Cenodoxus

Comico-Tragoedia

________________________________________________________________

Actus III

SCENA  I    SCENA  II    SCENA  III

SCENA  IV    SCENA  V    SCENA  VI

SCENA  VII    SCENA  VIII

Scena I

Cenodoxophilax.

Cenodoxophilax. Heu me; labores irritos; evanidam

Beneficiorum memoriam! Adsum denuo,

Ut ubi meam operam saepe lusi, ludere

Aggrediar ultimum. Bonus sum ego Genius

925

Cenodoxo; at ille me quasi malum exterminat.

Fugit, odit, exsecratur; heu male nescius

Properantis irae; nescius fati sui

Jam jam futuri; nescius periculi

Praesentis; et suae ruinae nescius.

930

Cenodoxe, satis est: ah satis superbiae

Datum, est; satis Cenodoxe. Nunquam tu tui

Memor eris? arrogantiae nullum modum

Finemve pones? nulla tandem gloriae

Cupidinem dies tibi auferet? auferet;

935

Sed sero nimis: auferet. Ubi alijs proderis,

Oberis tibi: docebis alios vivere,

Peribis ipse. Scilicet magno voles

Hujus redemtam gloriae pruriginem;

Sapiesque cum resipiscere tibi negabitur.

940

Jam jam periisses, nisi meis tibi precibus

Moram impetrassem. At vereor ut frustra siem;

Et hinc recedam lusus, ut saepe anteidhac.

Tentabo tamen, et ultimo superbiam

Ariete verberabo.

[113]

Scena II

Cenodoxus. Mariscus. Cenodoxophylax. Panurgus.

Cenodoxus. - - - Dudum nescio

945

Quid ordiar; non edere, non bibere juvat:

Nec lectio mihi nauseam, nec scriptio

Eximit.

Mariscus. Id esse mirum in his negotijs,

Cenodoxe? diripiunt prope omnes te, tua

Orbis ope sustentatur: incumbit humeris

950

Tuis onus, quod ferre nequeat Atlas suis.

Cenodoxus. Gravantut alto fessa somno lumina.

Non pugno: membra do quieti. Hinc tu interim

Abi; Nec interpellet alius quispiam

Meam quietem.

Mariscus. Aegre mihi est, quoties dolet

955

Cenodoxus. Illum, ut coenitem, praeconijs

Extollo: quem laudare cum nequeo, simul

Coenare nequeo.

Cenodoxophilax. A me revincta lumina

Sunt hoc sopore: insomnijs terrebitur,

Quem saepe vigilem aggressus haud quicquam fui.

960

Cenodoxe, commigrabis: ultimum hoc tuae

Spatium diei est. Caeterum ratio tibi est

Ducenda. Contuere, quid libri feram?

Hic lege. Quid horres facinora tua! Serus es;

Horrere dudum oportuit. Viden' tuas

965

Offucias? viden' apinas? Mortalibus

Os sublinere licebat; immortalibus

Fumum facere fucumque, non est. Num vides

Superbiam? superbiam? superbiam?

Si centies legas, superbiam leges;

970

Si millies legas, superbiam leges;

[114]

Deciesque centiesque millies leges.

Agnoscis?

Cenodoxus. Ah ah ah!

Cenodoxophilax. Migrabimus.

Cenodoxus. Moram.

Cenodoxophilax. Nihil agis; evocaberis. Panurge, ades

Cohorte cum socia inferis e sedibus.

975

Panurgus. Quis evocat?

Cenodoxophilax. Suprema virtus Numinis.

Panurgus. Quid imperat?

Cenodoxophilax. Terrere Cenodoxum jubet.

Panurgus. Resipicet inde.

Cenodoxophilax. Utinam quidem.

Panurgus. Nolo.

Cenodoxophilax. Volo.

Jubeo, impero.

Panurgus. Terrebone meos?

Cenodoxus. Impero

Sceleste; parendum est.

Panurgus. Necabo igitur.

Cenodoxophilax. Veto

980

Necare; caeterum volo terrefieri.

Accede; nec desiste, donec reveniam.

Scena III

Panurgus. Cenodoxus. Asteroth.

Asempholoth. Cenodoxophylax.

