Ἀναλυτικὰ ὕστερα

Βιβλίον Β´ 13 - 19

________________________________________________________

13

20

Πῶς μὲν οὖν τὸ τί ἐστιν εἰς τοὺς ὅρους ἀποδίδοται, καὶ

τίνα τρόπον ἀπόδειξις ἢ ὁρισμὸς ἔστιν αὐτοῦ ἢ οὐκ ἔστιν, εἴρη-

ται πρότερον· πῶς δὲ δεῖ θηρεύειν τὰ ἐν τῶι τί ἐστι κατη-

γορούμενα, νῦν λέγωμεν.

Τῶν δὴ ὑπαρχόντων ἀεὶ ἑκάστωι ἔνια ἐπεκτείνει ἐπὶ

25

πλέον, οὐ μέντοι ἔξω τοῦ γένους. λέγω δὲ ἐπὶ πλέον ὑπάρ-

χειν ὅσα ὑπάρχει μὲν ἑκάστωι καθόλου, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ

ἄλλωι. οἷον ἔστι τι ὁ πάσηι τριάδι ὑπάρχει, ἀλλὰ καὶ μὴ

τριάδι, ὥσπερ τὸ ὂν ὑπάρχει τῆι τριάδι, ἀλλὰ καὶ μὴ

ἀριθμῶι, ἀλλὰ καὶ τὸ περιττὸν ὑπάρχει τε πάσηι τριάδι

30

καὶ ἐπὶ πλέον ὑπάρχει (καὶ γὰρ τῆι πεντάδι ὑπάρχει), ἀλλ᾽

οὐκ ἔξω τοῦ γένους· ἡ μὲν γὰρ πεντὰς ἀριθμός, οὐδὲν δὲ ἔξω

ἀριθμοῦ περιττόν. τὰ δὴ τοιαῦτα ληπτέον μέχρι τούτου, ἕως

τοσαῦτα ληφθῆι πρῶτον ὧν ἕκαστον μὲν ἐπὶ πλέον ὑπάρξει,

ἅπαντα δὲ μὴ ἐπὶ πλέον· ταύτην γὰρ ἀνάγκη οὐσίαν εἶναι

35

τοῦ πράγματος. οἷον τριάδι ὑπάρχει πάσηι ἀριθμός, τὸ πε-

ριττόν, τὸ πρῶτον ἀμφοτέρως, καὶ ὡς μὴ μετρεῖσθαι ἀρι-

θμῶι καὶ ὡς μὴ συγκεῖσθαι ἐξ ἀριθμῶν. τοῦτο τοίνυν ἤδη

ἐστὶν ἡ τριάς, ἀριθμὸς περιττὸς πρῶτος καὶ ὡδὶ πρῶτος. τού-

των γὰρ ἕκαστον, τὰ μὲν καὶ τοῖς περιττοῖς πᾶσιν ὑπάρχει,

τὸ δὲ τελευταῖον καὶ τῆι δυάδι, πάντα δὲ οὐδενί. ἐπεὶ δὲ

δεδήλωται ἡμῖν ἐν τοῖς ἄνω ὅτι καθόλου μέν ἐστι τὰ ἐν

τῶι τί ἐστι κατηγορούμενα (τὰ καθόλου δὲ ἀναγκαῖα), τῆι δὲ

τριάδι, καὶ ἐφ᾽ οὗ ἄλλου οὕτω λαμβάνεται, ἐν τῶι τί ἐστι τὰ

5

λαμβανόμενα, οὕτως ἐξ ἀνάγκης μὲν ἂν εἴη τριὰς ταῦτα.

ὅτι δ᾽ οὐσία, ἐκ τῶνδε δῆλον. ἀνάγκη γάρ, εἰ μὴ τοῦτο ἦν

τριάδι εἶναι, οἷον γένος τι εἶναι τοῦτο, ἢ ὠνομασμένον ἢ ἀνώ-

νυμον. ἔσται τοίνυν ἐπὶ πλέον ἢ τῆι τριάδι ὑπάρχον. ὑπο-

κείσθω γὰρ τοιοῦτον εἶναι τὸ γένος ὥστε ὑπάρχειν κατὰ δύ-

10

ναμιν ἐπὶ πλέον. εἰ τοίνυν μηδενὶ ὑπάρχει ἄλλωι ἢ ταῖς

ἀτόμοις τριάσι, τοῦτ᾽ ἂν εἴη τὸ τριάδι εἶναι (ὑποκείσθω γὰρ

καὶ τοῦτο, ἡ οὐσία ἡ ἑκάστου εἶναι ἡ ἐπὶ τοῖς ἀτόμοις ἔσχα-

τος τοιαύτη κατηγορία)· ὥστε ὁμοίως καὶ ἄλλωι ὁτωιοῦν τῶν

οὕτω δειχθέντων τὸ αὐτῶι εἶναι ἔσται.

