|
|
Quartus ad uxoris Darii lacrimabile funus
Conuertit Magnum. Darium lamenta fatigant
Falsaque suspicio. legati certa reportant
Ad Darium responsa. astant hinc inde parati
|
| 5 | Ad bellum cunei. terretur ymagine belli
Conciliumque uocat Macedo. responsa suorum
Reicit et sompnum differt in tempora lucis.
Excitus a sompno perniciter induit arma
Premunitque suos uerbis et rebus. et ecce
|
| 10 | Concurrunt acies, penetratque in sydera clamor.
QVARTVS LIBER
Luridus et piceo suffusus lumina fumo
Quartus anhelanti ferales ante tumultus
Lucifer ibat equo, uiridesque effusa per agros
Inter harenosi subiectum gurgitis amnem
|
| 5 | Et siluas summo parientes uertice nubes,
Desertum rapiebat iter spe ducta Pelasgum
Imperiosa phalanx cum regia decidit uxor,
Captiuarum inter molles collapsa cateruas,
Quam dolor absentisque uiri patriaeque iacentis
|
| 10 | Continuusque uiae labor expirare coegit.
Non secus indoluit regum fortissimus ille
Et pius euersor quam si cecidisse peremptas
Nuncius afferret una cum matre sorores.
Et lacrimis quales Darius fudisset obortis
|
| 15 | Exiit in planctum iuuenis. iam cana senectus
Funeris assedit loculo, et que rara tirannis
Semper inest fregit pietas generosa rigorem
Principis indomiti lacrimasque extorsit ab hoste.
Post raptum semel hanc inspexerat, et preciosa
|
| 20 | Reginae species non incentiua furoris
Causa sibi fuerat. custodem se esse pudoris
Maluit et formae, neutrumque sibi temerare
Gloria maior erat quam si uiolaret utrumque.
Nuncius ad Darium mediis elapsus Achiuis
|
| 25 | It spado Tiriotes. quem scissa ueste cruentis
Vnguibus et lacero super ora iacente capillo
Et uultum multo lacrimarum flumine mersum
Vt uidit, «ne differ» ait «turbare salutis
Si quid adhuc superest in me. michi solue timorem
|
| 30 | In luctum. didici miser esse malisque retundi.
Hoc solamen et hec misero medicina malorum
Sortem nosse suam. ludibria cruda meorum
Affers atque ipsis omni grauiora flagello,
Quod tamen ipse loqui timeo.» tunc excipit ille:
|
| 35 | «Quantuscumque potest reginis» inquit «ab illis
Cedere qui parent honor et reuerentia, tantus
A uictore tuis. uerum tua nobilis illa
Et soror et coniunx, quod uix presumo fateri,
Exiit a medio corpusque reliquit inane.»
|
| 40 | Tunc uero in gemitum et planctum conuersa uideres
Castra. senex iacet exanimis fedatque uerendam
Puluere caniciem infelix, ideoque peremptam
Vxorem, quia casta pati probra nollet, apud se
Nescius affirmat, unoque spadone retento
|
| 45 | Excludit reliquos. iurat spado nulla tulisse
Dampna pudoris eam, nichil importasse molesti
Raptorem raptae uerum gessisse mariti
Officium lacrimis et dignas indole tanta
Soluisse exequias. hinc sollicitudine mixta
|
| 50 | Suspicio grauiter animum traiecit amantis.
Estuat eger amans, a consuetudine stupri
Ortum coniectans raptae et raptoris amorem.
«Hec captiua» inquit «et forma et sanguine clarens,
Hic dominus fuit et iuuenis.» uoluisse probatur
|
| 55 | Quod potuisse patet. his estuat anxia curis
Languida mens Darii donec, testante penates
Et superos seruo castam uixisse maritam,
Facta fides Dario, tollensque ad sydera palmas
Et faciem irriguo lacrimarum fonte madentem,
|
| 60 | «Summe deum pater» inquit «et una potentia rerum,
Dii patrii et quorum nutu stat Persicus orbis,
Primum, queso, michi regnum stabilite meisque.
