bibliotheca Augustana

Aules Persius Flaccus
Saturarum liber

<<< introductio

: P r o o e m i u m

Nec fonte labra prolui caballino
nec in bicipiti somniasse Parnaso
memini, ut repente sic poeta prodirem.
Heliconidasque pallidamque Pirenen
5: illis remitto quorum imagines lambunt
hederae sequaces; ipse semipaganus
ad sacra vatum carmen adfero nostrum.
quis expedivit psittaco suum «chaere»
picamque docuit nostra verba conari?
10: magister artis ingenique largitor
venter, negatas artifex sequi voces.
quod si dolosi spes refulserit nummi,
corvos poetas et poetridas picas
cantare credas Pegaseium nectar.

: S a t u r a I

O curas hominum! o quantum est in rebus inane!
«quis leget haec?» min tu istud ais? nemo hercule. «nemo?»
vel duo vel nemo. «turpe et miserabile.» quare?
ne mihi Polydamas et Troiades Labeonem
5: praetulerint? nugae. non, si quid turbida Roma
elevet, accedas examenve inprobum in illa
castiges trutina nec te quaesiveris extra.
nam Romae quis non - a, si fas dicere - sed fas
tum cum ad canitiem et nostrum istud vivere triste
10: aspexi ac nucibus facimus quaecumque relictis,
cum sapimus patruos. tunc tunc - ignoscite (nolo,
quid faciam?) sed sum petulanti splene - cachinno.
Scribimus inclusi, numeros ille, hic pede liber,
grande aliquid quod pulmo animae praelargus anhelet.
15: scilicet haec populo pexusque togaque recenti
et natalicia tandem cum sardonyche albus

: sede leges celsa, liquido cum plasmate guttur
mobile conlueris, patranti fractus ocello.
tunc neque more probo videas nec voce serena
20: ingentis trepidare Titos, cum carmina lumbum
intrant et tremulo scalpuntur ubi intima versu.
tun, vetule, auriculis alienis colligis escas,
articulis quibus et dicas cute perditus «ohe»?
«quo didicisse, nisi hoc fermentum et quae semel intus
25: innata est rupto iecore exierit caprificus?»
en pallor seniumque! o mores, usque adeone
scire tuum nihil est nisi te scire hoc sciat alter?
«at pulchrum est digito monstrari et dicier 'hic est.'
ten cirratorum centum dictata fuisse
30: pro nihilo pendes?» ecce inter pocula quaerunt
Romulidae saturi quid dia poemata narrent.
hic aliquis, cui circum umeros hyacinthina laena est,
rancidulum quiddam balba de nare locutus
Phyllidas, Hypsipylas, vatum et plorabile siquid,

35: eliquat ac tenero subplantat verba palato.
adsensere viri: nunc non cinis ille poetae
felix? non levior cippus nunc inprimit ossa?
laudant convivae: nunc non e manibus illis,
nunc non e tumulo fortunataque favilla
40: nascentur violae? «rides» ait «et nimis uncis
naribus indulges. an erit qui velle recuset
os populi meruisse et cedro digna locutus
linquere nec scombros metuentia carmina nec tus?»
Quisquis es, o modo quem ex adverso dicere feci,
45: non ego cum scribo, si forte quid aptius exit,
quando haec rara avis est, si quid tamen aptius exit,
laudari metuam; neque enim mihi cornea fibra est.
sed recti finemque extremumque esse recuso
«euge» tuum et «belle.» nam «belle» hoc excute totum:
50: quid non intus habet? non hic est Ilias Atti
ebria veratro? non siqua elegidia crudi
dictarunt proceres? non quidquid denique lectis

: scribitur in citreis? calidum scis ponere sumen,
scis comitem horridulum trita donare lacerna,
55: et «verum» inquis «amo, verum mihi dicite de me.»
qui pote? vis dicam? nugaris, cum tibi, calve,
pinguis aqualiculus propenso sesquipede extet.
o Iane, a tergo quem nulla ciconia pinsit
nec manus auriculas imitari mobilis albas
60: nec linguae quantum sitiat canis Apula tantum.
vos, o patricius sanguis, quos vivere fas est
occipiti caeco, posticae occurrite sannae.
«Quis populi sermo est? quis enim nisi carmina molli
nunc demum numero fluere, ut per leve severos
65: effundat iunctura unguis? scit tendere versum
non secus ac si oculo rubricam derigat uno.
sive opus in mores, in luxum, in prandia regum
dicere, res grandes nostro dat Musa poetae.»
ecce modo heroas sensus adferre docemus
70: nugari solitos Graece, nec ponere lucum

