B  I  B  L  I  O  T  H  E  C  A    A  U  G  U  S  T  A  N  A
           
  Gualterus de Castiglione
ca. 1135 - post 1184
     
   


A l e x a n d r e i s

L i b e r   X

________________________________________________


CAPITVLA DECIMI LIBRI


       Oceanum decimus audaci classe fatigat.
Infernum Natura Chaos ciuesque Iehennae
Conquestu monitisque mouet. redit equore Magnus
Occeani domito, mirandaque pectore uersans
5 Occiduum bellis proponit frangere mundum
Nauigiumque parat. sed territus orbis in unum
Confluit et misso ueneratur munere Magnum.
Qui, licet inuictus ferro, mediante ueneno
Vincitur, et luteo resolutus carcere tandem
10 Liber in ethereas uanescit spiritus auras.


DECIMVS LIBER

     Sydereos fluctus et amicum nauibus amnem
Prebuerat Zephirus, et iam statione soluta
Longius impulerat acclinis nauita classem,
Ignarus quo tendat iter uel quam procul absit
5 Hactenus Oceani populis incognitus amnis.

     Interea memori recolens Natura dolore
Principis obprobrium mundo commune sibique,
Qui nimis angustum terrarum dixerat orbem
Archanasque sui partes aperire parabat
10 Gentibus armatis, subito turbata uerendos
Canicie uultus, ylen irata nouumque
Intermittit opus et quas formare figuras
Ceperat, et uariis animas infundere membris
Turbida deseruit, uelataque nubis amictu
15 Ad Stiga tendit iter mundique archana secundi.
Quo se cumque rapit, cedunt elementa sueque
Artifici assurgunt. ueneratur pendulus aer
Numinis ingressum. terrae lasciuia uernis
Floribus occurrit. solito mare blandius undis
20 Imperat, et tumidi tenuere silencia fluctus.
Omnia Naturam digne uenerantur et orant
Vt sata multiplicet fetusque et semina rerum
Augeat infuso mixtoque humore calori.
Illa suis grates referens seruare statutas
25 Iussit et in nullo naturae excedere metas.
«Ad Stiga descendo, michi prouisura meisque,»
Inquit «Alexandri, quem terra fretumque perhorrent,
Euersura caput, nobis commune flagellum.»
Dixit et obscuros aperit telluris hyatus
30 Tartareumque subit decliui tramite limen.

     Ante fores Herebi Stigiae sub menibus urbis
Liuentes habitant terrarum monstra sorores,
Inter quas antris aliarum mater opacis
Abscondit loculos et coctum mille caminis
35 Faucibus infusum siccis ingutturat aurum,
Explerique nequit sitis insatiabilis ardor.
Subsannans alias cunctis supereminet una
Dedignata parem flagrante Superbia uultu.
Mersa iacens ardente luto torquetur et ardet
40 Pube tenus totis exhausta Libido medullis.
Nauseat Ebrietas, Gula deliciosa ligurrit
Et mendica suos consumit morsibus artus.
Immemor Ira sui est et quo rapit impetus illuc
Ebria discurrit et se sociasque flagellat.
45 Prodicioque, Doli comes, et Detractio, macri
Filia Liuoris, que cum bene facta negare
Non possit, quocumque modo peruertere temptat
Et minuit laudes quas non abscondere fas est.
Has colit Ypocrisis marcenti liuida uultu
50 Sedes et summus hodie processus in aula
Pestis adulandi, bibulis studiosa potentum
Auribus instillans animae letale uenenum.
Huic aulae uicio tanta est concessa potestas
Vt rerum dominis humanas subtrahat aures.
55 Has ubi preteriens obliquo lumine fixit
Rerum prima parens, urbis se menibus infert,
Qua uidet aeternis animas ardere caminis.