Quod michi si tolli iam prefinistis et a me
Transferri fati iubet imperiosa uoluntas,
|
| 65 | Regnum Asiae me post hic tam pius hostis habeto
Tam clemens uictor.» dixit superosque profusis
Inuitat lacrimis ut uocem fata sequantur.
Et quamquam, frustra iam pace bis ante petita,
Consilia in bellum conuerterat, hostis amore
|
| 70 | Victus et exemplo, cum Palladis arbore tutos
Prefectos equitum quibus allegatio pacis
Commissa est iubet ire decem, quorum unus Achillas,
Qui quantum eloquio reliquis tam prestitit euo,
Sic cepit: «Darium, rex clementissime, pacem
|
| 75 | Vt tociens a te peteret, uis nulla subegit,
Sed tua, qua satis es in nostris usus, ab illo
Expressit pietas. matrem pia pignora natos
Absentes tantum captos non sensimus. harum
Que superant custos pius et tutela pudoris
|
| 80 | Haut secus ac genitor curam geris. omine fausto
Reginas dicis hostilisque inmemor irae
Fortunae speciem pateris retinere prioris.
Luridus in uultu color et liuentia fletu
Lumina coniciunt quanto clementior hoste
|
| 85 | Hostis es, et facies aufert uelamina menti.
Talis erat Darii cum legaremur ab illo
Qualis Alexandri patet. uxorem tamen ille,
Tu luges hostem. clipeum iam leua teneret,
Iam stares acie, iam te uibraret in hostes
|
| 90 | Fulmineus Bucifal, iam te sentiret in armis
Horrificum Darius nisi coniugis eius humandae
Cura moraretur. rata sit concordia. natam
Non sine dote offert Darius tibi. quicquid ubique
Terrarum est inter Frixei litoris horam
|
| 95 | Euphratenque, tibi nata mediante, precatur,
In dotem capito. teneatur filius obses
Et fidei et pacis. redeat comitata duabus
Virginibus mater, quarum ter dena talentum
Milia sunt precium fuluo decocta metallo.
|
| 100 | Quod nisi te superi maiori pectore fultum
Humanosque artus diuina mente beassent,
Tempus erat quo non solum pacem dare uerum
Poscere deberes et fedus inire. uidesne
Quantus in arma ruat Darius, quot ab orbe remoto
|
| 105 | Excierit gentes, quot classibus equor obumbret?
Nec mare nauigio nec castris terra locandis
Sufficit. obiectae claudunt maris ostia puppes.
Quid moror? unus habet quas non habet area uires.»
Magnus ut accepit Darii responsa, citatis
|
| 110 | In cetum ducibus, quidnam super hiis sit agendum
Consulit. ambiguum uideas mussare senatum,
Et siluisse diu perhibetur curia donec
Parmenio, cuius non tam facundia sollers
Quam constans animus, nec ei tam dicere promptum
|
| 115 | Fortia quam facere est, «dudum redimentibus» inquit
«Reddendos fore censueram cum maxima posset
Ex ipsis qui uel ob iter periere uel artis
Conpedibus lapsi fugere pecunia reddi.
Id quoque nunc censemus ut auri pondere tanto
|
| 120 | Inbellis populus genitrix cum prole gemella
Permutetur anus, que Grecorum agmen iterque
Inpediunt pocius. tam latum et nobile regnum
Condicione potes nanciscier absque tuorum
Sanguinis inpensa. sed nec reor hactenus Hystrum
|
| 125 | Inter et Eufraten tot possedisse iacentes
Quenquam alium terras. tamen et grauiora supersunt.
Inspice quanta petas quantumque reliqueris orbis
Post tergum domiti. patriam, non Bactra uel Indos,
Pectore habe memori. post fortia gesta reuerti
|
| 130 | Tucius in patriam quam uiuere semper in armis.»
Consulis arbitrium tulit egre Magnus, et «a me,
Si essem Parmenius, oblata pecunia palmae
Preferretur» ait «mallemque inglorius esse
Quam sine diuiciis palmam cum laude mereri.
|
| 135 | At nunc securus sub paupertatis amictu
Regnat Alexander. regem me glorior esse
Non mercatorem. fortunae uenditor absit.
