De amore coniugali

Liber II

_________________________________________________________

IV.

Laetatur in villa

et hortis suis constitutus

Hos ego ruricolamque bovem simamque capellam

quam laetor nitida luxuriare cute;

divitiaeque laris tenuis non segnis asellus,

ut spondet multo plurima ligna foco,

5

insultatque solo, atque ad herum lascivior annis

calcitrat, et posita lite recumbit humi;

hac malo vix est fecundior ulla per hortos,

atque gravata suum quam bene portat onus;

quam felix, quam laeta nitet morusque pirusque,

10

et dites ramos pondere victa gravat.

Has, conjux, scis, has alieno e stipite gemmas

trudere, adoptatas et bene ferre comas;

hae mites pruni fetus, hae fertile praecox,

et multum nobis aurea mala ferent,

15

seu campanus ager, sive hanc dedit Africa pomum,

artifices hominum sive tulere manus;

non grato sine honore feret, sine divite fructu,

non sine caeruleis azariola comis.

Has, pueri, cohibete, premat ne pampinus uvas;

20

luxuries non haec, non mihi tanta placet.

Illa placent plenis innixa Cydonia ramis.

Quantus honos mensis, gratia quanta manet;

quae biferis, quae Sarnensi, quae multa Volumbro

gloria, quas laudes Puteolana refert.

25

Aut haec, aut etiam nostris est major in hortis:

Alcinoi vincit noster agellus opes.

His olim, conjux, opibus felicior aetas

aurea, de facto nunc quoque nomen habet,

cum sua cuique satis, nec plus aliena placebant,

30

et pecus, et cultus cuncta parabat ager;

auro nullus honor, nullae et sine nomine gemmae,

non illo quisquam tempore adulter erat,

nec vagus errabat Veneris puer, aut mala doctus

vulnera, sed solas ille petebat equas.

35

Siquando in pratis perrara ad festa puellae

jungebant dociles rustica ab arte manus,

his pudor haerebat fidus comes, ille monebat,

qua se quaque oculos arte movere decet.

Namque ferunt, captos hominum pietate, relicto

40

tellurem divos incoluisse polo;

at vitia infernoque lacu Stygiaque palude

horrendisque Erebi delituisse cavis.

Tunc felix hominum coetus, tunc nectaris amnes,

et fontes lactis, robora mellis erant;

45

caelitibus simul immixti juvenesque senesque

prandebant, vini non tamen usus erat;

una amor atque pudor, una accumbebat honestas,

et venus et probitas formaque juncta simul.

Haec hominum sors dulcis erat, sors laeta deorum,

50

haec bona praestabat tunc habitatus ager.

Prima Erebo egressa est falso custode cupido:

illa fuit nostri prima ruina mali,

illa rudes animos curis infecit habendi,

in scelus et pronas jussit habere manus,

55

illa torum thalamique faces violare jugalis,

cognati et nullam sanguinis esse fidem,

illa nefas, vetitumque sequi, vetitoque potiri

suasit, et intinctas sanguine habere manus.

Hinc levis Ambitio Phlegethonte emersit ab imo

60

Livorque exanguis pervigilesque Doli;

tum terras coetusque hominum moresque nefandos

numina et infamem deseruere locum.

Sola Venus, teneri pastoris imagine capta,

et caelo terras praetulit et puerum,

65

nec ruri contenta novas migravit in urbes:

illa dies miseris urbibus atra fuit,

qua luxus, luxuque malo conjuncta voluptas

intravit castas desidiosa domos.

Hinc vitii genus omne caput, genus omne malorum

70

sustulit, et regnis incubuere suis.

Nos ah, nos urbes, conjux, procul esse jubemus:

rura placent: luxus desidiose, vale.

Simplicitas nos prisca juvet, nos parca supellex

et facilis victus et sine sorde toga.