     Est locus extremum baratri deuexus in antrum,
Perpetua fornace calens ubi crimina punit
60 Et sontes animas ultricis flamma Iehennae.
Et licet unus eas atque idem torreat ignis,
Non tamen infligunt equas incendia penas
Omnibus. hii leuius torquentur, seuius illi.
Sic se conformat meritis cuiusque Iehenna
65 Vt qui deliquit leuius, leuioribus ille
Subiaceat penis, et qui grauiore reatu
Excessit grauius, grauiorem sentiat ignem.
Sunt quibus, excepta primi leuitate parentis,
Nulla fuit uitae contagio uel uenialis.
70 Hiis nichil aut modicum penae uapor igneus infert.
Sicut in estiuo cum tempore noxius agros
Syrius exurit, sub eodem lumine solis
Sanus lasciuit, cruciatur et estuat eger.
Illic perpetuae miscens incendia mortis
75 Leuiathan, medii stans in feruore baratri,
Vt procul inspexit numen, fornace relicta
Tendit eo, sed eam ne terreat, ora colubri
Ponit et in primam redit assumitque figuram
Quam dederat Natura creans cum sydere solis
80 Clarior intumuit tantumque superbia mentem
Extulit ut summum partiri uellet Olympum.

     Quo dea conspecto «scelerum pater» inquit «et ultor,
Quem matutini superantem lumine uultum
Luciferi tumor etherea deiecit ab arce,
85 Ad te confugio tandem miserabilis, ad te,
Quem, ne nulla tibi perdenti sydera sedes
Esset, in hac saltim terrarum nocte recepi.
Ad te communes hominumque deumque querelas
Affero. scis etenim quantis elementa fatiget
90 Motibus armipotens Macedo. qui classe subacto
Equore Pamfilico Darium ter uicit et omnem
Confringens Asiam Porum seruire coegit
Indomitum bellis. nec eo contentus eoas
Vestigat latebras et nunc uesanus in ipsum
95 Fulminat Oceanum. cuius si fata secundis
Vela regant uentis, caput indagare remotum
A mundo Nyli et Paradysum cingere facta
Obsidione parat, et ni tibi caueris, istud
Non sinet intactum Chaos Antipodumque recessus
100 Alteriusque uolet nature cernere solem.
Ergo age, communem nobis ulciscere pestem.
Que tua laus, coluber, uel que tua gloria primum
Eiecisse hominem si tam uenerabilis ortus
Cedat Alexandro?» nec plura locuta recessit.
105 Ille secutus eam dictis promittit in omnes
Euentus operam nec se desistere donec
Inferni tenebris mergatur publicus hostis.

     Nec mora, rugitu tenebrosam concutit urbem
Conciliumque uocat. iacet inueterata malorum
110 Planicies, durata gelu et niue saucia, cuius
Nec sol indomitum nec mitigat aura rigorem.
Hic sontes animae passim per plana iacentes
Mortis inauditae torquentur agone, quibus mors
Est non posse mori. quia quorum hic mortua uita
115 In culpa fuerit, ibi uiuet semper eorum
Mors in suppliciis ut qui hic delinquere uiuus
Non cessat, finem moriendi nesciat illic.
Attritus glacie niuium, de frigore transit
Ad prunas. o supplicium miserabile! Semper
120 Et numquam moritur quem carcer torquet Auerni.
Hic ubi collecti satrapae Stigis et tenebrarum
Consedere duces, tria gutture sibila rauco
Edidit antiquus serpens, quibus omne repressit
Murmur et infernis indicta silentia penis,
125 Vmbrarumque graues iubet obmutescere planctus.

     Ergo ubi compressit gemitus a pectore, surgens
In medium mandata deae proponit et addit:
«Nam quis erit modus, o socii, aut que meta flagelli
Huius» ait «quo cuncta trernunt, prolixior illi
130 Si mora pro libitu frangendum indulserit orbem?
Ecce, sed id taceo, rupto parat obice terrae
Tartareum penetrare Chaos belloque subactis
Vmbrarum dominis captiuos ducere manes.
Est tamen in fatis, quod abhominor, affore tempus
135 Quo nouus in terris quadam partus nouitate
Nescio quis nascetur homo qui carceris huius
Ferrea subuersis confringet claustra columpnis,
Vasaque diripiens et fortia fortior arma,
Nostra triumphali populabitur atria ligno.
140 Proinde, duces mortis, nascenti occurrite morbo
Et regi Macedum. ne forte sit ille futurus
Inferni domitor, leto precludite uitam.»