15

Χρὴ δέ, ὅταν ὅλον τι πραγματεύηταί τις, διελεῖν τὸ

γένος εἰς τὰ ἄτομα τῶι εἴδει τὰ πρῶτα, οἷον ἀριθμὸν εἰς

τριάδα καὶ δυάδα, εἶθ᾽ οὕτως ἐκείνων ὁρισμοὺς πειρᾶσθαι

λαμβάνειν, οἷον εὐθείας γραμμῆς καὶ κύκλου, καὶ ὀρθῆς γω-

νίας, μετὰ δὲ τοῦτο λαβόντα τί τὸ γένος, οἷον πότερον τῶν

20

ποσῶν ἢ τῶν ποιῶν, τὰ ἴδια πάθη θεωρεῖν διὰ τῶν κοινῶν

πρώτων. τοῖς γὰρ συντιθεμένοις ἐκ τῶν ἀτόμων τὰ συμ-

βαίνοντα ἐκ τῶν ὁρισμῶν ἔσται δῆλα, διὰ τὸ ἀρχὴν εἶναι

πάντων τὸν ὁρισμὸν καὶ τὸ ἁπλοῦν καὶ τοῖς ἁπλοῖς καθ᾽

αὑτὰ ὑπάρχειν τὰ συμβαίνοντα μόνοις, τοῖς δ᾽ ἄλλοις κατ᾽

25

ἐκεῖνα. αἱ δὲ διαιρέσεις αἱ κατὰ τὰς διαφορὰς χρήσιμοί

εἰσιν εἰς τὸ οὕτω μετιέναι· ὡς μέντοι δεικνύουσιν, εἴρηται ἐν

τοῖς πρότερον. χρήσιμοι δ᾽ ἂν εἶεν ὧδε μόνον πρὸς τὸ συλ-

λογίζεσθαι τὸ τί ἐστιν. καίτοι δόξειέν γ᾽ ἂν οὐδέν, ἀλλ᾽ εὐ-

θὺς λαμβάνειν ἅπαντα, ὥσπερ ἂν εἰ ἐξ ἀρχῆς ἐλάμβανέ

30

τις ἄνευ τῆς διαιρέσεως. διαφέρει δέ τι τὸ πρῶτον καὶ ὕστε-

ρον τῶν κατηγορουμένων κατηγορεῖσθαι, οἷον εἰπεῖν ζῶιον ἥμε-

ρον δίπουν ἢ δίπουν ζῶιον ἥμερον. εἰ γὰρ ἅπαν ἐκ δύο ἐστί,

καὶ ἕν τι τὸ ζῶιον ἥμερον, καὶ πάλιν ἐκ τούτου καὶ τῆς δια-

φορᾶς ὁ ἄνθρωπος ἢ ὅ τι δήποτ᾽ ἐστὶ τὸ ἓν γινόμενον, ἀναγ-

35

καῖον διελόμενον αἰτεῖσθαι. Ἔτι πρὸς τὸ μηδὲν παραλιπεῖν

ἐν τῶι τί ἐστιν οὕτω μόνως ἐνδέχεται. ὅταν γὰρ τὸ πρῶτον

ληφθῆι γένος, ἂν μὲν τῶν κάτωθέν τινα διαιρέσεων λαμ-

βάνηι, οὐκ ἐμπεσεῖται ἅπαν εἰς τοῦτο, οἷον οὐ πᾶν ζῶιον ἢ

ὁλόπτερον ἢ σχιζόπτερον, ἀλλὰ πτηνὸν ζῶιον ἅπαν· τούτου

γὰρ διαφορὰ αὕτη. πρώτη δὲ διαφορά ἐστι ζώιου εἰς ἣν

ἅπαν ζῶιον ἐμπίπτει. ὁμοίως δὲ καὶ τῶν ἄλλων ἑκάστου,

καὶ τῶν ἔξω γενῶν καὶ τῶν ὑπ᾽ αὐτό, οἷον ὄρνιθος, εἰς ἣν

ἅπας ὄρνις, καὶ ἰχθύος, εἰς ἣν ἅπας ἰχθύς. οὕτω μὲν οὖν

5

βαδίζοντι ἔστιν εἰδέναι ὅτι οὐδὲν παραλέλειπται· ἄλλως δὲ

καὶ παραλιπεῖν ἀναγκαῖον καὶ μὴ εἰδέναι. οὐδὲν δὲ δεῖ τὸν

ὁριζόμενον καὶ διαιρούμενον ἅπαντα εἰδέναι τὰ ὄντα. καί-

τοι ἀδύνατόν φασί τινες εἶναι τὰς διαφορὰς εἰδέναι τὰς πρὸς

ἕκαστον μὴ εἰδότα ἕκαστον· ἄνευ δὲ τῶν διαφορῶν οὐκ εἶναι

10

ἕκαστον εἰδέναι· οὗ γὰρ μὴ διαφέρει, ταὐτὸν εἶναι τούτωι, οὗ δὲ

διαφέρει, ἕτερον τούτου. πρῶτον μὲν οὖν τοῦτο ψεῦδος· οὐ γὰρ

κατὰ πᾶσαν διαφορὰν ἕτερον· πολλαὶ γὰρ διαφοραὶ ὑπάρ-

χουσι τοῖς αὐτοῖς τῶι εἴδει, ἀλλ᾽ οὐ κατ᾽ οὐσίαν οὐδὲ καθ᾽

αὑτά. εἶτα ὅταν λάβηι τἀντικείμενα καὶ τὴν διαφορὰν καὶ

15

ὅτι πᾶν ἐμπίπτει ἐνταῦθα ἢ ἐνταῦθα, καὶ λάβηι ἐν θατέρωι

τὸ ζητούμενον εἶναι, καὶ τοῦτο γινώσκηι, οὐδὲν διαφέρει εἰδέ-

ναι ἢ μὴ εἰδέναι ἐφ᾽ ὅσων κατηγοροῦνται ἄλλων αἱ δια-

φοραί. φανερὸν γὰρ ὅτι ἂν οὕτω βαδίζων ἔλθηι εἰς ταῦτα

ὧν μηκέτι ἔστι διαφορά, ἕξει τὸν λόγον τῆς οὐσίας. τὸ δ᾽

20

ἅπαν ἐμπίπτειν εἰς τὴν διαίρεσιν, ἂν ἦι ἀντικείμενα ὧν μὴ

ἔστι μεταξύ, οὐκ αἴτημα· ἀνάγκη γὰρ ἅπαν ἐν θατέρωι

αὐτῶν εἶναι, εἴπερ ἐκείνου διαφορά ἐστι.