Nil uenale michi est. si reddendos fore constat,
Gratius hos gratis reddi donoque remitti
|
| 140 | Censeo quam censu. precium si dona sequantur,
Gratia non sequitur, nec habent commercia grates.»
Hec ubi dicta, super responso consulis intro
Legatos iubet admitti Darioque referre.
«Quod clementer» ait «feci quodque indole dignum,
|
| 145 | Naturae tribuisse meae non eius honori
Me scierit. me femineum non sentiet hostem
Agmen. Alexandrum tuto contempnere possunt
Soli contempti. non infero talibus arma
Qui nequeant armis uti, quibus arma negauit
|
| 150 | Naturae pigra mollicies. armatus oportet
Sit quemcumque odiis aut ira fecero dignum.
Quod si forte bonae fidei inuigilaret ut a me
Expeteret pacem totoque recederet orbe,
Ambigerem fortassis an id concedere uellem,
|
| 155 | Cumque meos modo pollicitis ad proditionem
Sollicitet Darius, modo munere palpet amicos
Vt mea fatali maturent fata ueneno,
Persequar ad mortem. nec enim michi iustus ut hostis
Prelia molitur uerum ut sicarius, immo
|
| 160 | Vt uerum fatear, ut latro ueneficus instat.
Condicio pacis quam uos pretenditis, illi,
Si tulero acceptum, palmam conferre uidetur.
Que trans Eufraten consistunt omnia, nobis
In dotem offertis, unde et uos arbitror esse
|
| 165 | Oblitos ubi colloquimur. mea transiit ala
Eufraten. metam dotis mea castra relinquunt.
Pellite abhinc regem Macedum ut uestrum sciat esse
Quod sibi donatis. multum michi prestat honoris
Si me Mazeo generum preponere querit!
|
| 170 | Ite reportantes uestro hec mea dicta tyranno:
Quicquid habet Darius, quecumque amisit, et ipsum
Esse mei iuris et pugnae premia Grais.»
Sic ait et Persas celeres in castra remittit.
Mittitur a Dario Mazeus ut occupet hostis
|
| 175 | Quos aditurus erat colles et plana uiarum.
Interea Macedo condiuit aromate corpus
Vxoris Darii tumulumque in uertice rupis
Imperat excidi, quem structum scemate miro
Erexit celeber digitis Hebreus Apelles.
|
| 180 | Nec solum reges et nomina gentis Achee
Sed Genesis notat historias, ab origine mundi
Incipiens. aderat confusis partibus yle
Et globus informis, uario distincta colore
Quatuor inpressis pariens elementa sigillis.
|
| 185 | Hic operum series que sex operata diebus
Est deitas, inter que, auro spirante nitorem
Luciferum et rutilis lambentibus aera gemmis,
De tenebris primam uideas emergere lucem.
Dignior hic inter animas ratione carentes
|
| 190 | De limo formatur homo, quem costa fefellit
Propria, letifero colubri seducta ueneno.
Exclusis patribus primaque a matre receptis,
Ignea custodit uirgulti romphea limen.
Inde Cain profugus bigami non effugit arcum.
|
| 195 | Pullulat humanum genus et polluta propago.
Decedit uirtus, uicium succedit, adherent
Coniugio illicito, pietas rectumque recedunt.
Factorem, si triste notes in ymagine signum,
Penituisse putes hominem fecisse. laborat
|
| 200 | Archifaber. genus omne animae clauduntur in arca.
Post refugos fluctus replet octonarius orbem,
Vinea plantatur, et inebriat uua parentem.
Hic patriarcharum seriem specialius aurum
Exprimit. emeritos uideas ridere parentes,
|
| 205 | Venantemque Esau, turmisque redire duabus
Luctarique Iacob. sequitur distractio Ioseph
Et dolus et carcer et transmigratio prima.
Hic dolet Egyptus denis percussa flagellis.
Transuehit Hebreos, equitatus regis et arma
|
| 210 | Subruit, et puro liuescit pontus in auro.
Hic populum manna desertis pascit in aruis.
Lex datur, et potum sicienti petra propinat.
Succedit Bennun Moysi post bella sepulto.
Natio subicitur, Iordanis contrahit amnes.
|
| 215 | Post cineres Ihericho reus est anathematis Achor.
