Carmina

Textus:

Giovanni Cotta, Carmina, Torino, 1991

Versio electronica: Alexander Smarius

_____________________________________________________________________

I

AD MAGNIFICUM DOMINUM

MARINUM SANUTUM PATRONUM

OBSERVANTISSIMUM

Magna quod innumeris implere volumina rebus

Pergis et immensam colligis historiam;

Quod reseras tulerint quos Itala regna labores

Et quae vexarit Gallicus arva furor,

5

Quod mare, terribilis quas Thracius occupet urbes,

Quae Venetus contra fortiter arma ferat,

Denique quod terras ferventia bella per omnes

Prosequere, et scriptis terminus orbis erit:

Grande opus, et cunctis fuerit mirabile saeclis,

10

    Et qui perpetuet tempora nostra labor.

At, Sanute, oneri tanto succumbere virtus

Nescia maiorem quem probat esse viro,

Cum fatum superes aeternaque saecula condas,

Es deus, aut equidem te facis ipse deum.

II

IN PICTURAM URBIS ET

AGRI VERONENSIS

Cum sibi Sanutus Veronae grata rogaret

Palladia pingi moenia et arva manu,

Hac tantum tabula cari Dea pressit alumni

Pectora, et his fecit ectypon e protypis.

III

AD VERONAM

Verona, qui te viderit

Et non amarit protinus

Amore perditissimo,

is, credo, se ipsum non amat

5

Caretque amandi sensibus

Et odit omnes gratias.

IV

EPITAPHIUM QUINTERII

Me longe effigie venustiorem

Narcissi vel Apollinis comati

Parcarum Lachesis nimis severa

Isti Quinterium dedit sepulchro.

5

Cur non flosculus exeam, requiris,

Cum tantum fuerim puer decorus?

Tellus est nimis arida, o viator,

Nostri facta perustione amoris:

Sed si lacrimulis tuis madescet,

10

Forsan flos novus ibit e sepulchro.

V

AD LYCORIM

Amo, quod fateor, meam Lycorim,

Ut pulchras iuvenes amant puellas.

Amat me mea, quod reor, Lycoris,

Ut bonae iuvenes amant puellae.

5

Huic ego, ut semel hanc videre visus

Sese ostendere fixiore ocello,

«Quando, inquam, mea lux, mei laboris

Das mi praemiolum, meique cordis

Tot incendia mitigas, Lycori?»

10

Hic illa erubuit, simulque risit.

Ridebat simul, et simul pudebat.

Dumque molliculos colens amores

Simul virgineum colit pudorem,

«Quid negem tibi?» dixit, et capillum

15

Qui pendens levibus vibratur auris

Et formosa vagus per ora ludit,

Hunc secans trepida implicansque in auro,

«Haec fila aurea et aureum capillum

Pignus, inquit, habe meique amoris

20

Meique ipsius; hoc tuum puellae

Tuae pignore lenias calorem».

Hei hei quid facis? hei mihi, Lycori,

Haec sunt flammea texta, non capilli;

Sunt haec ignea vincla: ni relaxes,

25

Qui tanto valeam valere ab aestu?

Anne ignem iuvat ignibus perire?

Comae flammeolae, subite flammas,

Crines igneoli, venite in ignes;

Sat me, flammea vincla, nexuistis,

30

Nunc vos solvimini et subite flammas;

Ussistis nimis, ignei capilli,

Nunc vos urimini et valete in ignes.

Hos meos age laetus ignis ignes

Perge extinguere, tuque flamma flammam

35

Exedas, mea corda quae exedebat.

At tu, sic reliqui tui capilli

Vernent perpetuum tibi, Lycori,

Quod tuos ferus usserim capillos,

Parce: nam volo amare, non peruri.

VI

AD LYCORIM

Sive aliquid, seu forte nihil mea lumina cernunt,

Dixi ea te semper, vita, referre mihi.

«Stulta ego sim, dixti, si credam talia: amantes

Talia fallaces fingere multa solent».

5

Ergo non credis mihi? non mihi credis amanti?

At, formosa, oculis crede, Lycori, tuis.