Εἰς δὲ τὸ κατασκευάζειν ὅρον διὰ τῶν διαιρέσεων τριῶν

δεῖ στοχάζεσθαι, τοῦ λαβεῖν τὰ κατηγορούμενα ἐν τῶι τί

25

ἐστι, καὶ ταῦτα τάξαι τί πρῶτον ἢ δεύτερον, καὶ ὅτι ταῦτα

πάντα. ἔστι δὲ τούτων ἓν πρῶτον διὰ τοῦ δύνασθαι, ὥσπερ

πρὸς συμβεβηκὸς συλλογίσασθαι ὅτι ὑπάρχει, καὶ διὰ τοῦ

γένους κατασκευάσαι. τὸ δὲ τάξαι ὡς δεῖ ἔσται, ἐὰν τὸ

πρῶτον λάβηι. τοῦτο δ᾽ ἔσται, ἐὰν ληφθῆι ὁ πᾶσιν ἀκολου-

30

θεῖ, ἐκείνωι δὲ μὴ πάντα· ἀνάγκη γὰρ εἶναί τι τοιοῦτον.

ληφθέντος δὲ τούτου ἤδη ἐπὶ τῶν κάτω ὁ αὐτὸς τρόπος·

δεύτερον γὰρ τὸ τῶν ἄλλων πρῶτον ἔσται, καὶ τρίτον τὸ

τῶν ἐχομένων· ἀφαιρεθέντος γὰρ τοῦ ἄνωθεν τὸ ἐχόμενον

τῶν ἄλλων πρῶτον ἔσται. ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.

35

ὅτι δ᾽ ἅπαντα ταῦτα, φανερὸν ἐκ τοῦ λαβεῖν τό τε πρῶ-

τον κατὰ διαίρεσιν, ὅτι ἅπαν ἢ τόδε ἢ τόδε ζῶιον, ὑπάρ-

χει δὲ τόδε, καὶ πάλιν τούτου ὅλου τὴν διαφοράν, τοῦ δὲ

τελευταίου μηκέτι εἶναι διαφοράν, ἢ καὶ εὐθὺς μετὰ τῆς

τελευταίας διαφορᾶς τοῦ συνόλου μὴ διαφέρειν εἴδει ἔτι τοῦτο.

δῆλον γὰρ ὅτι οὔτε πλεῖον πρόσκειται (πάντα γὰρ ἐν τῶι τί

ἐστιν εἴληπται τούτων) οὔτε ἀπολείπει οὐδέν· ἢ γὰρ γένος ἢ

διαφορὰ ἂν εἴη. γένος μὲν οὖν τό τε πρῶτον, καὶ μετὰ

τῶν διαφορῶν τοῦτο προσλαμβανόμενον· αἱ διαφοραὶ δὲ πᾶ-

5

σαι ἔχονται· οὐ γὰρ ἔτι ἔστιν ὑστέρα· εἴδει γὰρ ἂν διέφερε

τὸ τελευταῖον, τοῦτο δ᾽ εἴρηται μὴ διαφέρειν.

Ζητεῖν δὲ δεῖ ἐπιβλέποντα ἐπὶ τὰ ὅμοια καὶ ἀδιά-

φορα, πρῶτον τί ἅπαντα ταὐτὸν ἔχουσιν, εἶτα πάλιν ἐφ᾽

ἑτέροις, ἃ ἐν ταὐτῶι μὲν γένει ἐκείνοις, εἰσὶ δὲ αὑτοῖς μὲν

10

ταὐτὰ τῶι εἴδει, ἐκείνων δ᾽ ἕτερα. ὅταν δ᾽ ἐπὶ τούτων λη-

φθῆι τί πάντα ταὐτόν, καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁμοίως, ἐπὶ τῶν

εἰλημμένων πάλιν σκοπεῖν εἰ ταὐτόν, ἕως ἂν εἰς ἕνα ἔλθηι

λόγον· οὗτος γὰρ ἔσται τοῦ πράγματος ὁρισμός. ἐὰν δὲ μὴ

βαδίζηι εἰς ἕνα ἀλλ᾽ εἰς δύο ἢ πλείους, δῆλον ὅτι οὐκ ἂν εἴη

15

ἕν τι εἶναι τὸ ζητούμενον, ἀλλὰ πλείω. οἷον λέγω, εἰ τί

ἐστι μεγαλοψυχία ζητοῖμεν, σκεπτέον ἐπί τινων μεγαλο-

ψύχων, οὓς ἴσμεν, τί ἔχουσιν ἓν πάντες ἧι τοιοῦτοι. οἷον εἰ

Ἀλκιβιάδης μεγαλόψυχος ἢ ὁ Ἀχιλλεὺς καὶ ὁ Αἴας, τί

ἓν ἅπαντες; τὸ μὴ ἀνέχεσθαι ὑβριζόμενοι· ὁ μὲν γὰρ ἐπο-

20

λέμησεν, ὁ δ᾽ ἐμήνισεν, ὁ δ᾽ ἀπέκτεινεν ἑαυτόν. πάλιν ἐφ᾽

ἑτέρων, οἷον Λυσάνδρου ἢ Σωκράτους. εἰ δὴ τὸ ἀδιάφοροι εἶ-

ναι εὐτυχοῦντες καὶ ἀτυχοῦντες, ταῦτα δύο λαβὼν σκοπῶ

τί τὸ αὐτὸ ἔχουσιν ἥ τε ἀπάθεια ἡ περὶ τὰς τύχας καὶ

ἡ μὴ ὑπομονὴ ἀτιμαζομένων. εἰ δὲ μηδέν, δύο εἴδη ἂν εἴη

25

τῆς μεγαλοψυχίας. αἰεὶ δ᾽ ἐστὶ πᾶς ὅρος καθόλου· οὐ γάρ τινι

ὀφθαλμῶι λέγει τὸ ὑγιεινὸν ὁ ἰατρός, ἀλλ᾽ ἢ παντὶ ἢ εἴδει ἀφ-

ορίσας. ῥᾶιόν τε τὸ καθ᾽ ἕκαστον ὁρίσασθαι ἢ τὸ καθόλου, διὸ δεῖ

ἀπὸ τῶν καθ᾽ ἕκαστα ἐπὶ τὰ καθόλου μεταβαίνειν· καὶ

30

γὰρ αἱ ὁμωνυμίαι λανθάνουσι μᾶλλον ἐν τοῖς καθόλου ἢ ἐν

τοῖς ἀδιαφόροις. ὥσπερ δὲ ἐν ταῖς ἀποδείξεσι δεῖ τό γε

συλλελογίσθαι ὑπάρχειν, οὕτω καὶ ἐν τοῖς ὅροις τὸ σαφές.