Panurgus. Quae praeda mihi devota? jam nunc faucibus

Erebi inferenda? ubi est? ubi est? video. Asteroth,

Asempholoth, venite praedam tollite.

985

Cenodoxus. Miserere; parce.

Asteroth. Quo vocamur?

Panurgus. Huc mei

Pars fida gregis.

Asempholoth. An ducimus, rapimus scelus?

Asteroth. Age, evome animum sceleribus magnis, novis,

Multis, gravibus obnoxium.

Cenodoxus. Ah, ah, ah! moram,

Moram.

Panurgus. Negamus.

Asteroth. Tu moram improbe flagites?

990

Dudum trahendus et dicandus Tartaro.

Asempholoth. Fauces nocentes, et nocentem spiritum

Elido sceleri.

Cenodoxus. Heu, heu, juvate.

Panurgus. Quis juvet?

Noster es, erisque: ducite, trahite, rapite.

[115]

Cenodoxus. Superi!

Asteroth. Inferi sumus: vocari nos decet.

995

Cenodoxus. Date spatium, heu!

Panurgus. Apud nos spatium erit.

Asempholoth. Nimis moramur, noster est.

Asteroth. Praelusimus

Diu satis; rapiendus est. Hos mihi pedes.

Asempholoth. Has ego manus mihi destino.

Panurgus. Animum Tartaro.

Cenodoxus. DEUS eripe.

Panurgus. Deum cogitas? Non ille te.

1000

Asteroth. Tumet tibi fueras DEUS, te appellita.

Cenodoxus. Succurre Numen.

Asempholoth. Frustra es; odit, negligit,

Contemnit, ut tu Numen hactenus.

Cenodoxus. At ego

Nunquam Tonantem spreveram.

Panurgus. Superbiam

Non spreveras, et arrogantiam tuam.

1005

Asempholoth. Oggannit etiam? ad latera lamnas admove

Facesque.

Panurgus. Nostra supplicia jam sentiat,

Aequare qui nostram ausus est superbiam.

Asteroth. Imo superare.

Cenodoxus. Christe, postremam manum

Porge misero.

Asempholoth. Jam audire tandem vis miser?

1010

Esse potes; hoc datur.

Panurgus. Prope absumus: praei

Aliquis, et Orcum pande.

Cenodoxus. Caelites mihi

Omnes adeste; vimque prohibete inferae

Cohortis.

Panurgus. Aderunt, et juvabunt te Stygi

Immergere.

Asteroth. Hic tandem adsumus propter specus

1015

Horrentis Erebi: hac mergite feram.

Asempholoth. Trudite,

Pellite. Patet aditus inferorum. Sentio

Luctantis horridum camini incendium.

Immittite feram.

Asteroth. Assetur; et Laconicum.

Nostrum pati assuefiat.

Cenodoxus. Heu, heu, quem mihi

1020

Quaero advocatum? Tu ales. o rebus meis

Spes una; propera.

Cenodoxophilax.. Quo vocas?

Cenodoxus. Me perditum

Ut eruas.

Cenodoxophilax. Ten' eruam? non audio;

Audire quem nunquam volebas.

Cenodoxus. Audiam

De caetero.

Panurgus. Nihil agit; hoc timor exprimit.

1025

Ubi rursus in tutum redierit, ad suum.

Redibit ingenium.

Asteroth. Fidem superbia

[116]

Servare nescit.

Cenodoxus. Recipio sancte.

Asempholoth. Nihil

In homine sanctum est improbo: Nihil.

Cenodoxophilax. Vale,

Cenodoxe.

Cenodoxus. Serva miserum.

Cenodoxophilax. Ubi te esse miserum

1030

Credideris.

Cenodoxus. Esse credo.

Panurgus. Non credit, scelus:

Imponit.

Cenodoxophilax. Hinc facesse jam stygia manus,

Mox avola, praedamque mitte.

Asteroth. Superbior

Nobis scelestiorque lucem hanc occupet,

Qua nos jubemur cedere?

Cenodoxophilax. Ocyus fuge.

1035

In gratiam recipio alumnum.

Asempholoth. Gratia

Mox excidet.