     Vix ea ructarat cum blando subdola uultu
Proditio surgens «labor iste breuissimus,» inquit
145 «Est michi mortiferum super omnia toxica uirus,
Quod nec testa capit nec fusilis olla metalli
Nec uitri species nec uas aliud nisi solum
Vngula cornipedis. dabitur liquor iste Falerno
Mixtus Alexandro. presto est occasio dandi.
150 Nam meus Antipater, Macedum prefectus, ab ipsis
Cunarum lacrimis pretendere doctus amorem
Voce sed occultis odium celare medullis,
Ad regem ire parat, Babylona citatus ab ipso
Vt sub eo senium consumat et aspera rursus
155 Perferat emeritus castrensis tedia uitae.
Hoc, ego si dea sum qua nulla potencior inter
Noctigenas, si me uestram bene nostis alumpnam,
Hoc mediante duci uirus letale datura
Euehor ad superos.» sic fatur, et omnis in unum
160 Conclamat tenebrosa cohors, laudatur ab omni
Prouida concilio quod sic studiosa pararet
Infractum bellis armato frangere potu.
Nec mora, Prodicio faciem mutata uetustam
Emergit tenebris, Siculumque per aera pennis
165 Vecta uenenatis, thalamum tandem intrat alumpni.
Quem satis instructum blando sermone relinquens,
Ad Chaos eternum solitasque reuertitur umbras.

     Iamque reluctantem Pelleus classe minaci
Fregerat Oceanum, iamque indignantibus undis
170 Victor ab Oceano Babylona redire parabat.
Constituebat enim miser ignarusque futuri,
Dispositis rebus Asiae, transferre sarissas
Penorum in fines, et Numidiae peragratis
Finibus Hyspanas, quibus Herculis esse columpnas
175 Fama loquebatur, ultra descendere metas
Occiduumque sibi bello submittere solem.
Gentibus his domitis animi sitientis in arce
Concipere audebat post hec transcendere montes
Velle Pyreneos armisque domare rebelles
180 Gallorum populos Renumque adiungere uictis,
Tunc demum patriam Macedumque reuisere fines.
Alpibus abiectis agitabat et inter eundum
Italiam seruire sibi Romamque docere
Grecorum portare iugum. pretoribus ergo
185 Precepit Syriae faciendae querere classis
Materiam. dolet aerias procumbere cedros
Lybanus et uirides addictas fluctibus alnos.
In classem cadit omne nemus, stupet ethera tellus
Arboreis uiduata comis umbraque perhenni,
190 Miranturque nouum nudata cacumina solem.

     Quo tendit tua, Magne, fames? quis finis habendi,
Querendi quis erit modus aut que meta laborum?
Nil agis, o demens. licet omnia clauseris uno
Regna sub imperio totumque subegeris orbem,
195 Semper egenus eris. animum nullius egentem
Non res efficiunt sed sufficientia. quamuis
Sit modicum, si sufficiat, nullius egebis.
O facilem falli qui cum parat arma, paratur
Eius in interitum quod comprimat arma uenenum.
200 Crescit auara sitis iuueni, sed potio tantam
Comprimet una sitim. nam proditor ille, scelestis
Instructus monitis, uentis aduectus iniquis,
Venerat Antipater Babylona, ubi cum patricidis
Complicibusque suis facinus tractabat acerbum.

205      Quis furor, o superi? quid agis, Fortuna? Tuumne
Protectum tociens perimi patieris alumpnum?
Si fati mutare nequis decreta uolentis
Vt pereat Macedo, saltim secreta reuela
Carnificum. potes auctores conuertere leti
210 Et mortis mutare genus. conuerte uenenum
In gladium. satius et honestius occidet armis
Is qui plus deliquit in hiis. sed forsitan armis
Non potuere palam superi quem uincere dirum
Clam potuit uirus. fuit ergo dignius illum
215 Occultum sentire nephas quam cedere ferro.