τοῦτο δ᾽ ἔσται, ἐὰν διὰ τῶν καθ᾽ ἕκαστον εἰλημμένων ἦι τὸ ἐν

ἑκάστωι γένει ὁρίζεσθαι χωρίς, οἷον τὸ ὅμοιον μὴ πᾶν ἀλλὰ

35

τὸ ἐν χρώμασι καὶ σχήμασι, καὶ ὀξὺ τὸ ἐν φωνῆι, καὶ

οὕτως ἐπὶ τὸ κοινὸν βαδίζειν, εὐλαβούμενον μὴ ὁμωνυμίαι

ἐντύχηι. εἰ δὲ μὴ διαλέγεσθαι δεῖ μεταφοραῖς, δῆλον ὅτι

οὐδ᾽ ὁρίζεσθαι οὔτε μεταφοραῖς οὔτε ὅσα λέγεται μεταφοραῖς·

διαλέγεσθαι γὰρ ἀνάγκη ἔσται μεταφοραῖς.

14

Πρὸς δὲ τὸ ἔχειν τὰ προβλήματα ἐκλέγειν δεῖ τάς

τε ἀνατομὰς καὶ τὰς διαιρέσεις, οὕτω δὲ ἐκλέγειν, ὑποθέμε-

νον τὸ γένος τὸ κοινὸν ἁπάντων, οἷον εἰ ζῶια εἴη τὰ τεθεω-

ρημένα, ποῖα παντὶ ζώιωι ὑπάρχει, ληφθέντων δὲ τούτων,

5

πάλιν τῶν λοιπῶν τῶι πρώτωι ποῖα παντὶ ἕπεται, οἷον εἰ

τοῦτο ὄρνις, ποῖα παντὶ ἕπεται ὄρνιθι, καὶ οὕτως αἰεὶ τῶι ἐγ-

γύτατα· δῆλον γὰρ ὅτι ἕξομεν ἤδη λέγειν τὸ διὰ τί ὑπάρ-

χει τὰ ἑπόμενα τοῖς ὑπὸ τὸ κοινόν, οἷον διὰ τί ἀνθρώπωι

ἢ ἵππωι ὑπάρχει. ἔστω δὲ ζῶιον ἐφ᾽ οὗ Α, τὸ δὲ Β τὰ

10

ἑπόμενα παντὶ ζώιωι, ἐφ᾽ ὧν δὲ Γ Δ Ε τὰ τινὰ ζῶια. δῆ-

λον δὴ διὰ τί τὸ Β ὑπάρχει τῶι Δ· διὰ γὰρ τὸ Α. ὁμοίως

δὲ καὶ τοῖς ἄλλοις· καὶ ἀεὶ ἐπὶ τῶν κάτω ὁ αὐτὸς λόγος.

Νῦν μὲν οὖν κατὰ τὰ παραδεδομένα κοινὰ ὀνόματα

λέγομεν, δεῖ δὲ μὴ μόνον ἐπὶ τούτων σκοπεῖν, ἀλλὰ καὶ

15

ἂν ἄλλο τι ὀφθῆι ὑπάρχον κοινόν, ἐκλαμβάνοντα, εἶτα τίσι

τοῦτ᾽ ἀκολουθεῖ καὶ ποῖα τούτωι ἕπεται, οἷον τοῖς κέρατα

ἔχουσι τὸ ἔχειν ἐχῖνον, τὸ μὴ ἀμφώδοντ᾽ εἶναι· πάλιν τὸ

κέρατ᾽ ἔχειν τίσιν ἕπεται. δῆλον γὰρ διὰ τί ἐκείνοις ὑπάρ-

ξει τὸ εἰρημένον· διὰ γὰρ τὸ κέρατ᾽ ἔχειν ὑπάρξει.

20

Ἔτι δ᾽ ἄλλος τρόπος ἐστὶ κατὰ τὸ ἀνάλογον ἐκλέγειν.

ἓν γὰρ λαβεῖν οὐκ ἔστι τὸ αὐτό, ὁ δεῖ καλέσαι σήπιον καὶ

ἄκανθαν καὶ ὀστοῦν· ἔσται δ᾽ ἑπόμενα καὶ τούτοις ὥσπερ

μιᾶς τινος φύσεως τῆς τοιαύτης οὔσης.

15

Τὰ δ᾽ αὐτὰ προβλήματά ἐστι τὰ μὲν τῶι τὸ αὐτὸ

25

μέσον ἔχειν, οἷον ὅτι πάντα ἀντιπερίστασις. τούτων δ᾽ ἔνια

τῶι γένει ταὐτά, ὅσα ἔχει διαφορὰς τῶι ἄλλων ἢ ἄλλως

εἶναι, οἷον διὰ τί ἠχεῖ, ἢ διὰ τί ἐμφαίνεται, καὶ διὰ τί

ἶρις· ἅπαντα γὰρ ταῦτα τὸ αὐτὸ πρόβλημά ἐστι γένει

(πάντα γὰρ ἀνάκλασισ), ἀλλ᾽ εἴδει ἕτερα. τὰ δὲ τῶι τὸ

30

μέσον ὑπὸ τὸ ἕτερον μέσον εἶναι διαφέρει τῶν προβλημά-

των, οἷον διὰ τί ὁ Νεῖλος φθίνοντος τοῦ μηνὸς μᾶλλον ῥεῖ;

διότι χειμεριώτερος φθίνων ὁ μείς. διὰ τί δὲ χειμεριώτερος

φθίνων; διότι ἡ σελήνη ἀπολείπει. ταῦτα γὰρ οὕτως ἔχει

πρὸς ἄλληλα.