Cenodoxophilax. Tunc nil vetabo.

Asteroth. Noster est.

Cenodoxophilax. Nondum est.

Panurgus. Erit.

Cenodoxophilax. Deus hoc cavebit: caeterum

Nondum est. Fugam capessite.

Cenodoxus. Heu, quid debeo

Tibi liberator.

Cenodoxophilax. Hanc superbiam mihi

1040

Debes: relinque fastum; habere non potes

Mentis superbae sensa, si vel me voles

Habere, vel DEUM; imo si te etiam voles.

Absiste coeptis: et periculi memor

Praesentis. a futuro abesse cogita.

Scena IV

Cenodoxus. Philautia.

1045

Cenodoxus. Ludorne, mihi superstes ipse? mortuus

An vivo? vivusne morior? Neutrum; an simul

Utcumque vere senseram? Quis me metus

Versabat? etiamnum trepido. Quiescere

Occoeperam; imo non quiescere, Superi!

1050

Sed aestuare, sed periclitarier

Vita atque capite. Quis etenim Proserpinae

Furvae adierat regna, et tribunal Aeaci

[117]

Propius? hiabat orcus in meum caput:

Trahebat, impellebat undique carnifex

1055

Non unus: adeo uti meam precario

Redemerim vitam ac salutem. Eheu, nefas!

Adeone sum improbus? adeone sceleribus

Oppressus omnibus, merear ut Tartara?

Philautia. Caelum mereris.

Cenodoxus. Ambigere somnus jubet.

1060

Philautia. Ambigere veritas vetat.

Cenodoxus. Periculum

Me terruit.

Philautia. Quod esse virtuti queat

Periculum?

Cenodoxus. Quod ante paululum adieram.

Philautia. Somnia fuere, non pericula.

Cenodoxus. Et tamen

Metuenda.

Philautia. Pueris.

Cenodoxus. Saepe vera somniant

1065

Sapientiores.

Philautia. Vana falsaque saepius.

Cenodoxus. Quid haec fuisse certa prohibet?

Philautia. Quid eadem

Fuisse inania vetat?

Cenodoxus. Atqui senseram

Memet periclitari!

Philautia. Ita esse, somnium

Suadebat.

Cenodoxus. Heu quam tetra mihi, quamque horrida

1070

Cacodaemonum occursabat acies?

Philautia. Tu magis

Horrendus ipsis.

Cenodoxus. Vindicare in crimina

Mea appetebant.

Philautia. Imo virtutis odio

Te prosecuti.

Cenodoxus. Non solent virtutibus

Ita minitari.

Philautia. An nescius es, Antonios

1075

Olim, Macariosque, eorundem impetus

Tulisse, sanctimoniae laude inclytos?

Nam sanctitas est, quae improbatur improbis.

An itaque nescis, quae tua erga pauperes

Sit liberalitas?

Cenodoxus. Scio equidem.

Philautia. Charitas

1080

Adversus infimos?

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Patientia

In consulentes?

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Dein' modestia

In prosperis?

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Dein' constantia

In tristibus?

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Post, continentia

Quanta?

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Post, quanta abstinentia tibi sit?

1085

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Post, precandi assiduitas?

Cenodoxus. Scio.

Philautia. Postmodum

[118]

Quanta pietas erga DEUM?

Cenodoxus. Scio talia,

Tamen!

Philautia. Quid hic? Virtutibus veris via

Ad sidera sit impervia? Injustus DEUS

Et iniquus est, si ferre tam injusta poterit.

1090

Cenodoxus. Metuo tamen, metuo miser.

Scena V

Mariscus. Philautia. Cenodoxus.

Mariscus. Dormitne adhuc?

Vigilat. Sed est subtristis.

Philautia. Obliviscere

Inane somnium.

Cenodoxus. Si inane somnium

Foret.

Philautia. Est inane.

Cenodoxus. Sit utinam!

Mariscus. Secum actitat

Nescio quid occulti. Occupavero prior.

1095

Cenodoxe, ut ego suspenso adambulans gradu

Horsum tetendi, ne acquiescentem meo

Strepitu moverem.

Cenodoxus. Veneras maturius;

Nunquam minus meridiantem inveneras.