     Vt tamen ante diem extremum, quem fata parabant,
Omnia rex regum sibi subdita regna uideret,
Fecit eum famae sonus et fortuna monarcham.
Tantus enim terror et consternatio gentes
220 Inuasit reliquas ut post domitos Orientis
Tocius populos turbata medullitus omnis
Natio contremeret longeque remota paueret
Insula fluctiuago quecumque includitur estu.
Oblatis igitur cursum flexura tyranni
225 Muneribus toto peregrina cucurrit ab orbe
Ad mare descendens plenis legatio uelis.
Non dedignantur subdi Kartaginis arces
Imperio Magni, sed et Affrica tota remoto
Scribit Alexandro sese seruire paratam.
230 Scribit idem solo terrore coercita quamuis
Tuta situ et multis pollens Hyspania bellis,
Totaque terrificum misso diademate, quod uix
Credere sustineam, ueneratur Gallia regem.
Mitescit Reni rabies, positoque furore
235 Teutonicus mixto tendit Babylona Sicambro.
Nec minor Italiae gentes seruire coactas
Inuasit metus, et licet hinc natura niuosas
Obiciat cautes, illinc maris obice tuta
Continui maneat, tamen insuperabile Magno
240 Nil credens, regis spontanea preuenit iram
Muneribus sedare datis. Trinacria montes
Infernosque lacus proli seruire Philippi
Imperat et scribit. sed quid moror? omnis in unum
Natio concurrit clarasque Semiramis arces
245 Equore uecta petit. legatos inde uideres
Affluere et naues rerum speciebus onustas
Quadrupedumque greges quo peruenisse loquacem
Credere uix posses famae premobilis auram.

     Magnus ut accepit quia confiuxisset in unum
250 Ipsius operiens aduentum territus orbis,
Ardet adire locum mortis remisque citata
Classe Semiramiam tendit festinus ad urbem.
Non aliter procul inspecto grege tygris equorum,
Cuius fulmineas urit sitis aspera fauces,
255 Excutitur stimulante fame uiuumque cruorem
Inmitis bibit et laceros incorporat artus:
Quam si forte sequens occulto tramite pungat
Cuspide uenator, plangit fusoque per herbam
Inmoritur sitiens nec adhuc saciata cruore.

260      Iam sibi fatales Pelleus, proch dolor, arces
Agmine quadrato stipatus inibat, et ecce
Obuia mirifico splendebat turba paratu.
Occurrunt proceres. quibus ut comitantibus urbem
Arduus intrauit sumpsitque insignia regni,
265 Legatos iubet admitti positumque monarcha
Ascendens solium uicto sibi uictor ab orbe
Munera missa capit: clypeum quem Gallia gemmis
Miserat intextum, galeam Kartago pyropo
Desuper ardentem, uisumque sitire cruorem
270 Teutonicus gladium, spumantem Hyspania labris
Cornipedem uario distinctum membra colore
Aureaque attritis mandentem frena lupatis.
Tortilis argento digitis intexta Cyclopum
Traditur a Siculo ueniens lorica tyranno.

275      His tamen exceptis, quot mundi regna tot illi
Tradita designant regum diademata regem.
His uarie gentis cultus, his plurima miris
Purpura texta modis, his quicquid ubique repertum est
Quod mentem alliciat, quod delectare tuendo
280 Mortales oculos queat, additur omne metallum
Et lapidum splendor. his, ut breuius loquar, orbis
Adduntur tocius opes. quibus ille receptis,
«Gratia diis,» inquit «quorum michi parta fauore
Regna, triumphatae quas nondum uidimus urbes.
285 Nec minor a uobis debetur gratia celo
Quod sine conflictu bellorum, quod sine uestri
Sanguinis impensa, Macedum certamina nondum
Cominus experti, nostrae cessistis habenae.
Cui si se Darius posito diademate supplex
290 Commisisset, eo regnorum in parte recepto,
Sensisset nichil esse iugo mansuetius isto.
Porus in exemplo est qua mansuetudine uictis
Presideam uictor, nedum parentibus ultro.
Quosque iugum nostrum uis nulla subire coegit
295 Subiectos michi mortales ita uiuere salua
Libertate uolo ut iam non sit seruitus, immo
Libertas, seruire michi. distinctio nulla
Libertatis erit inter quos nemo rebellis.»

