Paulus, comoedia

ad iuvenum mores corrigendos

ca. 1390

____________________________________________________________

Actus II.

Diverbium protaseos.

Secundus actus.

Stichus servus, Titus adolescens.

Stichus. Itane depravari quisquam malo consilio

Potest, qui ad optima promptus siet,

300

Ut recte dicas: non est hic? Fuit hic aetate

Prima indole tam praeclara, tam suavi

Et generoso more, ut omnes, qui viderent,

Parentes beatos praedicarent multaque

Praesagirent egoque multa de eo mihi

305

Promitterem, qui baiularem infantem.

Sed verum est, quod dicunt, eos, qui bono

Ingenio praediti sunt, ut valent, cum sese

Rectis applicant, eosdem malo suasore

Corruptos deterrimos fieri. Sed omnia

310

Semper in peius abeunt ¹⁾! Audivi maiores

Natu, qui multa fide recenserent vidisse se

Tam frugi, tam bene moratam iuventutem, ut

Nihil supra aut dici aut existimari posset,

Qui omnes maiores ut parentes vererentur,

315

Assurgerent, servum facerent, comitarentur,

Tum vero diligentem ²⁾ in aere acquirendo, sedulam. Nunc vero

Nescit haec desidiosa aetas, quam multo sudore

Parentur bona, auscultare non vult senibus.

Nec est quisquam ita minimus, qui non se praestare

320

Salomoni aut cuivis senum credat. O infauste,

Sentio, quam nunc me miseret tui, qui iuvenis

Terra marique omni periculo elaborasti, ut

Res parares, quas iste ³⁾ nunc profunderet

Alvo ⁴⁾. Alece unico familiam omnem pascis,

325

Deforme confectum et tertii generis panem

Adhibes; hic vero prodigit atque ligurrit omnia.

Ac disceret ⁵⁾ quicquam, ut hoc remedio compensarentur

Impensae! Edidicit vero optime atque ebibit vitia

Omnia atque omnem ignaviam. Raro in scolas

330

Idque ipsum non nisi pudore evictus, plenos eo

Confert oculos, qui aut somnum proximum

Aut studium multum demonstrent. Virum dubitat

Nemo, cum venit ⁶⁾. ‹Librum asciscit ⁷⁾ omnem

Nec punctum invenit› assibilant omnes, ita

335

Ut ineuntem me pudeat, quando intempestivus

Advenit. Dehinc cum domum, execratur, qui

Tam diu garriat. Commensales adhibet,

Post cibos sese oblectat cithara, post

Somnos hyeme etiam invitat, deinde ad aleam venit,

340

Post exspatiandum est, deinde in collatione coit,

In cenam fere semper delectum scortum adhibet.

Haec ⁸⁾, moriar, si non omnia patri. Quorum haud dubie

Causa et fomentum exstitit malorum hic nequam,

Qui, dum gaudeat, dum similes sibi reddat,

345

Nullam sibimet operam remittit. Convenit

Cum isthoc Damma: ille artifex, hic minister conficiendi.

Omnia mendacia sibi invicem mutuo reddunt,

Accusant sese plerumque, ut dissidere videantur,

Utque magis faciant fidem, in pugnos interdum itur.

350

Haec primum <mihi> iniuncta cura fuit ⁹⁾, ut coemerem ¹⁰⁾,

Conducerem, exsolverem; hic autem numquam cessavit,

Donec in se transtulit ¹¹⁾. Compilat undequaque

Et in se subtrahit. Lenones, aleones cognitos

Omnes habet et imperium ut herus adducit atque

355

Pro his omnibus pretium et amorem et dona refert;

Ego pro fide pertusos oculos et fauces graves.

Sed heus tu, unde venis? Tute non affuisti?

Titus. Ego, cum studueram, quod mihi fas fuit, in ecclesiam

Prodii et divinis rebus astiti. Sed quid est,

360

Quod te lamentantem audio? Stichus. Nunc tu ita

Admonuisti? Viden? Titus. Video hercle et

Magnopere dolet id mihi; sed quisnam tam audax?

Num herus? Stichus. Ipsus quidem, quando patitur,

Ut scelestus ille in me tantum audeat; sed tu

365

Omnia caeco oculo obtusaque praeteris aure nec

Unquam castigas: indigne facis admodum.

Titus. Tu vero me accusas, quasi ego auctor siem.

Crebro admonui: ‹Quid agis, Paule? Non studes,

Nihil fit a te boni, fuge hos socios!› Ille vero:

370

‹Quiesce, nihil de isthac re tibi; sine,

Ut cibus proficiat tibi. Si haec displicent,

Ne vide!› Itaque ego postea nihil. Sed iam ex hesterno

Ieiunio famesco; itaque ad penum eo.

Tu tibi consule, qui sapis et potes.

375

Stichus. Quam praeclara spes restituendi hunc in rectam!

Caeteri mali, hic praeter litteras nihil.

Sed ego, qua potero, vos castigo:

Abibo et subigam aliquem, qui venisse

Patrem nunciet. Ita deterrebo subito, ut

380

Nesciat Paulus. Nihil ¹²⁾ refert, dum

Corrigis, si quid mendacii pares.

――――――――

1) adeunt codd. 

2) diligenter codd.  

3) ille V.  

4) Clauo codd.  

5) discent A. 

6) convenit A. 

7) Hauler; obiscit V., obscit A.; ascit Müllner. 

8) Nec codd. 

9) fiat codd. 

10) comemorem codd. 

11) Die Worte transtulit bis se fehlen im A. 

12) Die folgenden Worte werden in den codd. fälschlich Paulus zugewiesen.