

Unde gehenna calet; glacies tepefacta veneni

1175

Solvitur in cineres, gelidaeque superbia pestis

Ex ardore perit; focus hic rapidique vapores

Non solitas vires capiunt, atque arida secum

Nutrimenta ferunt, sed tu modo decoquis anguem,

Usa tuo fervore, fides; tibi subditur hostis

1180

Frigidus, inque vicem faciens incendia flagrat,

Vipereo fumante gelu. Veniente tumore

Labi posse ferunt; quantum per inania currit

Mens ignara boni! iam tunc de corpore Pauli

Virus abest, oculis cum squameus exiit horror,

1185

Quem serpens antiqua dabat; purgatus in amne

Aethereo, Christique cruci sua membra relegans,

Nescit ab angue mori, vorat haec, quae flamma venenum,

A sacris vim sumpsit aquis, quibus ustus anhelat,

Qui dolet ad patriam veteres remeare colonos.

1190

Incolumem sic stare diu mirata iuventus

Hunc ait esse Deum; tandem, rudis incola, disce,

Qua regnet virtute polis, qui talia confert,

Ut famulos hoc esse putes. Nunc causa figurae

Plenius in clari cernenda est munere facti.

1195

Anguis origo necis (nam mors hinc edita nomen.

De morsu peccantis habet) contraria iustis

Vult retinere manum, quoniam manus apta ministrans

Iure vocatur opus; talem qui senserit hostem,

Impiger excutiat, dominique vaporibus urat.

1200

Paulus ut admoti cognovit furta pericli

Serpere velle, sibi coelestia tela capessens

Pressit in igne dolos, cuius de fomite crescens

Est accensa fides, et sensibus additus ardor;

Hincque calor populis processit ab ubere fontis.

1205

Mensibus hibernis tribus in regione Melite

Multiplicem dat Paulus opem, Publiique parentem

Finitima de clade levat, quo munere viso

Undique praecipites subitam rapuere salutem.

Pullulat interea nitidi coma frondea veris,

1210

Quo iuvenescit humus, senio fugiente pruinae,

Suscipiensque ratem velis cedentibus Auster

Praebuit aligeras placidis in fluctibus undas.

Hunc spirare decet, quem personat ore propheta,

Qui speciem fidei torrentem cantat in Austro.

1215

Sic quoque, prostratis ad gaudia nostra procellis,

Plurima quaeque legens distinctis oppida vicis,

Venit ad excelsae sublimia culmina Romae.

Altius ordo petit duo lumina dicere mundi

Convenisse simul, tantisque e partibus unum

1220

Delegisse locum, per quem duo sidera iungant,

Omnia qui fidei virtutibus arva serenant.

Quae licet innumeris tendatur causa figuris,

Pauca referre volens, iisdem praestantibus edam.

Petrus in Ecclesiae surrexit corpore princeps,

1225

Haec turrita caput mundi circumtulit oris.

Conveniunt maiora sibi, speculentur ut omnes

Terrarum dominae fundata cacumina sedis.

Gentibus electus Paulus sine fine magister

Aequius huic praesens oris diffundit habenas,

1230

Quae gentes praelata monet, quodque intonat istic,

Urbis cogit honor, subiectus ut audiat orbis,

Dignaque materies Petri Paulique coronae

Caesareas superare minas, et in arce tyranni

Pandere iura poli, summumque in agone tribunal

1235

Vincere, ne titulis parvus contingeret hostis.

Aegyptus mundi formam gerit; inde vocari

Quae meruit, ducibus plebs est commissa duobus,

In quibus officium fraternus nexuit ortus.

Idola tot Romae, mundo collecta subacto

1240

Quae fuerant, tenebris obnoxia corda premebant,

Liber et hic populus, quem vinxerat ante Pharao,

Exuit Aegypti totidem ductoribus umbras,

Perque lavacra Dei, quae tunc maris egit imago,

Vitae nactus iter, coelestem reperit escam.

1245

His etiam germanus amor, quibus amplius actus

Quam natura dedit, geminos quos edidit astris

Non eadem, tamen una dies, annique voluto

Tempore sacravit repetitam passio lucem,

Et tenet aeternam socialis gratia palmam.