     Hec ubi legatis breuiter, conuersus ad illos
300 Egregia quorum uirtute subegerat orbem,
«Vos quoque uictores, quorum labor arduus» inquit
«Egit ut in nostro conspectu terra sileret,
Premia digna manent. dignissimus, hercule, miles
Hic me rege meus, et rex hoc milite dignus,
305 Milite quem nec hiemps fregit glacialibus horis
Nec medius Lybiae torpentem reddidit estus.
Indica uiderunt Macedum deserta cateruae
His uestris manibus domitis lugentia monstris.
Quid referam Dario triplicem uiuente tryumphum,
310 Mennona deiectum, Porique et Taxilis arma?
Quid loquar informes uobis cessisse Gygantes?
Nunc quia nil mundo peragendum restat in isto,
Ne tamen assuetus armorum langueat usus,
Eia, queramus alio sub sole iacentes
315 Antipodum populos ne gloria nostra relinquat
Vel uirtus quid inexpertum quo crescere possit
Vel quo perpetui mereatur carminis odas.
Me duce nulla meis tellus erit inuia. Uincit
Cuncta labor. nichil est inuestigabile forti.
320 Plures esse refert mundos doctrina priorum.
Ve michi, qui nondum domui de pluribus unum!
Scitis enim, socii, quia cum michi miserit olim
Roma per Emilium regni diadema michique
Scripserit ut regi, opposita modo fronte resumptis
325 Cornibus excedit corrupto federe pactum.
Nunc igitur uestris ne pars uacet ulla tryumphis
Neue meis desit tytulis perfectio, Romam
Imprimis delere placet.» dedit hoc ubi, soluit
Concilium, proni curru iam deside Phebi.

330      Iam maris undisonis rota merserat ignea solem
Fluctibus, et preceps confuderat omnia tetro
Nox elementa globo. tenuit prodire uolentes
In lucem stellas solito lugubrior aer
Nocturnus. lunam noctique preesse statuta
335 Sydera caligo nubesque suborta repressit.
Illa nocte oculis Cinosuram nauta requirens
Nunc Elicen uetitumque mari se mergere Plaustrum,
Cum nusquam auderet sine sydere flectere cursus,
In medio iacuit prora fluitante profundo.
340 Funus Alexandri mortis presaga futurae
Omnia lugebant. moriturum fleuit Olympus,
Quem modo nascentem signis portenderat istis:
De celo ueri lapides cecidere. Locutus
Agnus in Egypto est. peperit gallina draconem,
345 Et nisi digna fide mentitur opinio uulgi,
Tecta patris culmenque super gemine sibi tota
Qua peperit regina die uelut agmine facto
Conflixere aquilae. tot presignatus ab ortu
Prodigiis Macedo, superi, quo crimine uestrum
350 Demeruit uite in tanta breuitate fauorem?
Sed si mortali contentus honore fuisset,
Si se gessisset humilem inter prospera, si sic
Dulcia fortunae uelut eius amara tulisset,
Forsitan et gladium et gladio crudelius omni
355 Vitasset fato sibi disponente uenenum.

     Iam piger expleta flectebat nocte Bootes
Emeritos currus, teneraeque infantia lucis
Sopierat tenebras. sed nec tunc lucis in ortu
Roscidus aurorae super herbam decidit humor,
360 Nec uolucres cantu tremula sub fronde canoro
Preuenere diem. uenturi prescia luctus
Vocis amorigerae cytharam phylomena repressit,
Luciferumque ferunt primum cessisse diei
Venture et reliquis nondum cedentibus astris.
365 Primus ad occidui uersa uice litora ponti
Flexit iter pronus hebetique relanguit ore,
Sed tandem, licet inuitus quia fata morari
Non poterat, Tytan Nabatheis extulit undis
Armatum radiis caput, et nisi prouida fati
370 Obstaret series, toto conamine currus
Velle minabatur flexo themone reuerti.
Siste gradum, uenerande parens et lucis et ignis,
Siste gradum. nisi luciferum conuerteris orbem,
Extinguet Macedum tua, Phebe, lucerna lucernam.

375      Sed iam magnanimi fatalis uenerat hora
Rectoris mersura caput, nec fata sinebant
Differri scelus ulterius mundique ruinam.
Eois redolens fulgebat odoribus aula
Quo populus procerumque sacer conuenerat ordo.
380 Cum quibus ut fando pars est consumpta diei
Plurima, tunc demum, cum donarentur opimis
A duce muneribus ditati, uina ministris
Circumferre iubet. et qui securus ab hoste
In bello tociens hostilia fuderat arma,
385 Et pater et dominns cadit et perit inter amicos.

