BIBLIOTHECA AUGUSTANA

 

Itshe-Meyer Shpilrayn

1889/1891 - 1937

 

idish – konspekt fun a kurs

in dem 2"tn moskver

melukhishn universitet

 

_______________________________________________________________________

 

 

 

kapitl x.

di geshikhte fun der yidishn oysleg.

 

di fule farloztkayt fun der yidisher ortografye in xvi yorhundert, ven me hot oyf yidish keyn shum akht nit geleygt. farsheydene shraybung fun dizelbike verter un dizelbike oysyes far farsheydene klangen – dos iz a shtendike dershaynung in demdozikn peryod. adank dem di shverkayt tsu arbetn iber der geshikhte fun fonetik. di asimilatorishe teorye fun di maskilem un zeyer praktik oyfn gebit fun aynregulirn dem yidishn oysleyg durkhn araynfirn in ir di daytshishe klolem. di kulturele badaytung fun derdoziker reform fun di maskilem. shaye roznfeld un zayn reform, vos hot ibergenumen di naye daytshishe ortografye fun 1902 yor. der printsip fun fonetishn oysleygn, vos borokhov (in «pinkes» fun 1913) hot aroysgerukt. zayn badaytung, vi an opzog funem traditsyoneln daytshmerizm; zayn eynzaytikayt inem pruv durkhtsufirn, avekshtelndik far a fakt («yavotshnim poryadkom») di «literarishkayt» funem litvishn dialekt. di praktishe nitoysgehaltnkayt fun borokhovn b|negeye der ortografye fun di verter mitn khoylem. di hanokhe, vos borokhov hot gemakht der historisher ortografye fun di hebreishe verter in yidish. di vokalizirte klangen «n» un «l». borokhovs oysdrikn zey durkh di konsonantn «l» un «n», aroyslozndik dem «ayen», di sfeykes in der noytikayt un dem visnshaftlekhn vert fun didozike reformen. di vayterdike evolutsye fun der ortografye. amerike un ir konservatizm oyf dem gebit. eyrope: di ortografye in lite. di ortografye, vos s'hot ongenumen der lerer-kongres in poyln. di arbet fun veyngern in rusland [Mortkhe Veynger 1890-1929]. der printsip fun der fonetish reformirter oysleygung, vos khazert iber di ortografishe reform fun di rusn. di asimilirung fun di hebreishe verter bay der fonetisher oysleygung. di arbet fun zaretskin [Ayzik Zaretski 1891-1956]. di arbet fun der filologisher komisye baym folkombild. di gruntrezultatn fun derdoziker arbet. der printsip fun an ortografye, vos drikt oys ale dialektn. di khesroynes fun der hayntiker yidisher shrift un di teoretishe noytikayt farbaytn zi mit a lataynisher. der hoypt-feler – dos feln in hayntikn yidishn shrift fun untersheyd tsvishn «i» un «y», «l» un «ly», «i» un [semi-vowel] «bI», di umeglekhkayt oystsudrikn dem klang «@» [shva]. di konkrete rezultatn fun der arbet fun der komisye.