: artifices nec rus saturum laudare, ubi corbes
et focus et porci et fumosa Palilia feno,
unde Remus sulcoque terens dentalia, Quinti,
cum trepida ante boves dictatorem induit uxor
75: et tua aratra domum lictor tulit - euge poeta!
«est nunc Brisaei quem venosus liber Acci,
sunt quos Pacuviusque et verrucosa moretur
Antiopa aerumnis cor luctificabile fulta?»
hos pueris monitus patres infundere lippos
80: cum videas, quaerisne unde haec sartago loquendi
venerit in linguas, unde istud dedecus in quo
trossulus exultat tibi per subsellia levis?
nilne pudet capiti non posse pericula cano
pellere quin tepidum hoc optes audire «decenter»?
85: «fur es» ait Pedio. Pedius quid? crimina rasis
librat in antithetis, doctas posuisse figuras
laudatur: «bellum hoc.» hoc bellum? an, Romule, ceves?
men moveat? quippe, et, cantet si naufragus, assem

: protulerim? cantas, cum fracta te in trabe pictum
90: ex umero portes? verum nec nocte paratum
plorabit qui me volet incurvasse querella.
«Sed numeris decor est et iunctura addita crudis.
cludere sic versum didicit 'Berecyntius Attis'
et 'qui caeruleum dirimebat Nerea delphin,'
95: sic 'costam longo subduximus Appennino.'
'Arma virum', nonne hoc spumosum et cortice pingui
ut ramale vetus vegrandi subere coctum?»
quidnam igitur tenerum et laxa cervice legendum?
«torva Mimalloneis inplerunt cornua bombis,
100: et raptum vitulo caput ablatura superbo
Bassaris et lyncem Maenas flexura corymbis
euhion ingeminat, reparabilis adsonat echo.»
haec fierent si testiculi vena ulla paterni
viveret in nobis? summa delumbe saliva
105: hoc natat in labris et in udo est Maenas et Attis
nec pluteum caedit nec demorsos sapit unguis.

: «Sed quid opus teneras mordaci radere vero
auriculas? vide sis ne maiorum tibi forte
limina frigescant: sonat hic de nare canina
110: littera.» per me equidem sint omnia protinus alba;
nil moror. euge omnes, omnes bene, mirae eritis res.
hoc iuvat? «hic» inquis «veto quisquam faxit oletum.»
pinge duos anguis: «pueri, sacer est locus, extra
meiite.» discedo. secuit Lucilius urbem,
115: te Lupe, te Muci, et genuinum fregit in illis.
omne vafer vitium ridenti Flaccus amico
tangit et admissus circum praecordia ludit,
callidus excusso populum suspendere naso.
me muttire nefas? nec clam? nec cum scrobe? nusquam?
120: hic tamen infodiam. vidi, vidi ipse, libelle:
auriculas asini quis non habet? hoc ego opertum,
hoc ridere meum, tam nil, nulla tibi vendo
Iliade. audaci quicumque adflate Cratino
iratum Eupolidem praegrandi cum sene palles,

125: aspice et haec, si forte aliquid decoctius audis.
inde vaporata lector mihi ferveat aure,
non hic qui in crepidas Graiorum ludere gestit
sordidus et lusco qui possit dicere «lusce,»
sese aliquem credens Italo quod honore supinus
130: fregerit heminas Arreti aedilis iniquas,
nec qui abaco numeros et secto in pulvere metas
scit risisse vafer, multum gaudere paratus
si cynico barbam petulans nonaria vellat.
his mane edictum, post prandia Callirhoen do.

S a t u r a I I

Hunc, Macrine, diem numera meliore lapillo,
qui tibi labentis apponet candidus annos.
funde merum genio. non tu prece poscis emaci
quae nisi seductis nequeas committere divis;

5: at bona pars procerum tacita libabit acerra.
haut cuivis promptum est murmurque humilisque susurros
tollere de templis et aperto vivere voto.
«mens bona, fama, fides», haec clare et ut audiat hospes;
illa sibi introrsum et sub lingua murmurat: «o si
10: ebulliat patruus, praeclarum funus!» et «o si
sub rastro crepet argenti mihi seria dextro
Hercule! pupillumve utinam, quem proximus heres
inpello, expungam; nam et est scabiosus et acri
bile tumet. Nerio iam tertia conditur uxor.»
15: haec sancte ut poscas, Tiberino in gurgite mergis
mane caput bis terque et noctem flumine purgas.
heus age, responde (minimum est quod scire laboro)
de Iove quid sentis? estne ut praeponere cures
hunc - cuinam? cuinam? vis Staio? an - scilicet haeres?
20: quis potior iudex puerisve quis aptior orbis?
hoc igitur quo tu Iovis aurem inpellere temptas
dic agedum Staio. «pro Iuppiter, o bone» clamet