16

35

Περὶ δ᾽ αἰτίου καὶ οὗ αἴτιον ἀπορήσειε μὲν ἄν τις,

ἆρα ὅτε ὑπάρχει τὸ αἰτιατόν, καὶ τὸ αἴτιον ὑπάρχει (ὥσ-

περ εἰ φυλλορροεῖ ἢ ἐκλείπει, καὶ τὸ αἴτιον τοῦ ἐκλείπειν

ἢ φυλλορροεῖν ἔσται· οἷον εἰ τοῦτ᾽ ἔστι τὸ πλατέα ἔχειν τὰ

φύλλα, τοῦ δ᾽ ἐκλείπειν τὸ τὴν γῆν ἐν μέσωι εἶναι· εἰ γὰρ

μὴ ὑπάρχει, ἄλλο τι ἔσται τὸ αἴτιον αὐτῶν), εἴ τε τὸ αἴτιον

ὑπάρχει, ἅμα καὶ τὸ αἰτιατόν (οἷον εἰ ἐν μέσωι ἡ γῆ, ἐκ-

λείπει, ἢ εἰ πλατύφυλλον, φυλλορροεῖ). εἰ δ᾽ οὕτως, ἅμ᾽

5

ἂν εἴη καὶ δεικνύοιτο δι᾽ ἀλλήλων. ἔστω γὰρ τὸ φυλλορ-

ροεῖν ἐφ᾽ οὗ Α, τὸ δὲ πλατύφυλλον ἐφ᾽ οὗ Β, ἄμπελος

δὲ ἐφ᾽ οὗ Γ. εἰ δὴ τῶι Β ὑπάρχει τὸ Α (πᾶν γὰρ πλατύφυλ-

λον φυλλορροεῖ), τῶι δὲ Γ ὑπάρχει τὸ Β (πᾶσα γὰρ ἄμπε-

λος πλατύφυλλοσ), τῶι Γ ὑπάρχει τὸ Α, καὶ πᾶσα ἄμ-

10

πελος φυλλορροεῖ. αἴτιον δὲ τὸ Β τὸ μέσον. ἀλλὰ καὶ

ὅτι πλατύφυλλον ἡ ἄμπελος, ἔστι διὰ τοῦ φυλλορροεῖν ἀπο-

δεῖξαι. ἔστω γὰρ τὸ μὲν Δ πλατύφυλλον, τὸ δὲ Ε τὸ

φυλλορροεῖν, ἄμπελος δὲ ἐφ᾽ οὗ Ζ. τῶι δὴ Ζ ὑπάρχει τὸ

Ε (φυλλορροεῖ γὰρ πᾶσα ἄμπελοσ), τῶι δὲ Ε τὸ Δ (ἅπαν

15

γὰρ τὸ φυλλορροοῦν πλατύφυλλον)· πᾶσα ἄρα ἄμπελος

πλατύφυλλον. αἴτιον δὲ τὸ φυλλορροεῖν. εἰ δὲ μὴ ἐνδέχεται

αἴτια εἶναι ἀλλήλων (τὸ γὰρ αἴτιον πρότερον οὗ αἴτιον, καὶ τοῦ

μὲν ἐκλείπειν αἴτιον τὸ ἐν μέσωι τὴν γῆν εἶναι, τοῦ δ᾽ ἐν μέσωι

τὴν γῆν εἶναι οὐκ αἴτιον τὸ ἐκλείπειν) – εἰ οὖν ἡ μὲν διὰ τοῦ αἰτίου

20

ἀπόδειξις τοῦ διὰ τί, ἡ δὲ μὴ διὰ τοῦ αἰτίου τοῦ ὅτι, ὅτι

μὲν ἐν μέσωι, οἶδε, διότι δ᾽ οὔ. ὅτι δ᾽ οὐ τὸ ἐκλείπειν αἴτιον

τοῦ ἐν μέσωι, ἀλλὰ τοῦτο τοῦ ἐκλείπειν, φανερόν· ἐν γὰρ τῶι

λόγωι τῶι τοῦ ἐκλείπειν ἐνυπάρχει τὸ ἐν μέσωι, ὥστε δῆλον ὅτι

διὰ τούτου ἐκεῖνο γνωρίζεται, ἀλλ᾽ οὐ τοῦτο δι᾽ ἐκείνου.

25

Η ἐνδέχεται ἑνὸς πλείω αἴτια εἶναι; καὶ γὰρ εἰ ἔστι

τὸ αὐτὸ πλειόνων πρώτων κατηγορεῖσθαι, ἔστω τὸ Α τῶι Β

πρώτωι ὑπάρχον, καὶ τῶι Γ ἄλλωι πρώτωι, καὶ ταῦτα τοῖς

Δ Ε. ὑπάρξει ἄρα τὸ Α τοῖς Δ Ε· αἴτιον δὲ τῶι μὲν Δ τὸ

Β, τῶι δὲ Ε τὸ Γ· ὥστε τοῦ μὲν αἰτίου ὑπάρχοντος ἀνάγκη

30

τὸ πρᾶγμα ὑπάρχειν, τοῦ δὲ πράγματος ὑπάρχοντος οὐκ

ἀνάγκη πᾶν ὁ ἂν ἦι αἴτιον, ἀλλ᾽ αἴτιον μέν, οὐ μέντοι πᾶν.