Persoluit Iosue naturae debita postquam
Funiculo patrium diuisit fratribus orbem.
Iudicibus tandem populum supponit Apelles,
Inter quos Samson fortissimus, et tamen illum
|
| 220 | Fortior excecat preciso Dalila crine.
Ruthque Moabitis uiduata priore marito
In genus Hebreum felici federe transit.
Altera picturae sequitur distinctio, reges
Aggrediens et funus Heli Samuelis ab ortu.
|
| 225 | Murmurat in Silo populus. de Beniamin exit
Qui regat Hebreos, sed enim quia dissonat eius
Principio finis, Ysai de semine princeps
Preficitur populo, qui contudit arma Goliae,
Inque acie belli cum prole cadente tyranno,
|
| 230 | Regia desertos dampnat maledictio montes.
Hic Asael Abnerque cadunt, incurrit Vrias
Quam tulerat mortem. patricidam detinet arbor
Quem fodit hasta uiri. patriam lugere putares
Effigiem. sed postquam humanitus accidit illi,
|
| 235 | Construitur templum, uiuunt mandata sepulti
Pacifico regnante patris, nec sacra tuetur
Ara Ioab, Semeique uorax intercipit ensis.
Consilio iuuenum phariseat scisma perhenne
Cum regno populum. lis est de diuite regno.
|
| 240 | Quodcumque alterutrum preclare gessit, eodem
Marmore docta manus et res et nomina pingit.
Ne tamen infamet gentem et genus, ydola regum,
Sordes Samariae, fraterni numina regni
Preterit, et funus Iezabel de turre cadentis
|
| 245 | Morsque tacetur Achab et uinea sanguine parta.
Non ibi cum socio quinquagenarius ardet,
Sed gens sacra Baal gladio feriuntur Helie,
Discipulusque dolet non comparere magistrum.
Quos tamen illustres declarat pagina reges
|
| 250 | Altior ordo tenet. Ezechias ydola purgat
Et reuocat longo sopitas tempore leges.
Hic egrotantem uideas solisque recursum
Et clarum titulis celebrantem Pascha Iosiam,
Preter quos nullus regnauit in omnibus expers
|
| 255 | Labis apostaticae nullusque a crimine mundus.
Ecce prophetarum, quo rege et tempore quisque
Scripserit, effigies habet altior ordo locatas.
Hic signum dat Achaz. «ecce» inquit filius Amos
«Virgo concipiet.» hic sub Ioachim Iheremias
|
| 260 | Occasum dolet et dominum noua monstra creasse
In terra, «mulier»que «uirum circundabit» inquit.
Stansque Ezechiel post captam a gentibus urbem
Se uidisse refert clausam per secula portam,
Scilicet intactae designans uirginis aluum.
|
| 265 | «Occidetur» ait Daniel «post septuaginta
Ebdomadas Christus.» uatum bissena secuntur
Nomina cum titulis et in unum consona dicta.
Vltima pars regnum Cyri populique regressum
Sub duce Zorobabel habet. hic reparatio templi
|
| 270 | Pingitur. hystoria hic non pretermittitur Hester
Causaque mortis Aman stolidaeque superbia Vasti.
Hic sedet in tenebris priuatus luce Tobias,
In castrisque necat Holofernem mascula Iudith,
Totaque picturae series finitur in Esdra.
|
| 275 | Magnus ut exequiis tumulo de more peractis
Inferias soluit, festinus castra moueri
Imperat et rapido cursu bachatur in hostem,
Et Menidan raro contentum milite campos
Explorare iubet ubi rex Persaeque laterent.
|
| 280 | Quo procul inspecto Mazeus prepete cursu
Contraxit turmas et sese in castra recepit.
At Darius, patulis auidus decernere campis,
Instaurat bellis acies, cuneosque pererrans
Pectora tam monitis honerat quam prestruit armis.
|
| 285 | Iam loca Pelleus castris elegerat unde
Aurea Persarum poterant tentoria cerni.
Iam uexilla ducum spacio distantia paruo,
Iam stabant acies. hinc inde uolare uideres
Ventorum facili inpulsu per inane dracones
|
| 290 | Cum Macedum furor infremuit, strepituque soluto
In Persas raucis stridoribus inpulit auras.