: «Iuppiter!» at sese non clamet Iuppiter ipse?
ignovisse putas quia, cum tonat, ocius ilex
25: sulpure discutitur sacro quam tuque domusque?
quia non fibris ovium Ergennaque iubente
triste iaces lucis evitandumque bidental,
idcirco stolidam praebet tibi vellere barbam
Iuppiter? aut quidnam est qua tu mercede deorum
30: emeris auriculas? pulmone et lactibus unctis?
Ecce avia aut metuens divum matertera cunis
exemit puerum frontemque atque uda labella
infami digito et lustralibus ante salivis
expiat, urentis oculos inhibere perita;
35: tunc manibus quatit et spem macram supplice voto
nunc Licini in campos, nunc Crassi mittit in aedis:
«hunc optet generum rex et regina, puellae
hunc rapiant; quidquid calcaverit hic, rosa fiat.»
ast ego nutrici non mando vota. negato,
40: Iuppiter, haec illi, quamvis te albata rogarit.

: Poscis opem nervis corpusque fidele senectae.
esto age. sed grandes patinae tuccetaque crassa
adnuere his superos vetuere Iovemque morantur.
rem struere exoptas caeso bove Mercuriumque
45: arcessis fibra: «da fortunare Penatis,
da pecus et gregibus fetum.» quo, pessime, pacto,
tot tibi cum in flamma iunicum omenta liquescant?
et tamen hic extis et opimo vincere ferto
intendit: «iam crescit ager, iam crescit ovile,
50: iam dabitur, iam iam» - donec deceptus et exspes
nequiquam fundo suspiret nummus in imo.
Si tibi creterras argenti incusaque pingui
auro dona feram, sudes et pectore laevo
excutiat guttas laetari praetrepidum cor.
55: hinc illud subiit, auro sacras quod ovato
perducis facies. «nam fratres inter aenos,
somnia pituita qui purgatissima mittunt,
praecipui sunto sitque illis aurea barba.»

: aurum vasa Numae Saturniaque inpulit aera
60: Vestalisque urnas et Tuscum fictile mutat.
o curvae in terris animae et caelestium inanis,
quid iuvat hoc, templis nostros inmittere mores
et bona dis ex hac scelerata ducere pulpa?
haec sibi corrupto casiam dissolvit olivo,
65: haec Calabrum coxit vitiato murice vellus,
haec bacam conchae rasisse et stringere venas
ferventis massae crudo de pulvere iussit.
peccat et haec, peccat, vitio tamen utitur. at vos
dicite, pontifices, in sancto quid facit aurum?
70: nempe hoc quod Veneri donatae a virgine pupae.
quin damus id superis, de magna quod dare lance
non possit magni Messalae lippa propago?
conpositum ius fasque animo sanctosque recessus
mentis et incoctum generoso pectus honesto.
75: haec cedo ut admoveam templis et farre litabo.

: S a t u r a I I I

Nempe haec adsidue. iam clarum mane fenestras
intrat et angustas extendit lumine rimas.
stertimus, indomitum quod despumare Falernum
sufficiat, quinta dum linea tangitur umbra.
5: «en quid agis? siccas insana canicula messes
iam dudum coquit et patula pecus omne sub ulmo est»
unus ait comitum. verumne? itan? ocius adsit
huc aliquis. nemon? turgescit vitrea bilis:
findor, ut Arcadiae pecuaria rudere credas.
10: iam liber et positis bicolor membrana capillis
inque manus chartae nodosaque venit harundo.
tum querimur crassus calamo quod pendeat umor.
nigra sed infusa vanescit sepia lympha,
dilutas querimur geminet quod fistula guttas.
15: o miser inque dies ultra miser, hucine rerum
venimus? a, cur non potius teneroque columbo

: et similis regum pueris pappare minutum
poscis et iratus mammae lallare recusas?
an tali studeam calamo? cui verba? quid istas
20: succinis ambages? tibi luditur. effluis amens,
contemnere. sonat vitium percussa, maligne
respondet viridi non cocta fidelia limo.
udum et molle lutum es, nunc nunc properandus et acri
fingendus sine fine rota. sed rure paterno
25: est tibi far modicum, purum et sine labe salinum
(quid metuas?) cultrixque foci secura patella.
hoc satis? an deceat pulmonem rumpere ventis
stemmate quod Tusco ramum millesime ducis
censoremve tuum vel quod trabeate salutas?
30: ad populum phaleras! ego te intus et in cute novi.
non pudet ad morem discincti vivere Nattae.
sed stupet hic vitio et fibris increvit opimum
pingue, caret culpa, nescit quid perdat, et alto
demersus summa rursus non bullit in unda.