ἢ εἰ ἀεὶ καθόλου τὸ πρόβλημά ἐστι, καὶ τὸ αἴτιον ὅλον τι,

καὶ οὗ αἴτιον, καθόλου; οἷον τὸ φυλλορροεῖν ὅλωι τινὶ ἀφωρισμέ-

νον, κἂν εἴδη αὐτοῦ ἦι, καὶ τοισδὶ καθόλου, ἢ φυτοῖς ἢ τοιοισδὶ

35

φυτοῖς· ὥστε καὶ τὸ μέσον ἴσον δεῖ εἶναι ἐπὶ τούτων καὶ οὗ αἴτιον,

καὶ ἀντιστρέφειν. οἷον διὰ τί τὰ δένδρα φυλλορροεῖ; εἰ δὴ διὰ

πῆξιν τοῦ ὑγροῦ, εἴτε φυλλορροεῖ δένδρον, δεῖ ὑπάρχειν πῆξιν,

εἴτε πῆξις ὑπάρχει, μὴ ὁτωιοῦν ἀλλὰ δένδρωι, φυλλορροεῖν.

17

Πότερον δ᾽ ἐνδέχεται μὴ τὸ αὐτὸ αἴτιον εἶναι τοῦ αὐτοῦ

πᾶσιν ἀλλ᾽ ἕτερον, ἢ οὔ; ἢ εἰ μὲν καθ᾽ αὑτὸ ἀποδέδεικται

καὶ μὴ κατὰ σημεῖον ἢ συμβεβηκός, οὐχ οἷόν τε· ὁ γὰρ λό-

γος τοῦ ἄκρου τὸ μέσον ἐστίν· εἰ δὲ μὴ οὕτως, ἐνδέχεται. ἔστι

5

δὲ καὶ οὗ αἴτιον καὶ ὧι σκοπεῖν κατὰ συμβεβηκός· οὐ μὴν

δοκεῖ προβλήματα εἶναι. εἰ δὲ μή, ὁμοίως ἕξει τὸ μέσον·

εἰ μὲν ὁμώνυμα, ὁμώνυμον τὸ μέσον, εἰ δ᾽ ὡς ἐν γένει,

ὁμοίως ἕξει. οἷον διὰ τί καὶ ἐναλλὰξ ἀνάλογον; ἄλλο γὰρ

αἴτιον ἐν γραμμαῖς καὶ ἀριθμοῖς καὶ τὸ αὐτό γε, ἧι μὲν

10

γραμμή, ἄλλο, ἧι δ᾽ ἔχον αὔξησιν τοιανδί, τὸ αὐτό. οὕ-

τως ἐπὶ πάντων. τοῦ δ᾽ ὅμοιον εἶναι χρῶμα χρώματι καὶ

σχῆμα σχήματι ἄλλο ἄλλωι. ὁμώνυμον γὰρ τὸ ὅμοιον

ἐπὶ τούτων· ἔνθα μὲν γὰρ ἴσως τὸ ἀνάλογον ἔχειν τὰς πλευ-

ρὰς καὶ ἴσας τὰς γωνίας, ἐπὶ δὲ χρωμάτων τὸ τὴν αἴσθη-

15

σιν μίαν εἶναι ἤ τι ἄλλο τοιοῦτον. τὰ δὲ κατ᾽ ἀναλογίαν τὰ

αὐτὰ καὶ τὸ μέσον ἕξει κατ᾽ ἀναλογίαν. Ἔχει δ᾽ οὕτω τὸ

παρακολουθεῖν τὸ αἴτιον ἀλλήλοις καὶ οὗ αἴτιον καὶ ὧι αἴ-

τιον· καθ᾽ ἕκαστον μὲν λαμβάνοντι τὸ οὗ αἴτιον ἐπὶ πλέον,

οἷον τὸ τέτταρσιν ἴσας τὰς ἔξω ἐπὶ πλέον ἢ τρίγωνον ἢ τε-

20

τράγωνον, ἅπασι δὲ ἐπ᾽ ἴσον (ὅσα γὰρ τέτταρσιν ὀρθαῖς

ἴσας τὰς ἔξω)· καὶ τὸ μέσον ὁμοίως. ἔστι δὲ τὸ μέσον λό-

γος τοῦ πρώτου ἄκρου, διὸ πᾶσαι αἱ ἐπιστῆμαι δι᾽ ὁρισμοῦ

γίγνονται. οἷον τὸ φυλλορροεῖν ἅμα ἀκολουθεῖ τῆι ἀμπέλωι

καὶ ὑπερέχει, καὶ συκῆι, καὶ ὑπερέχει· ἀλλ᾽ οὐ πάντων,

25

ἀλλ᾽ ἴσον. εἰ δὴ λάβοις τὸ πρῶτον μέσον, λόγος τοῦ φυλ-

λορροεῖν ἐστιν. ἔσται γὰρ πρῶτον μὲν ἐπὶ θάτερα μέσον, ὅτι

τοιαδὶ ἅπαντα· εἶτα τούτου μέσον, ὅτι ὀπὸς πήγνυται ἤ τι

ἄλλο τοιοῦτον. τί δ᾽ ἐστὶ τὸ φυλλορροεῖν; τὸ πήγνυσθαι τὸν

ἐν τῆι συνάψει τοῦ σπέρματος ὀπόν.