Nec minus aduersi certant elidere Persae
Horrifico clangore polum. tremit orbis et axis
Ad sonitum, tremuloque genu uix sustinet Athlas
|
| 295 | Perpetuum pondus. rursus noua bella Gygantum
Orta putans, replicat iteratos Echo boatus,
Et patulae rauco respondent gutture ualles.
Armatas inhibere manus populique furorem
Vix potuit Macedo quin excitus ordine rupto
|
| 300 | Frenderet incussoque gradu raperetur in hostem.
Sed quia iam fessus emenso Cinthius orbe,
Obtenebrans faciem ne funera tanta uideret,
Emerito mergi certabat in equore curru,
Ipse iaci uallum et Grais edicit eodem
|
| 305 | Castra locare loco. paretur, et aggere facto
Se rapit ad tumulum quo totum cominus hostem
Et sparsas oculis potuit reuocare phalanges,
Totaque uenturi facies discriminis illi
Obicitur. uidet armisonas radiare choortes,
|
| 310 | Distinctas acies phaleris auroque superbas,
Barbariem populi confusaque murmura uocum
Audit, et horrisonus aures percellit equorum
Hinnitus. que cuncta uiro, si credere fas est,
Incussere metum, facilemque ad nobile pectus
|
| 315 | Corque gyganteum reor ascendisse pauorem.
Non alio Tiphis curarum fluctuat estu,
Cui blandita diu Zephiri moderantia solo
Flamine contentam ducit sine remige puppem,
Nereidumque chorus placidis epulatur in undis,
|
| 320 | Si procul instantes uideat feruere procellas
Et celeres phocas imis a sedibus Auster
Premittens madidis iam uerberet aera pennis:
Inclamat sociis, laxisque rudentibus ipse
Conuolat ad clauum laterique aplustre maritat.
|
| 325 | Non secus, ut uidit tot milibus arua prementes
Barbaricos instare globos, iam credere fas est
Magnanimum timuisse ducem. uocat ergo quirites,
Seu dubiae mentis quid agat seu uerius ut sic
Experiatur eos que sint tractanda requirens.
|
| 330 | Expectata diu tandem sententia docti
Parmenionis habet ope noctis eis opus esse,
Et furto pocius quam bello censet agendum:
Attonitos subito casu, caligine noctis
Oppressos, placidae torpore quietis inertes,
|
| 335 | Moribus et linguis discordes posse repelli
Ex facili aut cedi gladiis aut cedere uictos.
Nam si res agitur de luce, horrenda Scitarum
Corpora et intonsis inuisi crinibus Indi
Et quos Bactra creant, inmensa statura Gygantum,
|
| 340 | Occurrent oculis, et inani quassa pauore
Pectora terribiles poterunt peruertere formae.
Addit et a paucis hominum tot milia gentis
Nec circumfundi nec bello posse moueri.
Preterea Darium probat elegisse iacentes
|
| 345 | Planicie campos, et non, ut contigit ante,
Cyliciae angustas inter decernere fauces.
Tota fere Macedum laudat manus hoc et in unum
Consonat. hos inter Polipercon nocte fruendum
Asserit et positum Grais in nocte tryumphum.
|
| 350 | Hunc rex intuitus, neque enim iam Parmenionem
Sustinet arguere et tumidis offendere dictis,
Quem modo consultum satyra percusserat acri,
«Hic latronis» ait «mos et sollercia furum
Quem michi suggeritis, quorum spes unica, uoti
|
| 355 | Summa, nocere dolis et fallere fraude latenti.
Gloria nostra dolo non militat. ut nichil obstet
Quod michi candorem famae fuligine labis
Obfuscare queat, iam non angustia saltus
Et Cilicum fauces Dariiue absentia segnis
|
| 360 | Nec furtiua placent timidae suffragia noctis.
Aggrediar de luce uiros. uictoria quam nos
Molimur gladiis aut nulla sit aut sit honesta.
Malo peniteat fortunae et sortis iniquae
Regem quam pudeat parti de nocte tryumphi.
|
| 365 | Vincere non tanti est ut me uicisse dolose
Posteritas legat et minuat uersutia palmam.
