<<< operis indicem   <<< retro   porro >>>



B  I  B  L  I  O  T  H  E  C  A    A  U  G  U  S  T  A  N  A
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Guillelmus de Conchis
ca. 1080 - ca. 1154

 
 
   
   



M o r a l i u m
d o g m a
p h i l o s o p h o r u m


V .   D e   c o n f l i c t u
h o n e s t i   e t   u t i l i s


________________________________________

 
Quintam capiendi consilii inuestigationem prediximus esse questionem de pugna utilitatis et honestatis. Si enim est utile ad se trahere, honestum uero aliis erogare, persepe in deliberando animus noster habet ancipitem cogitandi curam, utrum scilicet spreta utilitate honesto adhereat uel contra. Horum duorum oppositionem Phtolomeo regi persuadere nitebatur qui sic perorabat:

      Ius et fas multos faciunt, Phtolomee, nocentes,
      dat penas laudata fides, cum sustinet illos
      quos fortuna premit. Fatis accede deisque
      et cole felices, miseros fuge. Sidera terra
      ut distant et flamma mari, sic utile recto.
      Sceptrorum uis tota perit, si pendere iusta
      incipit, euertitque arces respectus honesti.
      Libertas scelerum est que regna inuisa tuetur.
      Sublatusque modus gladiis.
                        Hac exeat aula
      qui uolet esse pius; uirtus et summa potestas
      non coeunt: semper metuet quem seua pudebunt.


      Summa uero auctoritate philosophi tria hec, scilicet bonum, honestum, utile sic permiscent, ut quicquid bonum est, id etiam utile censeant, et quicquid honestum (est), idem bonum esse astruant. Vnde sequitur omne honestum utile esse.

      Firmissime itaque tene et nullatenus dubites ita omne honestum utile esse, quod nichil est utile nisi sit honestum, nec duo ista numero differre sed sola proprietate. Verbi gratia: hic homo et hoc animal numero non discrepant, quia et hic homo est hoc animal, et nichil est hoc animal nisi hic homo. Tamen qua ad hoc, quod sit hoc animal, non exigitur nisi substantia cum animatione et sensibilitate, ad hoc autem, ut hic homo sit, oportet esse rationabilitatem cum mortalitate, proprietate dicuntur hec discrepare. Similis ratio est utilis et honesti. Cum enim idem sint numero, ad hoc quod aliquid sit utile, exigit(ur) quod fructum habeat; ad hoc uero ut honestum sit, requirit(ur) ut sua dignitate nos alliciat. Cum ergo unum et idem sint, sequitur nullius rei utilem esse usum qui a uirtutibus discrepet. Idcirco nulla omnino est utilis et honesti oppositio. Quia uero uulgus quemcumque temporalium usum utilem credit, illicitus autem honesto obuiat, ideo de controuersia utilis et honesti proposita est questio.

      Sed uidetur utile hominem incommodo alterius commodum suum augere et alterum alteri aliquid detrahere. Hoc autem magis est contra naturam quam mors, quam paupertas, quam dolor. Nam principio conuictum hominum tollit. Si enim hec affectio nobis insit ut quisque propter suum emolumentum spoliet aut uiolet alterum, necesse est dirumpi societatem humani generis que est secundum naturam. Vt si unum quodque membrum putaret se plus ualere, si proximi membri ualitudinem ad se traduxisset, debilitari et interire totum corpus necesse esset: ita est et in humana societate. Nam sicut concessum est ut quisque malit sibi adquirere quod ad usum uite pertineat quam alteri, et hoc natura non repugnante, ita non patitur natura ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus. Sed sicut contra naturam magis est detrahere alteri causa sui commodi quam mors, quam dolor, ita magis est secundum naturam pro omnibus, si fieri possit, labores et molestias suscipere quam uiuere sine molestiis in maximis uoluptatibus. Preterea qui alterum uiolat, ut ipse aliquid commodi assequatur, aut nil estimat se facere contra naturam, aut censet magis fugiendam paupertatem quam facere cuique iniuriam. Si nichil estimat se contra naturam facere, inhumanus est; si censet facere iniuriam malum esse, sed deterius paupertatem uel mortem, errat. Grauius est enim uitium animi, quod est iniusticia, quam corporis, quam fortune: mors et paupertas.