35: Magne pater divum, saevos punire tyrannos
haut alia ratione velis, cum dira libido
moverit ingenium ferventi tincta veneno:
virtutem videant intabescantque relicta.
anne magis Siculi gemuerunt aera iuvenci
40: et magis auratis pendens laquearibus ensis
purpureas subter cervices terruit, «imus,
imus praecipites» quam si sibi dicat et intus
palleat infelix quod proxima nesciat uxor?
Saepe oculos, memini, tangebam parvus olivo,
45: grandia si nollem morituri verba Catonis
discere non sano multum laudanda magistro,
quae pater adductis sudans audiret amicis.
iure; etenim id summum, quid dexter senio ferret,
scire erat in voto, damnosa canicula quantum
50: raderet, angustae collo non fallier orcae,
neu quis callidior buxum torquere flagello.
haut tibi inexpertum curvos deprendere mores

: quaeque docet sapiens bracatis inlita Medis
porticus, insomnis quibus et detonsa iuventus
55: invigilat siliquis et grandi pasta polenta;
et tibi quae Samios diduxit littera ramos
surgentem dextro monstravit limite callem.
stertis adhuc laxumque caput conpage soluta
oscitat hesternum dissutis undique malis.
60: est aliquid quo tendis et in quod derigis arcum?
an passim sequeris corvos testaque lutoque,
securus quo pes ferat, atque ex tempore vivis?
Elleborum frustra, cum iam cutis aegra tumebit,
poscentis videas; venienti occurrite morbo,
65: et quid opus Cratero magnos promittere montis?
discite et, o miseri, causas cognoscite rerum:
quid sumus et quidnam victuri gignimur, ordo
quis datus, aut metae qua mollis flexus et unde,
quis modus argento, quid fas optare, quid asper
70: utile nummus habet, patriae carisque propinquis

: quantum elargiri deceat, quem te deus esse
iussit et humana qua parte locatus es in re.
disce nec invideas quod multa fidelia putet
in locuplete penu, defensis pinguibus Umbris,
75: et piper et pernae, Marsi monumenta clientis,
maenaque quod prima nondum defecerit orca.
Hic aliquis de gente hircosa centurionum
dicat: «quod sapio satis est mihi. non ego curo
esse quod Arcesilas aerumnosique Solones
80: obstipo capite et figentes lumine terram,
murmura cum secum et rabiosa silentia rodunt
atque exporrecto trutinantur verba labello,
aegroti veteris meditantes somnia, gigni
de nihilo nihilum, in nihilum nil posse reverti.
85: hoc est quod palles? cur quis non prandeat hoc est?»
his populus ridet, multumque torosa iuventus
ingeminat tremulos naso crispante cachinnos.
«Inspice, nescio quid trepidat mihi pectus et aegris

: faucibus exsuperat gravis halitus, inspice sodes»
90: qui dicit medico, iussus requiescere, postquam
tertia conpositas vidit nox currere venas,
de maiore domo modice sitiente lagoena
lenia loturo sibi Surrentina rogabit.
«heus bone, tu palles.» «nihil est.» «videas tamen istuc,
95: quidquid id est. surgit tacite tibi lutea pellis.»
«at tu deterius palles, ne sis mihi tutor.
iam pridem hunc sepeli; tu restas.» «perge, tacebo.»
turgidus hic epulis atque albo ventre lavatur,
gutture sulpureas lente exhalante mefites.
100: sed tremor inter vina subit calidumque trientem
excutit e manibus, dentes crepuere retecti,
uncta cadunt laxis tunc pulmentaria labris.
hinc tuba, candelae, tandemque beatulus alto
conpositus lecto crassisque lutatus amomis
105: in portam rigidas calces extendit. at illum
hesterni capite induto subiere Quirites.

: «Tange, miser, venas et pone in pectore dextram;
nil calet hic. summosque pedes attinge manusque;
non frigent.» visa est si forte pecunia, sive
110: candida vicini subrisit molle puella,
cor tibi rite salit? positum est algente catino
durum holus et populi cribro decussa farina:
temptemus fauces; tenero latet ulcus in ore
putre quod haut deceat plebeia radere beta.
115: alges, cum excussit membris timor albus aristas;
nunc face supposita fervescit sanguis et ira
scintillant oculi, dicisque facisque quod ipse
non sani esse hominis non sanus iuret Orestes.