Quin ne fallantur, ne comperiantur ab hoste,
Persarum uigiles et in armis stare cateruas
Compertum est. igitur uestris impendite curam
|
| 370 | Corporibus sompnoque operi reparate diurno,
Vicinae memores motus instare diei,
Que uobis medium pessundare debeat orbem.»
Hiisque peroratis redit in tentoria miles.
Econtra Darius Persas haut segnius armat
|
| 375 | Premunitque suos. facturum conicit hostem
Quod facturus erat si Parmenionis haberet
Consilium uires. mandunt alimenta furoris
Quadrupedes frenos, phalerataque terga relucent.
Ignibus accensis acies ardere uidentur.
|
| 380 | Syderibus certant galeae, clipeisque retusus
Inuenisse pares flammas stupet arduus ether,
Et metuit fieri caelum ne terra laboret.
Nec minimum gaudet nox instar habere diei.
Nam pro sole sibi Darii datur emula Phebi
|
| 385 | Cassis, et in summo lampas sedet ignea cono,
Sydera que noctis obscurans solaque solis
Solius radiis indignans cedere, quantum
Lumine cedit ei, tantum preiudicat illis.
Mille micant lapides in girum. nullus eorum est
|
| 390 | Quem iubar ardoris non disputet esse piropum.
Inuasit subitis concussum motibus ingens
Agmen utrumque timor. iamque ausa fouere secundum
Aurea sponda Iouem sed non spondere soporem
Inplicitum curis corpus regale tenebat.
|
| 395 | Nunc placet in dextrum cuneum de uertice montis
Mittere Graiugenas, nunc leuum frangere cornu,
Et nunc oppositis occurrere frontibus hosti
Molitur, modo falcatos eludere currus,
Insompnemque trahit, agitat dum talia, noctem,
|
| 400 | Nec capit angustum curarum milia pectus.
Insula multifidi quam Tibridis alueus ambit
Est ipso reuerenda loco, que uendicat orbis
Imperiique caput, quadris ubi freta columpnis
Stat sita sub cliuo lunaris in aere motus
|
| 405 | Regia reginae cuius Victoria nomen.
Mille patet foribus tremulisque sonora lapillis
Intremit a tactu, totique inmurmurat orbi
Cardo semel flexus. ad limina prima susurrat
Introitumque tenet curarum sedula mater
|
| 410 | Ambitio pernox. solio sedet intus eburno
Diua, triumphales lauro mordente capillos,
Munifica munita manu, cinguntque sorores
Eius utrunque latus et regia tecta coronant
Perpetue comites: lirico modulamine carmen
|
| 415 | Inmortale canens et in euum Gloria uiuax,
Maiestasque premens rugoso secula fastu,
Conciliansque sibi facilem Reuerentia plebem,
Et dea que leges armat, que iura tuetur,
Iusticia, in neutram declinans munere partem.
|
| 420 | Assidet hiis stabilitque deae Clementia regnum,
Sola docens miseris misereri et parcere uictis.
Has inter locuples sed barbara moribus astat
Fomentum uicii genitrixque Pecunia luxus.
Pacifico reliquis prelibans oscula uultu
|
| 425 | Inmemor est odii finis Concordia belli
Et Pax agricola et cum pleno Copia cornu.
Applausus a fronte sedent, qui seria ludis
Miscentes uario diuam oblectamine mulcent,
Et Fauor ambiguus et bleso subdolus ore
|
| 430 | Risus adulator, commentaque ludicra diuae
Singula policronos aptant, et musica circum
Instrumenta sonant numeros aptante camena.
Hec ubi tot curas uoluentem pectore Magnum
Vidit, perpetuos cui continuare tryumphos
|
| 435 | A cunis dederat, metuens ne forte futuri
Naufragium Martis insompnes mergeret artus,
Emicat extimplo, uelataque nubis amictu
Antra quietis adit et desidis atria Sompni,
Atque ita: «surge pater, Macedumque illabere regi
|
| 440 | Dum iacet, et curis animum corpusque relaxa.»
Dixerat. ille grauis, uix se torpore soluto
Excutiens, madidas librauit in aere pennas.