Tu propius nostris tua firmes oribus ora,

inque meis figas lumina luminibus.

Dispeream nisi, ut in speculo te te ipsa tueris,

10

    Sic oculi referent te tibi, vita, mei.

Quod si ita sit, meritis tum tu des oscula ocellis;

Ipse, ubi mi libeat, dem tibi basiolum.

VII

AD LYCORIM

Ne tua ne mea mi cane carmina, cara Lycori:

Mi vox ista avida haurit ab aure animam.

Et vela faciem: me me liquat ipsa videndo

Et trahit intentis ex oculis animam.

5

Et mihi conde sinum: istis dum paro pressa papillis

Basia, mi rapiunt ore ab anhelo animam.

Nec mi ostende manum: illa mihi potis est aperire

Pectus et e medio vellere corde animam.

Et mi ostende aliquid: moribundo abit aegra mihi mens;

10

    Nil video, cum te, lux mea, non video.

Quid tamen optarim ostendi mihi? quid tibi in isto est

Corpore, quo viso, non subito peream?

Tolle, precor, tunicam tantillum, et pascere ocellos

In pede languentes me sine candidulo.

15

Sed quid ego optavi mihi? paulo ante iste tuus pes

Me incessu tenero dimidium abstulerat.

Quod si tunc imis e vestibus exeruisset

Unum vel minimum forte aliqua digitum,

Linquere me cupide vidisses, me simul omnem

20

    Affusum dulci duice mori digito.

Verum age iam cane, lux mea; iam mihi, lux mea, totam

Te retege, atque omnes mi face delicias.

Nam si mors obeunda, inhians in te, mea, malim,

Vita, mori, vita est quod mihi amabilius,

25

Quam tristis desiderio tabescere amati

Corporis, unde miser sim et decuplo peream.

VIII

AD LYCORIM

O factum lacrimabile atque acerbum!

Nunc certe lacrimaberis, Lycori:

Digna res lacrimis tuoque luctu.

Nanque lumina nostra, lumina illa,

5

Illa lumina, quae, Lycori, amabas,

Quae tuis solita anteferre ocellis,

Non sunt, o mea lux, amanda ut ante;

Non sunt lumina, sed malae tenebrae.

Illa, ut impia fata te, Lycori,

10

Abstulere mihi, tuoque longe

Me a vultu voluere abesse caro,

In rivos abiere lacrimarum;

Quodque amarius atque praeter omnem

Lacrimabile cogitationem,

15

Quantumcunque habuere lacrimarum

Iampridem evomuere: nunc ad ipsum

Ventum est sanguinem, ab intimoque cordis

Ducto flumine, turgidi horridique

Sanguinem lacrimant miselli ocelli,

20

Et cum sanguine amata diffluit lux;

Ac sic enecuere seque meque,

Dum meum miseri igneum furorem

Quaerunt diluere et rigare mentem,

Heu mentem Enceladi Typhoeique

25

Aestuosa anima aestuosiorem.

IX

AD CALOREM FLUVIUM

Ocelle fluminum, Calor, Calor pulcher,

Calor, bonarum cura amorque Nympharum,

Quem, caerulum fovens caput sinu blando,

Montelia secum amore vincit aeterno;

5

Dic, o mihi amnis conscie, anne nunc forte

Pulchra illa, simplexque adeo et omnibus felix

Soluta curis, mea Rubella per ripas

Tuas oberrat? et vel ex odoratis

Pingit corollas floribus, vel in densa

10

Sylva sibi suavi sopore blanditur?

Anne potius cum aequalium choro ludit,

Qua primum oriris ipse, quaque miscetur

Nitens nitenti Balnius Politinae

Tuosque laeti confluunt in amplexus?

15

Argenteumque pedem atque nuda formosos

Artus per undam et aureum lavit crinem?

Sic est: ibi illa membra eburnea atque ipsas

Papillulas beata frigeras lympha;

Atque inde, flammeo calore concepto,

20

Huc usque flammas in mea ossa transmittis,

Dum te subinde candidae memor nymphae,

Qua iam recepta Samnii tumes unda,

Samni et vetustas limpidus rigas urbes,

Exul, miser, suspiriosus inviso.