S a t u r a I V

«Rem populi tractas?» (barbatum haec crede magistrum
dicere, sorbitio tollit quem dira cicutae)

: «quo fretus? dic hoc, magni pupille Pericli.
scilicet ingenium et rerum prudentia velox
5: ante pilos venit, dicenda tacendave calles.
ergo ubi commota fervet plebecula bile,
fert animus calidae fecisse silentia turbae
maiestate manus. quid deinde loquere? 'Quirites,
hoc puta non iustum est, illud male, rectius illud.'
10: scis etenim iustum gemina suspendere lance
ancipitis librae, rectum discernis ubi inter
curva subit vel cum fallit pede regula varo,
et potis es nigrum vitio praefigere theta.
quin tu igitur summa nequiquam pelle decorus
15: ante diem blando caudam iactare popello
desinis, Anticyras melior sorbere meracas?
quae tibi summa boni est? uncta vixisse patella
semper et adsiduo curata cuticula sole?
expecta, haut aliud respondeat haec anus. i nunc,
20: 'Dinomaches ego sum' suffla, 'sum candidus.' esto,

: dum ne deterius sapiat pannucia Baucis,
cum bene discincto cantaverit ocima vernae.»
Ut nemo in sese temptat descendere, nemo,
sed praecedenti spectatur mantica tergo!
25: quaesieris «nostin Vettidi praedia?» «cuius?»
«dives arat Curibus quantum non miluus errat.»
«hunc ais, hunc dis iratis genioque sinistro,
qui, quandoque iugum pertusa ad compita figit,
seriolae veterem metuens deradere limum
30: ingemit 'hoc bene sit' tunicatum cum sale mordens
cepe et farratam pueris plaudentibus ollam
pannosam faecem morientis sorbet aceti?»
at si unctus cesses et figas in cute solem,
est prope te ignotus cubito qui tangat et acre
35: despuat: «hi mores! penemque arcanaque lumbi
runcantem populo marcentis pandere vulvas.
tum, cum maxillis balanatum gausape pectas,
inguinibus quare detonsus gurgulio extat?

: quinque palaestritae licet haec plantaria vellant
40: elixasque nates labefactent forcipe adunca,
non tamen ista filix ullo mansuescit aratro.»
Caedimus inque vicem praebemus crura sagittis.
vivitur hoc pacto, sic novimus. ilia subter
caecum vulnus habes, sed lato balteus auro
45: praetegit. ut mavis, da verba et decipe nervos,
si potes. «egregium cum me vicinia dicat,
non credam?» viso si palles, inprobe, nummo,
si facis in penem quidquid tibi venit, amarum
si puteal multa cautus vibice flagellas,
50: nequiquam populo bibulas donaveris aures.
respue quod non es; tollat sua munera cerdo.
tecum habita: noris quam sit tibi curta supellex.

: S a t u r a V

Vatibus hic mos est, centum sibi poscere voces,
centum ora et linguas optare in carmina centum,
fabula seu maesto ponatur hianda tragoedo,
volnera seu Parthi ducentis ab inguine ferrum.
5: «quorsum haec? aut quantas robusti carminis offas
ingeris, ut par sit centeno gutture niti?
grande locuturi nebulas Helicone legunto,
si quibus aut Procnes aut si quibus olla Thyestae
fervebit saepe insulso cenanda Glyconi.
10: tu neque anhelanti, coquitur dum massa camino,
folle premis ventos nec clauso murmure raucus
nescio quid tecum grave cornicaris inepte
nec scloppo tumidas intendis rumpere buccas.
verba togae sequeris iunctura callidus acri,
15: ore teres modico, pallentis radere mores
doctus et ingenuo culpam defigere ludo.