Quo se cumque rapit, Letheo tacta liquore
Sydera dormitant solitos oblita meatus.
|
| 445 | Ergo ubi torpenti Grecorum castra uolatu
Attigit, expulso curarum examine totus
Principis incubuit stratis atque inbuit eius
Rore papauereo respersa medullitus ossa.
Sic animum regis prius anxietate grauatum
|
| 450 | Altior oppressit resoluto corpore sompnus
Posseditque diu donec caligine mersa
Noctis Yperborei languerent sydera Plaustri
Ethereosque celer stimularet Lucifer ignes.
Et iam pestiferae ducens presagia lucis
|
| 455 | Prodierat Tytan Nabatheis luridus undis.
Conueniunt proceres orta iam luce Pelasgi
Ad regem, insolito thalamis de more uacantem
Mirantes: alias uigiles excire solebat
Et stimulare pigros et maturare morantes.
|
| 460 | At nunc cum summi discriminis arceat hora,
Que premat alterutram fatali turbine turbam,
Explicitum curis torpore quietis inertem
Mirantur iuuenem. sunt qui latitare pauentem
Celantemque metum tenebris nec cedere sompno
|
| 465 | Credere sustineant. tutorum corporis eius
Nemo uel intrare propiusue accedere fidit,
Nec munire latus armis sine uoce iubentis
Ire nec in turmas audet sine principe miles.
Parmenio, ne qua bellum ratione moretur,
|
| 470 | Vtile consilium ratus est. ut corpora curent
Vtque cibos sumant pronunciat ergo tribunis.
Iamque mouente gradus aduersa parte necesse
Hiis erat exire. stratum tunc denique regis
Dux adiit. quem sepe uocans cum uoce nequiret,
|
| 475 | Exciuit leuiore manu. «lux» inquit «oborta est.
Nunc ego te moneo molles excludere sompnos.
Que te tanta quies tenuit? iam Meda propinquant
Agmina. iam cuneos admouit cominus hostis,
Iam Bellona furit, sed adhuc expectat inermis
|
| 480 | Imperium tua turba tuum. rigor ille uigoris
Et uirtus animi, que nunquam fracta resedit,
Hec ubi nunc? sane uigilum pigritantia sompno
Corda ciere soles.» «crede» inquit Marcius heros
«Admitti sompnum michi non potuisse priusquam
|
| 485 | Exonerata graues posuissent pectora curas.»
Miranti sine fine duci quod libera curis
Pectora dixisset Macedo sed querere causam
Non tamen audenti «cum uicos ureret» inquit
«Hostis, cum uastaret agros, excinderet urbes,
|
| 490 | Cum fugeret, sese diffidens credere fatis,
Iusta michi tunc causa metus honerataque curis
Mens erat, alternam non admissura quietem.
At nunc cum Darius coram me totus et eius
Copia tota michi sese presentet in armis
|
| 495 | Nec fugiens possit diuortia querere Martis,
Quod metuam nichil est. sed quid moror? ite parari
Vt mos est. alias replicabo licentius ista.»
Dixit et armari lituo precone Pelasgos
Imperat. ipse suis aptat munimina membris.
|
| 500 | Erea crure tenus serpens descendit ad imos
Squama pedes. natum mordacis acumine dentis
Castigare moras et pennas addere plantis
Calcar inest ut cum profugos preuertere cursu
Temptabit, si uox non excitet aut tuba lentum
|
| 505 | Cornipedem, saltim stimulos latus audiat acres.
At leues humeros et pectus herile tuetur
Vertice dependens triplici toga ferrea nexu
Et teretes ulnas maculis circumligat uncis.
Sed parcens oculis hostem dat posse uideri.
|
| 510 | Tucior ut lateat duplici protecta galero
Corporis humani pars dignior, enea cassis
Inprimitur capiti flammantibus ignea cristis.
Inseritur lateri riuos factura cruoris
Dira lues gladius, per quem Iouis atria nigri
|
| 515 | Manibus expectant uacuos implere penates.
Poscitur hinc Bucifal. cui rex ut prepete saltu
Insedit domuitque ferum domitor ferus orbis,
Leua manus clipeo felici federe nubit,
Sic tamen ut frenis equo iungatur amore.
|
| 520 | Fraxinus in dextra, cuius flagrante choruscat
Vexillo cuspis et uerberat astra leone.