Quies, an inquies mage fuerit, nescio,

1100

Quam capere cogitaveram.

Mariscus. Quid enim mali

Turbavit?

Cenodoxus. Horribilia spectra in somnijs.

Mariscus. Ho ho; redi ad Hilaria, absque causa tristis es.

Quae somnijs fides?

Cenodoxus. Subinde plurima.

Mariscus. Subinde nulla.

Cenodoxus. Vereor ut hodie siet

1105

Aliqua!

Mariscus. Nihil. Hodie esse nullam credito;

Cras senties secus, ubi somniaveris

Meliora.

Cenodoxus. Quid ita?

Mariscus. Doctus ego sum; calleo

Mathesin. Hodie portam eburneam Sopor

Ingressus, ulmum ventilaverat manu.

1110

Proinde vanum est, quicquid hodie suggerit.

Cenodoxus. Suggessit etiam te esse mecum in coenula.

[119]

Mariscus. Hic vera suggessit, quia et cras suggeret.

Cenodoxus. Cras somniate nolo.

Mariscus. Somnia, si sapis;

Nam corneas redibit ad fores sopor,

1115

Ni astrologica fallor fide: tunc lucida,

Tunc vera, tunc jucunda venient somnia.

Cenodoxus. Quo vate didicisti hoc?

Mariscus. Egomet enim mihi

Soleo esse vates, quandocunque scilicet

Bissexto in anno, mense Januario,

1120

Hebdomade septima, dies veneris, diem

Jovis praeit.

Cenodoxus. Tu vero nugo totus es.

Mariscus. Qui somnia audis, me quoque audi: par fides

Utrisque convenit. Sed an abeo, et tibi

Coenam instruo Cenodoxe?

Cenodoxus. Quid hodie juvet

1125

Coenare?

Mariscus. Quid juvet? videbis: qui modo

Ventrem habeo vacuum, habebo plenum postea.

Hoc tu nihil putas juvare?

Cenodoxus. Sed mihi

Coenare non lubet.

Mariscus. Lubet vero mihi.

Spectante te esitabo. Plane prosperum

1130

Hunc mihi diem, quo mensa tanti me viri

Dignabitur! alij quod optant, assequar

Ego solus.

Cenodoxus. Ecquid illud, omnes quod vovent.

Tu consequeris?

Mariscus. Ut tibi conviva sim

Frequentior, fruarque sermone aureo

1135

Avidissime.

Cenodoxus. Licet: praei. Pellam hospite

Jucundiore somnium teterrimum.

Scena VI

Morbus.

Morbus. Nemo me adeo miretur aegre incedere,

Cum morbus ego sim: hinc est, quod genua labant, manus

Pectusque languent, ora pallent: viribus

[120]

Destituor ipse, et destituo alios. Satis

Plerique jam nostis me, opinor; caeteri

Noscetis olim. Huc mittor hodie ab alite

Cenodoxophylace, faciam ut impetum in virum,

Quem vidi ego aut novi hactenus nunquam: tamen

1145

Scio Cenodoxon esse; cui frustra fuit

Immissa nuper Conscientia: quem dein

Metuenda frangere nequierunt somnia.

Nunc denique mihi negotium datum est. Nihil

Recuso: facile aedes et hominem reperiam,

1150

Eumque simul ac videro, invadam. Nam ita

Praecepit ales: tergiversari haud licet.

Scena VII

Philedemon. Philaretus. Dama.

Philedemon. Hoc noctis ergo, Philarete, istuc accidit.

Philaretus. Haud aliud.

Philedemon. Ipse videras?

Philaretus. Oculis meis.

Philedemon. Quid audio?

Philautia. Id quod videram. Primitus enim

1155

Caliginem densissimam coëgerant

Nubes; nec astra reliqua, praeter Cynthiam

Texere; Noctiluca tum forte fuerat.

Huic se illa tetra, horrenda, formidabilis

Opposuit umbra; sustulitque funditus

1160

Mortalium conspectu.

Philedemon. Nihildum insolens.

Philaretus. Hinc fulgurare, ardere, stridere; quatere,

Turbare coelum. Frigidus mihi pectora

Pervasit horror: illico apparent novae

Facies, et ora ipsis timenda Manibus.