: hinc trahe quae dicis mensasque relinque Mycenis
cum capite et pedibus plebeiaque prandia noris.»
non equidem hoc studeo, pullatis ut mihi nugis
20: pagina turgescat dare pondus idonea fumo.
secrete loquimur. tibi nunc hortante Camena
excutienda damus praecordia, quantaque nostrae
pars tua sit, Cornute, animae, tibi, dulcis amice,
ostendisse iuvat. pulsa, dinoscere cautus
25: quid solidum crepet et pictae tectoria linguae.
hic ego centenas ausim deposcere fauces,
ut quantum mihi te sinuoso in pectore fixi
voce traham pura, totumque hoc verba resignent
quod latet arcana non enarrabile fibra.
30: Cum primum pavido custos mihi purpura cessit
bullaque subcinctis Laribus donata pependit,
cum blandi comites totaque inpune Subura
permisit sparsisse oculos iam candidus umbo,
cumque iter ambiguum est et vitae nescius error

35: diducit trepidas ramosa in compita mentes,
me tibi supposui. teneros tu suscipis annos
Socratico, Cornute, sinu. tum fallere sollers
adposita intortos extendit regula mores
et premitur ratione animus vincique laborat
40: artificemque tuo ducit sub pollice voltum.
tecum etenim longos memini consumere soles
et tecum primas epulis decerpere noctes.
unum opus et requiem pariter disponimus ambo
atque verecunda laxamus seria mensa.
45: non equidem hoc dubites, amborum foedere certo
consentire dies et ab uno sidere duci.
nostra vel aequali suspendit tempora Libra
Parca tenax veri, seu nata fidelibus hora
dividit in Geminos concordia fata duorum
50: Saturnumque gravem nostro Iove frangimus una,
nescio quod certe est quod me tibi temperat astrum.
Mille hominum species et rerum discolor usus;

: velle suum cuique est nec voto vivitur uno.
53a: dissimilis cunctis vox vultus vita voluntas:
mercibus hic Italis mutat sub sole recenti
55: rugosum piper et pallentis grana cumini,
hic satur inriguo mavult turgescere somno,
hic campo indulget, hunc alea decoquit, ille
in venerem putris; sed cum lapidosa cheragra
fregerit articulos veteris ramalia fagi,
60: tunc crassos transisse dies lucemque palustrem
et sibi iam seri vitam ingemuere relictam.
at te nocturnis iuvat inpallescere chartis;
cultor enim iuvenum purgatas inseris aures
fruge Cleanthea. petite hinc, puerique senesque,
65: finem animo certum miserisque viatica canis.
«cras hoc fiet.» idem cras fiat. «quid? quasi magnum
nempe diem donas!» sed cum lux altera venit,
iam cras hesternum consumpsimus; ecce aliud cras
egerit hoc annos et semper paulum erit ultra.

70: nam quamvis prope te, quamvis temone sub uno
vertentem sese frustra sectabere canthum,
cum rota posterior curras et in axe secundo.
Libertate opus est. non hac, ut quisque Velina
Publius emeruit, scabiosum tesserula far
75: possidet. heu steriles veri, quibus una Quiritem
vertigo facit! hic Dama est non tresis agaso,
vappa lippus et in tenui farragine mendax.
verterit hunc dominus, momento turbinis exit
Marcus Dama. papae! Marco spondente recusas
80: credere tu nummos? Marco sub iudice palles?
Marcus dixit, ita est. adsigna, Marce, tabellas.
haec mera libertas, hoc nobis pillea donant.
«an quisquam est alius liber, nisi ducere vitam
cui licet ut libuit? licet ut volo vivere, non sum
85: liberior Bruto?» «mendose colligis» inquit
Stoicus hic aurem mordaci lotus aceto,
«hoc relicum accipio, 'licet' illud et 'ut volo' tolle.»

: «vindicta postquam meus a praetore recessi,
cur mihi non liceat, iussit quodcumque voluntas,
90: excepto siquid Masuri rubrica vetabit?»
disce, sed ira cadat naso rugosaque sanna,
dum veteres avias tibi de pulmone revello.
non praetoris erat stultis dare tenuia rerum
officia atque usum rapidae permittere vitae;
95: sambucam citius caloni aptaveris alto.
stat contra ratio et secretam garrit in aurem,
ne liceat facere id quod quis vitiabit agendo.
publica lex hominum naturaque continet hoc fas,
ut teneat vetitos inscitia debilis actus.
100: diluis elleborum, certo conpescere puncto
nescius examen? vetat hoc natura medendi.
navem si poscat sibi peronatus arator
luciferi rudis, exclamet Melicerta perisse
frontem de rebus. tibi recto vivere talo
105: ars dedit et veris speciem dinoscere calles,

: ne qua subaerato mendosum tinniat auro?
quaeque sequenda forent quaeque evitanda vicissim,
illa prius creta, mox haec carbone notasti?
es modicus voti, presso lare, dulcis amicis?
110: iam nunc adstringas, iam nunc granaria laxes,
inque luto fixum possis transcendere nummum
nec gluttu sorbere salivam Mercurialem?
«haec mea sunt, teneo» cum vere dixeris, esto
liberque ac sapiens praetoribus ac Iove dextro.
115: sin tu, cum fueris nostrae paulo ante farinae.
pelliculam veterem retines et fronte politus
astutam vapido servas in pectore volpem,
quae dederam supra relego funemque reduco.
nil tibi concessit ratio; digitum exere, peccas,
120: et quid tam parvum est? sed nullo ture litabis,
haereat in stultis brevis ut semuncia recti.
haec miscere nefas nec, cum sis cetera fossor,
tris tantum ad numeros Satyrum moveare Bathylli.