30

Ἐπὶ δὲ τῶν σχημάτων ὧδε ἀποδώσει ζητοῦσι τὴν παρ-

ακολούθησιν τοῦ αἰτίου καὶ οὗ αἴτιον. ἔστω τὸ Α τῶι Β ὑπάρ-

χειν παντί, τὸ δὲ Β ἑκάστωι τῶν Δ, ἐπὶ πλέον δέ. τὸ μὲν

δὴ Β καθόλου ἂν εἴη τοῖς Δ· τοῦτο γὰρ λέγω καθόλου ὧι

μὴ ἀντιστρέφει, πρῶτον δὲ καθόλου ὧι ἕκαστον μὲν μὴ ἀντι-

35

στρέφει, ἅπαντα δὲ ἀντιστρέφει καὶ παρεκτείνει. τοῖς δὴ

Δ αἴτιον τοῦ Α τὸ Β. δεῖ ἄρα τὸ Α ἐπὶ πλέον τοῦ Β ἐπεκ-

τείνειν· εἰ δὲ μή, τί μᾶλλον αἴτιον ἔσται τοῦτο ἐκείνου; εἰ

δὴ πᾶσιν ὑπάρχει τοῖς Ε τὸ Α, ἔσται τι ἐκεῖνα ἓν ἅπαντα

ἄλλο τοῦ Β. εἰ γὰρ μή, πῶς ἔσται εἰπεῖν ὅτι ὧι τὸ Ε, τὸ

Α παντί, ὧι δὲ τὸ Α, οὐ παντὶ τὸ Ε; διὰ τί γὰρ οὐκ ἔσται

τι αἴτιον οἷον [τὸ Α] ὑπάρχει πᾶσι τοῖς Δ; ἀλλ᾽ ἆρα καὶ

τὰ Ε ἔσται τι ἕν; ἐπισκέψασθαι δεῖ τοῦτο, καὶ ἔστω τὸ Γ.

ἐνδέχεται δὴ τοῦ αὐτοῦ πλείω αἴτια εἶναι, ἀλλ᾽ οὐ τοῖς αὐ-

5

τοῖς τῶι εἴδει, οἷον τοῦ μακρόβια εἶναι τὰ μὲν τετράποδα

τὸ μὴ ἔχειν χολήν, τὰ δὲ πτηνὰ τὸ ξηρὰ εἶναι ἢ ἕτερόν

τι. Εἰ δὲ εἰς τὸ ἄτομον μὴ εὐθὺς ἔρχονται, καὶ μὴ μόνον

ἓν τὸ μέσον ἀλλὰ πλείω, καὶ τὰ αἴτια πλείω.

18

Πότερον δ᾽ αἴτιον τῶν μέσων, τὸ πρὸς τὸ καθόλου πρῶ-

10

τον ἢ τὸ πρὸς τὸ καθ᾽ ἕκαστον, τοῖς καθ᾽ ἕκαστον; δῆλον δὴ ὅτι

τὰ ἐγγύτατα ἑκάστωι ὧι αἴτιον. τοῦ γὰρ τὸ πρῶτον ὑπὸ τὸ

καθόλου ὑπάρχειν τοῦτο αἴτιον, οἷον τῶι Δ τὸ Γ τοῦ τὸ Β

ὑπάρχειν αἴτιον. τῶι μὲν οὖν Δ τὸ Γ αἴτιον τοῦ Α, τῶι δὲ Γ

τὸ Β, τούτωι δὲ αὐτό.

19

15

Περὶ μὲν οὖν συλλογισμοῦ καὶ ἀποδείξεως, τί τε ἑκά-

τερόν ἐστι καὶ πῶς γίνεται, φανερόν, ἅμα δὲ καὶ περὶ ἐπι-

στήμης ἀποδεικτικῆς· ταὐτὸν γάρ ἐστιν. περὶ δὲ τῶν ἀρχῶν,

πῶς τε γίνονται γνώριμοι καὶ τίς ἡ γνωρίζουσα ἕξις, ἐντεῦ-

θεν ἔσται δῆλον προαπορήσασι πρῶτον.

20

Ὅτι μὲν οὖν οὐκ ἐνδέχεται ἐπίστασθαι δι᾽ ἀποδείξεως

μὴ γιγνώσκοντι τὰς πρώτας ἀρχὰς τὰς ἀμέσους, εἴρηται

πρότερον. τῶν δ᾽ ἀμέσων τὴν γνῶσιν, καὶ πότερον ἡ αὐτή

ἐστιν ἢ οὐχ ἡ αὐτή, διαπορήσειεν ἄν τις, καὶ πότερον ἐπι-

στήμη ἑκατέρου [ἢ οὔ], ἢ τοῦ μὲν ἐπιστήμη τοῦ δ᾽ ἕτερόν τι γέ-

25

νος, καὶ πότερον οὐκ ἐνοῦσαι αἱ ἕξεις ἐγγίνονται ἢ ἐνοῦσαι

λελήθασιν. εἰ μὲν δὴ ἔχομεν αὐτάς, ἄτοπον· συμβαίνει

γὰρ ἀκριβεστέρας ἔχοντας γνώσεις ἀποδείξεως λανθάνειν.

εἰ δὲ λαμβάνομεν μὴ ἔχοντες πρότερον, πῶς ἂν γνωρίζοι-

μεν καὶ μανθάνοιμεν ἐκ μὴ προϋπαρχούσης γνώσεως; ἀδύ-

30

νατον γάρ, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῆς ἀποδείξεως ἐλέγομεν. φα-

νερὸν τοίνυν ὅτι οὔτ᾽ ἔχειν οἷόν τε, οὔτ᾽ ἀγνοοῦσι καὶ μηδεμίαν

ἔχουσιν ἕξιν ἐγγίγνεσθαι. ἀνάγκη ἄρα ἔχειν μέν τινα δύνα-

μιν, μὴ τοιαύτην δ᾽ ἔχειν ἣ ἔσται τούτων τιμιωτέρα κατ᾽

ἀκρίβειαν. φαίνεται δὲ τοῦτό γε πᾶσιν ὑπάρχον τοῖς ζώιοις.