25

At tu, Calor, sic olim amoenus auratis

Dicare cornibus, arduusque Vulturno

Ferare victo, illique iam auferas nomen,

Fontem ad tuum recurre, dic meae luci

Meo te ab igne posse saepe siccari,

30

Meo nisi de fletu identidem crescas.

Dic me amplius nequire tanta celare,

Nequire ferre vulnera ac mori semper.

Tum, si ipsa prorsus haud sit immemor nostri,

Si sors amara illi mea et fides grata,

35

Dic me libenter ferre quicquid est duri.

X

AD ANYSIUM

Ambo dulcia, ne verere, et idem

Salsa scribimus ambo, docte Anysi.

Scis quae, uti sumus uno amore iuncti,

Uno carmina scribimus libello;

5

Scis cervum quoque, quem sibi educarunt,

Suum ut Silvia delicata virgo,

Nostri filiolae boni Gevarae:

Ille tam cupide illa devoravit,

Ut omni sale salsiora et omni

10

Posses noscere dulciora melle.

O testem lepidum, bonique Anysi

Raram carminis approbationem!

XI

AD GEVARAS FRATRES

Ridete, o lepidi mei Gevarae,

Et vestri facinus probate Cottae.

Dum suae Anysius mihi puellae

Partem pernegat, hunc ego a puella

5

Huc in exilium ad Caloris amnem

Traxi blanditiis bonisque verbis,

Quasi ad delicias novas vocarem.

Hic hunc molliculum atque delicatum,

Probe testibus arbitrisque vobis,

10

Apici volo macerare in aestu,

Usto ut ore peraridoque vultu

Reversum tenera horreat puella.

Sic evenit Anysio, quod aiunt,

Tota perdere, tota qui requirunt.

XII

AD ACTIUM SYNCERUM SANNAZARIUM

DE MINOIS REGIS IMPIETATE

Cum gravis imperio Minos agitabat Athenas,

Legifer et populis iura superba dabat,

Nescio qua bili percussus, ab urbe poetas

Expulit, et pulsos egit in exilium,

5

Infestos adeo reddens sibi crimine vates,

Ut Musae hunc coeli sedibus eiicerent.

Ab Iove prognatum misere in Tartara regem:

Tantum illi nocuit vatum inimica manus.

Nomen, crede mihi, sanctumque piumque poeta est:

10

    Huic quicunque nocet, se periisse putet.

Testis Pasiphae, veneris nova monstra pudendae,

Aspernata virum foemina amica bovis;

Altera natarum testis, data praeda Lyaeo,

Heu misera in solis ebria littoribus;

15

Altera privigni renuentis perdita amore

Contempta accumulans crimina criminibus.

Laedere credideras sanctos, rex dure, poetas:

Poenitet, at sero, te nocuisse tibi.

Dedecus hoc generi manet aeternumque manebit:

20

    I nunc, et vates, stulte, perire puta.

Est vati immortale et non violabile pectus:

Hoc itidem sonuit veridico ore deus.

Namque ferunt dixisse Patris mandata ferentem:

«Mortis in hoc puero non habet umbra locum.

25

Sic maneat, donec se animae in sua membra receptent,

Rebus et exitium deferat ignis edax

Atque hominemque deumque in maiestate sedentem

Extremo videat terra cruenta die».

Scilicet ostendit iuvenem, quo clarior alter

30

    Nec prior ingenio nec probitate fuit.

Hunc Heliconiades sacris docuere sub antris

Et Charites Paphiae dulci aluere sinu.

Murmure tum comites sanctum implevere senatum,

Mirati merito morte carere hominem.

35

Musarum pretium est aeternum vivere, nec mors

In sacros vates arma movere potest.

Gaude igitur, Syncere, tui saecli optime vatum:

Immortalis enim lux geniusque tibi est.

XIII

DE VICTORIA LIVIANI

O quae alma grato carmine fortium

Mori, Thalia, facta vetas virum,

Nunc et per ora Livianum

Omnium, et omne feras per aevum.

