lider

lider, vos zeyer tsugeherikeyt tsu a bashtimtn verk

funem poet ken nokh nisht mitgeteylt vern

yidish, sheyne printsesin

«yidish, sheyne printsesin, azoy sheyn vi loshn-koydesh»

der fremder oyrekh

«der fremder oyrekh in tunkeln nakhtazil»

dos kleyne tsigaynerl

«ikh bin a tsigaynerl a kleyner»

tsayt-balade

«in mitn veg a kind a toyts»

 

zamlung un redaktsye fun di tekstn:

Heinrich Mohringer

_______________________________________________________________________

yidish, sheyne printsesin

yidish, sheyne printsesin, azoy sheyn vi loshn-koydesh,

nor yinger. a simen hostu – yedn khoydesh

bakumstu «dos», vos di skeyne volt gevolt

un batsolt derfar a kern hayesod mit gold.

kh'veys, az kh'bin a yold un mit a trold.

nor ver iz nisht keyn yold, kh'bet iber ayer koved,

ven er hot lib dem poshetn dodi vi dos lid funem meylekh Dovid

un hot faynt Arele Barele mitn kelbele fun gold?

yidish, undzer zunfargang, undzer shvangezang,

klang un iberklang. troyeriker bang, bang.

gold, vos der «yude» yud Zis hot nisht ershatst.

yidish, sheyne yoyreshte fun undzer altn hoyz!

dayn sheynkeyt iz eynzam, dayn eynzamkeyt iz groys.

sara vunder, vos dayn harts hot nokh nisht geplatst.

ייִדיש, שײנע פּרינצעסין

ייִדיש, שײנע פּרינצעסין, אַזױ שײן װי לשון־קודש,

נאָר ייִנגער. אַ סימן האָסטו – יעדן חודש

באַקומסטו «דאָס», װאָס די זקנה װאָלט געװאָלט

און באַצאָלט דערפֿאַר אַ קרן היסוד מיט גאָלד.

כ'װײס, אַז כ'בין אַ יאָלד און מיט אַ טראָלד.

נאָר װער איז נישט קײן יאָלד, כ'בעט איבער אײַער כּבֿוד,

װען ער האָט ליב דעם פשוטן דודי װי דאָס ליד פֿונעם מלך דוד

און האָט פֿײַנט אַרעלע באַרעלע מיטן קעלבעלע פֿון גאָלד?

ייִדיש, אונדזער זונפֿאַרגאַנג, אונדזער שװאַנגעזאַנג,

קלאַנג און איבערקלאַנג. טרױעריקער באַנג, באַנג.

גאָלד, װאָס דער «יודע» יוד זיס האָט נישט ערשאַצט.

ייִדיש, שײנע יורשטע פֿון אונדזער אַלטן הױז!

דײַן שײנקײט איז אײנזאַם, דײַן אײנזאַמקײט איז גרױס.

סאַראַ װוּנדער, װאָס דײַן האַרץ האָט נאָך נישט געפּלאַצט.

kval: Hebreunet

der fremder oyrekh

der fremder oyrekh in tunkeln nakhtazil

kukt mit pakhed oyf di tunkele vent,

vu s'lyaremt di shvartse makhne un klapt

tshvekes dem shotn-kenig in di hent.

durkhn ofenem fentster loyft a veg farbay

un kreytst a tsveytn, vos loyft oyf links,

un er, der oyrekh, shteyt in same mit –

aleyn an oysgetrakhter, fremder sfinks.

nor mit a mol geyt oyf in im a likht,

a freyd, a keyn mol nit geante freyd.

un er veyst nit, az oyf yener zayt fun tir

heylik un groys der Bal-Shem-Tov shteyt.

דער פֿרעמדער אורח

דער פֿרעמדער אורח אין טונקעלן נאַכטאַזיל

קוקט מיט פּחד אױף די טונקעלע װענט,

װוּ ס'ליאַרעמט די שװאַרצע מחנה און קלאַפּט

טשװעקעס דעם שאָטן־קעניג אין די הענט.

דורכן אָפֿענעם פֿענצטער לױפֿט אַ װעג פֿאַרבײַ

און קרײצט אַ צװײטן, װאָס לױפֿט אױף לינקס,

און ער, דער אורח, שטײט אין סאַמע מיט –

אַלײן אַן אױסגעטראַכטער, פֿרעמדער ספֿינקס.

נאָר מיט אַ מאָל גײט אױף אין אים אַ ליכט,

אַ פֿרײד, אַ קײנ מאָל ניט געאַנטע פֿרײד.

און ער װײסט ניט, אַז אױף יענער זײַט פֿון טיר

הײליק און גרױס דער בעל־שם־טובֿ שטײט.

kval: Hebreunet

dos kleyne tsigaynerl

Kh'bin a tsigaynerl a kleyner.

Ober, vi ir zet, a sheyner.