Non magis a primo duri discrimine Martis
Hunc alacrem uidere sui. ueniente suorum
In medium Magno, spes sana resuscitat egrum
|
| 525 | Agmen, et in uultu uictoria uisa sedere.
Ipse suis igitur distinguens partibus agmen
Disponensque aciem quo debuit ordine, currus
Falcatos, Dario que spes est sola tryumphi,
Excipere ordinibus laxis cetuque soluto
|
| 530 | Euitare iubet et non inpune uagari
Aurigas et equos sed eos inuoluere telis.
Dumque monet munitque suos, dum pectora dictis
Roborat, elapsus a Medis transfuga Medus
Transmeat ad regem, Darium qui ferrea terrae
|
| 535 | Instrumenta refert astu mandasse latenti,
Muricibus nomen quibus, et si uiribus hostem
Vincere non possit, retinere tenacibus uncis
Sperat et occulta Graios sorbere ruina.
Quo semel accepto, Medus ne ficta loquatur,
|
| 540 | Ne capiat sermone suos, rex imperat illum
Seruari, tamen ipse locum fecitque notari
Monstrarique suis ubi rex Babilonius arte
Fretus Vlixea terrae mandauerat uncos.
Neue repulsa dolis succumberet ardua uirtus,
|
| 545 | Omnibus ostendi iubet ostensumque caueri
Suspectum de fraude locum. tum uero fluentes
Precedens acies, uerbo nutuque loquaci
Ad lites animans, «uestris labor ultimus» inquit
«Pre manibus, socii. bellum quod Granicus amnis
|
| 550 | Vidit et angusto Cilicum uictoria saltu
Quid laudis quid honoris habent nisi fine beato
Terminet extremum deus et Fortuna tryumphum?
Sed Fortuna deus ea que pro uiribus astans
Semper Alexandro tam sub me sceptra tenere
|
| 555 | Quam sub se gaudet alios regnare potentes.
Hec, ubi me Macedum moderantem Grecia uidit
Frena, meos extunc promouit, eisque nocere
Velle licet liceat sed non audere licebit.
Ista nichil preter numerum discriminis affert
|
| 560 | Tam populosa cohors. sed ad hoc Fortuna laborat,
Quam pudet exiguos tociens numerare tryumphos,
Vt michi uincendum semel et simul offerat orbem.
Tanto pluris erit nobis uictoria, quanto
A paucis partam de pluribus esse liquebit.
|
| 565 | Ite per inbelles gladio ductore cateruas.
Cernitis ut solem gemmis auroque retusum
Obscurent clipei lapidumque superbia conos
Occupet ardentes, ut purpura uestiat agros.
Vincere quis nolit ubi sic in bella uenitur?
|
| 570 | Quis nisi mentis inops oblatum respuat aurum?
Congestas Grientis opes Arabumque laborem
In promptu rapere est. menti si pareat ensis,
Si cupido cordi gladii respondeat ictus,
Si tam cedis amans animus siciensque cruoris
|
| 575 | Quam siciens auri, uestrum est quodcunque uidetis,
Non ascribo meum. tantum michi uincite, predam
Diuidite inter uos. qui mecum uincere curas,
Participem me laudis habes, tibi cetera tolle.
Exemplar uirtutis habe formamque gerendi
|
| 580 | Martis Alexandrum: nisi primus in agmine primo
Rex apparuerit, si tergum uerterit hosti,
Excusatus eris, ueniamque merebitur ille
Qui fugiet, qui lentus aget. si uero remisse
Nil aggressus ero, si nunquam dixero forti
|
| 585 | ‹I prior i› sed in arma ueni precedere uisus,
Tum demum socios sum dignus habere sequaces.
Exemplo moueat fortes, documenta uigoris
Exhibeat quicunque regit.» sic fatur, et ecce
Concurrunt acies. it tantus ad ethera clamor
|
| 590 | Et uulgi strepitus, quantum si dissona mundi
In Chaos antiquum rediuiua lite relabens
Machina corrueret, rerum compage soluta
Horrisonum concussa darent elementa fragorem.
|