1165

Deinde fremitus colloquentium, et minae

Jactantur; intellecta nemini.

Philedemon. Vigil

[121]

An somnians spectaveras?

Philaretus. Nil certius,

Vigilem fuisse.

Philedemon. Quid dehinc?

Philaretus. Unus aliquis

Altum istud inclamare visus est mihi:

1170

Properemus. Omnes inde fulminis in modum

Terram institerunt petere: Nec vero hinc procul

Residere. Territus et prope exanimus meos

Memet recepi ad familiares. Hinc simul

Ex commodo possem, apparabam accedere

1175

Cenodoxon; illique mea visa exponere.

Philedemon. Comitabor; audiamque quidnam sentiat

Cenodoxus hoc tuo super miraculo,

Quem nunquam ego audij loquentem sine novo

Miraculo. Verum ecce, quo Dama properat?

1180

Philaretus. Quid, puer, anhelas?

Dama. Mitte.

Philaretus. Siste.

Dama. Non licet.

Properato opus.

Philedemon. An est otiosus Herus?

Dama. Herus?

Philedemon. Herus, inquio; quem convenire collubet.

Dama. Ah, herus. Omitte.

Philedemon. Tergiversaris, puer?

Dama. Absolve, quaeso.

Philedemon. Non priusquam dixeris.

1185

Dama. Pene perijt.

Philaretus. Herus?

Dama. Herus.

Philaretus. Tuus?

Dama. Meus, inquio

Cenodoxus: et penissime jam agit animam.

Philedemon. Qui dum?

Dama. Sub ingressum in aedes, concidit

Recta, et repente viribus defectus est.

Non caussa, non malo remedium existat palam.

1190

Aegre loquitur; arcessere medicos jubet;

Qui si morentur paululum, mox actum agent.

Omitte plura. Propero.

Philaretus. Quid pertulit

Cenodoxus infortunij?

Philedemon. Quid uspiam

Securitatis est? Quaeque gravia accidunt

1195

Mortalibus, se ut esse mortales sciant.

Frustra es, Philarete; adire, et audire haud licet

Cenodoxon hodie.

Philaretus. Adibo nihilo ego sequius:

[122]

Ut quem docentem audire non possum; queam

Videre patientem. Dolorem vincere

1200

Certe docebit, ut aliud doceat nihil.

Exempla, quam lingua, efficacius docent.

Scena VIII

Panurgus. Chorus Musicus Cacodaemonum.

Panurgus. Nil aegrius mihi imperari a Numine

Aliteque Numinis poterat, atque antea,

Cum terrui, haud sane lubens, per somnia

1205

Cenodoxon. Heu, quid principi referam meo?

Ut me miseriter habebit, et crudeliter?

Illine eosdem ego aucupor, et territos

Rursus abigo, measque res idem augeo,

Idemque perdo? forsitan minacijs

1210

Cenodoxus illis territus, mihi nuncium

Remittet? ad meum redire principem

Nequeo, nisi Cenodoxus ad me redierit.

Quid ordiar igitur? arte jam contraria

Pugnabo. Terrere potui; potero etiam

1215

Mulcere, palpo, voce, risu, musica.

Nam et inferi testudine, cithara, chely

Novere ludere: neque tam fusci sumus,

Ut meticulosi somniant. Procurrite

Stygij choraulae: haec occupate limina

1220

Fidium sonoro murmure, accinite, meras

Beatitudines, suavitudines,

Ac dulcitudines meras: papavera,

Mulsa atque mella, Ego intus aegrum inducere

[123]

Molibor, ut se musica caelite putet

1225

Recreari; Agite, et ostendite quid Orcus habeat

Jucunditatis, si modo ea frui velit.

Chorus. Desine coelum poscere questu,

Desine pectus tundere planctu,

Desine vultum perdere fletu;

1230

Supera dudum Numen ab aula

Faciles votis praestitit aures;

Nemo te adibit certius Astra.

Panurgus. Reliquum ego pertexam. Ite, et Orcum, prodromi

Parate; certa est praeda nobis: commodum

1235

Sequetur: ultimum instat illi praelium.