: «liber ego.» unde datum hoc sumis, tot subdite rebus?
125: an dominum ignoras nisi quem vindicta relaxat?
«i, puer, et strigiles Crispini ad balnea defer»
si increpuit, «cessas nugator?», servitium acre
te nihil inpellit nec quicquam extrinsecus intrat
quod nervos agitet; sed si intus et in iecore aegro
130: nascuntur domini, qui tu inpunitior exis
atque hic quem ad strigilis scutica et metus egit erilis?
mane piger stertis. «surge» inquit Avaritia, «eia
surge.» negas. instat. «surge» inquit. «non queo.» «surge.»
«et quid agam?» «rogat! en saperdas advehe Ponto,
135: castoreum, stuppas, hebenum, tus, lubrica Coa.
tolle recens primus piper et sitiente camelo.
verte aliquid; iura.» «sed Iuppiter audiet.» «eheu,
baro, regustatum digito terebrare salinum
contentus perages, si vivere cum Iove tendis.»
140: iam pueris pellem succinctus et oenophorum aptas.
ocius ad navem! nihil obstat quin trabe vasta

: Aegaeum rapias, ni sollers Luxuria ante
seductum moneat: «quo deinde, insane, ruis, quo?
quid tibi vis? calido sub pectore mascula bilis
145: intumuit quam non extinxerit urna cicutae?
tu mare transilias? tibi torta cannabe fulto
cena sit in transtro Veiientanumque rubellum
exhalet vapida laesum pice sessilis obba?
quid petis? ut nummi, quos hic quincunce modesto
150: nutrieras, pergant avidos sudare deunces?
indulge genio, carpamus dulcia, nostrum est
quod vivis, cinis et manes et fabula fies,
vive memor leti, fugit hora, hoc quod loquor inde est.»
en quid agis? duplici in diversum scinderis hamo.
155: huncine an hunc sequeris? subeas alternus oportet
ancipiti obsequio dominos, alternus oberres.
nec tu, cum obstiteris semel instantique negaris
parere imperio, «rupi iam vincula» dicas;
nam et luctata canis nodum abripit, et tamen illi,

160: cum fugit, a collo trahitur pars longa catenae.
«Dave, cito, hoc credas iubeo, finire dolores
praeteritos meditor» (crudum Chaerestratus unguem
adrodens ait haec). «an siccis dedecus obstem
cognatis? an rem patriam rumore sinistro
165: limen ad obscenum frangam, dum Chrysidis udas
ebrius ante fores extincta cum face canto?»
«euge, puer, sapias, dis depellentibus agnam
percute.» «sed censen plorabit, Dave, relicta?»
«nugaris. solea, puer, obiurgabere rubra,
170: ne trepidare velis atque artos rodere casses.
nunc ferus et violens; at, si vocet, haut mora dicas
'quidnam igitur faciam? nec nunc, cum arcessat et ultro
supplicet, accedam?' si totus et integer illinc
exieras, nec nunc.» hic hic quod quaerimus, hic est,
175: non in festuca, lictor quam iactat ineptus.
ius habet ille sui, palpo quem ducit hiantem
cretata Ambitio? vigila et cicer ingere large

: rixanti populo, nostra ut Floralia possint
aprici meminisse senes. quid pulchrius? at cum
180: Herodis venere dies unctaque fenestra
dispositae pinguem nebulam vomuere lucernae
portantes violas rubrumque amplexa catinum
cauda natat thynni, tumet alba fidelia vino,
labra moves tacitus recutitaque sabbata palles.
185: tum nigri lemures ovoque pericula rupto,
tum grandes galli et cum sistro lusca sacerdos
incussere deos inflantis corpora, si non
praedictum ter mane caput gustaveris ali.
Dixeris haec inter varicosos centuriones,
190: continuo crassum ridet Pulfenius ingens
et centum Graecos curto centusse licetur.

