| |
purim-shpiler Amshterdam 1723
ikh bin a purim-shpiler haynt
un kh'shpas fun mayne fraynd un faynt!
un fun di kaylekhdike maske-lekher
flit itst mayn lakhediker blik aroys –
ariber yedn palats, yedn kleynem hoyz,
un flatert oyf, un flatert hekher,
ariber yamen, taykh un tekher,
un flikt mit derner yede royz,
un kitslt bay di zaytn yedn troym-farshvekher,
un git dem sotn yain-nesekh brand a fuln bekher:
– hey, alter shoyte, mit di oygn royte,
trink un zing –
«Homen iz in dr'erd
und Mordkhe – oyfn ferd!»
in fremde gleker kling,
az oyfshteyn zoln ale toyte!
un lakh! ontseynerdiker, truknbeynerdiker, lakh:
di frume kdoyshim un di khushim-prushim loz gemakh!
un makh di krum-havayelekh, di hintish-kheyndelekh a sakh,
un shray nisht, az di velt iz flakh!
un oyb du zest nisht andersh, nem di oygn un farmakh:
un – trakh-ta-ra-rakh!
es iz dokh sholem-veshalve oyf der velt!
es helt shoyn oyf; a frilingzun a naye kvelt,
un mentshn kushn zikh in land in frayen,
un felker zaynen ongeton in gayst in nayem,
un oyfgeboyt un opgeboyt iz oykh Yerusholaim!
hey Esterl, mayn shvesterl, dir kumt a meylekh-kush;
a kleynikeyt – fun Hoyde biz Kush
dergreykht dayn tsoyberfule hershndike medine!
un du aleyn bist malkhesdik un sheyn!
nor oysgetrakht hot Vashti es, az du – du bist a grine,
s'hot Vashti oysgetrakht in kine-tsorn,
di Vashti oyfn shtern mitn horn...
nisht vor! es hot mayn Esterl a penemel a klorn!
a simen, zet, der kluger meylekh-tipesh hot zi holt,
un shpilt zikh mit der rut fun gold...
un git ir op in hant
a halbe land!
un Homen? Homen oykh, der durkhgetribener, der alter Homen,
hot umgebitn itst zayn klingndikn nomen,
farkirtst, fartsoygn im oyf Homo,
un ayngekneytsht, fareydlt di neshome –
er iz der eyntsiker, der trayer oyf der vakh,
vos kekhlt zayn mizinikl Vayzosen...
un – trakh-ta-ra-rakh! –
ver zogt, es iz atsindert oyf der velt milkhomes?
a lign! keyner hot nisht genosn!
– umzist-umnisht nor blut fargosn!
un s'flisn trern iber ale mosn!
s'iz khay-gelebt! s'iz simkhe-vesosn!
un ergets hersht di noyt un hunger!?
un ergets vildevet a shturem fun yesurim!!
oy, haynt iz purim,
un haynt bin ikh a yid a yunger –
un s'shmeykhlen trern oyf di umetike oygn!
un kh'reyd azoy modern un fartsoygn,
un eydlartik tsu dem erevrav geboygn...
s'bahalt di maske – funem likht
mayn blas un oysgepaynikt yung gezikht,
fun blikn lesterdike umgerikht...
un ver es zet, derkent in mir – Pyerro,
vos otemt mit der tsufeliker khayesho;
un kh'gey arum, kh'shpatsir arum in vaysn, breytn kitl,
un ikh zukh a lustikn, besimkhedikn mitl
tsu oysshpotn fun faynt un fraynd,
vayl... kh'bin nisht mer –
a stam bekhinemdike trer,
a voyler yung, a purim-shpiler haynt!
איך בין אַ פּורים־שפּילער הײַנט
און כ'שפּאַס פֿון מײַנע פֿרײַנד און פֿײַנט!
און פֿון די קײַלעכדיקע מאַסקע־לעכער
פֿליט איצט מײַן לאַכעדיקער בליק אַרויס –
אַריבער יעדן פּאַלאַץ, יעדן קליינעם הויז,
און פֿלאַטערט אויף, און פֿליגלט העכער,
אַריבער ימען, טײַך און טעכער,
און פֿליקט מיט דערנער יעדע רויז,
און קיצלט בײַ די זײַטן יעדן טרוים־פֿאַרשוועכער,
און גיט דעם שׂטן יין־נסך בראַנד אַ פֿולן בעכער:
– היי, אַלטער שוטה, מיט די אויגן רויטע,
טרינק און זינג –
«המן איז אין דר'ערד
און מרדכי – אויפֿן פֿערד!»