      Forsitan quispiam dixerit: Nonne igitur sapiens, si fame ipse conficiatur, abstulerit cibum alteri homini ad nullam rem utili. Minime, inquam. Non enim est mihi uita utilior quam talis affectio animi, scilicet ut neminem uiolem causa mei commodi. Dum enim uita perditur, corruptio corporis, scilicet mors, incurritur; si uero hanc affectionem abiciam, uicium animi incurram. Et sicut grauius est animi quam corporis uitium, sic melius est animi quam corporis bonum, uirtus scilicet quam uita. Preterea cadit in bonum uirum mentiri, criminari, preripere, fallere causa sui emolumenti? Nil profecto minus. Est ergo ulla res tanti aut commodum ullum tam expetendum, ut uiri boni nomen amittas? Quid est quod afferre tantum ista, que dicitur utilitas, possit, quantum aufert, si nomen boni uiri eripuerit, fidem iusticiamque detraxerit? Quare ergo homines emolumenta rerum uident, penam uero non tantum legum sed turpitudinis, que acerbissima est, non uident?

      Quamobrem hec deliberatio pellatur e medio. Deliberant utrum id sequantur quod honestum esse uideant, an se scientes scelere contaminent. In ipsa quidem dubitacione facinus inest, etiam si ad id non peruenerint. Ergo deliberanda omnino non sunt in quibus turpis est ipsa deliberatio. Atque etiam ex omni deliberatione celandi spes remouenda est. Satis enim nobis persuasum debet esse, etiam si deos omnes celare possimus, nichil tamen auare, nichil libidinose nichil inconuenienter esse faciendum. Non enim utile potest esse factum tot uitiis inquinatum. Et si uir sapiens anulum habeat huius efficacie, quod eum inuisibilem reddat, non tamen sibi plus licere putet peccare, quam si non haberet. Honesta enim bonis uiris non occulta queruntur. Nec quicquam audebit uir bonus uelle quod non audeat predicare. Quod si a flagitio ideo te reuocas quod hoc homines non lateret, non bonitatem diligis, sed penam metuis. Atque in hoc ferarum imitaris naturam:

      Cautus enim metuit foueam lupus accipiterque
      suspensos laqueos et opertum miluis amum.
      Oderunt peccare mali formidine pene,
      Oderunt peccare boni uirtutis amore.


      Cum ex predictis pateat solum honestum utile esse, si aliqua tibi obiecta sit utilitatis species, cui, animum dum attenderis, uideas turpitudinem adiunctam, non dico quod tunc utilitas sit relinquenda, sed intelligendum esse, ubi turpitudo sit, ibi utilitatem esse non posse. Vere autem si uolumus iudicare, quotiens utilitatis speciem prefert turpitudo, euentu ipsius rei solet redargui. Videmus enim, quando id quod honestum est inutile uidetur, ad hunc tamen finem reduci ut ex eo insperatum ueniat commodum. Vt ecce: Dammonem et Phinthiam ferunt hoc animo inter se fuisse, ut cum alteri eorum Dionisius tirannus diem necis destinasset, is qui morti addictus erat causa disponendi (de) suis rebus paucos dies postulauit. Interim uas factus est alter illius sistendi hac conditione, ut si ille non rediret, isti moriendum esset. Cum autem ad diem ille se recepisset, ammiratus eorum fidem tirannus petiuit ab eis ut se in amicitia(m) tercium reciperent. Vide quomodo utile fuit et hunc pro amico remansisse et illum pro amico rediisse, licet utrumque primo periculosum crederetur. Sic semper iuxta numinum dispensationem utilem et insperatum exitum habet honestas, turpitudo autem tam pernitiosum quam inhonestum.

      Idcirco semper dum id quod utile uidetur cum eo quod honestum est comparatur, utilitatis species iaceat, honestas ualeat.

 
 
 
 
<<< operis indicem   <<< retro   porro >>>