Borves, hungerik un freylekh,

Leb ikh mir vi a ben-meylekh.

Kh'veys nit vu ikh bin geboyrn,

Mayn mame t'mikh in step farloyrn,

Mayn tatn hot men oyfgehangen,

Ven er iz ganvenen gegangen.

Ekh, du fidl, fidele du mayn,

Shpil mayn troyer tsu zey in harts arayn.

Ekh, du khaver mayn,

Ver veyst vi du aleyn,

Az eybik, eybik, royt iz

Blut un vayn.

Fun tatn geyarshnt hob ikh dem fidl,

Shpil ikh oyf ir «didl, didl»,

In mayn fidl kent ir hern

Mayn mames tsar, mayn shvesters trern,

In mayn fidl ligt gefangen

Vi m'hot mayn tatn oyfgehangen.

Ven tsum toyt m'hot im getribn,

Iz di fidl mir geblibn.

Ekh, du fidl, fidele du mayn,

Shpil mayn troyer tsu zey in harts arayn.

Ekh, du khaver mayn,

Ver veyst vi du aleyn,

Az eybik, eybik, royt iz

Blut un vayn.

Dos lid fun roydefn un yogn,

Dos lid fun nekhtikn, nisht togn,

Kh'bin a tsigaynerl a kleyner,

Kh'zing vi s'zingt nisht keyner, keyner,

Vos far a lid s'vet aykh gefeln,

Kent ir zikh bay mir bashteln,

Batsoln darft ir bloyz a drayer,

S'kost mayn veytik aykh nisht tayer.

Ekh, du fidl, fidele du mayn,

Shpil mayn troyer tsu zey in harts arayn.

Ekh, du khaver mayn,

Ver veyst vi du aleyn,

Az eybik, eybik, royt iz

Blut un vayn.

דאָס קלײנע ציגײַנערל

כ'בין אַ ציגײַנערל אַ קלײנער.

אָבער, װי איר זעט, אַ שײנער.

באָרװעס, הונגעריק און פֿרײלעך,

לעב איך מיר װי אַ בן-מלך.

כ'װײס ניט װוּ איך בין געבױרן,

מײַן מאַמע ט'מיך אין סטעפּ פֿאַרלױרן,

מײַן טאַטן האָט מען אױפֿגעהאַנגען,

װען ער איז גנבֿענען געגאַנגען.

עך, דו פֿידל, פֿידעלע דו מײַן,

שפּיל מײַן טרױער צו זײ אין האַרץ אַרײַן,

עך, דו חבֿר מײַן,

װער װײסט װי דו אַלײן,

אַז אײביק, אײביק, רױט איז

בלוט און װײַן.

פֿון טאַטן געירשנט האָב איך דעם פֿידל,

שפּיל איך אױף איר «דידל, דידל»,

אין מײַן פֿידל קענט איר הערן

מײַן מאַמעס צער, מײַן שװעסטערס טרערן,

אין מײַן פֿידל ליגט געפֿאַנגען

װי מ'האָט מײַן טאַטן אױפֿגעהאָנגען.

װען צום טױט מ'האָט אים געטריבן,

איז די פֿידל מיר געבליבן.

עך, דו פֿידל, פֿידעלע דו מײַן,

שפּיל מײַן טרױער צו זײ אין האַרץ אַרײַן,

עך, דו חבֿר מײַן,

װער װײסט װי דו אַלײן,

אַז אײביק, אײביק, רױט איז

בלוט און װײַן.

דאָס ליד פֿון רודפֿען און יאָגן,

דאָס ליד פֿון נעכטיקן, נישט טאָגן,

כ'בין אַ ציגײַנערל אַ קלײנער,

כ'זינג װי ס'זינגט נישט קײנער, קײנער,

װאָס פֿאַר אַ ליד ס'װעט אײַך געפֿעלן,

קענט איר עס בײַ מיר באַשטעלן,

באַצאָלן דאַרפֿט איר בלױז אַ דרײַער,

ס'קאָסט מײַן װײטיק אײַך נישט טײַער.

עך, דו פֿידל, פֿידעלע דו מײַן,

שפּיל מײַן טרױער צו זײ אין האַרץ אַרײַן,

עך, דו חבֿר מײַן,

װער װײסט װי דו אַלײן,

אַז אײביק, אײביק, רױט איז

בלוט און װײַן.

kval: The Itsik Manger Volume: «Anthology of Yiddish Folksongs»,Vol. 7

englishe iberzetsung

tsayt-balade

in mitn veg a kind a toyts,

a meydele mit blonde hor.

nokh finef vokhn oder zeks –

volt es gevorn zibn yor.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

di mame shteyt in mitn veg

un brekht di bleykhe dare hent,

zi hot gezen di shtot farvist,

zi hot gezen di heym farbrent.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

un furlekh shlepn zikh farbay

mit hak un pak oyf na-venad,

vogler zenen ale di,

vos hobn ersht a heym gehat.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

der poyer hot farlozt dos dorf,

der shtotmentsh hot farlozt di shtot,

ver mit aks un ver tsu fus

vandert itst oyf gots barot.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

di mame shteyt in mitn veg:

neyn un neyn, zi vet nisht geyn.

vi lozt men dos in mitn veg

dos shlofndike kind aleyn?