35

ἔχει γὰρ δύναμιν σύμφυτον κριτικήν, ἣν καλοῦσιν αἴσθησιν·

ἐνούσης δ᾽ αἰσθήσεως τοῖς μὲν τῶν ζώιων ἐγγίγνεται μονὴ τοῦ

αἰσθήματος, τοῖς δ᾽ οὐκ ἐγγίγνεται. ὅσοις μὲν οὖν μὴ ἐγγί-

γνεται, ἢ ὅλως ἢ περὶ ἃ μὴ ἐγγίγνεται, οὐκ ἔστι τούτοις γνῶ-

σις ἔξω τοῦ αἰσθάνεσθαι· ἐν οἷς δ᾽ ἔνεστιν αἰσθομένοις ἔχειν

ἔτι ἐν τῆι ψυχῆι. πολλῶν δὲ τοιούτων γινομένων ἤδη διαφορά

τις γίνεται, ὥστε τοῖς μὲν γίνεσθαι λόγον ἐκ τῆς τῶν τοιού-

των μονῆς, τοῖς δὲ μή. Ἐκ μὲν οὖν αἰσθήσεως γίνεται μνήμη,

ὥσπερ λέγομεν, ἐκ δὲ μνήμης πολλάκις τοῦ αὐτοῦ γινομέ-

5

νης ἐμπειρία· αἱ γὰρ πολλαὶ μνῆμαι τῶι ἀριθμῶι ἐμπειρία

μία ἐστίν. ἐκ δ᾽ ἐμπειρίας ἢ ἐκ παντὸς ἠρεμήσαντος τοῦ κα-

θόλου ἐν τῆι ψυχῆι, τοῦ ἑνὸς παρὰ τὰ πολλά, ὁ ἂν ἐν ἅπα-

σιν ἓν ἐνῆι ἐκείνοις τὸ αὐτό, τέχνης ἀρχὴ καὶ ἐπιστήμης,

ἐὰν μὲν περὶ γένεσιν, τέχνης, ἐὰν δὲ περὶ τὸ ὄν, ἐπιστήμης.

10

οὔτε δὴ ἐνυπάρχουσιν ἀφωρισμέναι αἱ ἕξεις, οὔτ᾽ ἀπ᾽ ἄλ-

λων ἕξεων γίνονται γνωστικωτέρων, ἀλλ᾽ ἀπὸ αἰσθήσεως,

οἷον ἐν μάχηι τροπῆς γενομένης ἑνὸς στάντος ἕτερος ἔστη, εἶθ᾽

ἕτερος, ἕως ἐπὶ ἀρχὴν ἦλθεν. ἡ δὲ ψυχὴ ὑπάρχει τοιαύτη

οὖσα οἵα δύνασθαι πάσχειν τοῦτο. ὁ δ᾽ ἐλέχθη μὲν πάλαι,

15

οὐ σαφῶς δὲ ἐλέχθη, πάλιν εἴπωμεν. στάντος γὰρ τῶν

ἀδιαφόρων ἑνός, πρῶτον μὲν ἐν τῆι ψυχῆι καθόλου (καὶ γὰρ

αἰσθάνεται μὲν τὸ καθ᾽ ἕκαστον, ἡ δ᾽ αἴσθησις τοῦ καθόλου

ἐστίν, οἷον ἀνθρώπου, ἀλλ᾽ οὐ Καλλίου ἀνθρώπου)· πάλιν ἐν τού-

τοις ἵσταται, ἕως ἂν τὰ ἀμερῆ στῆι καὶ τὰ καθόλου, οἷον τοι-

ονδὶ ζῶιον, ἕως ζῶιον, καὶ ἐν τούτωι ὡσαύτως. δῆλον δὴ ὅτι

ἡμῖν τὰ πρῶτα ἐπαγωγῆι γνωρίζειν ἀναγκαῖον· καὶ γὰρ

5

ἡ αἴσθησις οὕτω τὸ καθόλου ἐμποιεῖ. Ἐπεὶ δὲ τῶν περὶ τὴν

διάνοιαν ἕξεων αἷς ἀληθεύομεν αἱ μὲν ἀεὶ ἀληθεῖς εἰσιν,

αἱ δὲ ἐπιδέχονται τὸ ψεῦδος, οἷον δόξα καὶ λογισμός, ἀληθῆ

δ᾽ ἀεὶ ἐπιστήμη καὶ νοῦς, καὶ οὐδὲν ἐπιστήμης ἀκριβέστερον

ἄλλο γένος ἢ νοῦς, αἱ δ᾽ ἀρχαὶ τῶν ἀποδείξεων γνωριμώ-

10

τεραι, ἐπιστήμη δ᾽ ἅπασα μετὰ λόγου ἐστί, τῶν ἀρχῶν ἐπι-

στήμη μὲν οὐκ ἂν εἴη, ἐπεὶ δ᾽ οὐδὲν ἀληθέστερον ἐνδέχεται εἶ-

ναι ἐπιστήμης ἢ νοῦν, νοῦς ἂν εἴη τῶν ἀρχῶν, ἔκ τε τούτων

σκοποῦσι καὶ ὅτι ἀποδείξεως ἀρχὴ οὐκ ἀπόδειξις, ὥστ᾽ οὐδ᾽

ἐπιστήμης ἐπιστήμη. εἰ οὖν μηδὲν ἄλλο παρ᾽ ἐπιστήμην γέ-

15

νος ἔχομεν ἀληθές, νοῦς ἂν εἴη ἐπιστήμης ἀρχή. καὶ ἡ μὲν

ἀρχὴ τῆς ἀρχῆς εἴη ἄν, ἡ δὲ πᾶσα ὁμοίως ἔχει πρὸς τὸ

πᾶν πρᾶγμα.