אין פֿרעמדע גלעקער קלינג,
אַז אויפֿשטיין זאָלן אַלע טויטע!
און לאַך! אָנציינערדיקער, טרוקנביינערדיקער, לאַך:
די פֿרומע קדושים און די חושים־פּרושים לאָז געמאַך!
און מאַך די קרום־העוויהלעך, די הינטיש־חנדעלעך אַ סך,
און שרײַ נישט, אַז די וועלט איז פֿלאַך!
און אויב דו זעסט נישט אַנדערש, נעם די אויגן און פֿאַרמאַך:
און –
טראַך־טאַ־ראַ־ראַך! –
עס איז דאָך שלום־ושלווה אויף דער וועלט!
עס העלט שוין אויף; אַ פֿרילינגזון אַ נײַע קוועלט,
און מענטשן קושן זיך אין לאַנד אין פֿרײַען,
און פֿעלקער זײַנען אָנגעטאָן אין גײַסט אין נײַעם,
און אויפֿגעבויט און אָפּגעבויט איז אויך ירושלים!
היי אסתּרל, מײַן שוועסטערל, דיר קומט אַ מלך־קוש;
אַ קלייניקייט – פֿון הודו ביז כּוש
דערגרייכט דײַן צויבערפֿולע הערשנדע מדינה!
און דו אַליין ביסט מלכותדיק און שיין!
נאָר אויסגעטראַכט האָט ושתּי עס, אַז דו – דו ביסט אַ גרינע,
ס'האָט ושתּי אויסגעטראַכט אין קינאה־צאָרן,
די ושתּי אויפֿן שטערן מיטן האָרן...
נישט וואָר! עס האָט מײַן אסתּרל אַ פּנימל אַ קלאָרן!
אַ סימן, זעט, דער קלוגער מלך־טיפּש האָט זי האָלט,
און שפּילט זיך מיט דער רוט פֿון גאָלד...
און גיט איר אָפּ אין האַנט
אַ האַלבע לאַנד!
און המן? המן אויך, דער דורכגעטריבענער, דער אַלטער המן,
האָט אומגעביטן איצט זײַן קלינגנדיקן נאָמען,
פֿאַרקירצט, פֿאַרצויגן אים אויף Homo,
און אײַנגעקנייטשט, פֿאַראיידלט די נשמה –
ער איז דער איינציקער, דער טרײַער אויף דער וואַך,
וואָס קעכלט זײַן מיזיניקל ויזתאן...
און – טראַך־טאַ־ראַ־ראַך! –
ווער זאָגט, עס איז אַצינדערט אויף דער וועלט מלחמות?
אַ ליגן! קיינער האָט נישט גענאָסן!
– אומזיסט־אומנישט נאָר בלוט פֿאַרגאָסן!
און ס'פֿליסן טרערן איבער אַלע מאָסן!
ס'איז חי־געלעבט! ס'איז שׂימחה־ושׂשׂון!
און ערגעץ הערשט די נויט און הונגער!?
און ערגעץ ווילדעוועט אַ שטורעם פֿון יסורים!!
אוי, הײַנט איז פּורים,
און הײַנט בין איך אַ ייד אַ יונגער –
און ס'שמייכלען טרערן אויף די אומעטיקע אויגן!
און כ'רייד אַזוי מאָדערן און פֿאַרצויגן,
און איידלאַרטיק צו דעם ערבֿ־רבֿ געבויגן...
ס'באַהאַלט די מאַסקע – פֿונעם ליכט
מײַן בלאַס און אויסגעפּײַניקט יונג געזיכט,
פֿון בליקן לעסטערדיקע אומגעריכט...
און ווער עס זעט, דערקענט אין מיר – פּיערראָ,
וואָס אָטעמט מיט דער צופֿעליקער חיי־שעה;
און כ'גיי אַרום, כ'שפּאַציר אַרום אין ווײַסן, ברייטן קיטל,
און כ'זוך אַ לוסטיקן, בשׂימחהדיקן מיטל
צו אויסשפּאָטן פֿון פֿײַנט און פֿרײַנד,
ווײַל... כ'בין נישט מער –
אַ סתּם בחינמדיקע טרער,
אַ וווילער יונג, אַ פּורים־שפּילער הײַנט!
sharblat fun «yung-idish»,
ershter boygn, Lodzh 1919
|