praefatio ad lectorem.

Gen. 2. V. 19, 20.

adduxit Dominus Deus ad Adam cunctas animantes terrae et universa volatilia caeli, ut videret quomodo vocaret illa. appellavitque Adam nominibus suis cuncta animantia et universa volatilia caeli et omnes bestias agri.

ruditatis antidotum eruditio est, qua in scholis ingenia imbui debent: sed ita, ut eruditio vera, ut plena, ut lucida, ut solida sit.

vera erit, si non nisi utilia vitae docentur et discuntur, ne postmodum queritandi occasio sit: necessaria ignoramus, quia necessaria non didicimus.

plena: si expoliatur mens ad sapientiam, lingua ad eloquentiam, manus ad actiones vitae solerter obeundas: hoc erit sal illud vitae, sapere, agere, loqui.

lucida erit, ac per id firma et solida, si, qui quicquid docetur et discitur, non obscurum sit aut confusum, sed clarum, distinctum, articulatum, tanquam digiti manuum. huius rei fundamentum est, ut sensualia recte praesententur sensibus, ne capi non possint.

dico et alta voce repeto, postremum hoc reliquorum omnium esse fundamentum: quia nec agere nec loqui sapienter possumus, nisi prius omnia, quae agenda sunt et de quibus loquendum est, recte intelligamus. in intellectu autem nihil est, nisi prius fuerit in sensu. sensus ergo circa rerum differentias recte percipiendas gnaviter exercere, erit toti sapientiae totique sapienti eloquentiae omnibusque prudentibus vitae actionibus fundamenta ponere. quod quia vulgo in scholis negligitur, discipulisque discenda obiicitur, nec intellecta, nec sensibus recte praesentata, fit, ut docendi et discendi labor moleste procedat, exiguumque ferat fructum.

en igitur novum scholis subsidium! omnium fundamentalium in mundo rerum et in vita actionum pictura et nomenclatura! quam ut vestris cum discipulis pertransire libenter ne gravemini, boni magistri, quid inde boni veniat exspectandum, paucis explicabo.

libellus est, ut videtis, haud magnae molis, mundi tamen totius et totius linguae breviarium, plenus picturis, nomenclaturis rerumque descriptionibus.

I. pictura sunt rerum omnium visibilium (ad quas et invisibiles suo modo reducuntur) totius mundi icones idque ipso rerum ordine, quo in ianua linguarum descriptae sunt, atque plenitudine ea, ut nihil adeo necessarium et cardinale omittatur.

II. nomenclatura sunt suae cuique picturae superpositae inscriptiones seu tituli, rem totam generali suo exprimentes vocabulo.

III. descriptiones sunt partium picturae explicationes, propriis suis appellationibus ita expressae, ut cuivis picturae membro et appellationi eius eadem addita cifra, quae ad se invicem spectent, perpetuo ostendat.

qui talis libellus, tali hoc apparatu, serviat, spero: primum ad alliciendum huc ingenia, ne sibi crucem in schola imaginentur, sed delicias. notum enim est, pueros (ab ipsa propemodum infantia) picturis delectari oculosque his spectaculis libenter pascere. obtinuisse autem, ut sapientiae hortulis terriculamenta tollantur, magnum operae pretium erit.

secundo serviet libellus idem excitandae, rebus affigendae et semper magis magisque exacuendae attentioni: quod et ipsum magnum est. sensus enim (aetatulae primae duces potissimi, quippe ubi mens ad abstractam rerum contemplationem nondum se elevat) obiecta sua semper quaerunt, absentibus illis hebescunt, taedioque sui huc illuc se vertunt, praesentibus autem obiectis suis, hilarescunt, vivescunt et se illis affigi, donec res satis perspecta sit, libenter patiuntur. libellus ergo hic ingeniis (vagis praesertim) captivandis et ad altiora studia praeparandis, bonam navabit operam.

unde tertium sequetur bonum, ut huc allecti et hac cum attentione traducti pueri, rerum in mundo primariarum notitia per lusum et iocum instruantur. verbo, vestibulo et ianua linguarum amoenius tractandis, libellus hic serviet, quo etiam primario destinatur.

si tamen vernaculis etiam linguis eum placeat concinnari, alia tria de se promittit bona.

