De diversis artibus libri III

Liber primus

____________________________________________________________

Prologus libri primi.

SENSIM per partes discuntur quaelibet artes.

Artis pictorum prior est factura colorum.

Post ad mixturas commitat mens tua curas.

Hoc opus exerce, sed ad unguem cunta coherce,

Ut sit adornatum quod pinxeris et quasi natum.

Postea multorum documentis ingeniorum

Ars opus augebit, sicut liber iste docebit.

Theophilus, humilis presbyter, servus servorum Dei, indignus nomine et professione monachi, omnibus mentis desidiam animique vagationem utili manuum occupatione, et delectabili novitatum meditatione declinare et calcare volentibus, retributionem coelestis praemii!

Legimus in exordio mundanae creationis hominem, ad imaginem et similitudinem Dei conditum et inspiratione divini spiraculi animatum, tantaeque dignitatis excellentia caeteris animantibus praerogatum; ut rationis capax divinae prudentiae, consilii ingeniique mereretur participium, arbitriique libertate donatus solius conditoris sui suspiceret voluntatem et revereretur imperium. Qui astu diabolico misere deceptus, licet propter inobedientiae culpam privilegium immortalitatis amiserit, tamen scientiae et intelligentiae dignitatem adeo in posteritatis propaginem transtulit, ut quicunque curam sollicitudinemque addiderit, totius artis ingeniique capacitatem quasi haereditario jure adipisci possit.

Hujusmodi intentionem humana suscipiens sollertia, et in diversis actibus suis insistens lucris et voluptatibus, per temporum incrementa, tandem ad praedestinata Christianae religionis perduxit tempora, factumque est, ut quod ad laudem et gloriam nominis sui condidit dispositio divina, in ejus obsequium converteret plebs Deo devota. Quapropter quod ad nostram usque aetatem sollers praedecessorum transtulit provisio, pia fidelium non negligat devotio; quodque haereditarium Deus contulit homini, hoc homo omni aviditate amplectatur et laboret adipisci.

Quo adepto, nemo apud se, quasi ex se et non aliunde accepto, glorietur; sed in Domino, a quo et per quem omnia, et sine quo nihil, humiliter gratuletur, nec concessa invidise sacculo recondat, aut tenacis armariolo cordis oecultet, sed omni jactantia repulsa, hilari mente simpliciter quaerentibus eroget, metuatque evangelicam illius negotiatoris sententiam, qui domino suo reconsignare dissimulans mnam foeneratam, omni beneficio privatus, oris sui judicio nequam servi promeruit notam.

Quam sententiam incurrere formidans, ego, indignus et pene nullius nominis homuncio, quod mihi gratis concessit, quae dat omnibus affluenter et non improperat divina dignatio, cunctis humiliter discere desiderantibus gratis offero, et ut in me benignitatem Dei recognoscant largitatemque mirentur, admoneo, et ut idem, si opera addiderint, sibi praesto esse, procul dubio credant insinuo.

Sicut enim homini quodcunque vetitum aut indebitum cujuscunque modi ambitione attemptare, sive rapina usurpare, iniquum est et detestabile; sie jure debitum et ex patre Deo haereditarium intemptatum negligere aut contemptui ducere, ignaviae adscribitur ac stultitiae. Tu ergo quicunque es, fili carissime, cui Deus misit in cor campum latissimum diversarum artium perscrutari, et ut exinde, quod libuerit, colligas, intellectum curamque apponere, non vilipendas pretiosa et utilia quaeque, quasi ea tibi sponte aut insperato domestica terra produxerit; quia stultus negotiator est, qui thesaurum subito fossa humo repererit, si illum colligere et servare neglexerit. Quod si tibi arbusta vilia myrrham, thus et balsama producerent, seu fontes domestici oleum, lac et mella profunderent, sive pro urtica et carduo caeterisque horti graminibus nardus et fistula diversorumque generum aromata crescerent, numquid his contemptis tanquam vilibus et domesticis ad extranea, nec meliora, sed fortassis viliora comparanda circuires terras et mares? et hoc te judice grandis foret stultitia. Quamvis enim soleant homines quaeque pretiosa multo sudore quaesita, sumptuumque numerositate comparata, primo loco reponere, summaque tueri cautela: tamen si forte interdum gratis occurrerint aut inveniantur paria seu meliora, non dissimili, imo majori servantur custodia.

Quapropter, fili dulcissime, quem Deus omnino beatum fecit in hac parte, qua tibi gratis offeruntur, quae multi marinos secantes fluctus cum summo periculo vitae, famis ac frigoris artati necessitate; aut diuturna doctorum fessi servitute, omni modoque fatigati discendi desiderio, intolerabili tamen acquirunt labore; banc Diversarum artium schedulam avidis obtutibus concupisce, tenaci memoria perlege, ardenti amore complectere.

Quam si diligentius perscruteris, illic invenies quicquid in diversorum colorum generibus et mixturis habet Graecia; quicquid in electorum operositate, seu nigelli varietate novit Tuscia; quicquid ductili vel fusili, seu interrasili opere distinguit Arabia; quicquid in vasorum diversitate, seu gemmarum ossiumve sculptura auro decorat Italia; quicquid in fenestrarum pretiosa varietate diligit Francia; quicquid in auri, argenti, cupri et ferri, lignorum lapidumque subtilitate sollers laudat Germania.

Quae cum saepe relegeris et tenaci memoriae commendaveris, hac vicissitudine instructionis me recompensabis, ut, quoties labore meo bene usus fueris, ores pro me apud misericordiam Dei omnipotentis, qui scit, me nec humanae laudis amore, nec temporalis praemii cupiditate, quae digesta sunt, conscripsisse, aut invidiae livore pretiosum quid aut rarum subtraxisse, seu mihi peculiariter reservatum conticuisse, sed in augmentum honoris et gloriae nominis ejus multorum necessitatibus succurrisse et profectibus consuluisse.