     Diriguit totum subita torpedine corpus,
Vixque sui compos, demisso poblite, lecto
Redditur. extimplo ferali tota tumultu
Regia concutitur, necdum proferre dolorem
390 In medium audebant quia Fortunae medicinam
Affore sperabant, que semper adesse ruenti
Quoslibet in casus consueuerat. ergo ubi uenas
Infecit uirus et mortis certa propinquae
Signa dedit pulsus, media sibi iussit in aula
395 Aptari lectum. quo postquam exercitus amens
Conuenit mixtoque ducum manus inclita uulgo,
Vndantes lacrimis et arantes unguibus ora
Intuitus, «quis, cum terris excessero,» dixit
«Talibus inueniet dignum? iam sufficit orbem
400 Terrarum rexisse michi. satis axe sub isto
Prospera successit parentibus alea bellis.
Iam tedere potest membris mortalibus istam
Circumscribi animam. consumpsi tempus et euum
Deditus humanis, satis in mortalibus hesi.
405 Hactenus hec. summum deinceps recturus Olympum
Ad maiora uocor, et me uocat arduus ether
Vt solium regni et sedem sortitus in astris
Cum Ioue disponam rerum secreta breuesque
Euentus hominum superumque negocia tractem.
410 Rursus in ethereas arces superumque cohortem
Forsitan Ethneos armat presumptio fratres
Duraque Typhoeo laxauit membra Pelorus.
Sub Ioue decrepito superos et sydera credunt
Posse capi ex facili rursusque lacessere temptant.
415 Et quia Mars sine me belli discrimen abhorret,
Consilio Iouis et superum, licet ipse relucter,
Inuitus trahor ad regnum.» sic fatur, at illi
Querere cum planctu lacrimisque fluentibus instant
Quem uelit heredem mundique relinquere regem.
420 «Optimus» inquit «et imperio dignissimus esto
Rex uester.» sed uox postquam non affuit, aurum
Detractum digito Perdice tradidit, unde
Presumpsere duces regem uoluisse supremum
In regni sibi Perdicam succedere summam.
425 Nec mora, uitalis resolutum frigore corpus
Destituit calor, et luteo de carcere tandem
Spiritus erumpens tenues exiuit in auras.
Tunc uero in luctum dolor est resolutus amarum.
Tunc uires habuere suas lamenta, nec ultra
430 Mobilis horrendos suppressit turba tumultus.
Non tantus ciet astra fragor cum quatuor axem
Stelliferum quatiunt agitando tonitrua fratres.

     O felix mortale genus si semper haberet
Eternum pre mente bonum finemque timeret
435 Qui tam nobilibus media quam plebe creatis
Inprouisus adest. animae discrimine magno
Dum queruntur opes, dum fallax gloria rerum
Mortales oculos uanis circumuolat alis,
Dum petimus profugos qui nunc uenduntur honores,
440 Verrimus equoreos fluctus uitamque perosi
Et caput et merces tumidis committimus undis.
Cumque per Alpinas hiemes turbamque latronum
Romuleas arces et auare menia Rome
Cernere solliciti, si cursu forte beato
445 Ad natale solum patriumque reuertimur orbem,
Ecce repentinae modicaeque occasio febris
Dissoluit toto quecumque parauimus euo.
Magnus in exemplo est. cui non suffecerat orbis,
Sufficit exciso defossa marmore terra
450 Quinque pedum fabricata domus, qua nobile corpus
Exigua requieuit humo donec Tholomeus,
Cui legis Egyptum in partem cessisse, uerendi
Depositum fati toto uenerabile mundo
Transtulit ad dictam de nomine principis urbem.

455      Sed iam precipiti mersurus lumina nocte,
Phebus anhelantes conuertit ad equora currus.
Iam satis est lusum, iam ludum incidere prestat.
Pyerides, alias deinceps modulamina uestra
Alliciant animas. alium michi postulo fontem,
460 Qui semel exhaustus sitis est medicina secundae.

     At tu, cuius opem pleno michi copia cornu
Fudit, ut hostiles possim contempnere linguas,
Suscipe Galteri studiosum, magne, laborem,
Presul, et hanc uatis circum tua timpora sacrae
465 Non dedigneris ederam coniungere mitrae.
Nam licet indignum tanto sit presule carmen,
Cum tamen exuerit mortales spiritus artus,
Viuemus pariter, uiuet cum uate superstes
Gloria Guillermi nullum moritura per euum.