I. litterarum lectioni facilius quam hactenus addiscendae, stratagema suppeditabit: praesertim eidem praemisso alphabeto symbolico, litterarum nempe singularum characteribus, cum appicta animalis istius, cuius vocem littera illa imitatum sit, imagine. ex ipsa quippe animalis inspectione vim characteris cuiusque recordabitur facile alphabetarius tiro, donec usu firmata imaginatio prompte omnia suppeditet. lustrato deinde primariarum etiam syllabarum abaco, quem tamen hiuc libello adiici non opus videbatur, venire poterit ad lustramen picturarum et superimpositarum inscriptionum. ubi rursum ipsa rei depictae inspectio, rei nomen suggerens, quomodo picturae titulus legendus sit, monebit. transitoque sic libro toto per solos picturarum titulos lectio non addisci non poterit et quidem, quod notandum, nulla adhibita vulgari prolixa syllabizatione, permolesta illa ingeniorum tortura, quae hac methodo declinari poterit tota. iterata enim libelli lectio per ipsas pleniores et picturis subiectas rerum descriptiones habitum legendi penitus absolvere poterit.

II. serviet idem libellus vernaculis in scholis vernacule tractatus, ediscendae linguae vernaculae toti et a fundamento: quoniam per praedictas rerum descriptiones linguae totius voces et phrases suis apte locis digestae reperiuntur. et addi posset ad calcem brevis grammatica vernacula sermonem iam intellectum in suas partes perspicue resolvens, vocum singularum flexiones ostendens, coniunctas autem sub regulas certas reducens.

III. inde novum emergit commodum ut ea ipsa versio vernacula, linguae latinae promptius suaviusque addiscendae serviat, ut in hac editione videre est, libello toto ita translato, ut verbum verbo e regione respondeat ubique sitque idem per omnia liber bino duntaxat idiomate, ut homo veste indutus duplici. possentque in fine adiici quaedam etiam observationes et monita, de iis solis, in quibus latinae linguae consuetudo a vernacula recedit. nam, ubi nihil receditur, nihil moneri opus est.

ceterum, quia prima discentium pensa pauca et simplicia esse oportet, primum hunc tirocinii autoptici libellum non nisi rudimentis implevimus, rerum scilicet et verborum cardinibus ceu totius mundi et totius linguae totiusque nostri circa res intellectus basibus. perfectior rerum descriptio et plenior linguae cognitio mentisque lumen splendidius, si quaeruntur, ut debent, reperiuntur alibi, quo iam per hanc nostram sensualium encyclopaediolam non difficilis erit transitus.

de amoeniore libelli huius usu monendum aliquid restat.

I. detur pueris in manus, ad oblectandum se, pro lubitu figurarum spectaculo easque sibi reddendum quam familiarissimas, etiam domi, antequam scholam mittantur.

II. tum examinandi subinde, praesertim in schola iam, quid hoc, quid illud, sit et dicatur, ut nihil videant, quod nesciant nominare et nihil nominent, quod nesciant ostendere.

III. ostendantur vero illis res nominatae, non tantum in pictura, sed et in seipsis, exempli gratia, membra corporis, vestes, libri, domus et utensilia etc.

IV. permittatur etiam illis, picturas manu imitari, si volunt; immo, ut velint, incitandi sunt, primo ad acuendam sic quoque attentionem in res, tum ad observandam partium ad se invicem proportionem, denique ad exercendam manus agilitatem, quae res ad multa utilis est.

V. si quae res, quarum hic mentio fit, oculis praesentari non potest, valde fuerit e re, discipulis ea per se offeri, nempe colores, sapores, quae hic atramento depingi non poterant. quo nomine optandum esset, in qualibet illustri schola res raras et domi non obvias asservari parats, ut quoties discipulis verba de iis facienda sunt, simul exhiberi queant.

ita demum schola haec vere esset schola sensualium, schola intellectualis praeludium. satis autem, veniamus in rem ipsam.

Sirach 25. 5

quae in iuventute tua non congregasti,
quomodo in senectute tua invenies?