5

Dic ut superbae contuderit minas

Germaniae atque a Caesare barbaro

Fessae tot annos imminentem

Ausoniae arcuerit ruinam.

Nam quis, malorum heu heu veterum memor,

10

    Non expavebat, cum populos truces

In nos remotis usque ab oris,

Qua glacie riget Amphitrite,

Audiret armari, asperaque Alpium

Iam vincere altis cum nivibus iuga

15

    Feris inaccessa, atque fines

Undique iam populare nostros?

At Livianus in trepidis docens

Audere rebus, qua violentior

Vis hostium ingruit, citatis

20

    Obvius agminibus cucurrit.

Ductore tandem hoc, scilicet Italas

Videre montes insoliti manus,

Tormenta, atque equos et arma

Alpicolae stupuere Fauni.

25

Tandemque nostra impune nimis diu

Bacchati in arva Theutones horridi

Sensere in antiquumque robur

Inque novum Marium incidisse,

Cum caesa, pubis flos Alemanicae,

30

    Repente in alta valle Cadubrii

Phalanx nives cruore tinxit

Purpureo, rapidumque Plavem,

Arx et recepta est; pectora militum

Cum saeva nostrorum ardua non via,

35

    Non saxa, non arcere muris

Terrifici potuere nimbi,

Cadente ahena fulminis in modum

Contorta ab igni sulphureo pila,

Qua terra subsultat nigerque

40

    Curil sonitu ferit astra fumus:

Dirum repertum, et ingenium male

Sagax sacrumque, quo truculentius

Nil invenire atrox Megaera,

Saeva nec ira potest deorum.

45

Sed cuncta praesens horrida temnere

Dux acer urget; hunc sequitur cohors

Secura, praesentemque mortem

Magnanimo duce freta vincit.

Dis cura nostri est; et Venetus pater

50

    Probe Latinae consuluit rei,

Cum ius tibi omne copiarum,

Liviade, tribuit suarum,

Corneliumque mox socium dedit

Magno e senatu, cui sapientia

55

    Insignis ac fortuna avorum

Scipiadum reparant honores.

Non imperatorem ille queat sibi

Optare, Mavors quem mage diligat;

Non tu senatorem ferendis

60

    Consiliis animosiorem.

Vos nuper hostium unanimes feram

Fregistis audaciam, ac pavidos patres

Firmastis, ac suam attulistis

Semianimis populis quietem.

65

Vos iam timebit barbarus, ac suis

Pedem cavebit tollere finibus,

Ni laeva mens est diique nostros

Adcumulare volunt triumphos.

XIV

EPITAPHIUM CANIS

Caparion ego sum, quem vivum maxime amavit

Liviades; tumulum post dedit et titulum.

Plura cani ingenue de se sibi non licet; at mi

Nunc audita meo accipe de domino:

5

Latrantem me forte phalanx Germana per umbras

Ut novit, de more affore herum timuit,

Et fugit trepida; at ridens ait una dearum,

Quae ante Iovis solium ferrea pensa trahunt:

«Ne trepidate: semel satis est timuisse; neque illum,

10

    Quem fugitis, prius huc fata venire sinent

Quam Gallos male foedifragos demiserit Orco

Et quisquis vexat barbarus Italiam».

Quisquis ades, domino haec referas, precor; haec quoque pauca

Addito: «Amat te etiam trans Styga Caparion».

XV

AD NAUGERIUM

ET JOHANNEM BAPTISTAM TURRIANUM

Iam valete, boni mei sodales,

Naugeri optime, tuque, amice Turri,

Vere candidi et optimi sodales,

Quos nunquam sat amaverim, licet vos

5

Quam fratres mage, quamque me ipsum amarim.

Quibus perpetuum frui per aevum,

Vota si mea Di audiant benigni,

Sit una ampla animi mei voluptas.

Verum dura necessitas repugnat,

10

Invitumque alias adire terras

Cogit, atque alios parare amicos.

Vos ergo, memores mihi esse vestri

Fixam in pectore imaginem bonamque

Vobis partem animae meae relinqui,

15

Iam valete, boni mei sodales.