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

zi zetst zikh nebn toytn kind

farviklt in ir groen shal.

di harbst-levone ibern vald –

a groyser zilberner medal.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

der marshal zingt: «mayn tekhterl,

dayn tate iz a blonder ber»

un far zayn fentster trot bay trot

marshirt dos broyne militer.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

di mame zingt: «mayn tekhterl,

mayn gold, mayn kroyn un mayn farmeg,

dayn mame iz a verbe itst

vos troyert do in mitn veg.»

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

un vi a verbe roysht zi shtil

ir troyer ibern toytn kind,

mit ire shvarts tselozte hor

shpilt zikh der september-vint.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.,

der marshal zingt: «mayn tekhtel,

dayn tate iz a feld-marshal»

di harbst-levone oyf zayn brust

blitst – a zilberner medal.

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

di mame zingt: «mayn tekhterl,

mayn kind, mayn fri farloshn kind,

dayn mame iz a sove itst,

vos klogt ir veytik farn vint.»

der marshal Gering shpilt zikh mit zayn kind.

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

dos dozike lid hob ikh fartrakht

in London in a hospital,

dos lid fun toytn kind in veg

un fun dem fetn feld-marshal,

vos toyt, un shpilt zikh mit zayn kind.

צײַט־באַלאַדע

אין מיטן װעג אַ קינד אַ טױטס ,

אַ מײדעלע מיט בלאָנדע האָר.

נאָך פֿינעף װאָכן אָדער זעקס –

װאָלט עס געװאָרן זיבן יאָר.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

די מאַמע שטײט אין מיטן װעג

און ברעכט די בלײכע דאַרע הענט,

זי האָט געזען די שטאָט פֿאַרװיסט,

זי האָט געזען די הײם פֿאַרברענט.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

און פֿורלעך שלעפּן זיך פֿאַרבײַ

מיט האַק און פּאַק אױף נע-ונד,

װאָגלער זענען אַלע די,

װאָס האָבן ערשט אַ הײם געהאַט.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

דער פּױער האָט פֿאַרלאָזט דאָס דאָרף,

דער שטאָטמענטש האָט פֿאַרלאָזט די שטאָט,

װער מיט אַקס און װער צו פֿוס

װאַנדערט איצט אױף גאָטס באַראָט.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

די מאַמע שטײט אין מיטן װעג:

נײן און נײן, זי װעט נישט גײן.

װי לאָזט מען דאָס אין מיטן װעג

דאָס שלאָפֿנדיקע קינד אַלײן?

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

זי זעצט זיך נעבן טױטן קינד

פֿאַרװיקלט אין איר גראָען שאַל.

די האַרבסט-לבֿנה איבערן װאַלד –

אַ גרױסער זילבערנער מעדאַל.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

דער מאַרשאַל זינגט: «מײַן טעכטערל,

דײַן טאַטע איז אַ בלאָנדער בער»

און פֿאַר זײַן פֿענצטער טראָט בײַ טראָט

מאַרשירט דאָס ברױנע מיליטער.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

די מאַמע זינגט: «מײַן טעכטערל,

מײַן גאָלד, מײַן קרױן און מײַן פֿאַרמעג,

דײַן מאַמע איז אַ װערבע איצט

װאָס טרױערט דאָ אין מיטן װעג.»

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

און װי אַ װערבע רױשט זי שטיל

איר טרױער איבערן טױטן קינד,

מיט אירע שװאַרץ צעלאָזטע האָר

שפּילט זיך דער סעפּטעמבער-װינט.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

דער מאַרשאַל זינגט: «מײַן טעכטערל,

דײַן טאַטע איז אַ פֿעלד-מאַרשאַל.»

די האַרבסט-לבֿנה אױף זײַן ברוסט

בליצט – אַ זילבערנער מעדאַל.

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

די מאַמע זינגט: «מײַן טעכטערל,

מײַן קינד, מײַן פֿרי פֿאַרלאָשן קינד,

דײַן מאַמע איז אַ סאָװע איצט,

װאָס קלאָגט איר װײטיק פֿאַרן װינט.»

דער מאַרשאַל גערינג שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

דאָס דאָזיקע ליד האָב איך פֿאַרטראַכט

אין לאָנדאָן אין אַ האָספּיטאַל,

דאָס ליד פֿון טױטן קינד אין װעג

און פֿון דעם פֿעטן פֿעלד-מאַרשאַל,

װאָס טױט, און שפּילט זיך מיט זײַן קינד.

kval: itzikmanger.com