: S a t u r a V I

Admovit iam bruma foco te, Basse, Sabino?
iamne lyra et tetrico vivunt tibi pectine chordae?
mire opifex numeris veterum primordia vocum
atque marem strepitum fidis intendisse Latinae,
5: mox iuvenes agitare iocos et pollice honesto
egregius lusisse senex. mihi nunc Ligus ora
intepet hibernatque meum mare, qua latus ingens
dant scopuli et multa litus se valle receptat.
«Lunai portum, est operae, cognoscite, cives.»
10: cor iubet hoc Enni, postquam destertuit esse
Maeonides Quintus pavone ex Pythagoreo.
hic ego securus volgi et quid praeparet auster
infelix pecori, securus et angulus ille
vicini nostro quia pinguior, etsi adeo omnes
15: ditescant orti peioribus, usque recusem
curvus ob id minui senio aut cenare sine uncto

: et signum in vapida naso tetigisse lagoena.
discrepet his alius. geminos, horoscope, varo
producis genio: solis natalibus est qui
20: tinguat holus siccum muria vafer in calice empta,
ipse sacrum inrorans patinae piper; hic bona dente
grandia magnanimus peragit puer. utar ego, utar,
nec rhombos ideo libertis ponere lautus
nec tenuis sollers turdarum nosse salivas.
25: messe tenus propria vive et granaria (fas est)
emole. quid metuas? occa et seges altera in herba est.
at vocat officium, trabe rupta Bruttia saxa
prendit amicus inops remque omnem surdaque vota
condidit Ionio, iacet ipse in litore et una
30: ingentes de puppe dei iamque obvia mergis
costa ratis lacerae; nunc et de caespite vivo
frange aliquid, largire inopi, ne pictus oberret
caerulea in tabula. sed cenam funeris heres
negleget iratus quod rem curtaveris; urnae

35: ossa inodora dabit, seu spirent cinnama surdum
seu ceraso peccent casiae nescire paratus.
«tune bona incolumis minuas?» et Bestius urguet
doctores Graios: «ita fit; postquam sapere urbi
cum pipere et palmis venit nostrum hoc maris expers,
40: fenisecae crasso vitiarunt unguine pultes.»
haec cinere ulterior metuas? at tu, meus heres
quisquis eris, paulum a turba seductior audi.
o bone, num ignoras? missa est a Caesare laurus
insignem ob cladem Germanae pubis et aris
45: frigidus excutitur cinis ac iam postibus arma,
iam chlamydas regum, iam lutea gausapa captis
essedaque ingentesque locat Caesonia Rhenos.
dis igitur genioque ducis centum paria ob res
egregie gestas induco. quis vetat? aude.
50: vae, nisi conives. oleum artocreasque popello
largior. an prohibes? dic clare. «non adeo» inquis
«exossatus ager iuxta est.» age, si mihi nulla

: iam reliqua ex amitis, patruelis nulla, proneptis
nulla manet patrui, sterilis matertera vixit
55: deque avia nihilum superest, accedo Bovillas
clivumque ad Virbi, praesto est mihi Manius heres.
«progenies terrae?» quaere ex me quis mihi quartus
sit pater: haut prompte, dicam tamen; adde etiam unum,
unum etiam: terrae est iam filius et mihi ritu
60: Manius hic generis prope maior avunculus exit.
qui prior es, cur me in decursu lampada poscis?
sum tibi Mercurius; venio deus huc ego ut ille
pingitur. an renuis? vis tu gaudere relictis?
«dest aliquid summae.» minui mihi, sed tibi totum est
65: quidquid id est. ubi sit, fuge quaerere, quod mihi quondam
legarat Tadius, neu dicta, «pone paterna,
fenoris accedat merces, hinc exime sumptus,
quid relicum est?» relicum? nunc nunc inpensius ungue,
ungue, puer, caules. mihi festa luce coquatur
70: urtica et fissa fumosum sinciput aure,

: ut tuus iste nepos olim satur anseris extis,
cum morosa vago singultiet inguine vena,
patriciae inmeiat volvae? mihi trama figurae
sit reliqua, ast illi tremat omento popa venter?
75: Vende animam lucro, mercare atque excute sollers
omne latus mundi, ne sit praestantior alter
Cappadocas rigida pinguis plausisse catasta,
rem duplica. «feci; iam triplex, iam mihi quarto,
iam decies redit in rugam. depunge ubi sistam,
80: inventus, Chrysippe, tui finitor acervi.»

explicit saturarum liber
_________

Textus:
A. Persii Flacci saturae, ed. W. V. Clausen,
Oxford 1956 (litterae u et v separatae,
versus V,53a adiectus)

<<< introductio